رۋح-ارۋاقتىڭ ادام بولمىسىنداعى ءرولى قانداي؟

سوڭعى كەزدە ەلىمىزدە رۋح-ارۋاققا قارسى شابۋىل قايتادان جيلەپ كەتتى. ماقساتتارى قالايدا حالىقتىڭ رۋحقا-ارۋاققا دەگەن سەنىمىن جوققا شىعارىپ، قازاقتى ءداستۇرلى ءدىني تانىم نەگىزدەرىنەن  ايىرۋ. ول ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ولار نەشە ءتۇرلى ايلا-شارعىلارعا بارىپ، ءتۇرلى امال-ارەكەتتەرىن جاساۋدا. سولاردىڭ ءبىرى  جارقىن مىرزاتاي دەگەن «بەلسەندى» اۋليەلەردىڭ باسىنا بارىپ، ولاردا ەشقانداي قاسيەتتىڭ جوقتىعىن دالەلدەۋگە كۇش سالىپ ءجۇر. ەگەردە ۋاححابيلىك-سالافيلىك باعىت وكىلدەرىنىڭ بۇل ارەكەتتەرىنە جاۋاپ بەرمەي، ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويا سالساق،  وندا ولاردىڭ تاسى ورگە دومالارى انىق. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە ءوزىمىزدىڭ قال-قادارىمىزشا جاۋاپ بەرگەندى ءجون سانادىق.

قازىرگى كۇنى ادام بالاسى ءدىن مەن شاريعاتتىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بارىن اجىراتۋدان قالدى. شاريعات امالدارىن جاساسا بولدى، ءدىننىڭ نەگىزگى تالاپتارىن ورىندادىم. مەن ەندى اللانىڭ الدىندا ەشقانداي بورىشىم جوق دەپ ەسەپتەيدى دە، تەك ءوزىن عانا مۇسىلمان ساناپ، وزگەلەردى كاپىر رەتىندە باعالايدى. ال، مۇنداي تانىم تۇسىنىك اللانىڭ الدىندا قابىل ما؟ قابىل ەمەس پە؟ ودان حابارى جوق. ويتكەنى، قازىرگى دىنگە قاتىستى كوپشىلىك ساناسىندا قالىپتاسقان تانىم-تۇسىنىك وسىنداي. ال، بۇل قازىرگى ءوزىن مۇسىلمان سانايتىن ادامداردىڭ ادام بولمىسىنداعى ءدىن مەن شاريعاتتىڭ اراسىندا ۇلكەن ايىرماشىلىق بارلىعىنان حابارسىزدىعى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. سوندىقتان ءدىن دەگەنىمىز نە؟ شاريعات دەگەنىمىز نە؟ ولاردىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىقتار بار؟ ول ايىرماشىلىقتاردىڭ شىعۋ سەبەبى نە؟- دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىلۋى ءتيىس. وسى سۇراقتارعا جاۋاپ الا العان ادام عانا اق پەن قارانى اجىراتا الاتىن دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. بولماسا، اداسقان كۇيى اداسىپ كەتە بەرمەك. ول ءۇشىن ادام دەگەن قانداي جاراتىلىس جانە ول قانداي بولىكتەردەن تۇرادى؟ -دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىلۋى كەرەك.

ادام نەگىزگى ءۇش بولىكتەن تۇرادى: ءتان، رۋح، سانا. وسى ءۇش بولىكتىڭ اراسىنداعى اراقاتىناس ادام بولمىسى قالاي بولىپ قالىپتاساتىنىن انىقتايدى.

ءبىرىنشىسى – ءتان. ءتاڭىر تاعالا ادامنىڭ ءتانىن جاراتقاندا پەرىشتەلەردى شاقىرىپ الىپ، «مەن قازىر مىنا قۋىرشاققا ءوز رۋحىمنان ۇرلەيمىن. سول كەزدە سەندەر  ادامعا ساجدە جاسايسىڭدار دەپ بۇيىرعان بولاتىن. پەرىشتەلەر بارلىعى كەلىسىپ، مويىنۇسىندى. تەك، شايتان لاعين عانا ءساجدا جاساۋدان باس تارتىپ، پەيىشتەن قۋىلدى. ءتاڭىر تاعالا ادامعا دەمدى ۇرلەسىمەن ادام ورنىنان «الحامدۋ ليللا، استاعفيرۋللا» دەپ ورنىنان اتىپ تۇردى. پەرىشتەلەر ادامعا ساجدە جاسادى. العاشقى ادام وسىلاي جاراتىلدى. ادامعا رۋحتى ۇرلەۋىمەن تانگە اينالعان قۋىرشاق توپىراقتان جاسالعان بولاتىن. جانە ول ءتان سول توپىراقتا وسكەن نىعمەتتەرمەن قورەكتەنەدى. نانىن، ەتىن، بۇكىل جەمىس-جيدەگىن جەيدى، سۋىن ىشەدى. سولاردىڭ قۋاتىمەن ءومىر سۇرەدى. رۋحتان اجىراعان كەزدە قايتادان سول توپىراققا قايتادى. ءتاننىڭ بولمىسى وسى جانە ول ادامنىڭ فيزيكالىق بولمىسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. ءتاننىڭ ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتەتىن زاڭدىلىقتار جۇيەسى – شاريعات. ادام ومىرىندەگى بارلىق قاتىناستار وسى شاريعات شەڭبەرىندە جۇزەگە اسادى جانە شاريعات جولى كوپ. جەر بەتىندە قانشا حالىق بولسا، سول حالىقتاردىڭ ءومىر سۇرەتىن تابيعاتىنا ورايلاستىرىلعان سونشا شاريعات بەرەدى. ول تۋرالى قۇران كارىمنىڭ «مايدا» سۇەسىنىڭ 48 اياتىندا مىناداي ايات بار: «...سەندەردىڭ ارقايسىلارىڭا ءار ءتۇرلى شاريعات جانە جول-جوبا بەلگىلەدىك. ەگەر اللا قالاسا، البەتتە بارلىعىڭدى ءبىر ۇمبەت قىلىپ جاسار ەدى، بىراق سەندەرگە بەرگەن شاريعات، جول-جوبالارىڭدا سەندەردى سىناۋ ءۇشىن ء(ار ءتۇرلى ۇمبەت قىلىپ جاراتتى)». ال، رۋحتىڭ ءجونى ءبىر باسقا.  رۋح – اللانىڭ ادام بالاسىنا بەرگەن اماناتى. سوندىقتان رۋح قۋاتتى ءوزىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن ءتاڭىر تاعالانىڭ وزىنەن الادى. ويتكەنى، رۋحتى تانگە اللا تاعالانىڭ ءوزى ۇرلەدى. ول تۋرالى قۇراننىڭ «ساد» سۇرەسىندە مىناداي اياتتار بار: «70-ايات. بىراق اشىق ەسكەرتۋشى (پايعامبار) بولعاندىعىمنان عانا (بۇل ءىلىم) ماعان ۋاحي ەتىلدى.» دە. 71. سول كەزدە راببىم پەرىشتەلەرگە: «مەن بالشىقتان ءبىر ادام جاراتامىن. 72. ونىڭ جاراتىپ (بەينەسىن كەلتىرىپ، دەنە مۇشەلەرىنە تولىقتاپ، كەمەلدى ادام ەتىپ), وعان رۋحىمنان ۇرلەپ، جان سالعان سوڭ، بارلىعىڭ وعان ساجدە قىلاسىڭدار» دەدى. 72. پەرىشتەلەر بارلىعى ساجدە قىلدى.. 74. تەك، ءىبىلىس قانا ساجدە قىلماي، تاكاپپارلىق ىستەپ، كاپىر بولىپ كەتتى.» بۇل اياتتاردان باسقا دا قۇراننىڭ باسقا سۇرەلەرىندە رۋح تۋرالى اياتتار بار. دەمەك، رۋح اللانىڭ ادام بالاسىنا بەرگەن اماناتى. ۋاقىتى كەلگەندە رۋح قايتادان ءوزىنىڭ كەلگەن جاعىنا ورالادى. ول تۋرالى قۇراننىڭ «باقارا» سۇرەسىندەگى: «مەن ونىكىمىن جانە وعان قايتا ورالامىن» دەگەن اياتپەن بەكىتىلگەن (2/156). اللا تاعالا ءوزىنىڭ مەيىر-ماحابباتىنان تۇراتىن ءدىندى رۋحقا بەرە وتىرىپ، وعان اللا مەن ادام اراسىنداعى بايلانىستىڭ ۇزىلمەۋىن رۋحقا تاپسىردى. ال سانا بولسا، ءتان مەن رۋحتىڭ اراسىنداعى اراسالماقتى ايقىنداپ وتىراتىن كۇش دەپ باعالاۋعا بولادى. ەگەردە سانا رۋحقا قىزمەت ەتىپ، ادامداعى رۋحاني بايلىقتى كوبەيتۋگە جۇمسايتىن بولسا، وندا ادام بولمىسى رۋحاني بايلىققا كەنەلىپ، اللانىڭ مەيىر ماحابباتىن ءوزى ءومىر سۇرەتىن ورتاعا قاراي باعىتتاپ، قوعامنىڭ رۋحاني نۇرلانۋىنا قىزمەت ەتەدى. ەگەردە سانا تانگە، ادامنىڭ ماتەريالدىق بولمىسىنا قىزمەت ەتەتىن بولسا، وندا ادامنىڭ ماتەريالدىق جاعدايى جاقسارادى. بىراق، ساناسى ماتەريالدىق بولمىس جەتەگىندە كەتكەن ادام وبال مەن ساۋاپتى، جاقسىلىق پەن جاماندىقتى اجىراتۋدان قالىپ، قارا باسىنىڭ قامى ءۇشىن بارلىق نارسەنى قۇربان ەتۋگە دايىن بولادى. مۇنداي جاعدايدا سانا ادام بويىنداعى شايتانعا اينالدى. ادام مۇنداي جاعدايعا تۇسپەۋى ءۇشىن رۋحىنىڭ مىقتى بولماعى لازىم. ەگەردە ءتاننىڭ قاجەتىن اۋىزدىقتاي المايتىن رۋحتى ولگەن رۋح دەپ ەسەپتەيدى. وسىلاي ادام بولمىسىنداعى رۋح پەن ءتان-ادامنىڭ ماتەريالدىق بولمىسى اراسىنداعى كۇرەس ادام بولمىسىننىڭ بولشاعىن ايقىندايتىن نەگىزگى ولشەمگە اينالادى. ەگەردە ادامنىڭ رۋحى ىزگى امال جولىندا كۇرەسىپ، اللانىڭ مەيىر ماحابباتىن حالىققا شاشىپ، قوعامنىڭ نۇرلانۋىنا ىقپال ەتكەن بولسا، ونداي رۋح ماڭگىلىك ومىرگە جولداما الادى. ال، ادامنىڭ ءتانى-ماتەريالدىق بولمىسى باسىمدىق الىپ، شايتاننىڭ جەتەگىندە كەتەتىن بولسا، وندا ونداي ادامنىڭ رۋحى تانمەن بىرگە ءولىپ، ماڭگىلىك ءومىر ءسۇرۋ باقىتىنان ايىرلادى.

رۋح پەن ءتان-ماتەريالدىق بولمىس اراسىنداعى تايتالاس كوبىنە رۋحتىڭ جەڭىلىسىمەن اياقتالىپ وتىردى. مۇنداي كەزەڭدەردە ادامزات قوعامى اللانىڭ مەيىر ماحابباتىنان اجىراپ، جابايىلىقپەن ءومىر سۇرە باستايتىن. قازىرگى تىلمەن ايتساق، سىرتى ادام بولعانىمەن ىشكى بولمىسى مەيىر شاپاعاتتان جۇرداي بيوروبوتقا اينالادى. سوندىقتان جاراتۋشى قۇدىرەت ادام بالاسى ەكى اياقتى حايۋانعا اينالىپ كەتپەسى ءۇشىن اللا مەن ادامزات قوعامى اراسىنداعى بايلانىستى جاڭعىرتىپ تۇراتىن پايعامبارلاردى جىبەرىپ وتىردى. پايعامبارلاردىڭ سوڭى مۇحاممەد (س.ا.ۋ) پايعامبار. مۇحاممەد پايعامباردىڭ (س.ا.ۋ) رۋحاني قۋاتى 400 جىلدان اسا ۋاقىتقا جەتتى. ودان كەيىنگى كەزەڭدە اللا مەن ادام اراسىنداعى بايلانىس السىرەي باستادى. ادام بالاسى ماتەريالدىق قۇندىلىقتار جەتەگىندە كەتىپ، ادامي بولمىستان اجىراپ، رۋحاني توقىراۋعا ءتۇستى. ەگەردە وسىنداي كەزەڭدە ادام بالاسى رۋحاني الەممەن بايلانىستى قايتادان قالپىنا كەلتىرمەسە، مۇنىڭ سوڭى قۇردىم بولار ەدى. ول تۋرالى كەزىندە بۇل تۋرالى قوجا احمەت ياساۋي بابامىز بىلاي دەگەن بولاتىن:

ەي، دوستار، اقىر زامان بولدى كورگىن،
ءدىنسىز، كاپىر بۇل الەمگە تولدى كورگىن.
حاق قۇلدىعىن قويىپ بارشا كاپىر بولدى،
سونىڭ ءۇشىن قاھھار ازاپ قىلدى كورگىن.

ورازا، ناماز، يمان يسلام قولدان كەتتى،
كۇننەن كۇن بەتەر دەگەن حاديس جەتتى.
پايعامبار ايتقاندارى كەلىپ جەتتى.
بۇل دۇنيەنى قاراڭعىلىق باستى كورگىن.

عالىمدار بار ءىلىمىن مالعا ساتتى،
ءبىلىپ تۇرىپ، وزدەرىن وتقا اتتى.
ءوزى قىلماي حالىققا ءىلىم ۇيرەتتى،
دۇنيە ءۇشىن يسلامدى ساتتى كورگىن! (101-حيكمەت).

دەمەك، بۇل حيكمەت جولدارى قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ دۇنيەگە كەلۋى ءجاي ەمەس، سول كەزەڭدەگى ادامزات قوعامى مەن رۋحاني الەم اراسىنداعى بايلانىستىڭ ۇزىلگەن كەزەڭىندە تاريح ساحناسىنا شىعىپ، سول ۇزىلگەن رۋحاني بايلانىستى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن دۇنيەگە كەلگەنىن كورسەتەدى. قوجا احمەت ياساۋي اللا تاعالا مەن ادام رۋحى اراسىنداعى بايلانىستى قايتادان قالپىنا كەلتىردى. رۋحقا قاتىستى ماسەلەلەردى حالىق ساناسىنا قۇيدى. رۋحتىڭ قايتادان اللا الەمىمەن، رۋحاني الەممەن بايلانىسۋ جولدارىن كورسەتىپ بەردى. قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ وسى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا ادامزات باسىنا سول كەزەڭدە ءتونىپ تۇرعان اقىر زامان اپاتى كەرى سەرپىلدى. قوجا احمەت ياساۋي رۋحاني الەممەن ءوزى بايلانىسىپ قويماي، ادامزات پەن رۋحاني الەم اراسىنداعى بايلانىستى ۇزبەي جالعاپ تۇراتىن اۋليەلەر مەكتەبىن قالىپتاستىردى. سول اۋليەلەر مەكتەبىنىڭ ارقاسىندا ادامزات بالاسى وسى كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ ءومىر ءسۇرۋىن جالعاستىرىپ كەلە جاتىر. بۇل ايتىلعاندار رۋحتىڭ ادام بولمىسىندا شەشۋشى مانگە يە قۇدىرەت ەكەندىگىن كورسەتەدى. سەبەبى، رۋح ءتان سياقتى توپىراقتان جاراتىلعان جارتىلىس ەمەس، اللانىڭ ادامعا بەرگەن ءوزىنىڭ اماناتى. ولاي بولسا، ءبىز رۋحتى جاراتىلىس دەپ ايتا المايمىز. سوندىقتان رۋح ەشقاشان اللاعا سەرىك بولا المايدى. اللا-رۋح دەپ ەكەۋىنىڭ اراسىنا تەڭدىك بەلگىسىن قويا الامىز. سونىمەن بىرگە رۋح جەتى قاباتتان تۇرادى. ءبىرىنشى قاباتى – يسمۋ-ل-ياقين دەپ اتالادى. بۇل اتاۋ بارلىق جاراتىلىستارعا بەرىلەتىن اتاۋ. ەكىنشى قابات – راسمۋ-ل-ياقين. بارلىق جاراتىلىستاردىڭ سۋرەتى. ءۇشىنشى قابات – يلمۋ-ل-ياقين. اللا تاعالا وسى يلمۋ-ل-ياقين قاباتىن ادامعا بەرۋ ارقىلى ادامدى بارلىق جەر بەتىندەگى جاراتىلىسقا قوجايىن ەتتى. ەگەردە كىمدە-كىم رۋحتى اللاعا سەرىك قوسۋ دەپ، باس تارتاتىن بولسا، وندا ول ادام ادامي بولمىستان اجىراپ، حايۋاني بولمىس دەڭگەيىنە تۇسەدى. ءبىز ونىڭ شىندىعىندا سولاي ەكەنىن ۋاححابيلىكتى قابىل ەتكەن جاستارىمىزدان كورىپ ءجۇرمىز. ءوزىن عانا ادام ساناپ، وزگەلەردى كوزگە ىلمەيتىن، وزدەرىنىڭ سەنىمىنەن سەنىمى باسقالاردى ادام سانامايتىن، ولارعا قانداي قيانات بولسا دا جاساۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيتىندەر رۋحتى اللاعا سەرىك قوسۋ دەپ سانايتىندار قاتارىنان شىعادى. كەزىندە 1804 جىلى ۋاححابيلەر مەككەنى باسىپ العاندا قالانىڭ تۇرعىندارىنا قانداي ءزابىر كورسەتكەندىگى، اياعى اۋىر ايەلدەردىڭ ءۇشىن جارىپ ولتىرگەندىگى تۋرالى دەرەكتەر ۋاححابيلەر تاريحىن جازعان تاريحي كىتاپتاردا باياندالعان. ال ءبىزدىڭ زامانىمىزدا بۇعان سيرياعا كەتىپ، سول جاقتاعى سوعىسقا قاىسقاندار مىسالىندا ايتا الامىز. سول جىگىتتەر ادامنىڭ باسىن كەسىپ، دوپ رەتىندە ويناعانىن ۆيدەولاردان كورىپ توبە شاشىمىز تىك تۇرعان بولاتىن. سوندىقتان رۋحتى اللاعا سەرىك قوسۋ دەپ ەسەپتەيتىندەردىڭ ءار كەزدە قازاق قوعامى ءۇشىن قاۋىپتى ەكەنىن ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق جانە ولار ادامي بولمىستان اجىرىپ، حايۋاني بولمىس دەڭگەيىنە ءتۇسىپ، قوجايىندارىنىڭ عانا ايتقانىنمەن جۇرەتىن بيوروبوتقا اينالاتىنىن دالەلدەۋدىڭ قاجەتى جوق.

ەندىگى كەزەكتە وسى رۋح-ارۋاقتىڭ قازاقتىڭ ءدىني تانىمى مەن ادەت-عۇرىپ، سالت-داستۇرىنەن قانشالىقتى ورىن الاتىنىنا توقتالايىق. مىسالى، قازاقتاعى رۋح-ارۋاققا قاتىستى سالت-ءداستۇردىڭ ءبىر پاراسى كىسىنىڭ دۇنيەدەن وتۋىنە بايلانىستى ەكەنىدگى بەلگىلى. كىسىسى قايتىس بولعان ءۇي جەتىسىن، قىرقىن، ءجۇزىن، جىلىن بەرەدى. وسى سالت-داستۇرلەر نە ءۇشىن كەرەك؟ ءدىني ۋاعىز ايتاتىن ارمان قۋانىشباەۆ سياقتىلار «جەتىسى، قىرقى، ءجۇزى، جىلى دەگەندەر قۇراندا جوق، شاريعاتتا جوق. سوندىقتان بۇل بيدعات،-دەپ ءبىر-اق كەسەدى.  وسىلاردى تىڭداعان كەزدە وزىڭە «ءبىزدىڭ اتا-بابامىز مۇسىلمان بولماعان با؟»-دەگەن وي كەلەدى. شىندىعىندا سولاي ما؟ جوق. شاريعات شەڭبەرى بويىنشا سولاي. ال، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز اين ال-ياقين-تاريقات دەڭگەيىندە ءومىر سۇرگەن. بۇل قازاقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ قاباتى بولعاندىقتان رۋح-ارۋاقتىڭ قوزعالىسى مەن قاجەتىنە قاراي ءومىر سۇرەمىز. مىسالى، قايتىس بولعان كىسىنىڭ جەتىسىن بەرۋ نە ءۇشىن قاجەت؟ بىلاي قاراساڭ بۇل ءداستۇر شىندىعىندا تۇككە قاجەتى جوق سياقتى. الايدا، دۇنيەدەن وتكەن كىسىنىڭ رۋحىنىڭ العاشقى قاباتى توعىز كۇندە ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتادى. ءبىز رۋحتىڭ ول قاباتىمەن جەتىسىن بەرىپ قوشتاسامىز. رۋحتىڭ ەكىنشى قاباتى قىرىق كۇندە كەتەدى. ءبىز ونىمەن كىسىنىڭ قىرقىن بەرىپ قوشتاسامىز. رۋحتىڭ ءۇشىنشى قاباتى توقسان كۇندە كەتەدى. ءبىز ونىمەن ءجۇزىن بەرىپ قوشتاسامىز. قالعان ءتورت قابات رۋح ءبىر جىل تولعاندا جەر بەتىنەن كوتەرىلىپ، رۋحاني الەمەگە وتەدى. مىنە، وسى رۋح قوزعالىسىنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ سالت-داستۇرىمىزدەن ورىن العان. رۋحتىڭ وسىنداي قوزعالىستا بولاتىنىن قازىرگى كۆانتتىق فيزيكا عىلىمى تولىعىمەن دالەلدەپ وتىر. رۋحتىڭ تاننەن اجىراعان سوڭ ءبىر جىلدان كەيىن جەر بەتىنەن تولىعىمەن كوتەرىلەتىنىن كلينيكالىق ءولىمدى باسىنان كەشىرگەن كىسىلەردىڭ باسىنان وتكىزگەن وقيعالارى كۋا بولادى. مىسالى، دوسىمنىڭ ۇلى باتىس قازاقستان جاقتىڭ قىزىنا ۇيلەندى. ءبىر جىلدان كەيىن قۇدالىققا باردىق. كەلىننىڭ ناعاشىلارى ساراتوۆ وبلىسىندا تۇرادى ەكەن. ولارعا باردىق. سول جەردە قۇداعيدىڭ اعاسىمەن تانىستىق. اڭقىلداپ قالعان، كوڭلىندە زارەدەي ارامدىعى جوق، ناعىز قازاقى جىگىت ەكەن. تىلىندە قوساتىن ورىسشاسى بولماسا، ناعىز قازاق. سول جىگىت ءبىز كەتكەن سوڭ ءبىر جارىم ايدان كەيىن جول اپاتىنا ۇشىراپ، كلينيكالىق ءولىمدى باسىنان كەشىرەدى. اراعا ءبىر جىل سالىپ، 2018 جىلدىڭ شىلدەسىندە قاسىندا 80 جاستاعى اناسى مەن قۇداعيىمىز بار سول جىگىت تۇركىستانعا كەلدى. وسى جولى ءوزىنىڭ بىزگە كلينيكالىق ءولىم ساتىندە باسىنان كەشكەندەرىن بىلايشا بايانداپ بەرىپ ەدى: «مەن قاتاردا تۇرعان سانسىز ادامداردىڭ اراسىنا كەلىپ قوسىلدىم. ادامداردىڭ الدىنا قارا سىزىق سىزىلعان. الدىمىزدا ەكى ۇلكەن قاقپا تۇردى. ءبىرىنشى قاقپادان نۇر شاشىپ تۇردى. ەكىنشى قاقپا قاپ-قارا، قارا تۇنەك. سول قاقپادان ءبىر ەكى كىسى شىعىپ، قاتاردا تۇرعانداردى ءبىر-بىرلەپ قارا قاقپاعا اپارىپ، كىرگىزىپ جاتىر. جاس بالالار ۇشقان بويى كەلىپ، نۇر شاشىپ تۇرعان قاقپاعا كىرىپ جاتىر. مەن  تانيتىن جان بار ما ەكەن دەپ، جان-جاعىما قارادىم. ادامدار توبىرىنىڭ اراسىنان وسىدان ءبىر جىلداي بۇرىن قايتىس بولعان ءوز اۋلىمىزدىڭ ءبىر كىسىسىن كوردىم. «سەن كەتكەلى ءبىر جىلداي بولعان جوق پا؟ بۇل جەردە نەعىپ تۇرسىڭ؟- دەپ سۇرادىم. ول ماعان «ءبىر جىل بولماي ارعى جاققا وتكىزبەيدى ەكەن»-دەپ جاۋاپ بەردى. مەنىڭ سوندا ويىما كەلدى. ەە، بىزدە قايتقان كىسىنىڭ جىلىن بەرەتىن سەبەبى، وسى ەكەن عوي دەپ. سول كەزدە نۇر شاشىپ تۇرعان قاقپادان ءبىر اقساقالدى كىسى شىعىپ، «ءاي، قايىرعالي، سەن ۇيىڭە قايت. كەرەك كەزدە شاقىرىپ الامىز»-دەپ مەنى كەرى قايتاردى. سول كەزدە ول كىسىنى ازىرەت سۇلتان دەپ ويلادىم. مەنىڭ تۇركىستانعا زياراتقا كەلۋىمنىڭ سەبەبى وسى»-دەپ، اڭگىمەسىن اياقتادى. بۇل جىگىت پەن ءبىزدىڭ ارامىزداعى اڭگىمە 2018 جىلدىڭ 6 شىلدەسىندە بولعان ەدى. كەلگەن كۇنى ءجون سۇراسقاننان ارىعى بار المادىق. وتە ءالسىز ەدى. كەشكە دوسىم وتباسىمەن بىرگە ول كىسىلەردى ارىستان بابقا الىپ كەتتى. ەرتەسىنە كەشكە ءبىز قوناققا شاقىردىق. سول كۇنى كەشكە  كەشەگى زورعا سويلەپ وتىرعان جىگىتتى تانىماي قالدىق. كادىمگى ساۋ ادامداي اڭگىمەگە تولىق ارلاسىپ وتىردى. ارىستان بابقا، قوجا احمەت ياساۋي باباسىنا، گاۋھار اناعا بارىپ، قۇدانىڭ قانداي وزگەرىسكە تۇسكەنىن بايقادىڭدار ما؟- دەپ دوسىم مەن كەلىنشەگى كۇلىپ قويدى. قۇداعيىمىز بولسا، گاۋھار انانىڭ باسىنا كەلىپ، اعاسىنىڭ ۇستىنە قايتىپ سۋ قۇيعانىن ايتىپ، كۇلدىرىپ الدى. اشەيىندە، وزدىگىنەن جۇرە المايتىن اعاسىنىڭ ەكى شەلەك سۋدى الىپ، جۇگىرىپ بارا جاتقانىن كورگەندە، قۇلاپ قالاما دەپ قورىققانىن، جاردەم بەرەيىن دەپ، قاسىنا جۇگىرىپ جەتكەندە اعاسىنىڭ ءوزىم دەپ، قولىن قايتارىپ تاستاعانىن بايانداپ بەردى. ءبىز بۇل باياندالعان وقيعادان قانداي عيبرات الا الامىز؟ بىرىنشىدەن، قازاقتىڭ بارلىق رۋحقا قاتىستى داستۇرلەرى جايدەن-ءجاي پايدا بولماعاندىعىن، بۇل داستۇرلەردىڭ بارلىعى رۋحتىڭ قوزعالىسىمەن ساباقتاستىقتا قالىپتاسقاندىعىن كورسەتەدى. ەكىنشىدەن، اۋليەلەر مەن رۋحاني الەم اراسىنداعى بايلانىستىڭ ۇزىلمەيتىندىگىنە، اۋليەلەر  باسىنداعى رۋحاني قۋاتتىڭ ادامنىڭ رۋحاني بولمىسىنا ىزگى ىقپالىن تيگىزە الاتىندىعىنا ناقتى دالەل. سوندىقتان اۋليەلەردى ءبىزدىڭ رۋحاني بولمىسىمىزدى رۋحاني الەممەن بايلانىستىرىپ تۇراتىن قۇدىرەت كۇشى دەپ ايتساق بولادى. قۇدايعا شۇكىر، ءالى كۇنگە دەيىن قازاق جەرىن الىپ جاتقان اۋليلەردىڭ قۋات-كۇشى سارقىلعان جوق جانە سول اۋليەلەردىڭ ارقاسىندا قازاق جەرىنىڭ رۋحاني الەممەن  بايلانىسى ۇزىلگەن جوق. وعان دالەلدى ۇزاقتان ىزدەپ قاجەتى جوق. قازىرگى كۇنى بۇكىل جەر بەتىن الىپ جاتقان اپاتتاردىڭ قازاقستان مەن ورتا ازيانى اينالىپ ءوتۋى سول اۋليەلەردىڭ شاراپاتى. ايتپەسە، ەۆروپاداعى مىڭ جىل بويى تارتىلماعان وزەندەردىڭ تارتىلىپ، وزەن تابانىنان «بۇل تاستى تاپساڭدار جىلاڭدار» دەگەن سوزدەردىڭ شىعۋى ادامزات باسىنا ۇلكەن قاتەردىڭ كەلگەنىن ايعاقتايتىن دالەلدەر ەمەس پە؟ مۇنداي اپاتتار دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىش تۇگەل شارپىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. پاكىستانداعى بولىپ جاتقان سۋ تاسقانى سالدارىنان 1 ملننان اسا ۇيلەردىڭ قيراۋى، 33 ملن ادامنىڭ دالادا قالۋى وزدىگىنەن بولىپ جاتقان جوق. ودان ينديا، قىتاي، ودان ارى جاپونيا، امەريكا قۇرلىعى بارلىعى دەرلىك اپات استىندا. جەر بەتىندە ساۋ جەر قالمادى دەسە بولادى. مىنە وسىنداي جەر بەتىن ءتۇرلى اپاتتار شارپىپ جاتقاندا ءبىزدىڭ ەلىمىز بەن جەرىمىزدىڭ امان قالۋىنىڭ باستى سەبەبى – ەلىمىز بەن جەرىمىزدى تۇگەلىمەن الىپ جاتقان اۋليەلەردىڭ  رۋحاني الەممەن اراداعى بايلانىستارى ەكەندىگىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. وكىنىشكە وراي، كوپشىلىگىمىزدىڭ سول اۋليلەردىڭ شاراپاتىنان حابارىمىز جوق. كەرىسىنشە، سولاردىڭ ءبىزدىڭ رۋحانياتىمىزعا يگى ىقپالىن جوققا شىعارىپ، ولاردىڭ بارلىعى جالعان ەكەندىگىن دالەلدەۋ ءۇشىن جاندارىن سالىپ جاتقان جارقىن مىرزاتاي سياقتى جاندار بار.

قازىرگى كۇنى جەر بەتىن جايلاعان ءتۇرلى اپاتتاردىڭ باستى سەبەبى، رۋحاني الەم مەن ادامزات اراسىنداعى بايلانىستىڭ ءۇزىلۋى ەكەندىگىن ادام بالاسى ءالى كۇنگە تۇسىنە قويعان جوق. اللا مەن ادامزات اراسىنداعى بايلانىس ۇزىلگەن كۇنى ادام بالاسى ازعىندىققا ءتۇسىپ، ماتەريالدىق بايلىقتىڭ سوڭىنان كەتەتىنى، بيوروبوتقا اينالاتىنىن دالەلدەپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. ال، بيوروبوتتار اللاعا كەرەك پە؟ جوق! نۋح پايعامبارعا دەيىن دەيىن جەر بەتىنەن بەس وركەنيەتتىڭ نە ءۇشىن جويىلعانى قۇراندا انىق جازىلعان. ازعىندىققا ۇشىراپ، ادامي بولمىسىنان اجىراعانى ءۇشىن ولاردى ءتاڭىر تاعالا جەر بەتىنەن جوق ەتتى. ءبىزدىڭ وركەنيەت تە سول سول وركەنيەتتەردىڭ جولىن قۇشاتىمىز بەلگىلى بولىپ وتىر. جوعارىدا كەلتىرىلگەن دەرەكتەر ءبىزدىڭ وركەنيەت باسىنا دا اقىرزامان اپاتى كەلگەندىگىنەن حابار بەرەدى. ولاي بولسا، بۇل ايتىلعاندار ادامزات بالاسىنىڭ باسىنا اقىرزامان  اپاتى كەلگەندىگىن بىلدىرەدى. بىزدەن بۇرىن كەلىپ كەتكەن بەس وركەنيەتتەر ساناتىنا التىنشى بولىپ، ءبىزدىڭ وركەنيەت قوسىلعالى وتىر. بۇل قاتەردەن قۇتىلۋدىڭ جولى بار ما؟ بار! ول جول – رۋحاني الەم مەن ادامزات اراسىنداعى بايلانىستى قايتادان قالپىنا كەلتىرۋ. ول ءۇشىن كەزىندە ادامزات بالاسىنىڭ باسىنا كەلىپ تۇرعان اقىرزامان اپاتىن كەرى ىسىرعان قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ جولىن قايتادان قالپىنا كەلتىرىپ، يماندى، ىزگىلىكتى قوعامدى قالىپتاستىرۋ. سونداي جاعدايدا مىنا ءتونىپ كەلە جاتقان قاتەردەن قۇتىلۋ مۇمكىدىگى بار. قازاقستان رەسپۋبليكاسى قمدب-نىڭ باسشىسى ناۋرىزباي تاعانۇلى يحسان ىلىمىنە تولىعىمەن بەت بۇرىپ، سوپىلىق جولدى  ءداستۇرلى ءدىننىڭ نەگىزى ەتىپ الاتىن بولسا، وندا مىنا قوعامنىڭ ىزگىلىكتى قوعامعا اينالاتىنىنا، ەلىمىز بەن حالقىمىز اقىرزامان اپاتىنان امان قالاتىنىنا يمانىم كامىل!

زىكىريا جانداربەك، ت.ع.ك.

Abai.kz