الەۋمەتتىك جەلىدە ۋكرايناعا قاتىستى اقپاراتتاردى تەك رەسەي تەلەارنالارىنان الىپ وتىرعان اعايىنداردىڭ بىرجاقتى كوزقاراستارىن بايقاپ قالامىن. «جاڭا جىلعا دەيىن زەلەنسكيدىڭ كۇنى بىتەدى-مىس»، «رەسەي ۋكراينانى بومبالاپ تاس-تالقان ەتەدى-مىس» دەگەن ءتارىزدى پايىمداۋلار اقيقاتتان مۇلدە الىس. ناقتى جاعداي قانداي؟

* ۋكراينا ارمياسى مەن حالقىنىڭ جەڭىسكە دەگەن موتيۆاتسياسى زور، ويتكەنى ولار ءوز اتامەكەنى مەن تۋعان جەرىن قورعاۋدا. سوعىس باستالعان العاشقى اپتادا عانا 5 ملن-عا جۋىق ۋكرايندىق وتان قورعاۋ ءۇشىن مايدانعا سۇرانىپ اسكەري كوميسارياتتارعا بارعان. ورىس اسكەرىندە بەيبىت ەلدى مەكەندەردى توناۋدان باسقا موتيۆاتسيا جوق.

* رەسەي اسكەرى ۋكراينانىڭ نەگىزىنەن ورىستار تۇراتىن شىعىس تاراپىنداعى قالالار مەن ەلدى مەكەندەردى باسىپ الىپ،  بەيبىت تۇرعىندارىن قىرا باستاعان سوڭ  بۇرىن باسى قوسىلا بەرمەيتىن ۋكراينا حالقى قازىر رەسەي اگرەسسياسىنا قارسى تاس ءتۇيىن بىرىكتى. ءپاتريوتيزمى كۇشەيدى. ۋكراينا تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋعا قاتىسىپ جۇرگەن قازاق جىگىتتەرى دە بار.

* رەسەي اگرەسسياسىنان كەيىن ۋكراين ءتىلى ەلدەگى جەتەكشى، باستى تىلگە اينالدى. ورىستاردىڭ ءوزى ۋكراين تىلىندە سويلەيتىن بولدى.

* قازىر ۋكراينانىڭ مايدانداعى ارمياسىنىڭ سانى 700 مىڭنان استى. ءبىر ملن زاپاستاعى اسكەرى دايىن تۇر. اي سايىن شەتەلدەردە 10 مىڭنان استام ۋكراين اسكەرى دايىندىقتان وتەدى. ولار جاڭا سوعىس تەحنيكاسىن مەڭگەرۋدى ۇيرەنۋدە.

* ۋكراينا جەتى ايدا رەسەيدىڭ تۇراقتى (رەگۋليارنايا) ارمياسىن تالقاندادى. رەسەيدىڭ 60 مىڭنان استام سولداتى مەن وفيتسەرىنىڭ كوزى جويىلدى. 200 مىڭنان استام اسكەرى جارالاندى، 30 مىڭداي اسكەري قىزمەتكەرى حابار-وشارسىز كەتتى. (دجاۆەلين سناريادى تيگەن تانك ەكيپاجىنان ەشقانداي ءىز قالمايدى). تۇراقتى ارمياسى تالقاندالعان رەسەي ەندى امالسىز موبيليزاتسيا ارقىلى رەزەرۆتىك ارمياسىن ۇرىسقا قوسىپ جاتىر. جاعدايىنىڭ قيىنداپ بارا جاتقانىن  سەزگەن رەسەي بيلىگى ۋكراين تاراپىنان كۇن سايىن دەرلىك كەلىسسوزگە وتىرۋدى، سوعىس قيمىلدارىن تىم بولماسا ءۇش ايعا توقتاتا تۇرۋدى سۇراپ ءولىپ بارادى.

* ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرى قىركۇيەك ايىنىڭ ورتاسىنان باستاپ قورعانىس قيمىلدارىنان ەندى باتىل شابۋىل ارەكەتتەرىنە  كوشتى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن حەرسون، زاپوروجە، لۋگانسك مەن دونباسس وڭىرىندە 1700-دەن استام ەلدى مەكەن ازات ەتىلدى.

* جاۋ ۋاقىتشا باسىپ العان اۋماقتاردا ۋكراين پارتيزاندارىنىڭ قوزعالىسى قانات جايىپ بارادى. ولار دۇشپان كوممۋنيكاتسيالارىنا  ايتارلىقتاي زيان كەلتىرۋدە. ۋكراين ارتيللەرياسىنا جاۋدىڭ اسكەري قويمالارى، جانارماي بەكەتتەرى، شتابتارى مەن اسكەري كازارمالارى تۋرالى كورديناتتار بەرۋدە.

* ورىس ارمياسىندا تاجىريبەلى وفيتسەرلەر جەتىسپەيدى. كوشەدەن ۇستالعان جاستاردان، 40-50 جاستاعى «ديۆان باتىرلارىنان»، تۇرمەدەن شىعارىلعان قىلمىسكەرلەردەن جاساقتالعان قۇرامالارى «زەڭبىرەك جەمىنە» اينالىپ جاتىر. بۇرىن ورىستاردىڭ كۇنىنە ورتاشا ەسەپپەن 120-150 سولداتى قازا تاباتىن بولسا بۇگىندە كۇنىنە 450-500 سولداتى اجال قۇشۋدا.

* جانتالاسقان رەسەي وداقتاس مەملەكەت رەتىندە بەلورۋس جەرىنە 70 مىڭ اسكەرىن شوعىرلاندىرىپ جاتىر.  سولتۇستىكتەن تاپ بەرمەك. بىراق ۋكراينا ارمياسى بەلورۋس شەكاراسىندا وسى قاۋىپكە قارسى اسكەري جاتتىعۋ وتكىزىپ، قازىر «كەلسەڭ كەل» دەپ ساقاداي ساي وتىر. 70 مىڭ پوليەتيلەن پاكەت دايىن.

* ۋكراينا ەۋرووداققا كانديدات ەل رەتىندە قابىلداندى.

* ۋكراينا رەسەيدىڭ ەنەرگوجۇيەسىنەن شىعىپ، ەۋروپانىڭ ەنەرگوجۇيەسىنە قوسىلدى.

* ۋكراينانىڭ ەڭ زاماناۋي قارۋ-جاراقتارمەن جاراقتانۋى جىلدام ءجۇرىپ جاتىر. اقش-تىڭ ارنايى لەند-ليز زاڭى بويىنشا وراسان كولەمدە كومەك جۇزەگە اسىرىلۋدا. اقش-تىڭ 800-دەن استام اسكەري زاۋىتى ۋكرايناعا جۇمىس ىستەۋدە.

* ەۋرووداق ەلدەرى دە قولىنان كەلگەنشە كومەك جاساۋدا. قىزىق بولعاندا كولەمدى «كومەك» رەسەيدەن جاسالىپ وتىر. ءوز ەركىمەن تۇتقىنعا بەرىلگەن ورىس سولداتتارى ايداپ اكەلگەن تانكتەر مەن  زىتقان رەسەيلىكتەر مايدان دالاسىنا تاستاپ كەتكەن تانكتەردىڭ سانى قازىر 500-دەن اسىپ كەتتى. ولار قازىر ورىس اسكەرىنە قارسى شايقاستاردا قولدانىلۋدا.

* ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرى قازىر ەۋروپاداعى ەڭ تاجىريبەلى، ەڭ مىقتى ارمياعا اينالدى.

* ۋكراينا قازىر الەمدەگى ەڭ تانىمال مەملەكەت.  كيەۆ 2022 جىلى الەمدە شەتەل پرەزيدەنتتەرى مەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باسشىلارى ەڭ كوپ كەلگەن قالا  بولىپ وتىر.

* ناتو قايتادان الەمدەگى ەڭ ىقپالدى اسكەري ۇيىمعا اينالدى. ونىڭ قاتارى شۆەديا جانە فينليانديا سياقتى ەكى ەلمەن تولىقتى. ۋكراينا ناتو قۇرامىنا مۇشەلىككە وتۋگە رەسمي ءوتىنىش بەردى.

* ۇستىمىزدەگى جىلعى 14-قازاندا بۇۇ باس اسسامبلەياسى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ  باسقىنشىلىق جولمەن دنر، لنر، حەرسون، زاپوروجە وبلىستارىن وزىنە قوسىپ الۋ ماقساتىندا وتكىزگەن رەفەرەندۋمىن، ۋكرايناعا اگرەسسياسىن ايىپتاعان قارار قابىلدادى. ونى الەمنىڭ 143 مەملەكەتى قولدادى. رەسەي، بەلورۋسسيا، كحدر، نيكاراگۋا مەن سيريا سياقتى بەس مەملەكەت قارسى شىقتى. قازاقستان قالىس قالدى.

* ەندى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىندا رەسەيدى «تەرروريزمنىڭ سپونسورى» دەپ تانۋ تۋرالى زاڭ جوباسى قاراستىرىلماق.

* كيەۆتە ورىستاردىڭ دروندىق شابۋىلدارىنا توسقاۋىل قوياتىن انتيدروندىق «شاتىر» جۇيەسى قولدانىلا باستادى.

* رەسەيدىڭ يراندىق ۇشاقسىز اپپاراتتارىنان قورعانۋ ءۇشىن ۋكرايناعا امەريكالىق-نورۆەگيالىق NASAMS زىمىراندىق كەشەندەرى جەتكىزىلۋدە.  ول 40 شاقىرىمدىق راديۋستا ءبىر جولعى زالپپەن دۇشپاننىڭ اۋەدەگى 54 شابۋىل قۇرالىن جويىپ جىبەرە الادى.

* بۇگىن 19-قازانعا دەيىن  (سوعىستىڭ 239-شى كۇنىندە)  ۋكراينا رەسەيدىڭ 65 850 سولداتى مەن وفيتسەرىنىڭ كوزىن جويدى. 2559 تانكىcىن ورتەدى، 268 ۇشاعى مەن 246 تىكۇشاعىن اتىپ ءتۇسىردى.  5178 جاۋىنگەرلىك ماشيناسىن، 359 زالپتىق اتىستىڭ رەاكتيۆتىك جۇيەسىن (رسزو),  5178 بروندى جاۋىنگەرلىك ماشيناسىن، 183 اۋە شابۋىلىنان قورعانىس قۇرالدارىن، 1215 ۇشقىشسىز اۋە اپپاراتىن، 316 قاناتتى زىمىرانىن جويىپ جىبەردى.

* قازىر چەحيانىڭ تالابى بويىنشا باسقىنشىلىق سوعىسقا ۇرىندىرعان رەسەيدىڭ پۋتين، پاترۋشەۆ، مەدۆەدەۆ، بورتنيكوۆ، شويگۋ، لاۆروۆ سياقتى باسشىلارىن گااگادا قىلمىستىق جاۋاپقا تارتاتىن ارنايى حالىقارالىق تريبۋنال قۇرىلۋدا.

كورىپ وتىرعاندارىڭىزداي ۋكرايناداعى سوعىس رەسەيدىڭ پايداسىنا شەشىلىپ جاتقان جوق. ينيتسياتيۆا ۋكرايندار جاعىندا!

مارات ءبايدىلداۇلى، جازۋشى-پۋبليتسيست

Abai.kz