ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا ماسەلەسى قوعامىمىزدا، اسىرەسە، ەلىمىزدىڭ عالىمدارى مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى اراسىندا قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىرىپ جۇرگەنى بارشامىزعا بەلگىلى. وتكەن ايدا رەسەيلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ەۋرازيالىق وداقتىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانى، ياعني پارلامەنتى قۇرىلاتىنى تۋرالى حابار تاراتقان ەدى. 2012 جىلدىڭ 17 مامىر كۇنى، سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىندا قازاقستان، رەسەي، بەلارۋس ەلدەرىنىڭ پارلامەنت توراعالارى اراسىنداعى كەزدەسۋدە ەۋرازيالىق پارلامەنت قۇرۋ ماسەلەسى كوتەرىلگەن بولاتىن.

رەسەيلىك باسىلىمداردىڭ جازۋىنا قاراعاندا كەزدەسۋ بارىسىندا رەسەي فەدەراتسياسى مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ سپيكەرى سەرگەي نارىشكين: «مەنىڭشە، اتالمىش شارا ەكى كەزەڭنەن تۇرۋى قاجەت. اۋەلى ەۋرازيالىق پارلامەنتارالىق اسسامبلەيا قۇرىپ، بارلىق جاعدايدى قالىپتاستىرىپ الۋ قاجەت. سودان كەيىن تولىققاندى ەۋرازيالىق پارلامەنت قۇرۋ ماقساتىن العا قويعان ءجون. جوسپار بويىنشا، ورتاق پارلامەنتتىك ورگان قۇرۋ ماسەلەسى ەندى 22 قاراشادا سانكت-پەتەربوردا تالقىلانادى. جيىنعا تمد جانە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسىمشارتى ۇيىمىنا مۇشە ەلدەردىڭ وكىلدەرى قاتىسادى. ال ەۋرازيالىق پارلامەنتتىڭ ءوزى جوسپار بويىنشا ەڭ ەرتە دەگەندە 2015 جىلى قۇرىلادى»- دەگەن مالىمدەمە جاساپ، مارتەبەسى ۇلتتىق پارلامەنتتەن جوعارى ەۋرازيالىق وداقتىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانى قۇرىلاتىنى شەشىلىپ قويعان ماسەلە ەكەنىن ايتقان.

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا ماسەلەسى قوعامىمىزدا، اسىرەسە، ەلىمىزدىڭ عالىمدارى مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى اراسىندا قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىرىپ جۇرگەنى بارشامىزعا بەلگىلى. وتكەن ايدا رەسەيلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ەۋرازيالىق وداقتىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانى، ياعني پارلامەنتى قۇرىلاتىنى تۋرالى حابار تاراتقان ەدى. 2012 جىلدىڭ 17 مامىر كۇنى، سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىندا قازاقستان، رەسەي، بەلارۋس ەلدەرىنىڭ پارلامەنت توراعالارى اراسىنداعى كەزدەسۋدە ەۋرازيالىق پارلامەنت قۇرۋ ماسەلەسى كوتەرىلگەن بولاتىن.

رەسەيلىك باسىلىمداردىڭ جازۋىنا قاراعاندا كەزدەسۋ بارىسىندا رەسەي فەدەراتسياسى مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ سپيكەرى سەرگەي نارىشكين: «مەنىڭشە، اتالمىش شارا ەكى كەزەڭنەن تۇرۋى قاجەت. اۋەلى ەۋرازيالىق پارلامەنتارالىق اسسامبلەيا قۇرىپ، بارلىق جاعدايدى قالىپتاستىرىپ الۋ قاجەت. سودان كەيىن تولىققاندى ەۋرازيالىق پارلامەنت قۇرۋ ماقساتىن العا قويعان ءجون. جوسپار بويىنشا، ورتاق پارلامەنتتىك ورگان قۇرۋ ماسەلەسى ەندى 22 قاراشادا سانكت-پەتەربوردا تالقىلانادى. جيىنعا تمد جانە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسىمشارتى ۇيىمىنا مۇشە ەلدەردىڭ وكىلدەرى قاتىسادى. ال ەۋرازيالىق پارلامەنتتىڭ ءوزى جوسپار بويىنشا ەڭ ەرتە دەگەندە 2015 جىلى قۇرىلادى»- دەگەن مالىمدەمە جاساپ، مارتەبەسى ۇلتتىق پارلامەنتتەن جوعارى ەۋرازيالىق وداقتىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانى قۇرىلاتىنى شەشىلىپ قويعان ماسەلە ەكەنىن ايتقان.

«وتىز تىستەن شىققان ءسوز، وتىز رۋلى ەلگە تارايدى» دەگەندەي، بۇل جاڭالىقتىڭ «ءدۇمپۋى» كورشى ەلدىڭ ءباسپاسوزىن عانا شۋلاتپاي، ءبىزدىڭ دە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا جەتىپ، جۇرتشىلىقتى دۇرلىكتىرىپ جىبەرگەندەي بولدى.

وسى جيىنعا ەلىمىزدىڭ ءسوزىن ۇستاپ بارعان دەلەگاتسيانىڭ مۇشەسى، «نۇر وتان» حالىقتىق دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ حاتشىسى ەرلان قارين «ۆرەميا» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «ەلىمىزدىڭ پارلامەنت دەپۋتاتتارىنان تۇراتىن دەلەگاتسيا قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋس پارلامەنتاريلەرى باس قوسقان كەزدەسۋگە قاتىستى. بىراق، ول جەردە نەگىزىنەن قازىرگى ينتەگراتسيالىق قۇرىلىمدار شەڭبەرىندە پارلامەنتارالىق ارىپتەستىكتى ودان ءارى دامىتۋ تۋرالى اڭگىمە بولدى. دالىرەك ايتقاندا، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قاۋىمداستىق شەڭبەرىندەگى پارلامەنتارالىق اسسامبلەيانىڭ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋ جولدارى تالقىلاندى» - دەي كەلە، نارىشكين مىرزانىڭ پىكىرىنە بايلانىستى: «ەۋرازيالىق پارلامەنت قۇرۋ تۋرالى اڭگىمەگە رەسەيدىڭ قالاۋى دەپ قانا قاراعان ءجون. وقتىن-وقتىن ەۋرازيالىق پارلامەنت قۇرۋ جونىندەگى كەلىسىمدەر بولىپتى-مىس دەگەن تۇرعىدا اڭگىمە تاراتىلىپ جۇرگەنىمەن، شىن مانىندە ونداي ەشتەڭە دە جوق. ەۋرازيالىق پارلامەنت جانە وزگە دە وسى سياقتى يدەيالار ينتەگراتسيالىق پروتسەسكە قاتىسۋشى باسقا تاراپتاردىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارىندا تۇبىرىمەن جوق. سونىڭ ىشىندە، ءبىزدىڭ ەلىمىز مۇنداي ماقساتتى كوزدەمەيدى. جاقىن ۋاقىتتا دا، ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا دا، ءتىپتى بولاشاقتا دا ونداي پارلامەنت قۇرىلمايدى. رەسەي تاراپىنان مەملەكەتارالىق ساياسي قۇرىلىمداردى قۇرۋعا دەگەن تالپىنىس بايقالاتىنى راس. بىراق، شىن مانىندە كۇن تارتىبىندە مۇنداي ماسەلەلەر جوق جانە بولۋى مۇمكىن دە ەمەس» - دەپ ءوز ويىن العا تارتتى.

ءيا، شىن مانىندە دە. كەدەندىك وداققا مۇشە ەلدەردىڭ اراسىندا بولعان كۇللى كەلىسسوزدەردىڭ ەشبىرىندە ايتىلماعان «ەۋرازيالىق پارلامەنت» يدەياسىنىڭ اياق استىنان وزەكتى بولا قالۋى تىپتەن تۇسىنىكسىز. مۇندايدا قازاقتىڭ: «جەر استىنان جىك شىقتى، ەكى قۇلاعى تىك شىقتى» دەگەن ءتامسىل ءسوزى ويعا ەرىكسىز ورالا بەرەدى ەكەن، سەبەبى ەلباسى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ «الدىمەن ەكونوميكا، ساياسات ودان كەيiن» فورمۋلاسى  وسى كۇنگە دەيىن ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىن ايقىنداۋداعى «التىن قازىق» ىسپەتتى بولعانى بارشامىزعا ءمالىم. سوندىقتان، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانى بەلسەنە قولداپ وتىرعان قازاقستان تاراپى كوبىنە-كوپ ەكونوميكالىق سالاعا دەن قويىپ جۇرگەنى زامان تالابىنا ساي، زاڭدى قۇبىلىس ەدى.

ماسكەۋدە وسى ماسەلەگە قاتىستى وتكەن تاعى ءبىر جيىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ: «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قاۋىمداستىقتىڭ ساياسي كەڭىستىگىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن اۋەلى ونىڭ ەكونوميكالىق ماسەلەلەرىنە ءجىتى ءمان بەرگەن ءجون. پارلامەنتارالىق ورگاننىڭ تۇجىرىمداماسىنا قاتىستى مەموراندۋم جوباسىن ازىرلەۋ ءالى ەرتە، قازىرگى تاڭدا پارلامەنتارالىق قارىم-قاتىناس ينستيتۋتتارىن دامىتۋعا كۇش سالۋ كەرەك» - دەگەن مالىمدەمە جاسادى. دەلەگاتتار الدىندا ءسوز سويلەگەن ماۋلەن اشىمباەۆ، سونداي-اق، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا ۇدەرىستەرى ءار مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگى، تاۋەلسىزدىگى جانە تەرريتوريالىق شەكاراسىنىڭ مىزعىماستىعى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلۋ كەرەكتىگىن «شەگەلەپ» ايتقان بولاتىن. وسى تۇرعىدان العاندا، رەسەيلىك ارىپتەستەرىمىز اسىعىستىق تانىتقان سەكىلدى. ماسەلەن، «ەۋرازيالىق پارلامەنتتى» بىلاي قويعاندا، كەدەندىك وداققا قازاقستاننىڭ مۇشە بولۋى وسى ۋاقىتقا دەيىن قانداي جەمىستەر اكەلگەنىن ايتۋدىڭ ءوزى اۋىر. كەدەندىك وداققا كىرەردە «قابىرعاسى قاتىپ، بۇعاناسى بەكىمەگەن» جاس ەكونوميكامىزدىڭ رەسەيلىك ونىمدەرگە باسەكەلەس بولۋعا قاۋقارى جەتپەيتىنىن العا تارتىپ، قارسى پىكىر ايتقانداردىڭ بولعانى دا ەسىمىزدە بولار. شىنىندا، بۇگىنگى كۇنگە قازاقستاننىڭ جالپى ىشكى ءونىم كورسەتكىشىنە ورتا جانە شاعىن كاسىپكەرلىكتەن تۇسكەن سالىق ۇلەسى بار بولعانى 17% قۇرايدى ەكەن، ال رەسەيدە بۇل كورسەتكىش 40% قۇراپ وتىر، مۇنىمەن قويماي، رەسەي پرەزيدەنتى 2014 جىلعا دەيىن بۇل كورسەتكىشتى 60% جەتكىزۋدى مەجە قىلىپ وتىر. سوندا، كەدەندىك وداقتى ءۇش مەملەكەتكە ورتاق نارىق رەتىندە قاراستىرساق، ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەردىڭ كۇنى نە بولماق ؟

وسى تۇرعىدان العاندا، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ساياسي ماسەلەلەر جونىندەگى كەڭەسشىسى ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆتىڭ: «تمد ەلدەرى پارلامەنتشىلەرىن ەۋرازيالىق پارلامەنت قۇرۋعا ۇندەگەن رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ سپيكەرى سەرگەي نارىشكين، ء"وزىنىڭ جەكە پىكىرىن ايتقان بولۋى كەرەك. ەگەر تاعام ونىمدەرىمەن ءوزارا ساۋدالاسۋ بويىنشا قويىلعان اكىمشىلىك كەدەرگىلەردىڭ ءتىزىمىن كورسەڭىز، شاشىڭىز تىك تۇرار ەدى. وسىنداي جاعدايدا، ەۋرازيالىق پارلامەنت تۋرالى قالايشا ءسوز قوزعاۋعا بولادى؟ » - دەگەن  پىكىرى كوكەيگە قونىمدى سياقتى. مىنە، بۇل كەدەندىك وداققا مۇشە ەلدەردىڭ الدىندا تۇرعان كەدەرگىلەردىڭ ءبىر پاراسى عانا. وسىنداي باسقا دا كوپتەگەن كۇرمەۋى كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋگە كۇش جۇمىلدىرۋدىڭ ورنىنا رەسەيلىك ارىپتەستەرىمىزدىڭ «پارلامەنت» قۇرامىز دەپ، جەلىگىپ جۇرگەنى كوڭىلگە كۇمان ورناتادى ەكەن. وسى جاعدايلاردى سارالاي كەلە: «سوندا ولاردىڭ كوكەيىن تەسكەن نە؟»، «ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پا؟»، «الدە باسقا ما؟» - دەگەندەي زاڭدى ساۋالدار تۋىندايدى.

ءسوزىمىزدى قورتىندىلاي كەلە، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان الەمدىك ەكونوميكالىق كەڭىستىككە تەرەڭىنەن ينتەگراتسيالانعان، الەمدىك شارۋاشىلىق جۇيەسىنىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگى. سوندىقتان، الىس-جاقىن كورشىلەرىمىزبەن قويان-قولتىق قارىم-قاتىناس ورناتىپ، ءوسىپ-وركەندەۋىمىزگە جاعداي جاساۋ قاجەتتىلىگى زامان تالابىنا ساي قۇبىلىس. بىراق  رەسەي فەدەراتسياسى مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ سپيكەرى سەرگەي نارىشكين مىرزانىڭ ۇلتتىق پارلامەنتتەن مارتەبەسى جوعارى «ەۋرازيالىق پارلامەنت» قۇرۋ ۇسىنىسى توتەنشە كۇردەلى ماسەلە. سەبەبى، بۇل جەردە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىنىڭ مىزعىماستىعى ءسوز بولىپ وتىر. ەگەر ەۋرازيالىق پارلامەنت قۇرىلار بولسا باياعى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كەزىندەگى ورتالىقتان باسقارۋ ساياساتى قايتا قۇرىلىپ، ۇلتتىق پارلامەنتتىڭ پارمەنى ەۋرازيالىق پارلامەنتتەن تومەن بولاتىنى بەلگىلى، بۇل دەگەنىڭىز ەڭ ماڭىزدى شەشىمدەر جوعارىدان قابىلدانادى دەگەن ءسوز. سوندىقتان، ەلىمىزدىڭ كەدەندىك وداققا مۇشە بولۋى ونىڭ ەگەمەندىگى مەن تاۋەلسىزدىگىنە، سونداي-اق، رەسپۋبليكامىزدىڭ سىرتقى جانە ىشكى ساياساتىن دەربەس جۇرگىزۋ قۇقىعىنا زارەدەي نۇقسان كەلمەيتىن جاعدايدا جۇزەگە اسىرىلادى دەگەن ۇمىتتەمىز.

الداعى ماڭىزدى كەلىسسوزدەردە اتقامىنەر ازاماتتارىمىز «نە بەل كەتەدى، نە بەلبەۋ كەتەدى» دەگەن ءپرينتسيپتى مىعىم ۇستانىپ، ەل مۇددەسىن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ديپلوماتيالىق تاريحىندا بولماعان ىمىراسىز تەگەۋرىندىلىكپەن قورعاسا دەگەن تىلەك ايتقىمىز كەلەدى.

جاقسىكەلدينوۆ جاندوس نۇرمامەتۇلى

مەملەكەت تاريح ينستيتۋتى

ەۋرازيالىق جانە سالىستىرمالى ساياسي زەرتتەۋلەر

ءبولىمىنىڭ كىشى عىلىمي قىزمەتكەرى

«Abai.kz»