بەرىك ابدىعاليۇلى،

ارقالىق قالاسىنىڭ اكىمى:

قايدا جۇرسە دە، ءوز ۇلتىنا قىزمەت ەتۋدى ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەتى سانايتىن ازاماتتاردىڭ بىرەگەيى - بەرىك ابدىعاليۇلى. ول بۇعان دەيىن قاراعاندى وبلىسى ۇلىتاۋ اۋدانىنىڭ، كەيىننەن جەزقازعان قالاسىنىڭ اكىمى بولدى. قازىر قوستانايعا قوسارلاعان ارقالىق قالاسىنىڭ اكىمى. ال ودان دا بۇرىن ۇلتتىق-پاتريوتتىق باستامالاردىڭ باسىندا جۇرگەن تاۋەلسىز ساياساتكەر بولدى. ءتىپتى «ناعىز اق جول» پارتياسىندا ۇلتتىق بلوكتى جەتەكتەگەن ساياساتكەرلىگىن دە كورسەتكەن.

العاشىندا ۇلىتاۋ اۋدانىنا اكىمدىككە تاعايىندالعاندا، «كەڭسەدەن شىقپاعان تاريحشى-ساياساتتانۋشى نە جاساي قويار دەيسىڭ؟!» - دەپ، كۇدىكتەنگەندەر دە بولدى. بىراق بەرىك مىرزا باقىلاۋشىلار باققان قاساڭ زاماندا اۋدان اكىمى «جاۋىننىڭ اراسىمەن ءجۇرىپ»، ءوزىن دە، وزگەنى دە قۇرعاق الىپ شىعۋعا بولارىن كورسەتتى: اۋدانداعى حالىق سانى ەڭ كوپ جەزدى كەنتىنىڭ باس الاڭىندا اسقاقتاپ تۇرعان لەنيننىڭ قولا ءمۇسىنىن الىپ تاستاپ، ورنىنا تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكە باسىن تىككەن كەنەسارى حاننىڭ ەسكەرتكىشىن ورناتتىردى. بۇل ەل ساناسىن سىلكۋگە باعىتتالعان كوپ ەڭبەگىنىڭ ءبىرى عانا.

بەرىك ابدىعاليۇلى،

ارقالىق قالاسىنىڭ اكىمى:

قايدا جۇرسە دە، ءوز ۇلتىنا قىزمەت ەتۋدى ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەتى سانايتىن ازاماتتاردىڭ بىرەگەيى - بەرىك ابدىعاليۇلى. ول بۇعان دەيىن قاراعاندى وبلىسى ۇلىتاۋ اۋدانىنىڭ، كەيىننەن جەزقازعان قالاسىنىڭ اكىمى بولدى. قازىر قوستانايعا قوسارلاعان ارقالىق قالاسىنىڭ اكىمى. ال ودان دا بۇرىن ۇلتتىق-پاتريوتتىق باستامالاردىڭ باسىندا جۇرگەن تاۋەلسىز ساياساتكەر بولدى. ءتىپتى «ناعىز اق جول» پارتياسىندا ۇلتتىق بلوكتى جەتەكتەگەن ساياساتكەرلىگىن دە كورسەتكەن.

العاشىندا ۇلىتاۋ اۋدانىنا اكىمدىككە تاعايىندالعاندا، «كەڭسەدەن شىقپاعان تاريحشى-ساياساتتانۋشى نە جاساي قويار دەيسىڭ؟!» - دەپ، كۇدىكتەنگەندەر دە بولدى. بىراق بەرىك مىرزا باقىلاۋشىلار باققان قاساڭ زاماندا اۋدان اكىمى «جاۋىننىڭ اراسىمەن ءجۇرىپ»، ءوزىن دە، وزگەنى دە قۇرعاق الىپ شىعۋعا بولارىن كورسەتتى: اۋدانداعى حالىق سانى ەڭ كوپ جەزدى كەنتىنىڭ باس الاڭىندا اسقاقتاپ تۇرعان لەنيننىڭ قولا ءمۇسىنىن الىپ تاستاپ، ورنىنا تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكە باسىن تىككەن كەنەسارى حاننىڭ ەسكەرتكىشىن ورناتتىردى. بۇل ەل ساناسىن سىلكۋگە باعىتتالعان كوپ ەڭبەگىنىڭ ءبىرى عانا.

بۇگىنگى تاڭدا بەرىك مىرزا سولاقاي ساياساتتىڭ سويقانىمەن اڭىراپ قالعان ارقالىقتىڭ اعزاسىنا قان جۇگىرتىپ، قاڭىراعان قالانىڭ بويىنا جان كىرگىزەرلىك تىرلىك اتقارىپ جاتىر. ءبىز ادەتتە گازەت بەتىندە اكىم-قاراعا قاتىستى ماداق ماتەريالدار بەرمەۋشى ەدىك، بىراق قازاققا قاتىستى ۇستانىمىن باسقا مۇددەگە مانسۇق ەتپەيتىن بەرىك ابدىعاليۇلىنىڭ ازاماتتىعىنا تانتىلىك تانىتا وتىرىپ، جۋىقتا تاعى دا تەلەفون شالدىق. سونداعى ءوز ۇستانىمىنا بەرىك اكىمنىڭ جاۋاپتارى مىناۋ بولدى.

- ءسىز جەزقازعان قالاسىندا اكىم بولىپ تۇرعاندا، اياق استىنان قىزمەتتەن كەتىپ قالدىڭىز. ءسىزدىڭ اكىمدىكتەن كەتۋىڭىزدى كوپشىلىك «قازاقمىس» كورپوراتسياسى باسشىلارىمەن بولعان تۇسىنىسپەۋشىلىكتىڭ سالدارى دەپ باعالادى. ءسىزدى جەرگىلىكتى اقساقالداردىڭ ءسوزىن سويلەپ، ولاردى «قازاقمىس» باسشىلارى الدىندا ءيىپ بەرمەگەنى ءۇشىن، وليگارحيانىڭ ءسوزىن تىڭداعان بيلىك قىزمەتتەن قۋدى دەگەن ءسوز ەستىلەدى. ماسەلەن، ناقتىلاپ ايتساق، ءسىزدىڭ جەزقازعاننان كەتۋىڭىزگە باستى سەبەپكەر بولعان - «قازاقمىس» كورپوراتسياسىنىڭ ءبىر باسشىسى ەدۋارد وگايدىڭ ىقپالى دەگەن دە اقپارات بار. قالاي بولعاندا دا، ءبىر قاقتىعىستىڭ بولعانى انىق. وسىنىڭ ءجون-جوسىعىن ءوز اۋزىڭىزدان ەستىسەك دەپ ەدىك...

- ول اڭگىمەنى مەن دە ەستىگەنمىن. اسا ءبىر قاتتى قاقتىعىس بولماسا دا، تارتىس بولدى. قالانى ەلەكتر قۋاتىمەن قامتاماسىز ەتەتىن «قازاقمىسقا» قارايتىن مەكەمە تاريفتى ەكى ەسە كوتەرىپ جىبەردى. ناقتى سول جاعدايدا حالىق وعان دايىن بولعان جوق. شامامىز كەلگەنشە سول تاريفتى قاتتى كوتەرمەۋىن تالاپ ەتىپ، ەلدىڭ اماناتىن جەتكىزدىك. ماسەلەنى استانامەن تىكەلەي شەشۋدى ۇيرەنگەن ولار ءبىزدىڭ تالابىمىزدى قۇلاقتارىنا قىستىرعىسى كەلمەدى. سودان ءبىز دە قاراپ قالمادىق...

بىراق مەنىڭ اكىمدىكتەن كەتۋىمە «قازاقمىستىڭ» تىكەلەي قاتىسى بار دەپ ايتا المايمىن. بولار ءىس - بولدى. جەزقازعان قالاسىن دامىتۋدىڭ تاجىريبەسىن باسقا ءبىر وندىرىستىك سالانى تىرەك ەتكەن قالالارعا قولدانۋ ءۇشىن، ۇكىمەتتىك مونوقالالاردى قولداۋ كوميسسياسىنا اۋىستىم. باعدارلاما قابىلدانعاننان كەيىن، ارقالىق قالاسىنا جىبەرىلدىم. جالپى، جەزقازعان، سەمەي، ارقالىق سەكىلدى قالالاردىڭ احۋالى باسقالارعا قاراعاندا بولەك: ارقاشان ەرەكشە نازار ءبولۋدى تالاپ ەتەدى. وعان سەبەپ تە، نەگىز دە بار. ۇشەۋى دە تەك بۇرىنعى وبلىس ورتالىقتارى عانا ەمەس، سول ءوڭىردىڭ دامۋ ورتالىقتارى. بۇگىنگى كۇنى ۇكىمەتتەن ءبىرتالاي كومەك كورسەتىلۋدە، دەگەنمەن دە بۇل تازا ەكونوميكالىق ماسەلە بولماي تۇر...

- ءسىز اكىم بولۋدىڭ قىر-سىرىن از ۋاقىتتىڭ اراسىندا مەڭگەرىپ، جەرگىلىكتى جەردى جاس جانە جاڭاشا ويلايتىن ماماندار باسقارۋ قاجەتتىگىن دالەلدەدىڭىز. ال بۇگىنگى تاڭدا قوعامدا اكىمدەردى سايلاۋ تۋرالى ۇسىنىس بار. اكىمدەردى اشىق سايلاۋ تۋرالى پىكىردى قولدايسىز با؟

- يا، قولدايمىن! سايلاۋدىڭ باستى ماقساتى نە، سايلاۋ نە ءۇشىن كەرەك؟ مەنىڭ ويىمشا، ەڭ باستى ماقساتى سول - اكىمنىڭ تاعدىرى حالىقتىڭ شەشىمىنە، بەرەتىن باعاسىنا بايلانىستى بولۋى كەرەك. سايلاناتىن اكىم ءوز باعدارلاماسىن ۇسىنۋى قاجەت، دەپۋتاتتار سەكىلدى. حالىق ءوز تاڭداۋىن جاساپ، لايىقتى دەگەنىن قالاپ الادى. سول اكىم ەرتەڭ ەلدىڭ سەنىمىن اقتاۋ ءۇشىن بار كۇش-جىگەرىن سالىپ، قىزمەت ەتۋگە ءماجبۇر بولادى.

اكىمگە باعانى ەڭ ءبىرىنشى حالىق بەرۋى كەرەك. اكىم دە ەڭ باستىسى حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيىن ەسكەرىپ، جۇمىسىن ەلدىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتاۋى قاجەت. ال باسشىلارعا ۇناۋ ءۇشىن، قاعاز جۇزىندەگى كورسەتكىشتەر ءۇشىن عانا جۇمىس ىستەيتىن اكىمدەرگە حالىق ءوز باعاسىن بەرەدى جانە بەرىپ تە جاتىر. بىراق اۋىل مەن قالانىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. مەنىڭ ويىمشا، ءبىرىنشى كەزەڭدە وبلىس دەڭگەيىندەگى قالا اكىمدەرىن حالىق تىكەلەي سايلاۋى قاجەت، ال وبلىس جانە اۋدان اكىمدەرىن ماسليحاتتار سايلاعانى دۇرىس.

- نە سەبەپتەن؟

- وبلىس پەن اۋدان بىرنەشە ەلدى-مەكەندەردەن، اكىمشىلىكتەردەن قۇرالعان. ال قالا اكىمى حالىقپەن تىكەلەي جۇمىس اتقارادى.

- حالىق وتكەن سايلاۋلارعا ءادىل بولمادى دەپ نارازىلىق ءبىلدىرىپ جاتادى. اكىمدەردى سايلاۋدا دا وسىنداي ولقىلىقتار ورىن الماسىنا كىم كەپىل. جالپى، اكىمدەردى حالىق نەمەسە ماسليحات سايلاعاندا نە ۇتامىز؟

- ارينە، ءبارىن جاپپاي سايلاۋ كەرەك دەپ ايتۋ - وڭاي. وزدەرىڭىز تۇسىنەسىزدەر، ول جاقىن ارادا بولمايدى. مەنىڭ ويىمشا، ءبىرىنشى قادام رەتىندە العاشقى كەزەڭدە ەلباسى وبلىس اكىمدىگىنە ەكىدەن كەم ەمەس كانديداتتى وبلىس ماسليحاتىنا ۇسىنسا، جەرگىلىكتى دەپۋتاتتار ءوز تاڭداۋىن التەرناتيۆتى سايلاۋ جولىمەن، ۇسىنعان باعدارلامارىن قاراستىرىپ جاساۋى قاجەت. اۋداننىڭ اكىمدىگىنە دە سولاي - وبلىس اكىمى ەكىدەن كەم ەمەس كانديداتتى اۋدان ماسليحاتىنا ۇسىنىپ، دەپۋتاتتاردىڭ قالاعانى اكىم بولىپ سايلانۋى قاجەت.

بۇل، بىرىنشىدەن، ماسليحاتتىڭ بەدەلىن كوتەرەدى. حالىقتىڭ اماناتىن ەسكەرۋدىڭ العاشقى شارتى. ەكىنشىدەن، اكىمدەردىڭ ماسليحات پەن حالىق الدىندا ءوز جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋى قاجەت. ال قالانىڭ ءجونى بولەك. الماتى مەن استاناعا ەلباسى قالا سايلاۋشىلارىنا ەكىدەن كەم ەمەس كانديداتتار ۇسىنسا، حالىق ءوز تاڭداۋىن جاسار ەدى. ال وبلىس دەڭگەيىندەگى قالا اكىمدەرىن حالىق تىكەلەي سايلاعانى ءجون.

بۇل ۇسىنىستاردىڭ ءبارىن جارتىلاي شارا دەپ قابىلداۋىڭىز دا مۇمكىن، بىراق بۇل العاشقى جانە وڭتايلى قادام بولادى. ءبىز ءبارىن ءبىر مەزگىلدە وزگەرتىپ تاستاي المايمىز، ونداي جاعدايدىڭ زالالى دا از بولمايدى. ەڭ باستىسى، اكىمدىكتەن ۇمىتكەرلەر سول ءوڭىردىڭ دامۋىنا بايلانىستى ءوز باعدارلاماسىن دايىنداپ، ەل الدىندا مىندەتتەمە الۋى قاجەت. ەل تاڭداۋى ەسكەرىلۋى قاجەت جانە سايلاۋ ادىلەتتى تۇردە وتۋىنە بيلىك ورىندارى دا مۇددەلى بولۋى ءتيىس.

- ءسىز نەگىزىنەن ساياساتتانۋشى رەتىندە كەدەندىك وداققا بايلانىستى قوعامدا ورىن العان ءارتۇرلى پىكىرلەرگە ءوز ويىڭىزدى بىلدىرە كەتسەڭىز: ماسەلەن، بۇل وداقتىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزگە تيگىزەتىن قاۋپى بار دەگەن ويعا كەلىسەسىز بە؟

- شەكارانىڭ اشىلۋى - ول الەمدىك قۇبىلىس. ودان ەشقايدا كەتە المايمىز. بۇگىنگى كۇنى گلوباليزاتسيا زامانىندا تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرى ەكونوميكا دا ەمەس، ساياسي جۇيە دە ەمەس، ول - ۇلتتىق رۋح. رۋحتىڭ نەگىزى - ءتىل، جىگەر، نامىس. ازاماتتاردىڭ ءتىل دەپ شىرىلداپ، لاتىن ارپىنە اۋىستىرۋ قاجەت دەپ جۇرگەنى، ءبارى دە - وسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك، تاۋەلسىزدىك ماسەلەسىنەن تۋىنداسا كەرەك. عالامدانۋ زامانىندا ەلدى امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، ءتىل، ۇلتتىق رۋح ماسەلەسى ءبىرىنشى كەزەكتەگى شارا بولۋى ءتيىس دەپ بىلەم.

بۇگىنگى باستى قاۋىپ - ءبىزدىڭ يدەولوگيامىز رەسەي يدەولوگياسىمەن باسەكەلەستىككە ساي ەمەس. بىزدە ءتىپتى سول يدەولوگيانىڭ ءوزى جوقتىڭ قاسى، تەك بەلگىلى ءبىر ۇرانداردىڭ جارناماسى عانا بار. بۇگىن رەسەي اقپاراتتىق جولمەن يمپەريالىق ساياساتىن جاڭعىرتۋ ۇستىندە. ولار ونى بىزگە باعىتتاپ، ادەيى جۇرگىزبەسە دە، ءبىز ءوزىمىز ءوز ەركىمىزبەن تەك رەسەيلىك تەلەكانالداردى كورىپ، ورىس حالقىنىڭ قوينىنا كىرىپ بارامىز. بىزدە قوعامدىق پىكىردى رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارى قالىپتاستىرۋ ۇستىندە. مىسالعا، مامانداردىڭ زەرتتەۋىنشە، رەسەي ءارتۇرلى سىلتاۋلارمەن گرۋزياعا اسكەرىمەن باسىپ كىرگەندە، قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى رەسەيدىڭ ءىس-ارەكەتىن جاقتادى. سەبەبى ءبىز اقپاراتتى تەك رەسەيلىك تەلەكانالدار مەن قازاقستاندا شىعاتىن باسىلىمداردان عانا الدىق. سوندىقتان، ەڭ باستىسى - كەدەندىك دىقتان، ەكونوميكالىق ىقپالدان گورى، اقپاراتتىق ينتەرۆەنتسيادان، وزگە يدەولوگيانىڭ ىقپالىنان ساقتانۋىمىز قاجەت سەكىلدى. اقپاراتتىق شابۋىل ەل تاۋەلسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرەدى.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

ءبىزدىڭ انىقتاما:

بەرىك باقىتۇلى ابدىعاليەۆ 1971 جىلى 18 قىركۇيەكتە ساتباەۆ قالاسىندا تۋعان. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن, تاريحشى, تاريح جانە قوعامتانۋ پاندەرىنىڭ وقىتۋشىسى. 1994-1997 جىلدارى قر پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى, ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى بولعان. 1997-1998 جىلدارى - قر ءباسپاسوز جانە بۇقارالىق اقپارات ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق اگەنتتىگىنىڭ باسقارما باستىعىنىڭ ورىنباسارى, تالداۋ, جوسپارلاۋ جانە رەفورمالاردى ناسيحاتتاۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى, ىشكى ساياسات دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارعان. 1999-2000 جىلدارى قر قاۋىپسىزدىك كەڭەسى تالداۋ ورتالىعى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى, قر پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولعان.

2001 جىلى - تەمىرتاۋ قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى. ۇلتتىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى (2002 ج.). 2003 جىلدان - «اق جول» قدپ ورتالىق اپپاراتى جەتەكشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى. 2004 جىلى - «ساياسي ءبىلىم بەرۋ قورىنىڭ» پرەزيدەنتى. 2005-2006 جىلدارى - «اتامەكەن» ۇلتتىق دامۋ ورتالىعى» جشس-ءنىڭ ديرەكتورى.

2007 جىلى قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى حاتشىلىعىنىڭ باس ينسپەكتورى بولدى. 2008 جىلدىڭ ناۋرىزىنان - قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ ىشكى ساياسات ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى، 2008 جىلدىڭ قازانىنان - پرەزيدەنتتىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ قورىنىڭ ديرەكتورى بولعان. 2010 جىلدىڭ قاڭتارىنان بەرى - ۇلىتاۋ اۋدانى، جەزقازعان جانە ارقالىق قالالارىنىڭ اكىمى.

باقىتگۇل ماكىمباي،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 43 (171) 22 قاراشا 2012 جىل