ادەبيەت دەگەن ءسىز بەن ءبىز بۇگىن جاساي سالاتىن، قولمەن تۇرعىزاتىنداي دۇنيە ەمەس. «بۇگىنگى قازاق ادەبيەتى» دەگەن كەزدە دە كوپ نارسەگە اباي بولۋىمىز كەرەك. سەبەبى بۇگىن ءبىز ادەبيەت ساناعان تۋىندىنى ۋاقىت ەلەگى لاقتىرىپ تاستاسا... (ار جاعىن ايتۋ وتە قورقىنىشتى).  پۋشكيندى ايگىلى ەتكەن بەلينسكيدىڭ  ماقالاسى جارىق كورمەي تۇرعاندا تولستوي اقساقالدىڭ ءوزى تۇسىنبەگەن. ءتىپتى سول كەزدە اتاقتى، ءبىر كەش ونسىز وتپەيتىن بەنەديكوۆ دەگەن الدەكىمنىڭ جۇلدىزى اسپانداپ تۇرعانىن سارعايعان قاعاز بەتتەرىنەن وقىپ بىلگەنبىز. ال بۇگىن سول بەنەديكوۆ دەگەن اقىن عاسىرلار انتولوگياسىندا كەزدەسپەسە، وقىرماننىڭ اۋزىنا دا تۇسپەيدى. وسى ءبىر عانا مىسالدىڭ ءوزى كوپكە وي سالارى انىق.

ادەبيەت دەگەن ءسىز بەن ءبىز بۇگىن جاساي سالاتىن، قولمەن تۇرعىزاتىنداي دۇنيە ەمەس. «بۇگىنگى قازاق ادەبيەتى» دەگەن كەزدە دە كوپ نارسەگە اباي بولۋىمىز كەرەك. سەبەبى بۇگىن ءبىز ادەبيەت ساناعان تۋىندىنى ۋاقىت ەلەگى لاقتىرىپ تاستاسا... (ار جاعىن ايتۋ وتە قورقىنىشتى).  پۋشكيندى ايگىلى ەتكەن بەلينسكيدىڭ  ماقالاسى جارىق كورمەي تۇرعاندا تولستوي اقساقالدىڭ ءوزى تۇسىنبەگەن. ءتىپتى سول كەزدە اتاقتى، ءبىر كەش ونسىز وتپەيتىن بەنەديكوۆ دەگەن الدەكىمنىڭ جۇلدىزى اسپانداپ تۇرعانىن سارعايعان قاعاز بەتتەرىنەن وقىپ بىلگەنبىز. ال بۇگىن سول بەنەديكوۆ دەگەن اقىن عاسىرلار انتولوگياسىندا كەزدەسپەسە، وقىرماننىڭ اۋزىنا دا تۇسپەيدى. وسى ءبىر عانا مىسالدىڭ ءوزى كوپكە وي سالارى انىق.

ادەبي پروتسەسس ءۇزىلىسسىز ءجۇرىپ جاتادى. ادەبيەت تۋرالى بىلەتىندەر ءجۇز ءتۇرلى پىكىر ايتىپ، مىڭ ءتۇرلى دولبار جاسايدى. اياعىندا شەشىمدى ۇلى ۋاقىت-اعزام شىعاردى. سول تولاسسىز پروتسەستىڭ قاشان اياقتالارىن قۇداي بىلەدى. ءبىز تەك سونىڭ جالعاسى تۋرالى بىرەر ءسوز ايتپاقپىز. ءبىر كەزدەرى جاستار دەسە ديدار امانتاي، باقىت بەدەلحان، المات ءيسادىل، باۋىرجان باباجانۇلدارىنىڭ قاتارى اۋىزعا ىلىگەتىن. قىرىقتى القىمداعان بۇل بۋىننىڭ ءىزىن الا، وتىزىمىزدا وردا بۇزامىز دەگەن تاعى ءبىر تولقىن ۇلى پروتسەسكە كىرىپ كەتكەن ەدى. «جۇمباق جانىمەن» ماقسات مالىك، «قاعاز قالاسىمەن» قاناعات ابىلقايىر، «تەكەسىن تەرىس اعىزىپ» قانات ابىلقايىر، دارحان بەيسەنبەكۇلى «تاعدىر تاقتاسىمەن»، بەيبىت سارىباي «راۋعاش ەرتە گۇلدەيدى»، ميراس مۇقاشەۆ «اق شاعالاسىن» ويناتىپ پروزانىڭ ەسىگىن قاقسا، توقتارالى تاڭجارىق «ءتۇن پاراقتارىن» جازىپ، ەرلان ءجۇنىس «كيەلى تۇندەردىڭ دۇعاسىن» وقىپ، باۋىرجان قاراعىزۇلى، اقبەرەن ەلگەزەك سياقتى ءبىر قاتار اقىندار پوەزيا تابالدىرىعىن اتتاعان. ءار كەزدە باسىلىم بەتتەرىندە بۇل قالامگەرلەر تۋرالى پىكىرلەر ايتىلىپ، باعالارى بەرىلدى. بيىلعى «جاس تولقىن» سەرياسىمەن دارحان بەيسەنبەكۇلى مەن قاناعات ابىلقايىر قايتا ءبىر جيناقتارىن ۇسىنىپ ۇلگەردى. العاشىندا ءتاپ-ءتاۋىر باستاعان ماقسات مالىكتىڭ قالامىنىڭ ۇشى قاعاز بەتىن سۇيمەي كەتتى مە، ايتەۋىر باسىلىم بەتىندە جارىق كورگەن جاڭا شىعارماسىن كوزىمىز شالا قويعان جوق. الدىمەن «اينا» اتتى جىر جيناعىمەن ەلدى قۋانتىپ، ارتىنان «راۋعاش ەرتە گۇلدەيدى» دەگەن اڭگىمەلەر جيناعىن ۇسىنعان بەيبىت سارىباي تۋرالى دا وسى تاقىلەتتەس وي تۋادى. نە جاڭا ولەڭدەرى جوق، نە جاڭا اڭگىمەسى جوق (كىتاپتارى شىققالى ەكى جىل بولدى). ەگەر بولسا، نەگە باسپا بەتىندە جارىق كورمەيدى؟ الدە جۇرتتان جاسقانا ما؟ وسى سياقتى جاۋابى جوق كوپ سۇراقتاردىڭ باسىن شالامىز. باسىندا ەلدى ءدۇر ەتكىزىپ، جارناما جاساپ، ارتىنان قۇمعا سىڭگەن سۋ سياقتى زىم-زيا بولاتىن جاس تالانتتاردىڭ وزدەرىنە ارتىلعان زور ءۇمىتتى اقتاۋعا تىرىسپاي، شىعارماشىلىعىنىڭ تىزگىنىن بوساڭسىتىپ العاندارى وكىنىشتى-اق. بۇل اتى اتالعان، اتالماي قالعان (اتتارىن اتتاۋدى ماقسات ەتكەن جوقپىز) جاستاردىڭ بارىنە تۇگەل قاتىستى ءسوز. 
ورتەڭگە شىققان شوپتەي قاپتاپ كەلە جاتقان جاستاردىڭ شىعارماشىلىعىن بىرەر بەت ماقالامىزدىڭ اياسىندا تالداپ، ساراپتاپ كەتۋ ەش مۇمكىن ەمەستىگىن جاقسى تۇسىنەرسىز. سول سەبەپتى ءبىز قالىڭ وقىرمانىنىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، تالاس-تارتىسقا ارقاۋ بولعان قالامگەرلەردىڭ اتىن اتاپ كەتسەك. سولاردىڭ ءبىرى - نۇرلان قابدايۇلى. نۇرلاننىڭ قالامىنان تۋعان اڭگىمەلەردىڭ جاندىلىعى مەن شىنايىلىعى، وبراز جاساۋداعى شەبەرلىگى كوڭىل قۋانتادى. «سۇر اڭگىمەسىندە» اشارشىلىق جىلدارى قازاق اۋىلىنداعى ءبىر عانا وتباسىنىڭ تاريحىن ايتىپ، بۇكىل قازاق دالاسىن جايلاعان تراگەديانىڭ پولوتنوسىن جاسايدى. جان ساقتاۋ ءۇشىن ادامنىڭ قانداي دا ارەكەتكە باراتىندىعىن ءوز سابيلەرىن جەۋگە بەلىن بۋعان جاس وتباسىنىڭ ديالوگى ارقىلى جاقسى جەتكىزگەن. كوپ سوزدىلىك جوق. ايتار ويىن سيتۋاتسيامەن ءساتتى بەرگەن قالامگەر ودان ءارى داميتىن درامانىڭ كىلتىن ۇستادى. كەلىنى مەن ۇلىنىڭ وسى سوزدەرىن ەستىگەن قارت اقىرىن عانا جورگەكتەگى نەمەرەسىن الىپ، ولىككە تولعان قالاعا قاراي «ءۇمىتسىز شايتان» دەپ، بەت الادى. سول قالادا وتىرعان قالپى دەمى ءۇزىلىپ كەتكەن قارتتىڭ قوينىندا دومبىراسىنىڭ قايىسىن ەمگەن نەمەرەسىن ءبىر قىز تاۋىپ الادى. سۇركەيسىز قالانىڭ سۇرەڭسىز سۋرەتىن جاساعان نۇرلان اڭگىمەسىنىڭ وزەگى تاريحتا بار وقيعا بولعانىمەن، ادام بالاسىنىڭ تىرشىلىككە قۇمارلىعى مەن ۇرپاق جالعاستىرعىسى كەلەتىندىگىن جەتكىزە العان. قازىرگى «مودنىي» تىلمەن ايتقاندا، قاپتاعان يزمدەردىڭ بىرىنە جاتقىزاتىن بولساق، ەكزيستەنتسياليزم باعىتىنداعى ءساتتى شىعارما دەپ قويىپ قالماقپىز. «كەزەك» دەگەن كەزەكتى اڭگىمەسىندە بۇگىنگى قوعام تاپ بولعان نەسيە دەگەن قامىتتىڭ زاردابىن ايتادى. «...ىسكەر بانكتەگى كەڭەسشىنىڭ اۋزىندا از كورىنگەنمەن، قاعازعا تۇسكەندە اسپانداپ شىعا كەلەتىن پايىزدىڭ جايىن» ويلاعان كەيىپكەردىڭ ساناسىن سانسىراتقان ويىن ءبىر جارىم بەتتىك اڭگىمەگە ارقاۋ قىلعان نۇرلان كەيىپكەردىڭ مونولوگى ارقىلى بار شىندىقتى جايىپ سالادى. جۇرتتىڭ بارىنە پايىزدىق قارىز بەرىپ، ءجىپسىز بايلاپ وتىرعان بانكتىڭ قىزىلمەن جازىلعان اتاۋىنا كوزى تۇسكەن قاريانىڭ «ۇياتتان نارتتاي بولماساڭ دا، كۇيتىڭ كەلىسىپ، ءبورتىپ تۇر ەكەنسىڭ-اۋ» دەگەن ويىمەن-اق تەك بانككە ەمەس، «تاياقتىڭ ءبىر ۇشى وزىڭە تيەدى» دەگەندەي ادامدارعا دا قاتىسى بار ەكەنىن سونداعى كاسسير قىزداردىڭ نەمقۇرايدى قىزمەتتەرىمەن جەتكىزەدى. نۇرلان قايدايۇلىنىڭ اڭگىمەلەرىنىڭ ايتارى بار، ءتىلى جاتىق. تەك كەي تۇستارىندا ۇزاق بايانداۋ مەن تىم اسىرا سۋرەتتەۋگە بوي الدىراتىنى بولماسا، وسىنداي ىزدەنىسپەن قازاق ادەبيەتىنە شاما-شارقىنشا ءوز ۇلەسىن قوسار.
ولەڭ-ءسوزدىڭ ولكەسىندەگى جاس بۋىننىڭ اياق الىسى كىسى قۋانارلىقتاي. تىنباي ەڭبەك ۇستىندە جۇرەتىن ەرلان ءجۇنىستىڭ «كيەلى تۇندەردىڭ دۇعاسى» جيناعى - قازىرگى قازاق پوەزياسىنداعى جەمىستى ەڭبەك. بەرتران راسسەل «مەن نەگە بولا عۇمىر كەشتىم؟» دەگەن ماقالاسىندا ماحابباتقا قاتتى بەرىلگەنىنىڭ ءۇش سەبەبىن ايتا كەلىپ، «ءدال سوعان پارا-پار سەزىممەن مەن ءبىلىم قۋدىم» دەيدى. ەرلاننىڭ ماحابباتقا قانشالىقتى بەرىلگەنىن بىلمەيمىز، بىراق بىلىمگە قۇشتارلىعىن بايقادىق. ەرلاننىڭ ولەڭدەرىن وقىپ وتىرىپ، پوەزيالىق قۋاتى مەن بىلىمىنە ءتانتى بولاسىز. جاقىندا عانا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جارىق كورگەن ولەڭدەر توپتاماسى ەرلاننىڭ قانداي اقىن ەكەنىن شەگەلەي تۇسكەندەي. «جولجازبا» تسيكلىنداعى ولەڭدەردىڭ تەپسىنىپ تۇرعان سىمباتى مەن ىشكى قۋاتى قاي وقىرمانىن بولسا دا سۇيسىنتپەي قويمايدى.
وتكەن جىلدارى «ءتۇن پاراقتارىن» جازعان تاعى ءبىر جاس اقىن توقتارالى تاڭجارىق تۋرالى دا جىلى پىكىر بىلدىرۋگە قۇقىلىمىز. اقىن ولەڭدەرى «ەۋروپا اقىندارىنىڭ كونكۋرسى» اياسىندا پولياك تىلىندە پولشا ەلىنەن شىعاتىن بولدى. بۇكىل ورتالىق ازيا اقىندارىنان تاڭداۋ جاساعان كوميسسسيا توقتارالى تاڭجارىققا توقتاپتى. بۇل توقتارالىنىڭ قاي دەڭگەيدەگى اقىن ەكەنىن كورسەتسە كەرەك. 2014 جىلى پولشادا وتەتىن اقىندار فەستيۆالىنە قۇرمەتتى قوناق رەتىندە شاقىرىلۋى توقتارالى تاڭجارىقتىڭ عانا ەمەس، قازاق پوەزياسىنىڭ مەرەيى، بيىگى دەپ قابىلدايمىز.
تاعى ءبىر ەرەكشە ىلتيپاتپەن ايتپاق اقىنىمىز - گۇلجاينار قالدينا. بيىلعى «جاس تولقىن» سەرياسىمەن شىققان كىتاپتار تۋرالى ءبىراز تالقىلاۋلار بولعانىمەن، اۋىزعا تۇسپەي قالعان وسى قىزدىڭ «اكە ءالديى» اتتى جىر جيناعى. جاس قالامگەردىڭ ولەڭدەرىنەن بۇرىن، «اكە تىلەگى» دەگەن پوەماسىن ايتپاقپىز. جاستاردىڭ پوەماعا قالام تارتۋى سيرەك. گۇلجايناردىڭ پوەماسى جاي عانا پوەما دەپ ايتا سالاتىن دۇنيە ەمەس. كوركەمدىك دەڭگەيى جوعارى، وقيعاسىنىڭ ءوربۋى  شىنايى. تاريحي شىندىققا قۇرىلعان وقيعا جەلىسى نانىمدى شىققان. قازاقى ءومىردىڭ، كەڭپەيىلدى قازاقى كوڭىلدىڭ قىر-سىرىنا قانىقتىرىپ، قازاق قىزى داناگۇلدىڭ، قاراشاشتىڭ كورسەتىپ كەتكەن ونەگەسىن ءالى ۇمىتا قويماعانىن ايتادى. وقىرمانىن قۋانتادى. سۇيىنشىلەيدى. ءبىر وتباسىنىڭ شاڭىراعى ورتاعا تۇسكەندە، داناگوي كەلىنىنىڭ اقىلىمەن، شاڭىراقتىڭ كۇلى كوككە ۇشپاي، قايتا تۇرعىزىلادى. وشكەن شىراق قايتا جانادى. پوەما جانرىنا بارىپ جانە سونى ءساتتى شىعارعان گۇلجايناردىڭ قالامىنان بۋىنىڭدى بوساتىپ، ەركىڭدى بيلەيتىن جىرلار تۋادى.
«تولقىننان تولقىن تۋادى، تولقىندى تولقىن قۋادى» ەمەس پە؟! بيىل تۇڭعىش جيناقتارى جارىق كورگەن جاستاردى جاس دەگەنىمىزبەن، ولاردىڭ دا ارتىنان ىلە-شالا ءبىر توپ جاس قۋىپ كەلە جاتىر. ءالى دە ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىنداعىلارى بار، كۇنى كەشە تامامداعاندارى بار، ءبارى شەتىنەن سەن تۇر، مەن اتايىن.
«قۇلاي ءسۇيىپ ومىرىمەن، ولەڭمەن،
سەنى الماتى - ارۋ دەيدى ەل،
سەنەم مەن.
كويلەگىڭنىڭ ەتەگىنە ىلەسىپ،
كولبەڭ قاعىپ مەن دە ارتىڭنان جونەلگەم.
قارسى الدىمدا جالاڭاشتاپ كىندىگىن،
سول الماتى ماعان قاراپ تۇر بۇگىن.
الاتاۋدىڭ جاس توقالى سەكىلدى،
جانارىنا جاسىرعان ءبىر سۇمدىعىن.
كەزدەسۋ دە، كۇيۋ، ءسۇيۋ - ءتۇس ءبارى،
ەسىمدە جوق قالاي قۇلاپ، قۇشقانىم.
جۇرەگىم دەپ ايتتى كەيىن سەنى اعام،
مەن جاعامدى ۇستادىم»، - دەپ، وزىمەن بىرگە ىلەنىڭ اساۋ تولقىندارى مەن تەرەڭ ءيىرىمىن الا كەلگەن قايسار قاۋىمبەكۇلىنىڭ جىرلارى  بايسالدى.
«قايعىڭنان كيسە كەڭ دالا كەبىن،
وت بولىپ مازدار كوزىمدە كەي ءۇن،
ءلايلانى سۇيگەن مەن عانا ەدىم،
جۇماتاي اقىن وزىڭنەن كەيىن»، - دەپ، عاشىقتىقتان ءبىر ءوزى دامەلىدەي جاقسىلىق قازىمۇراتۇلىنىڭ دا اياقالىسى جامان ەمەس. وسى قاتارداعى قوزىباي قۇرمان، ارىبيارىبەك داۋىل، مۇرات سۇلتانباي، بەكزات سماديار، شەرحان تالاپ، اسلان تىلەگەنوۆ، سايراگۇل دارحان، اسحات قۇرالبەك، ساعدات ادال، شىعىستىق باۋىرجان يگىلىك، شارا سەيدەنقىزى، قۇندىز جۇباەۆا، ىقىلاس شالعىنباي سياقتى جاس تالاپتاردىڭ ادەبيەتكە دەگەن پەيىلدەرى ەرەكشە.  
ءسوزدىڭ رەتى كەلگەندە، جاس ادەبيەتشىلەردىڭ توڭىرەگىندەگى بىرەر ماسەلەنى ايتپاي كەتۋگە بولماس. «پوەزيادا گەنەرال جوق!». وسى ءبىر ءسوز اركىمنىڭ ءوز شاما-شارقىنشا مىقتى اقىن بولۋىنا جول اشىپ تۇر. ياعني ساعان، ەگەر مىقتى اقىن بولساڭ، ەشكىم كەدەرگى ەتە المايدى. الايدا ولەڭ-ءسوزدىڭ وبالى دەگەن بولادى. سەنى وقىپ وتىرعان قالىڭ وقىرمان بار. سەن سولارمەن قالايدا ساناسۋىڭ كەرەك. «اباي جولىن» جازعان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءوزى: «وقۋشىلار پىكىرىن ەسكەرە وتىردىم، ءار ءتۇرلى رومانعا بەرىلگەن جۇرتشىلىق باعاسىن بايقاپ قارادىم. وداق كولەمىندەگى جانە رەسپۋبليكالارداعى الدىڭعى قاتارلى سىننان ۇيرەندىم»، - دەمەيتىن بە ەدى، اتاقتى روماننىڭ جازىلۋ تاريحى جايلى تولعانعاندا. «ادەبيەت - اردىڭ ءىسى» دەگەن تىركەس ارقايسىمىز ايتاتىن جاتتاندى سوزگە اينالدى. وسى ءسوزدىڭ بايىبىنا بارا الدىق پا؟ اردىڭ ىسىمەن اينالىسۋ ءۇشىن ارىمىز قانشىلىقتى تازا؟ وسى ساۋالداردىڭ ءبارى ءبىزدى ويلاندىرادى. ويلاندىرۋى كەرەك.
تاعى ءبىر قىزىق. سەمەيدەن ءبىر جاس كەلە قالسا، ەكى ءسوزىنىڭ ءبىرى - «تىنىشتىقبەك. تىنىشتىقبەك وقىعان ولەڭ. تىڭداعان ولەڭ»، «ونىڭ جانىندا سەن كىمسىڭ؟» دەگەندەي. قاراعاندىدان كەلگەندەردىڭ اۋزىندا «سەرىك اقسۇڭقارۇلى». اسپانعا قاراسا دا، قاراعاندىنىڭ توبەسىن كورەتىندەي. ەكەۋى دە قازاق پوەزياسىندا ورىندارى بار اقىن. ءسوز جوق. بىراق بىزگە ولشەم ەمەس. ولار مۇمكىن سەنىڭ تالابىڭدى تاسقا ۇرمايىن دەپ ماقتاعان شىعار. ءبىزدىڭ جاستار وسىنداي دەرتتەن ارىلۋى كەرەك. جاستار ارىلاۋ ءۇشىن، ۇلكەندەردىڭ ءوزى وسى اۋرۋمەن اۋىرماسىن!

قورىتا كەلىپ ايتارىمىز: جاس قالامگەرلەرىمىز اقىرىن-اقىرىن باۋىر جازىپ كەلەدى. بۇگىنگە دەيىن ءبىراز جاس تالانتتىڭ شىعارماسىن تالداعاندىقتان، كەيبىرىنىڭ اتىن اتامادىق.
باعاشار تۇرسىنبايۇلى

"جاس قازاق" گازەتى