داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى. ولمەستىڭ سۋى بار ما؟
داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى،
اقىن،
قازاقستان جازۋشىلار
وداعىنىڭ مۇشەسى
ءۇش تامشى
«وتان» پارتياسى، «انا ءتىلى» گازەتى، «دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى» بىرلەسىپ، عىلىمي ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىردى. ونداعى ماقسات - قازاقستانمەن كورشىلەس بەس مەملەكەتتەگى شەكارا وڭىرىنە ورنالاسقان قازاق دياسپوراسىنىڭ بۇگىنگى حال-كۇيى، تۇرمىس-تىرشىلىگى، ءتىلى مەن ءدىنى، سالت-سانا، ءداستۇر ماسەلەلەرىن ءبىلىپ قايتۋ. قۇرامىندا تاريحشى، ەتنوگراف، ايماقتانۋشى، ءتىلشى عالىم، جۋرناليست، اقىن بولىپ، 13 كىسى 35 كۇندە جيىرما مىڭ كيلومەتر جول باسىپ، اۋەل باستا جوسپارلانعان ويىمىزدى ىسكە اسىرىپ، دىتتەگەن جەرگە جەتىپ توقتادىق. ناقتىراق ايتساق، 360 گرادۋستىق تولىق شەڭبەر جاساپ، استاناداعى بايتەرەكتىڭ تۇبىنەن باستالعان ساپاردى امان-ەسەن سول ارادا اياقتادىق. كوپ نارسەنى كوردىك، كوپ نارسەنى تۇيدىك، بۇل تۋرالى كەزىندە «انا تىلىنە»، «قازاق ەلىنە»، «التىن بەسىككە» كەڭ كولەمدە تولىعىراق جازدىم. سونداعى جولساپاردا ەسىمدە مىقتاپ ساقتالعان وقيعانى قاعازعا تۇسىرگىم كەلدى.
ولمەستىڭ سۋى بار ما؟
داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى،
اقىن،
قازاقستان جازۋشىلار
وداعىنىڭ مۇشەسى
ءۇش تامشى
«وتان» پارتياسى، «انا ءتىلى» گازەتى، «دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى» بىرلەسىپ، عىلىمي ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىردى. ونداعى ماقسات - قازاقستانمەن كورشىلەس بەس مەملەكەتتەگى شەكارا وڭىرىنە ورنالاسقان قازاق دياسپوراسىنىڭ بۇگىنگى حال-كۇيى، تۇرمىس-تىرشىلىگى، ءتىلى مەن ءدىنى، سالت-سانا، ءداستۇر ماسەلەلەرىن ءبىلىپ قايتۋ. قۇرامىندا تاريحشى، ەتنوگراف، ايماقتانۋشى، ءتىلشى عالىم، جۋرناليست، اقىن بولىپ، 13 كىسى 35 كۇندە جيىرما مىڭ كيلومەتر جول باسىپ، اۋەل باستا جوسپارلانعان ويىمىزدى ىسكە اسىرىپ، دىتتەگەن جەرگە جەتىپ توقتادىق. ناقتىراق ايتساق، 360 گرادۋستىق تولىق شەڭبەر جاساپ، استاناداعى بايتەرەكتىڭ تۇبىنەن باستالعان ساپاردى امان-ەسەن سول ارادا اياقتادىق. كوپ نارسەنى كوردىك، كوپ نارسەنى تۇيدىك، بۇل تۋرالى كەزىندە «انا تىلىنە»، «قازاق ەلىنە»، «التىن بەسىككە» كەڭ كولەمدە تولىعىراق جازدىم. سونداعى جولساپاردا ەسىمدە مىقتاپ ساقتالعان وقيعانى قاعازعا تۇسىرگىم كەلدى.
ولمەستىڭ سۋى بار ما؟
جايىقتان ءوتىپ، ەڭ تۇكپىردەگى تاسقالانى ارتقا تاستاپ، ساراتوۆ وڭىرىمەن تانىسىپ، ونان ارى ەدىلگە بەت تۇزەدىك. ۆولگوگراد گۋبەرنياسىنىڭ قازاقتار كوبىرەك قونىستانعان ءبىر اۋدانىنا جەتىپ جۇرتشىلىقپەن كەزدەسۋ اياقتاپ، ەركىن اڭگىمەگە كوشكەن كەزىمىز ەدى. ءجون سۇراسىپ، تانىس-ءبىلىس بولعان سوڭ، ءار تاقىرىپتى ءبىر قوزعاپ وتىرعامىز. مەنىڭ قىتايدان كەلگەنىمدى ەستىگەن الگى اعايىن:
- ساعان تاڭ قالىپ وتىرمىن. قازاقستانعا نە ءۇشىن كەلدىڭ؟ - دەپ سۇرادى. مەن دە ول كىسىگە تاڭدانىسىمدى جاسىرا الماي:
- تاۋەلسىز وتانىم بولعان سوڭ كەلدىم، - دەدىم.
باۋىرىمىز ماعان اسا ءبىر اياۋشىلىق سەزىممەن:
- ەستىسەك، قىتايدا جاعداي جاقسى ەكەن. قارىن توق، كيىم ءبۇتىن دەگەندەي، ال سەن بولساڭ، نە ىستەرىن بىلمەي وتىرعان، الا دوربا ارقالاعان ەلگە كەلىپسىڭ!
- مەيلى، قالاي دەسەڭىز دە ول ءبىزدىڭ وتانىمىز عوي!
- مۇمكىن سەنىڭ وتانىڭ شىعار، مەنىڭ وتانىم - روسسيا، - دەدى داۋىسىن قاتقىلداۋ شىعارىپ. ونان ارى ويىن بىلگىم كەلىپ:
- جارايدى، ءسىز جاسىڭىز كەلگەن ادامسىز. ۇيدە بالا-شاعا، ۇرپاق بار دەگەندەي!.. - دەي بەرىپ ەدىم:
- ولاردىڭ دا تۋعان جەرى وسى جاق. كىم قايدا ومىرگە كەلسە، ول سونىڭ وتانى! قاي جەر ءومىر سۇرۋگە قولايلى بولسا، سول سەنىڭ قونىسىڭ! باسقانىڭ ءبارى - بوس ءسوز!
- ۇرپاعىڭىزدىڭ قازاق جەرىنە كوشۋىن قالامايسىز با؟
- ءبارىبىر ەمەس پە، اسپان بارلىعىمىزعا ورتاق ءبىر شاتىر، جەرشارى ورتاق ءۇيىمىز. ونىڭ ۇستىنە قايدا جۇرسەڭ دە اجال كەلەدى. وندا ءولدىڭ نە، مۇندا ءولدىڭ نە؟ جوق، الدە قازاقستاندا ولمەستىڭ سۋى بار ما؟ - دەگەن اعامىز مەنەن اسىعا جاۋاپ كۇتتى.
- جوق، ارينە. تۋعانىڭىز قانداي شىندىق بولسا، ولەتىنىڭىز دە سونداي شىندىق. دەگەنمەن ءبىرتۇرلى ويلايدى ەكەنسىز، - دەدىم سىپايىلىق تانىتقان پىشىندە.
- تۇك تە ءبىرتۇرلىسى جوق. الىستان كەلگەن قوناق بولعان سوڭ، سەندەرگە امانداسا كەلدىم. قانداي پاتشانىڭ باسقارۋى ماسەلە ەمەس، ءبارى دە وتپەلى. ەڭ باستىسى، مەن اتا-بابامنىڭ قاسيەتتى توپىراعىندا جاساپ جاتىرمىن! - دەدى اڭگىمە وسىمەن ءبىتتى دەگەندەي.
ەرتەگىلەر مەن اڭىزداردان ولمەستىڭ سۋىن ىزدەگەن باتىردى بىلەتىنبىز. الدەبىر قيال قاناتىندا قالىقتاپ، الگى ولمەستىڭ سۋىن ىشكىمىز كەلگەنى بار ەدى. بىراق ونداي ماڭگى جاسارتاتىن سۋدىڭ جوق ەكەنىن ەسەيە كەلە ءبىلىپ، كوزىمىز جەتتى. ال، ولمەۋ دەگەندى - اقىل-پاراساتتى جەلكەن ەتىپ، جانقيارلىقپەن ەڭبەكتەنىپ ءىز قالدىرۋ دەپ تۇيدىك. بىرەۋلەر تاربيەلى ۇرپاعىن، ەندى بىرەۋلەر جازعان شىعارماسىن، تاعى بىرەۋلەر شەبەرلىكپەن جاساعان ونەر تۋىندىسىن قالدىرادى... بىزگە اڭگىمەسىن ارلەمەي، نارلەمەي ءدال جەتكىزگەن اعامىز ءۇشىن ولەتىن ادامعا كوپ مازالانۋدىڭ كەرەگى جوق ەكەن. كوشىپ جۇرگەننىڭ كوبى اقىماقتار سانالادى. وزبەكستاننان، قاراقالپاقستاننان، موڭعوليادان، قىتايدان ميلليونعا جۋىق قانداستار قاراشاڭىراققا قونىس اۋداردى. سول «اقىماقتاردىڭ» اراسىندا مەن دە بولدىم. ءوزىمدى-ءوزىم تەرگەي باستادىم:
- داۋلەتبەك، سەن بۇل جەرگە تاماق ىزدەپ كەلدىڭ بە، الدە جايلى قاباق ىزدەپ كەلدىڭ بە؟
- ارينە، ولاي ەمەس!
- وندا نە ءۇشىن كەلدىڭ؟
- تاۋەلسىز وتانىمنىڭ ازات ۇلى بولىپ ءومىر سۇرەيىن دەپ!
- بۇل سەنىڭ عانا ويىڭ! قازاق ەلىنىڭ بار قازاققا ۇستانعان جۇيەسى بىردەي. ايتالىق، سەن كەلدىڭ، ول كەلمەدى. بىرەۋدى كەۋدەسىنەن كەرى يتەرىپ، ەندى بىرەۋدى تارتىپ جاتقان ەشكىم جوق. بىرەۋ ولمەستىڭ سۋىن ىزدەيدى، بىرەۋ ۇيلەسىمدى ءومىر ىرعاعىنا تەربەتىلەدى. جانىڭ نەنى قالاسا، سول جاعالاۋعا جاقىندايسىڭ... ءبارىبىر مەنىكى دۇرىس، - دەيدى ىشىمدەگى ءۇن.
ەدىلدەن ءوتىپ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ سوڭعى نۇكتەسى «ماماي قورعانى» دەپ اتالاتىن بيىك توبەگە شىقتىق. بيىكتىگى ءجۇز مەترگە جۋىق قىلىش كوتەرگەن قىز سونادايدان كوزگە ۇرادى. ۇلى جەڭىسكە ەسكەرتكىش رەتىندە قويىلعان ايبىندى ءمۇسىن الىسقا نازار سالىپ تۇر.
فاشيستەر باتىس جاقتان كەلىپ قالانى قانعا بوكتىرىپ ەدى. مىناۋ سۇيىرلەنگەن سۋىق قارۋدى بيىك كوتەرگەن الىپ ادام باتىسقا ەمەس، شىعىسقا قاراپ تۇر.
ءوزىمدى ىزدەپ ءجۇرمىن
جيىرما جىلدان كەيىن تۋعان اۋدانىمداعى ورتا مەكتەپتىڭ قاقپاسىنان اتتادىم. ەڭ الدىمەن كوزىمە تۇسكەن ءبىرىنشى جاڭالىق - كەزىندەگى ءوز قولىمىزبەن قىزىل كىرپىشتەن قالانعان قورشاۋ قۇلاتىلىپ، ونىڭ ورنىنا باسقاشا، بيىك قورعان ورناتىپتى.
7 سىنىپ وقىپ جۇرگەن كەزىمىز. مەكتەپتەگى تومەنگى سىنىپتىڭ بالالارى قول اربامەن، اكپىش اعاشپەن، ەسەك اربامەن ءۇش شاقىرىم جەردەن كىرپىش تاسىدىق. بەينە يلەۋىنە ازىق تاسىعان قۇمىرسقا سەكىلدى جولدىڭ ءبىر جاعىمەن كىرپىش ارقالاعاندار اق تەر-كوك تەر بولىپ مەكتەپكە كەتىپ بارا جاتسا، ەندى ءبىر جاعىمەن زاتىن جەتكىزىپ، جەڭىل باسىپ قۇمدانعا بارا جاتقان شۇبارعان وقۋشىلار. قابىرعاڭ قايىسادى، ومىرتقاڭ مايىسادى دەگەن ەشكىم بولعان جوق. تەك ءار بالانىڭ ويىندا جوسپاردى ورىنداۋعا دەگەن جانقيارلىق. ءسويتىپ ايلاپ ءجۇرىپ سالىپ شىققان دۋال مۇلدە بوتەن. ىشكە كىرگەندە بايقادىم، مەكتەپ اۋلاسى دا وزگەرىپتى. كەزىندەگى ءبىر قاباتتى مەكتەپتىڭ ورنىنا ءۇش قاباتتى وقۋ ءۇيى سالىنىپتى، الدى-ارتى اسەم بەزەندىرىلگەن، مۇلدە تانىماستاي. جولدار بەتوندالىپ، جاعاسىنا قاراعاش وتىرعىزىلىپ، ادەمى ەتىپ قىرقىپ تەگىستەلىپتى.
اينالانى قىزىقتاپ اقىرىن اياڭداپ، وقۋ بيناسىنا دا ەندىك. ءتۇر-ءتۇسى، ءمولدىر كوزدەرىنە قاراپ، قازاقتىڭ قارا-دومالاقتارى ەكەنىن جازباي تانيسىڭ. مەن ولاردىڭ وزدەرىن كورىپ قانا ەمەس، سوزدەرىن دە ەستي باستادىم. تاڭىرقاۋ مەن جاتىرقاۋدىڭ كوكەسى ەندى كەلدى. الگى شۇپىرلەگەن بالالاردىڭ بىرەۋى قازاقشا سويلەسە نە قىل دەيسىڭ. بارلىعى دا قىتاي تىلىندە. اڭگىمەسى، باقىرىپ-شاقىرۋى، دارىلداي كۇلگەنى، ءتيىپ-قاشىپ جۇگىرگەنى، ءبارى-ءبارى قىتايشا. باجايلاپ قاراپ ەدىم، شاش قويۋى، كيىم كيۋى دە وزگەرە باستاپتى. ءبىرىن-ءبىرى قۋالاعان بىرنەشە بالا اڭتارىلىپ تۇرعان مەنى قاعىپ-سوعىپ، كوريدوردىڭ ەكىنشى باسىنا شۇلدىرلەگەن كۇيلەرى جۇگىرىپ ءوتتى... ءدال وسى ۋ-شۋدىڭ اراسىندا تۇرىپ، ارانىڭ ۇياسىنا كىرىپ كەتكەندەي مازام كەتتى. ەندى از تۇرسام، جان-جاقتان ۇشىپ كەلىپ، كوزى-باسىمنان شاعا جونەلەتىندەي، اينالا گۋ-گۋ!.. كەنەت قوڭىراۋدىڭ اششى داۋىسى ەستىلدى. دالىزدەگى داۋىس قانداي قاتتى بولسا، مىناۋ ەلەكتر قوڭىراۋدىڭ ءۇنى ونان دا اسىپ، ءبارىن باسىپ ءتۇستى. ساباقتىق مۇعالىمدەر ءوز كەڭسەلەرىنەن شىعىپ، ءدارىس بەرۋگە سىنىپتارعا بەتتەدى. قالىڭ بالا جان-جاققا ىدىراپ، ءار ەسىككە كىرىپ كەتىپ جاتىر. سالدەن سوڭ قۇلاققا ۇرعان تاناداي جىم-جىرتتىققا شومدى. سىرتتان كەشىگىپ كىرىپ، ارپاق-تۇرپاق جۇگىرىپ بارا جاتقان ءبىردى-ەكىلى بالالاردان وزگە داۋىسى قاتتى، ءۇنى شاڭقىلداپ شىعاتىن ۇستازداردىڭ ايتقاندارى ەمىس-ەمىس ەستىلىپ قالادى.
مەن ءبىر كەزدە وسىندا وقىپ ەدىم. ءتىپتى دەسەڭىز، العاشقى قىزمەتىمدى دە وسىندا باستاپ، اتتاي ون جىلىمدى وتكىزدىم دەسەم وزگە تۇرماق، ءوزىم دە سەنبەستەيمىن. كۇنى كەشە عانا مىڭ بالاسى بار ورتا مەكتەپتىڭ وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قازاق بالالارىنا، قازاق تىلىندە عىلىم-ءبىلىم ۇيرەتىپ، تاربيە جۇمىسىن جۇرگىزىپ ەدىم دەسەم، باعجيا قاراپ، مازاقتاپ كۇلەتىن شىعارسىز. مەن سەكىلدى ءبىر قازاقتىڭ مىنانداي «قىتاي» مەكتەبىندە بولعانىنا ەشكىم دە سەنبەس... ەشكىم تانىمايدى. بەيتانىس بىرەۋ كەلە جاتىر-اۋ دەگەن سانا بولساشى!
ويپىر-اي، نەتكەن تەز وزگەرىسكە ۇشىراعان دەشى! مالشى مەن ديحاننىڭ بالالارى، ءوزىمىزدىڭ ۇل-قىزدارىمىز دەگەنگە يلانارمىسىڭ؟! جاڭا عانا بايقادىم، كەزىندە بىردە-ءبىر كورىنبەيتىن قىتاي مۇعالىمدەردىڭ قاتارى قالىڭداپتى. كوزىلدىرىكتى اپايلار مەن اعايلار قاسىمنان وتكەنىن انىق كوردىم.
ديرەكتوردىڭ كابينەتىنە كىردىم. قاسىندا ءبىرى قازاق، ءبىرى قىتاي ەكى كىسى وتىر. شاماسى وزىنەن كەيىنگى كومەكشىلەرى بولۋعا ءتيىس. سالەم بەرىپ، قاستارىنا جاقىندادىم. وزىمىزدەن كەيىنگى جاستار. ءدال تاني المادىم. قىسقا-قىسقا اماندىق سۇراسۋدان كەيىنگى ۇنسىزدىكتى توردە وتىرعان باستىقتىڭ ءۇنى بۇزدى.
- كىم بولاسىز، مۇندا كىمدى ىزدەپ كەلدىڭىز؟
- اتىم داۋلەتبەك. بالالىعىم قالعان، جاستىق شاعىم وتكەن مەكتەبىم ەدى، ءوزىمدى ىزدەپ ءجۇرمىن! - دەدىم، ءازىل-شىنىن ارالاستىرىپ. مەن كىرگەلى ءبىر-ەكى رەت ماعان نازارىن بولگەن بەيتانىس جىگىت قايتادان ورنىنان تەز كوتەرىلىپ:
- ە، داۋلەتبەك مۇعالىم، ءسىز ەكەنسىز عوي. جاڭا شىرامىتىپ ەدىم. مەن 20 جىلدىڭ الدىندا سىزدەن فيزيكا ساباعىنان ءبىلىم العان تولقىن دەگەن وقۋشىڭىز بولامىن، - دەپ مەنى باستىعى مەن ارىپتەس حانزۋعا تانىستىرا باستادى.
- بۇل جالعىز قازاق مەكتەبى ەدى، ال قازىر مۇلدە باسقاشا بولىپ كەتىپتى. وسىناۋ پەرزەنتتەرىمىز ەرتەڭ كىم بولادى؟! - دەدىم اقىرىن.
- زامان سولاي. «قوس ءتىلدى» ساياسات باستالىپ كەتكەن. وسكەلەڭ، وزىق ۇرپاق قالىپتاستىرۋ جولىندا قىزمەت ەتىپ جاتىرمىز. ءدال قازىر وسى ورىندا ءسىز بولساڭىز دا وسىلاي ىستەگەن بولار ەدىڭىز، - دەگەن ديرەكتور كوزىنىڭ استىمەن حانزۋ باسشىعا اقىرىن قارادى. ءبىر جاقسىسى، ءبىزدىڭ نە ايتىپ جاتقانىمىز وعان كەرەك تە بولعان جوق. قولىنداعى كىتابىن اۋدارىستىرىپ وتىرا بەردى. ديرەكتور ماعان بيىكتەن داۋىستاعانداي نىعىزداپ تۇرىپ:
- ءسىز ەندى ءوزىڭىزدى تابا المايسىز! - دەدى.
«قىپشاق قىستاعىندا بەنزين بار»
امۋدارياسىن جاعالاپ ورگە سالىپ كەلەمىز. بۇل حورەزم ۋالاياتىنىڭ ماقتا ەگەتىن ەلدى مەكەندەرى. جول بىردە قىرعا ءسىڭىپ قۇم توبەلەردىڭ اراسىمەن، بىردە جازىق ويپاڭدارمەن سوزىلىپ جاتىر. سوققان جەلمەن سۋسىعان قىزىل قۇم اسفالت بەتىنەن ءبىر قابات تورعىن پەردە جاساپ، جىلجىپ بارادى. ەكپىندەگەن كولىك دوڭگەلەگى الگى مايدا قابىقتىڭ ۇستىندە قالقىپ كەلە جاتقانداي...
ماشينانىڭ جانارمايى تاۋسىلۋعا جاقىن. الدىن الا ەستىگەن مالىمەت بويىنشا، وسى ماڭنان قول كوتەرىپ جول توسقان بالالار كەزدەسۋگە ءتيىس. بۇل جاقتاعى تەحنيكالاردىڭ ءبارى دەرلىك گازبەن جۇرەدى. جول بويى ونداي گاز قۇيۋ بەكەتتەرىندەگى كيلومەترگە سوزىلعان وچەرەدتى ءجيى-ءجيى كورىپ كەلەمىز. بەنزين بولسا مۇلدە جوق. الدەبىر جاسىرىن جولمەن كەلگەن جانارمايدى تەك قولدان عانا تاباسىڭ. تومەنگى جاقتان ەستىگەن سوزىمىزگە سەنىپ، بالانىڭ سۇلباسى بايقالماس پا ەكەن دەپ، جان-جاعىمىزعا قاراپ كەلەمىز.
الدىمىزداعى تاعى ءبىر قىردان اسىپ تۇسكەنىمىزدە، قاراڭداعان ەكى كىسىنى كوردىك. ولار دا ورىندارىنان تۇرىپ، جول جيەگىنە جاقىندادى. قول كوتەرۋىن كۇتىپ جاتپاي-اق ءجۇرىسىمىزدى باياۋلاتىپ، الدىلارىنا كەلىپ توقتادىق.
بىزگە كوز قاداپ، كولىكتىڭ مەملەكەتتىك ءنومىرىن قاراپ العان ەكى بالا، الىستان كەلە جاتقان جۇرگىنشى ەكەنىمىزگە سەنگەندەي:
- قىپشاق قىستاعىندا بەنزين بار!
امان-سالەمىمىز وسىلاي باستالدى. ءوزىمىزدىڭ دە ىزدەپ كەلە جاتقانىمىز وسى ەدى. ەندى از بولماعاندا جول ۇستىندە ىدىس كوتەرىپ، قولىمىزدى شوشايتىپ قالار ەدىك. ارى قاراي ءوتىپ وزگە بالالاردى ىزدەۋگە دە، باعا تاڭداۋعا دا مۇمكىندىك جوق.
بالانىڭ بىرەۋى جول جاعاسىندا قالدى دا، ەكىنشىسى ءبىزدى وڭ جاقتاعى قىردان اسىرىپ الىپ كەتىپ بارادى. قاسىمىزداعى سويلەمەسە باسى اۋىرىپ كەتەتىن اعامىز سۇراقتىڭ استىنا الدى.
- اتىڭ كىم؟ قاي تۋعانسىڭ؟ وقيسىڭ با؟.. - دەگەن كوپ سۇراۋلاردان سوڭ بىلگەنىمىز: سوڭعى كەزدە جانارماي تاپشىلىعى ءورشىپ، اقشاسى بار بايلار عانا جۇرە الاتىن بولعان. ارزان گازدى قۇيعىزۋعا ءبىر كۇن ۋاقىت كەتەدى. ءبىز كەزدەسكەن بالالار قازاق ەكەن. قازىر جاز كەزى. كانيكۋل بولعان سوڭ، جول باعىپ، كولىك اڭدىپ، بەنزينى بىتكەن جولاۋشىلاردى اۋىلعا اپارىپ، قوجايىنعا «ساتادى» ەكەن. بەس-التى شاقىرىم ءجۇرىپ بارىپ «قىپشاق» قىستاعىنا كىردىك. ول ءبىزدى ءبىر قاقپانىڭ الدىنا اكەلىپ توقتاتىپ، ءوزى ىشكە كىرىپ، ۇلكەندەۋ اعا جىگىتتى ىلەستىرىپ شىقتى. قاسىمىزعا كەلگەن ازامات كوزىمەن شولىپ، كوڭىلىمەن ءسۇزىپ، ءسال كىدىرىستەن كەيىن كولىگىمىزگە ءوزى وتىرىپ اۋىلدىڭ ەكىنشى جاعىنا الا جونەلدى.
تۇرقى وزگەشە ءۇيدىڭ بيىك قاقپاسىن اشتىرىپ، ىشكە كىرگىزدى. قاقپانى جاۋىپ، ءىلىپ قويدى. سونسوڭ بارىپ سۇراعان بەنزينىمىزگە قول جەتتى. باكتى تولتىرىپ، قولدا بار قۋىس ىدىستارعا قۇيعان سوڭ ول جەردەن شىعىپ، الگى العاشقى ۇيگە كەلدىك. بالانى كولىككە وتىرعىزىپ ارتىمىزعا قايتتىق. قولىنا اقشا ۇستاپ كوڭىلدەنىپ قالعان جاس جىگىت اڭگىمەگە ارالاسا باستادى.
جول بويىندا وتىرىپ توقتاتقان شوفەرلەردى ىلەستىرگەن بۇلار اناۋ كوكەلەرىنە جەتكىزەدى. ول «تەكسەرۋشى» مىندەتىن وتەيدى. ويتپەسە وسى ءوڭىردىڭ ميليتسيالارى كادىمگى جولاۋشىلار سەكىلدى بالالاردى الداپ كەلەدى ەكەن دە، قارا بازارداعى بەنزيندى تاركىلەپ، كۇن كورىپ وتىرعان اعايىندى شىعىنعا باتىرىپ كەتەدى. ەگەر كەلگەن كىسىلەر كۇدىكتى بولسا، «كىم ايتتى بەنزين بار دەپ، ونداي اڭگىمە جوق»، - دەپ بالالاردى دۋالدى اسىرا قۋىپ، كەلگەن ماشينانى ىزىمەن قايتارادى ەكەن دە، بالەدەن قۇتىلادى. ال، ءبىز سەكىلدى ءمۇساپىر، كىرىپتار جۇرگىنشىنى جازباي تانيتىن «تەكسەرۋشى» سۇرانىستى وتەپ بەرەدى. بالالار ساتىلعان زاتتىڭ ليترىنە قاراپ اقشا الادى. جۇرگىزۋشى نەعۇرلىم كوپ بولسا، سولعۇرلىم جاقسى. سونىمەن كەلىسىم بويىنشا بالانى العان ورنىمىزعا جەتكىزدىك. اكە-شەشەلەرى قوجايىندارعا جالدانىپ ماقتا جيادى. ال، وزدەرى تاۋلىك بويى جول توريدى. قولدارىنا ىلىنە قالعان ءبىردى-ەكىلى كولىك بولسا، كوڭىلدەرى كاپ-كادىمگىدەي كوتەرىلىپ قالادى. جاسىرىن بەنزين ساتقانى ءۇشىن «كونتراباندا» دەگەن جامان اتى تاعى بار. سودان قورقادى. قاراپ وتىرسا، حالدەرى قيىندايدى. بۇل وڭىردە جەتكىلىكتى ەتىپ سالىپ قويعان جانارماي قۇيۋ بەكەتى جوق. ەندى كەلىپ حالىق ءوزى ساتايىن دەسە، قۇلعاناداي قۋىپ تەكسەرەدى. قورقىتادى، ۇركىتەدى.
امۋداريا جاعاسىنداعى شاعىن عانا «قىپشاق» اۋىلى ارتتا قالىپ بارادى. جول بويىندا وزبەك اكالارعا جالدانعان قازاقتىڭ قارا سيراق ەكى بالاسى ىستىق كۇندە قىزىل قۇمنىڭ جيەگىندە قازديىپ تۇر. اڭىزاق جەلمەن قاپ-قارا بولىپ، قابارىپ كۇيىپ كەتكەن. توتىققان جۇزدەرىنەن بالالىقتىڭ باقىتتى نىشانى بايقالىپ تۇرعان جوق. اياقتارىنا قىتايدىڭ ارزانقول تاپىشكەلەرىن ىلە سالعان. كۇستەنگەن تىرسەكتەرى قايىستاي قاتىپ قالىپتى. كوزىنە قاراپ ەدىم، شوقتانىپ جانىپ تۇر ەكەن. قايسارلىقتىڭ، توزىمدىلىكتىڭ ۇشقىنى شاشىرايدى.
- اعالار، سىزدەرگە كوپ راحمەت، بىرنەشە كۇنگە جەتەتىن ازىق الاتىن بولدىق، - دەدى بىزبەن ءبىر ساعاتقا جولداس بولعان بالا. ماشينامىز الىستاپ بارادى. جول بويىندا قولدارىن بۇلعاعان «قىپشاق» قىستاعىنىڭ ەكى بالاسى قيماس سەزىممەن قول بۇلعايدى.
قارنىمىزدىڭ اشىپ، ىشەگىمىزدىڭ شۇرىلداعانىن سەزىپ كەلەمىز. «جيىرما شاقىرىم جەردە «نۇر-يسلام» دەگەن اسحانا بار. مۇنداعى ءبىر اۋقاتتى كىسى نۇرسۇلتان كوكە مەن يسلام اكانىڭ قۇرمەتىنە سولاي دەپ اتاعان. قارىندارىڭىز اشسا، سول ارادان تاماقتانا الاسىزدار. ونان ارى بۇقاراعا بەتتەيسىزدەر»، - دەگەن جاڭاعى بالا. الدىمىزدان قاراۋىتقان ءۇيدىڭ سۇلباسى كورىندى. شاماسى، «نۇر-يسلامعا» جاقىنداپ قالدىق...
«Abai.kz»
