مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جيىنىندا سويلەگەن سوزىندە بۇگىنگى قوعامدى، سونىڭ ىشىندە كۇن سايىن سالماعى ەسەلەپ ارتىپ وتىرعان قازاق ءتىلدى قوعامدى سوڭعى عاسىر بويىندا، اسىرەسە تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە ىشتەي دە سىرتتاي تولعانتىپ كەلە جاتقان وتكىر ماسەلەلەردىڭ تامىرىن ءدوپ باسقانىن ايتۋىمىز ءتيىس.

قوعامداعى بىرلىك پەن تاتۋلىق بەيبىت ءومىردىڭ وزەگىن قۇرايتىندىقتان، ءبىزدىڭ مىزعىماس قۇندىلىقتارىمىز. پرەزيدەنت وسى ۇعىمداردىڭ اقيقاتى قاڭتار وقيعالارى كەزىندە ايقىن سەزىلگەنىن تاعى ءبىر اشىق مالىمدەدى. مەملەكەت بەتپە-بەت كەلگەن قاۋىپتىڭ قاتپارلى استارلارىن ۋاقىت وتكەن سايىن تەرەڭىرەك ۇعىنۋدامىز. راسىندا، قاڭتار قاسىرەتىنەن العان ساباعىمىز قانداي. ەندى ونداي جاعداي قايتالانباۋى ءۇشىن بيلىك پەن قوعام قاي باعىتتا باتىل قيمىلداۋى ءتيىس. بۇل وتكىر سۇراقتار ەلىمىزدەگى ءاربىر سانالى ازاماتتى تولعاندىرىپ كەلە جاتقانى، اسىرەسە اينالامىزداعى قازىرگىدەي كۇردەلى گەوساياسي احۋال تۇسىندا ەرەكشە شيرىعا تۇسكەنى كامىل.

وسى ورايدا، قاۋىپسىزدىك كەڭەسى توراعاسىنىڭ ەڭ الدىمەن اقپارات سالاسىنا ايرىقشا نازار اۋدارۋى، سونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلدى اۋديتوريامەن جۇمىستى كەڭ اۋقىمدى جۇرگىزۋگە ەكپىن ءتۇسىرۋى  قازىرگى ۋاقىت تالابىنا ابدەن ساي كەلمەك. الايدا، كەيبىر وكىلدەرى «ءجۇز قازاق ءتىلدى ازامات وزگە ءتىلدى، ياعني ورىس پا، ءشۇرشىت پە، ارميان با ءتىلدى وزگە ءبىر ادامعا تاتىمايدى، سوندىقتان وكپەلەسەڭ كوشىپ كەت» دەيتىن ورتالىق بيلىك بۇتاقتارىنىڭ، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ جۇمىسىندا، اسىرەسە اقپاراتتىق سالادا بۇل باعىتتا قالىپتاسقان زور كەمشىلىكتەر ەش وزگەرمەستەن ادەتتەگىدەي جالعاسۋدا. رەسمي مەكەمەلەردىڭ بارلىق قۇجاتتارى، نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ بارشاسى، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابار-جاڭالىقتارىنىڭ بۇرىنعىسىنشا مۇرتى بۇزىلماستان ەكى تىلدە تالاپ ەتىلۋى مەن تارالۋى بەلگىلى سەبەپتەرمەن ۇستەمدىككە يە ورىس ءتىلىنىڭ جانىندا قوساقتالىپ كەلە جاتقان قازاق ءتىلىنىڭ ادىمىن اشتىرماي، ءۇنىن شىعارماي تۇرعانى اششى اقيقات. سوندىقتان مۇنداي احۋال جالعاسا بەرەتىن بولسا، قازاقستاندىق قوعامنىڭ بىرىگۋى، ءتۇسىنىسۋى تۋرالى ايتۋ قيسىنسىز. ويتكەنى، ءالى دە ۇستەمدىككە يە ورىس تىلىندە ادامعا كەرەكتىنىڭ بارلىعى ەش كەدەرگىسىز، ەش قيىندىقسىز جۇرگىزىلە بەرسە، مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋگە دەگەن قاجەتتىلىك ەشقاشان ورنامايتىنى تايعا تاڭبا باسقانداي تۇسىنىكتى. دەمەك، قازاقستاندىق قوعامنىڭ ءارى قاراي دا ەكىگە ءبولىنۋ ءۇردىسى جالعاسا بەرەدى. راسىندا، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ورىس ءتىلدى ورتا ەلدىڭ قازاق ءتىلدى بولىگىندە بولىپ جاتقان ءىرى قۇبىلىستاردان، ونى تولعاندىراتىن، الاڭداتاتىن جايتتاردان، ارمان-تىلەگى مەن ماقسات-مۇددەسىنەن مۇلدەم بەيحابار. ياعني، ولار پرەزيدەنتتىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى سوزدەرىن، دەپۋتات ساۋالدارىن، زيالى قاۋىمنىڭ ۇلاعاتى مەن جانايقايىن، قازاق تىلىندەگى اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلىنى كوزىنە دە ىلمەيتىندىكتەن باسقاشا بولۋى مۇمكىن دە ەمەس. بۇعان كورشىلەس ەلدىڭ بۇكىل يدەولوگيالىق كەڭىستىكتى جاۋلاپ، سانانى ۋلاپ العان جويقىن اقپاراتتىق تاسقىنىن، اۋزى ساسىق، ءتۇرى مايمىل الدەكىمدەرىنىڭ الدىڭداعى اسقا ارام قولىن تىقپالايتىن ارسىزدىقتارىن قوسىڭىز. جەتى اتاسى قازاق، ومىراۋىنىڭ ءسۇتى قازاقتىكى بولعانىمەن، ورازاسىن ورىس الەمىمەن اشاتىن قازاق ايەلدەرى وزگە ەلدىڭ باسشىلىعىنان قورعاۋ ىزدەيتىنى – مۇنىڭ ايپارا (ارينە، قاسىرەتتى) كورىنىسى.

«اۋرۋ قالسا دا، ادەت قالمايتىندىقتان» ەڭ سالماقتى دەگەن ستراتەگيالىق، ساياسي قۇجاتتاردان باستاپ شاعىن انىقتامالارعا دەيىن ەكى تىلدە جارامساقتالىپ جۇرگەن جاعدايدا، ونىڭ قازاقشاسى ەشقاشان وقىلمايتىنى، سارالانبايتىنى، ەسكەرىلمەيتىنى بارشاعا ءمالىم. بۇعان كوز جەتكىزگەن ءىرىلى-ۇساقتى قىزمەتكەرلەر، جەكەمەنشىك قۇرىلىمدى ايتپاي-اق قويايىق، قازاق تىلىندە ويىن قالىپتاستىرۋ، قۇجات دايىنداۋدى قاجەتسىز، ماعىناسىز تىرلىك، باسى ارتىق ازاپ رەتىندە قارايتىنىن كۇندەلىكتى كورىپ كەلەمىز، تۇرشىگىپ كەلەمىز.

شىندىعىنا كەلگەندە، تاۋەلسىزدىگىمىزگە قاتەر توندىرگەن قاڭتار تراگەدياسىنىڭ تۇپكى نەگىزىندە ءتىل ماسەلەسى جاتقانىن مويىنداۋىمىز ابزال. ويتكەنى، وتكەن وتىز جىل بويىندا ەل باسشىلىعىنىڭ، ودان تومەندەي العانداعى بارلىق مەملەكەتتىك بيلىك ورىندارىنىڭ حالىقپەن، سونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلدى قاۋىممەن وعان تۇسىنىكتى قاراپايىم دا ساۋاتتى تىلدە تىكەلەي ديالوگ جۇرگىزە الماۋى، ەل تۇرعىندارى ءۇشىن اتقارىلىپ جاتقان نەمەسە كەلەشەكتە قولعا الىناتىن ءىس-شارالار تۋراسىندا، الەۋمەتتىك مۇمكىندىكتەر جايىندا جەتكىزە الماۋى، جەتكىزگىسى كەلمەۋى، قازاق تىلشىلەردەن اتا جاۋىن كورگەندەي ۇدايى قاشىپ ءجۇرۋى، دەمەك مەملەكەتتى قۇراپ وتىرعان تۇتاس قاۋىمعا گەنەتيكالىق نىسانعا ۇلاسقان كەمسىتۋشىلىكپەن قاراۋى مۇلدە كەرى، ياعني قۋاتتى قارسىلىقتى ۇستانىمدى تۋعىزدى. وسىنداي الماعايىپ احۋالدى سىرتقى كۇشتەر، پيعىلى جات توپتار شەبەر پايدالانا ءبىلدى دە، مىڭداعان ون مىڭداعان كوشەدە قاراۋسىز قالعان جاستاردى بىلدىرمەي قاتارىنا تارتتى. ونىڭ اقىرى نەمەن اياقتالعانى بارشاعا ايان. ەڭ قاۋىپتىسى، بۇر ءۇردىستىڭ سەلت ەتپەستەن توقتاتىلماي جالعاسۋىندا.

«ۇلتتىق قۇرىلتاي» بولسىن، پارلامەنت بولسىن، قاۋىپسىزدىك كەڭەسى، ۇكىمەت پەن اكىمشىلىكتەردىڭ ەلدى زەرتتەۋى مەن سۇحباتى مەملەكەتتىك تىلدە ءارى ساۋاتتى وتپەيىنشە، شەراعاڭ شىرىلداعانداي «جىلاندا عانا بولاتىن ەكى ءتىلدىڭ» زارداپتى ۇردىسىنە ەلىمىزدەگى بارلىق ەتنيكالىق توپتاردىڭ كوزى جەتپەيىنشە، قوعامدىق بىرلىك پەن تۇتاستىق تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋدىڭ قاعاز جۇزىندە قالا بەرۋى ابدەن مۇمكىن. ونىڭ ارتى...

مۇحتار كارىباي

Abai.kz