وتكەن اپتادا "التىنبەك سارسەنبايۇلى قورى" قوعامدىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وسىنداي تاقىرىپتا دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتi. القالى جيىندا ەلiمiزدەگi بەلگiلi عالىمدار، تاريحشىلار، ساياساتكەرلەر مەن ساياساتتانۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، مەملەكەتتەگi كوپتەن ەسكەرۋسiز جۇرگەن دiني احۋالدىڭ اق-قاراسىن اجىراتۋعا تىرىستى. سونداي-اق، جيىندا تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى الما سۇلتانعاليەۆانىڭ "ۆوزۆراششەنيە يسلاما" ۆ كازاحستان" اتتى كiتابى تانىستىرىلدى. بۇل شارا "التىنبەك وقۋلارى" اياسىندا وتەتiن جيىندارىدىڭ باستاماسى بولىپ سانالادى.

ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم تاقىرىپتىڭ كiرiسپەسiنە از-كەم توقتالىپ ءوتتi. "وسىدان ەلۋ جىل بۇرىنعى اۋعانستاندى، ليۆيانى الساق، قازiرگi كەزدەگiدەن مۇلدەم بولەك مەملەكەت بولعانىن بايقاۋعا بولادى. بۇگiنگi سيريا، مىسىر ەلiندە شىن مانiندە ۇلكەن پروتسەستەر ءجۇرiپ جاتىر. راديكاليزم، ەكسترەميزيم، ءارتۇرلi تار­تىس­تار ءورشiپ تۇر. ال بiزدە نەشە ءتۇرلi الىپ-قاشپا اڭگiمەلەر كوبەيدi. ونىڭ دەنi دiني ەكسترەميزم ماسەلەسi توڭiرەگiن­دە. وسىعان بايلانىستى ءارتۇرلi ساراپشىلاردىڭ وزدەرi جاعدايدى دۇرىس باعالاماي وتىرعان سياقتى. تiپتi قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا دەيiن وسى دiني ەكسترەميزمدi زەرتتەۋگە بەلسەنە كiرiسiپ كەتكەن. بiراق بۇل ەلدi قورقىتۋ، ۇركiتۋ ءۇشiن جاسالاپ جات­قان دۇنيەلەر. ونىڭ ۇستiنە قازiرگi كەزدە دiني باسقارمانىڭ ساياسي ماسەلەلەرگە، ۇگiت-ناسيحات جۇمىستارىنا ارالاسىپ كەتۋi بايقالادى. بۇل جاقسى ءۇردiس ەمەس", - دەيدi ول.

وتكەن اپتادا "التىنبەك سارسەنبايۇلى قورى" قوعامدىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وسىنداي تاقىرىپتا دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتi. القالى جيىندا ەلiمiزدەگi بەلگiلi عالىمدار، تاريحشىلار، ساياساتكەرلەر مەن ساياساتتانۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، مەملەكەتتەگi كوپتەن ەسكەرۋسiز جۇرگەن دiني احۋالدىڭ اق-قاراسىن اجىراتۋعا تىرىستى. سونداي-اق، جيىندا تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى الما سۇلتانعاليەۆانىڭ "ۆوزۆراششەنيە يسلاما" ۆ كازاحستان" اتتى كiتابى تانىستىرىلدى. بۇل شارا "التىنبەك وقۋلارى" اياسىندا وتەتiن جيىندارىدىڭ باستاماسى بولىپ سانالادى.

ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم تاقىرىپتىڭ كiرiسپەسiنە از-كەم توقتالىپ ءوتتi. "وسىدان ەلۋ جىل بۇرىنعى اۋعانستاندى، ليۆيانى الساق، قازiرگi كەزدەگiدەن مۇلدەم بولەك مەملەكەت بولعانىن بايقاۋعا بولادى. بۇگiنگi سيريا، مىسىر ەلiندە شىن مانiندە ۇلكەن پروتسەستەر ءجۇرiپ جاتىر. راديكاليزم، ەكسترەميزيم، ءارتۇرلi تار­تىس­تار ءورشiپ تۇر. ال بiزدە نەشە ءتۇرلi الىپ-قاشپا اڭگiمەلەر كوبەيدi. ونىڭ دەنi دiني ەكسترەميزم ماسەلەسi توڭiرەگiن­دە. وسىعان بايلانىستى ءارتۇرلi ساراپشىلاردىڭ وزدەرi جاعدايدى دۇرىس باعالاماي وتىرعان سياقتى. تiپتi قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا دەيiن وسى دiني ەكسترەميزمدi زەرتتەۋگە بەلسەنە كiرiسiپ كەتكەن. بiراق بۇل ەلدi قورقىتۋ، ۇركiتۋ ءۇشiن جاسالاپ جات­قان دۇنيەلەر. ونىڭ ۇستiنە قازiرگi كەزدە دiني باسقارمانىڭ ساياسي ماسەلەلەرگە، ۇگiت-ناسيحات جۇمىستارىنا ارالاسىپ كەتۋi بايقالادى. بۇل جاقسى ءۇردiس ەمەس", - دەيدi ول.

الما سۇلتانعاليەۆا ءوزiنiڭ كوپتەن بەرi قازاقستانداعى يسلامنىڭ دامۋ پروتسەستە­رiن زەرتتەپ جۇرگەنiن ايتا كەلiپ، دiننiڭ ءالi دە وڭدى-سولدى ماسە­لەلەرi تولىق زەرت­تەل­مەگەنiن ايتتى. "سوڭ­عى دەرەكتەر بو­يىنشا، قازاقستان حالقىنىڭ 70 پايىزدان استامى يسلام دiنiن ۇستانادى، - دەيدi ول. - مۇنىڭ ءوزi كوپ نارسەنi ايعاقتاسا كەرەك. تاۋەلسiزدiكتiڭ العاشقى جىلدارى الداعى 20 جىل كولەمiندەگi جاعدايدىڭ كۇرت وزگەرۋi مۇمكiن ەكەنi ەسەپكە الىنبادى. يسلاممەن بiرگە ءتۇرلi قازاق داستۇرiنە جات جورالعىلاردىڭ، كيiمدەر­دiڭ كەلۋi مۇمكiن ەكەنiن ەشكiم ويلامادى. جاھاندانۋدىڭ تەك تاۋاردى عانا ەمەس، يسلامدى دا يمپورتتاۋعا اكەپ سوعاتىنىن ەشكiم كۇتكەن جوق.

قازاقستاندىق قوعام نەگiزiنەن تولىققاندى اسiرە دiنشiل ەمەس. سوندىقتان الەۋمەتتiك، ساياسي وزگەرiستەر كەرەك. يسلام دiنi ەتنيكالىق، ۇلتتىق سيپاتتارعا قاراماستان قازاقستاندا بارىنشا ەركiن تاراپ، يدەولوگياعا اينالىپ كەتتi".

عالىم سۇلتان اكiمبەكوۆ الما سۇلتان­عاليەۆانىڭ كiتابىن جوعارى باعالاي كەلە الەمدەگi, ونىڭ iشiندە يسلام ەلدەرiندەگi بولىپ جاتقان پروتسەستەرگە توقتالدى.

دiندi كوپتەن بەرi زەرتتەپ، ونىڭ زاڭدىق تۇرعىدا وڭدى-سولدى جاقتارىن تالداپ جۇرگەن دiنتانۋشى مۇحان يساحاننىڭ ويىنشا، قازاقستان بولاشاقتا كليريكالدى جۇيەگە وتەدi. ول - مەملەكەت پەن دiننiڭ اراسىن قۇقىقتىق رەتتەۋدi قاراستىراتىن جۇيە. "بiز العاشقى جىلدارى مەملەكەت پەن دiننiڭ بولiنگەن جولىن تاڭدادىق. بiراق 20 جىلدىق تاجiريبەگە سۇيەنسەك، بۇل جۇيە ءوز ءوزiن اقتاماعانىن كورەمiز. وسىدان بiر جارىم جىل بۇرىن قابىلدانعان دiن تۋرالى زاڭنىڭ كiرiسپە­سiندە حانافي ءمازحابى مەن پراۆوسلاۆتىق حريستيان دiنiنiڭ تاريحي ءمانiن مويىنداۋ تۋرالى جازىلدى. بۇل - ءسوز جوق، ۇلكەن جەتiستiك. بiر ايتا كەتەرلiگi مۇنداي كليريكالدى جۇيەگە بiردەن وتۋگە تاعى بولمايدى. بiز وعان كونكورداتو جۇيەسiمەن ءوتۋiمiز كەرەك. ول مەملەكەتتiڭ قۇرامىنداعى دiني ەليتانىڭ كەلiسiمەن بولاتىن مەملەكەتتiك باسقارۋ فورماسى. ول ءۇشiن الدىمەن دiني ەليتانى قالىپتاستىرۋ قاجەت. 20 جىلدا بiزدە دiني ەليتا قالىپتاسپادى".

"تاعى بiر شەشiلمەگەن ماسەلە - دiني بiلiم بەرۋ ماسەلەسiنiڭ كەنجە قالۋى، - دەيدi م.يساحان.

ساياساتكەر بولات ابiلەۆتiڭ ايتۋىنشا، تۇبەگەيلi ساياسي وزگەرiس بولماي، دiن ماسەلەسiن شەشۋ وڭاي ەمەس: "بiز قازiر وتە قۇبىلمالى كەزەڭدە تۇرمىز، - دەيدi ساياساتكەر. - ونىڭ ۇستiنە بiزگە گەوگرافيالىق اۋماعىمىز دا ۇلكەن اسەرiن تيگiزۋدە. بiز الىپ ماتەريكتiڭ قاق ورتاسىندامىز. كوپتەگەن كوزقاراس توعىسقان جەردەمiز. كەڭەس كەزiندە بiزدەن يسلامدى بارىنشا ايىرعىسى كەلدi. ال تاۋەلسiزدiك العان جىلدارى ءارتۇرلi جولدارمەن يسلامعا جەتە كوڭiل بولiنبەدi. بيلiك ءارتۇرلi جولدارمەن حالىقتىڭ نازارىن وعان بۇرعىزبادى شىنىن ايتساق. قازiر سونىڭ ازابىن تارتىپ كەلەمiز".

ءامiرجان قوسانوۆتىڭ ايتۋىنشا، دiني ماسەلە مەن الەۋمەتتiك ماسەلەنiڭ ۇشتاساتىن جەرلەرi بار. جانە قازاقستانداعى يسلامنىڭ تاعدىرىن شەنەۋنiكتەر شەشiپ وتىر. ول بىلاي دەيدi: "قازiرگi دiندەردiڭ ءوزiنiڭ iشiندە قاراما-قايشىلىقتار كوپ. زاڭ بويىنشا بiز زايىرلى مەملەكەتپiز. بiراق وكiنiشكە قاراي، دiن ماسەلەسiن بيلiك قالاي شەشەدi, يسلام سولاي جۇرەدi. بiراق باستىسى، قازاق ەشقاشان قۇدايىن جوعالت­قان ەمەس".

د.قانات

«جاس الاش» گازەتى