ەلگە ەلدىڭ قوسىلعانى – قۇت
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان 20 جىل ىشىندە قازاقستانعا 1 ميلليوننان استام قانداستارىمىز ورالدى. ولار ورالىپ قانا قويعان جوق، ءتۇرلى سالالاردا قىزمەت ەتىپ، قازاقستاننىڭ بولاشاقتا ىرگەلى مەملەكەت اتانۋى ءۇشىن ايانباي تەر توگۋدە. اتاجۇرتقا ورالىپ، كاسىبىنەن ءناسىبىن تاپقان اعايىندارىمىز دا كوپتەپ سانالادى.
دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءتورتىنشى قۇرىلتايىندا سويلەگەن سوزىندە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «مەن الەمنىڭ ءار قيىرىنداعى قازاق جاستارىن اتامەكەندە وقۋعا جانە قازاق ەلىنە قىزمەت ەتۋگە شاقىرامىن. قازىر جاڭا داۋىرگە قادام باسقان قازاقستانعا وتانشىل، ءبىلىمدى جاس ماماندار اسا قاجەت. جاس قىزدار مەن جىگىتتەر كەلىپ وقيتىن بولسا، وسىندا وقۋ ءبىتىرىپ، ماماندىق الىپ، كەيىن اتا-انالارىن شاقىرىپ الاتىن شىعار. ول دا قاجەت.
سوندىقتان شەتەلدەردە تەحنيكالىق ءبىلىم العان قازاق جاستارىن يندۋستريالىق وندىرىسكە جۇمىسقا تارتۋ كەرەك. قاجەت بولسا، ولارعا الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتۋدى ەنگىزەمىز» دەگەن ەدى. الايدا الەۋمەتتىك كومەكتى قاجەتسىنبەي-اق، وتانىنا ورالىپ، جەمىستى ەڭبەك ەتىپ جاتقان كاسىپكەرلەر بارشىلىق. بۇگىن سولاردىڭ كەيبىرىن اڭگىمەگە تارتىپ، ەڭبەگىنىڭ جەمىسى جايىندا سۇراپ-بىلگەن بولاتىنبىز.
ولارعا قويىلعان ورتاق ساۋال:
- ورالمانداردىڭ كاسىبىن دامىتۋدا قانداي قولداۋعا يە بولدىڭىز؟
- كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدا كەزدەسەتىن كەدەرگىلەر بار ما؟
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان 20 جىل ىشىندە قازاقستانعا 1 ميلليوننان استام قانداستارىمىز ورالدى. ولار ورالىپ قانا قويعان جوق، ءتۇرلى سالالاردا قىزمەت ەتىپ، قازاقستاننىڭ بولاشاقتا ىرگەلى مەملەكەت اتانۋى ءۇشىن ايانباي تەر توگۋدە. اتاجۇرتقا ورالىپ، كاسىبىنەن ءناسىبىن تاپقان اعايىندارىمىز دا كوپتەپ سانالادى.
دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءتورتىنشى قۇرىلتايىندا سويلەگەن سوزىندە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «مەن الەمنىڭ ءار قيىرىنداعى قازاق جاستارىن اتامەكەندە وقۋعا جانە قازاق ەلىنە قىزمەت ەتۋگە شاقىرامىن. قازىر جاڭا داۋىرگە قادام باسقان قازاقستانعا وتانشىل، ءبىلىمدى جاس ماماندار اسا قاجەت. جاس قىزدار مەن جىگىتتەر كەلىپ وقيتىن بولسا، وسىندا وقۋ ءبىتىرىپ، ماماندىق الىپ، كەيىن اتا-انالارىن شاقىرىپ الاتىن شىعار. ول دا قاجەت.
سوندىقتان شەتەلدەردە تەحنيكالىق ءبىلىم العان قازاق جاستارىن يندۋستريالىق وندىرىسكە جۇمىسقا تارتۋ كەرەك. قاجەت بولسا، ولارعا الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتۋدى ەنگىزەمىز» دەگەن ەدى. الايدا الەۋمەتتىك كومەكتى قاجەتسىنبەي-اق، وتانىنا ورالىپ، جەمىستى ەڭبەك ەتىپ جاتقان كاسىپكەرلەر بارشىلىق. بۇگىن سولاردىڭ كەيبىرىن اڭگىمەگە تارتىپ، ەڭبەگىنىڭ جەمىسى جايىندا سۇراپ-بىلگەن بولاتىنبىز.
ولارعا قويىلعان ورتاق ساۋال:
- ورالمانداردىڭ كاسىبىن دامىتۋدا قانداي قولداۋعا يە بولدىڭىز؟
- كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدا كەزدەسەتىن كەدەرگىلەر بار ما؟
ءبىزدىڭ ساۋالدارىمىزعا «الاتاۋ-سپەتستەحنيكا» جشس-ءنىڭ ديرەكتورى سابىرجان مۇحامەدجان مەن «جاس-اي» شىعىس مەديتسينالىق ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى جاسان زەكەيۇلى جاۋاپ بەرەدى:
سابىرجان مۇحامەدحان، «الاتاۋ-سپەتستەحنيكا» جشس-ءنىڭ ديرەكتورى:
جىلىنا 100 ميلليون تەڭگە سالىق تولەيمىن
- ەستەرىڭىزدە بولار، 1992 جىلى ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ەلىمىزگە ساپارلاي كەلگەن يران يسلام رەسپۋبليكاسى دەلەگاتسياسىمەن كەزدەسۋىندە: «ءبىز ەكونوميكالىق باعىت رەتىندە نارىقتىق ەكونوميكا جولىن تاڭداپ الدىق. سول سەبەپتى، ءبىزدىڭ حالقىمىزعا قالاي ەڭبەك ەتۋ مەن ءومىر ءسۇرۋدى جاڭادان ۇيرەنۋگە تۋرا كەلەدى»، - دەگەن بولاتىن. شىن مانىندە، جاسامپاز قازاق حالقى قانشاما اۋىر بولسا دا، نارىقتىق تىرشىلىك جۇيەسىنە تەز بەيىمدەلدى. بۇندا ايتپاي كەتۋگە بولمايتىن اسا ماڭىزدى ءبىر فاكتور - نارىقتىق قاتىناستار الدەقاشان ورناعان ەلدەردەن، ماسەلەن ەۋروپا، تۇركيا جانە قىتاي ەلدەرىنەن كەلگەن قانداستارىمىز ەلىمىزدىڭ حالقىمەن بىرگە ءوسىپ، وركەندەدى جانە نارىقتىق ەكونوميكانىڭ قالىپتاسۋىنا ءوز ۇلەسىن قوستى. ءوز باسىم ەلگە ورالعان ميلليونداعان قانداستارىمىزدىڭ ىشىندە ءوز ەلىنە كەلىپ، ەڭبەگى جانعان سان مىڭداعان ورتا جانە شاعىن بيزنەس وكىلدەرى مەن مىڭعىرتىپ مال باعىپ، جايقالتىپ ەگىن سالعان شارۋا قوجالىقتارىن بىلەمىن. قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن مايتالمان ماماندار دا جەتىپ ارتىلادى. ماسەلەن الەۋمەتتىك تاماقتاندىرۋ ورىندارى مەن شاشتاراز جانە سۇلۋلىق سالوندارىندا ەلگە ورالعان قانداستارىمىزدىڭ قوماقتى بولىگى ەڭبەك ەتەدى. ال ءوندىرۋشى كاسىپورىندار اشىپ، وتاندىق تاۋارلار وندىرەتىن كاسىپكەرلەردەن ءبىر عانا الماتىدان: نىعاربايۇلى تولەۋباي (موڭعوليا), ونەرحانۇلى قۋانىشبەك (موڭعوليا), قالمەتۇلى داۋرەن (قىتاي), قاليۇلى عىلىمحان (قىتاي), مەرحاميتقىزى فاريدا (قىتاي), تولەگەنقىزى باحارگۇل (قىتاي), ابدىقادىرۇلى قامبار (اۋعانستان), امانجول راقاش (وزبەكستان) قاتارلى كاسىپكەرلەردى ايرىقشا اتار ەدىم. ولار قاراپايىم ساۋداگەردەن كەشەندى ءوندىرۋشى كاسىپكەرلەرگە اينالعان. بۇگىندە ءوز جۇمىستارىن دوڭگەلەتىپ، قازىناعا سالىق تاپسىرىپ، سان مىڭداعان ادامعا جۇمىس بەرىپ وتىر. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا بۇلاردىڭ قاتارى ۇزدىكسىز كوبەيە بەرەتىنىنە سەنەمىن.
مەن باسقاراتىن «الاتاۋ-اۆتوسپەتستەحنيكاسى» جشس-ءنىڭ نەگىزگى ىرگەتاسى 2000 جىلى قالانعان، قازىر كاسىپورىندا 240 ادام تۇراقتى جۇمىس جاسايدى. جىلىنا مەملەكەتكە 100 ميلليون تەڭگەدەن اسا سالىق تولەپ وتىرمىز. كاسىپورىن جول جوندەۋ، سۋ قۇبىرلارىن اۋىستىرۋ، قۇرىلىس سالۋ، قالانى اباتتاندىرۋ، تەحنيكا ساتۋ جانە قىزمەت كورسەتۋ جۇمىستارىمەن اينالىسادى. كاسىپورىن مەملەكەتكە سالىق تولەۋ جانە حالىقتى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ جاعىنان مەملەكەتكە ەلەۋلى ۇلەسىن قوسىپ كەلەدى. وسى ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا كاسىپورىن الماتى قالالىق، وبلىستىق جانە اۋداندىق اكىمشىلىك ورىنداردان كوپتەگەن ماقتاۋ العىس حاتتارىن الدى. مەن مۇنى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ جەمىسى دەپ بىلەمىن.
- ارينە، ءبىزدىڭ ورتا جانە شاعىن بيزنەستىڭ جاعدايى وتە جاقسى دەپ ايتۋ قيىن. ءالى دە شەشىلۋگە ءتيىستى ماسەلەلەر شاش ەتەكتەن. اكىمشىلىك كەدەرگىلەر دە ايتارلىقتاي اۋىر. بىزدە شىنايى ادال باسەكەلەستىك جەتكىلىكتى قالىپتاسقان جوق. ليتسەنزيالاۋ سەكىلدى قۇجاتتاندىرۋ جۇمىسى تىم كۇردەلى. ەلىمىز بايتاق، جەرىمىز باي بولعانىمەن، حالقى سيرەك جانە بىتىراي قونىستانۋىنا بايلانىستى تۇتىنۋ نارىعى شەكتەۋلى. ينفراقۇرىلىم جەتكىلىكتى دامىماعان جانە بۇل سالادا مونوپوليا تىپتەن اۋىر. ءبىزدىڭ ەلدە ءوندىرۋشى ونەركاسىپ، ءبىرىن-ءبىرى ءوزارا تولىقتىراتىن وندىرىستىك جۇيە مۇلدەم كەنجەلەپ قالعان. ەلىمىز كەدەن وداعىنا كىرگەلى بەرى بۇل جاعداي ودان بەتەر اۋىرلاي ءتۇستى. وندىرىسكە قاجەت قوسالقى بولشەكتەر مەن شيكىزاتتاردىڭ اۋقىمدى بولىگى قىتاي، كورەيا، تۇركيا جانە جاپونيا سەكىلدى تەحنيكاسى مەن ءوندىرىسى قاتار دامىعان ەلدەردەن تاسىمالداناتىن. قازىر قاجەتتى تاۋارلاردىڭ باعاسى اسپانداپ كەتتى. سونىڭ كەسىرى وندىرىلگەن تاۋارلاردىڭ باعاسىنىڭ دا قىمباتتاۋىنا اكەلىپ سوعىپ وتىر. دەمەك، بۇل قازاقستان ءوندىرىسىنىڭ باسەكەلەستىك قابىلەتىنە اۋىر سوققى. الدا ەلىمىز دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرەتىن بولسا، بۇل جاعداي وڭ شەشىمىن تابادى دەپ سەنەمىز.
جاسان زەكەيۇلى، «جاس-اي» مەديتسينالىق ورتالىعىنىڭ
باس ديرەكتورى:
تاۋەلسىزدىك - بارىنەن قىمبات
- 1996 جىلى اتتىڭ باسىن اتاجۇرتقا بۇردىم. ودان بەرى دە، مىنە، 15 جىلدان اسىپتى. سول جىلى س.اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىندە ورىس تىلىنەن ءبىلىم الدىم. انا ءتىلىمىزدىڭ قاينارىنان قانشالىقتى قانىپ ىشسەك تە، قىتاي مەملەكەتى بولعاندىقتان، قىتايدىڭ دا ءتىلىن ۇيرەنىپ ەدىك. ال قازاق ەلىندە تۇرىپ ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋ بىزگە وڭايلىق تۋدىرعان جوق. دەسەك تە، ەلگە تولىققاندى ەڭبەك ەتۋ ءۇشىن ورىس ءتىلىن جاقسى ۇيرەنۋ كەرەك بولدى. ۇيرەندىك. 1997 جىلى اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ حيرۋرگيالىق سىرقات كافەدراسىنىڭ اسپيرانتى اتاندىم. 1999 جىلى اسپيرانتۋرانى ءبىتىرىپ، الماتى قالاسىنىڭ №12 كلينيكالىق قالالىق ورتالىق اۋرۋحاناسىندا شىعىس-تيبەت مەديتسيناسى بويىنشا اعا دارىگەر قىزمەتىن اتقاردىم. 2004 جىلى عانا شىعىس-تيبەت مەديتسيناسىنىڭ جەكە شاڭىراعىن كوتەرىپ، «جاس-اي» ورتالىعىن قۇرۋعا مۇمكىندىك تۋدى.
قازىر 50-گە جۋىق ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ، ناۋقاستار سۇرانىسىن تولىق وتەۋگە تىرىسىپ كەلەمىز. وسى كۇنگە دەيىن 60 مىڭعا جۋىق ناۋقاس قابىلداپ، ونىڭ 15 مىڭنان استامىنا تەگىن ەم كورسەتىلدى. مەكەمە قىزمەتكەرلەرىنىڭ جومارتتىعى مۇنىمەن شەكتەلمەي، ەل الدىندا جۇرگەن ازاماتتار مەن حالىق قالاۋلىلارىنا، جەرگىلىكتى بيزنەس وكىلدەرىنە دە قولداۋ تانىتىپ وتىردىق.
حالىقتىڭ شىعىس مەديتسيناسىنا دەگەن سۇرانىسى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. ءبىز بىرنەشە وبلىستاردان فيليالدارىمىزدى اشساق دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. سونىمەن قاتار، ورتالىعىمىزعا الىس-جۋىقتان كەلەتىن ەمدەلۋشىلەردىڭ سانى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. ولاردىڭ جاتىن ورىن ماسەلەسى ءبىزدى بەي-جاي قالدىرمايدى. سوندىقتان الماتىدان ۇلكەن اۋرۋحانا سالۋ جۇمىسىن قولعا الدىق. ارينە، مەملەكەتكە قول جايمايتىن ءبىز سياقتى جەكە ورتالىق ءۇشىن بۇل ۇلكەن جۇمىس، اۋىر مىندەت ەكەنى راس. بىراق اجال مەن اۋرۋ ءبىزدى كۇتىپ تۇرمايدى عوي. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ءار قىزمەتكەرىنىڭ جۇرەگى ناۋقاستارمەن بىرگە قينالىپ، بىرگە قۋانۋى كەرەك.
ءوز باسىم اتاجۇرتىما كەلگەن سوڭ حيرۋرگ ماماندىعىمەن قوسا العان شىعىس-تيبەت ەمىن قانات جايدىردىم. قازاقستان جۇرتىنا بەيتانىس بولىپ كەلگەن مۇنداي ەم ءتۇرىن ەڭ العاشقى بولىپ جۇيەلى تۇردە قولدانىسقا ەنگىزگەندىكتەن بولار، حالىق مەنى شىعىس-تيبەت مەديتسيناسىن تاۋەلسىز قازاقستانعا تۇڭعىش اكەلۋشى دەپ سانايدى. بۇل ەلىمنىڭ ءبىر كەم تۇسىن تولتىرايىن دەگەن اسىل ارماننىڭ ناتيجەسى ەدى. ءبارى دە - تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسى. بۇل كۇندە «جاس-اي» شىعىس-تيبەت مەديتسينا ورتالىعى دارا ەمدەۋ ەرەكشەلىگىمەن قازاقستاننىڭ ەمدەۋ سالاسىنان كورنەكتى ورىن العاندىعى - مەنىڭ ەلىمە ەمدەۋ ءىسى ارقىلى قوسىپ جاتقان ۇلەسىم دەپ بىلەمىن. دەگەنمەن مەملەكەت بولاشاعىنا تىكەلەي قاتىستى ءاربىر جاۋاپتى ساتتە «مەن تەك ەمشىمىن، باسقا جۇمىسقا ارالاسپايمىن» دەپ قول قۋسىرىپ، قاراپ قالمادىم. ءوزىمنىڭ ازاماتتىق پىكىرىمدى ءبىلدىرىپ تۇراتىنىمدى كوزىقاراقتى جۇرت جاقسى بىلەدى. ايتالىق، كەيبىر پايدا تابۋدى كوزدەگەن توپتاردىڭ ساپاسىز دارىلەر مەن بىلىكسىز دارىگەرلەر ارقىلى استانادان «قىتاي ەمدەۋ ورتالىعىن» اشپاقشى بولعان كەزىندە، تولقۇجاتتاعى «قازاق» اتاۋىنىڭ كوكپارعا تۇسكەن ۋاقىتىندا ەش تارتىنباستان ازاماتتىق ءۇنىمدى تانىتتىم. بۇلاردى ايتىپ وتىرعانىم: تاۋەلسىزدىكتى ءبارىمىز قورعاۋعا ءتيىسپىز. ول ءۇشىن قازاق ەلىنىڭ ءاربىر قادامىنا ءجىتى باقىلاۋ جاساپ وتىرعانىمىز ابزال.
ەلگە كەلگەننەن كەيىنگى ەڭبەكتەرىم دە ەلەۋسىز قالىپ جاتقان جوق. ءبىر عانا قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالىق ەمشىلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ ءوزى ءار جىلى «حالىق ەمشىلىگىن دامىتۋعا قوسقان ۇزدىك ۇلەسىڭىز ءۇشىن»، «حالىق مەديتسيناسى مەن رۋحاني تاربيە قىزمەتىنە قوسقان جەكە ۇلەسىڭىز ءۇشىن»، «حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋداعى ەمشىلىك قىزمەتىندەگى ۇزدىك جەتىستىكتەرى مەن ناتيجەلەرى ءۇشىن» دەپ اتالاتىن ءارتۇرلى قۇرمەت گراموتالارىمەن ماراپاتتاپ كەلەدى. 2007 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى» اتاندىم. 2008 جىلى جىل سايىنعى «التىن جۇرەك» سىيلىعى تابىستالدى. ءتىپتى «جاس-اي» ورتالىعىنىڭ ناتيجەلى جۇمىستارى ەلىمىزدىڭ ءىشى-سىرتىندا دا ءبىراز تانىمال بولدى. 2009 جىلى ۆەناداعى حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ «قۇرمەتتى پروفەسسورى» اتانسام، 2010 جىلى رەسەي حالىقارالىق شىعارماشىلىق اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، حالىقارالىق «سوكرات» اتىنداعى وردەننىڭ يەگەرى بولدىم. مىنە، بيىل «قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنە 20 جىل» مەرەكەلىك مەدالىمەن ماراپاتتالدىم. ەڭبەگىمىز ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نازارىنا ىلىگىپ، ماعان جانە مەنىڭ ۇجىمىما ارنايى العىس حات جاريالاپ، اتقارىپ جاتقان قىزمەتتەرىمىزگە ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
- جەتكەن جەتىستىكتەرگە مارقايىپ، ارقانى كەڭگە سالۋ ادەتىمدە جوق. جىل سايىن امەريكا، جاپونيا، ەۋروپا مەملەكەتتەرى سىندى دامىعان ەلدەردىڭ مەديتسينا سالاسىنداعى جەتىستىكتەرىمەن تانىسۋ ءۇشىن ارنايى ءىسساپارلاردا بولامىن. سونىڭ ارقاسىندا ءبىراز تاجىريبە جيناپ، حالقىما زاماناۋي مەديتسينادان نە قاجەت ەكەنىن باعامداپ وتىردىم. ءبىر تۇيگەنىم، بىزگە ىسكەرلىك، ناقتى ناتيجەگە ۇمتىلىس جەتىسپەيدى. كەز كەلگەن ەلدە تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى قالىپتاسىپ، دامۋ كەزەڭى بولاتىنى ءسوزسىز. دەگەنمەن ىسكەر قازاقستاندى قۇرۋ ءوز قولىمىزدا ەكەنىن جادىمىزدان شىعارماعانىمىز ءجون.
شىندىعىن ايتۋ كەرەك، ەلىمىزدە ءالى دە بولسا قاعازباستىلىق باسىم. ءسوز بەن ۋادە كوپ. ناتيجە مەن جۇمىس از. مۇنداي كوزبوياۋشىلىقتار ءبىزدى الىسقا اپارمايدى. سوندىقتان ءار ازاماتتىڭ ناقتى ءىستىڭ ادامى بولعانى ءجون. سوندا عانا ەلىمىز گۇلدەنگەن، كوركەيگەن مەملەكەتكە اينالارى ءسوزسىز.
"اباي-اقپارات"
