شارۋالاردى شىرىلداتقان شمالەنبەرگ دەرتى

شارۋالاردى شىرىلداتقان شمالەنبەرگ دەرتى

«قىستىڭ قاتتى ايازىنان مال قىرىلىپ جاتىر» دەگەن حاباردى وڭىرلەردەن ءجيى ەستيتىن بولدىق. پاۆلودار وبلىسى، سولتۇستىك قازاقستان، ءتىپتى الماتى وبلىسىندا دا مال قىرىلۋدا. مالدان ايرىلعان شارۋالار جۇتتى كىنالاۋدا. ەش اۋرۋى جوق، قىتىمىر قىستىڭ ايازىنا شىداماعان مالدىڭ قىرىلۋى ءبىر بولەك، ەتتى-جەڭدى اسىلتۇقىمدى مالدى قولدان جويۋدىڭ ءجونى ءبىر بولەك...

«مال سانىن كوبەيتۋ ماقساتىندا قازاقستانعا شەتەلدەن 70 مىڭ باس اسىلتۇقىمدى مال جەتكىزىلەدى. قازىرگى تاڭدا ونىڭ تەڭ جارتىسى - 30 مىڭعا جۋىق قۇناجىن ەلگە اكەلىندى. بۇل ەتتى ءىرى قارالار بۋدانداستىرۋ ءۇشىن جەكە شارۋا قوجالىقتارىنا تاراتىلادى»، - دەگەن-ءدى اۋىلشارۋاشىلىعى ءمينيسترى اسىلجان مامىتبەكوۆ. تاراتىلعان مالدىڭ الدى ناتيجەسىن كورسەتىپ، ەت ەكسپورتىنا ۇلەسىن قوسا باستادى. بىراق سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا قاراستى «پولتوۆكا» مەن «لەونوۆ» شارۋا قوجالىقتارىنداعى مال ادام سەنگىسىز اۋرۋعا شالدىققان. بۇل جەردەگى اسىلتۇقىمدى ءىرى قارا تولىمەن بىرگە وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا اۆستريادان ارنايى جەتكىزىلگەن. شمالەنبەرگ اۋرۋىنا شالدىققان ءىرى قارادا اۋرۋدىڭ بەلگىلەرى قانداي بولاتىنى بەلگىسىز، ەمدەلىپ-جازىلاتىنى دا بەلگىسىز. ادامعا قاۋىپتى، ءيا جۇقپالى ەكەنى دە تۇسىنىكسىز. ءبىر انىعى - بۇل دەرتكە اۆستريادا شالدىققان، سوندىقتان جۋىق ارادا بۇل ءىرى قارا تولىمەن بىرگە ورتەلەدى دەگەن بۇيرىق بەرىلدى. ونى ورتەۋ ءۇشىن ارنايى قاراجات تا ءبولىندى.
اۆستريا تاراپى كەشىرىم سۇراپ، حات جازعان. بىراق مال شىعىنىن وتەۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر ءالى اياقتالماپتى-مىس. ال تابىس كورەمىن دەپ تىرمىسقان شارۋالاردىڭ اقشاسىن كىم وتەيتىنى تاعى تۇسىنىكسىز. ءبىر قۇناجىننىڭ قۇنى - 4,5-5 مىڭ دوللار. شەتەلدەن جەتكىزۋ ءۇشىن مالعا ادامنان بەتەر جاقسى جاعداي جاسالادى، جەم-ءشوبى مەن جاتىن ورنى دا جايلى بولادى. ەندەشە ەلىمىزگە اكەلگەن 722 باس مال اۋەلدەن-اق اۋرۋ بولعان. ولاي بولسا، وسىناۋ مالدىڭ اسىلتۇقىمدىلىعى مەن يندەكستەرىن انىقتاپ الاتىن وكىلدەر مەن عالىمدار قايدا قاراعان؟ ادەتتە قىرۋار قاراجاتقا ساتىپ الىناتىن مالدىڭ ارعى تۇقىمى، گەنى، دەنساۋلىعى، سالماعى، يندەكسى، ونىمدىلىگىنە دەيىن تەكسەرىلەدى. ەندەشە قازاقستاندىق ساتىپ الۋشىلار قايدا قارادى؟ قايتكەن كۇندە دە مالدىڭ اۆستريادا اۋرۋعا شالدىققانى بەلگىلى بولدى. اۆستريالىق ءىرى قاراعا قىرعيداي تيگەن دەرت العاش رەت 2011 جىلدىڭ تامىز ايىندا گەرمانيا فەرمالارىنىڭ بىرىندە تىركەلگەن. باستاپقىدا ءۇش ساۋىن سيىر اۋرۋعا شالدىعىپتى. شمالەنبەرگ دەرتى ءىرى قارانىڭ اس-قورىتۋ جولدارىن زاقىمدايدى. بىراق قازاقستاندىق شارۋالار ولارمەن كەلىسپەيدى، اۋرۋدىڭ قايدان شىققانىن تۇسىنبەي دال. 15 مىڭ گا ەگىستىگى بار اۋىل بىلتىر 700 ساۋىن سيىرىن ساتىپ، اۆستريادان 422 سەمەنتال سيىرىن ساتىپ الىپتى. «پولتوۆكا» جشس ديرەكتورى ورىنباسارى ە.زىكىرين «مالدىڭ باسى امان، اۋرۋى بولماعان» دەگەن سوزىنەن تايار ەمەس. ءتىپتى رەسەيدەن مال دارىگەرىن ارنايى شاقىرتىپ، قاراتقان كورىنەدى. ولار دا اۋرۋدىڭ بەلگىلەرىن تاپپاعان. مالدى التى اي اسىراپ، شارۋالار باس-اياعى 240 ميلليون تەڭگەگە شىعىندانىپ وتىر.
قر اۋىلشارۋاشىلىعى ءمينيسترلى­گى­نىڭ ۆەتەرينارلىق باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى نىعمەت جاقىپباەۆ: «بىزدەن ينسپەكتور بارعان جوق. اكەلگەن شارۋالاردىڭ وزدەرى، عىلىمي ءبىلىمى بار ادامدى الۋى كەرەك ەدى. شارۋالاردىڭ شىعىنى وتەلمەيدى»، - دەپ كەسىپ ايتقان ەدى. باس ۆەتەريناردىڭ ايتۋىنشا، اۆستريا وزدەرىنىڭ بەدەلىن تۇسىرەتىن شەشىممەن كەلىسپەي وتىر. سولتۇستىك قازاقستانعا اكەلىنگەن 722 باس ءىرى قارا مالدىڭ اۋرۋ ەكەنىن جەرگىلىكتى ۆەتەرينارلار بىلە تۇرا جالعان قۇجات بەرگەن دەسەدى. ەندى كەتكەن شىعىندى ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى سيىر ساتقان اۆستريالىق كومپانيادان ءوندىرىپ الماق. ۆەتەرينارلىق باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى گۇلجان نۇرتازينا: «بۇل سۇراقتى ءبىز تەك كەدەن وداعى دەڭگەيىندە ەمەس، سونىمەن قاتار حالىقارالىق ەپيزيوتيكالىق بيۋرو دەڭگەيىنە كوتەرمەكپىز. ويتكەنى بۇل ءبىزدىڭ تالاپتاردى بۇزۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ناتيجەسى بەيتانىس، قاتەرى ءالى بەلگىسىز، وتە قاۋىپتى اۋرۋدى ەنگىزۋگە بايلانىستى بولىپ وتىر. شارۋا قوجالىقتارى شەككەن شىعىندارىن قايتارۋ جونىندە اۆسترياعا، اۆستريانىڭ ساتۋشىلارىنا نارازىلىق ءبىلدىرىپ، سايكەس قۇجاتتاردى دايىنداپ جاتىرمىز. بۇل قۇجاتتار قر زاڭنامالارىنا سايكەس سوت ورىندارىنا بەرىلەدى»، - دەدى. دەگەنمەن اۆس­تريا تاراپى بۇگىنگە دەيىن مالدىڭ ساۋ بولعانىن ايتىپ، بەت باقتىرار ەمەس. ال قر اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگى بۇل شيكى شارۋانى ءوز قولىنا الدى. «قازىرگى ۋاقىتتا بۇل مالداردان ەكى اۋرۋ تابىلىپ وتىر. اكەلگەن كومپانيا - ۆەنگريالىق كومپانيا، ال مال اۆستريا ەلىنىكى ەكەن. مالدى جەتكىزگەن شەتەلدىك كومپانيا بۇكىل شىعىندى ءوز موينىنا الادى. قازىر شىعىن كولەمى ەسەپتەلۋدە. وسى مالدى ساتىپ الۋعا قانشا اقشا كەتكەنى دە قاراستىرىلىپ جاتىر»، - دەدى اسىلجان مامىتبەكوۆ.
بۇگىندە اۆسترياداعى اشاتۇياقتى­لار­دىڭ 90 پايىزى وسى ۆيرۋستى جۇقتىرعان ەكەن. اۋرۋ ەندى ەتەك الا باس­تاعان تۇستا، شەتەلدىك ماماندار­ بۇل اقپاراتتى جاسىرىپ قالعان. قازاقستان سيىرلاردى تاپ سول كەزدە ساتىپ السا كەرەك. جابىرلەنگەندەر قاتارىندا رەسەي مەن بەلارۋس تا بار. الداعى ۋاقىتتا ەۋرووداقتاعى 27 مەملەكەت پەن اقش-تان مال اكەلۋ توقتاتىلدى. قازاقستان 2016 جىلى رەسەيگە 60 مىڭ توننا ەت ەكسپورتتاۋ ءۇشىن اقش (سولتۇستىك داكوتا), كانادا، اۆستراليا، اۆستريا، يرلانديا جانە تاعى باسقا ەلدەردەن اسىلتۇقىمدى قۇناجىنداردى تاسىدى. بۇدان كەيىن شەتەلدەن الىناتىن باسقا ءىرى قارالاردى دا ءجىتى تەكسەرۋى ءتيىس.

مالدى قولدان قىردىق پا؟

پاۆلودارلىق شارۋالاردىڭ جانايقايىنا جەرگىلىكتى بيلىك ءاتۇستى قاراسا كەرەك. مالشىلاردىڭ ساناعىنا سۇيەنسەك، ەكى ءىرى شارۋا قوجالىعىندا 500 باس جىلقى ولگەن. وبلىس اكىمى ەرلان ارىن: «ولار دالادا جىلقىمىز قىرىلدى دەپ جاتىر. ال، مەن بۇعان سەنبەيمىن. شارۋالار مالىمىز قىرىلدى دەپ، وتەماقى الماقشى. جۇت بولعان جەرلەردى تىكۇشاقپەن ارالاساق، وسىنىڭ بارىنە كوز جەتكىزە الامىز»، - دەپ قالدى. وبلىس باسشىلارىنىڭ سوزىنە سەنسەك، ءتورت تۇلىكتىڭ قىرىلۋىنا شارۋاشىلىق جەتەكشىلەرىنىڭ ءوزى كىنالى. سۋبسيدياعا بولىنگەن اقشانى جەم-ءشوپ الۋدىڭ ورنىنا ءوز قاجەتتەرىنە جۇمساپ جىبەرگەن. قولىندا مالى بار ادام قىسقى جەم-ءشوپتى كۇزدىڭ كۇنىندە دايىنداپ الادى، «شەنەۋنىكتەردىڭ جەم-ءشوبى بولماعاندىقتان قىرىلدى دەگەن جەلەۋى ءتىپتى قيسىنسىز»، - دەيدى شارۋالار.
رىسبەك قۇتىمبەتوۆ، الماتى ۆەتەرينارلىق ينستيتۋتى، ۆيرۋسولوگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى:

- شمالەنبەرگ - ۆيرۋستىق اۋرۋ. اۋرۋدىڭ جاس ءتۇرى، بۇرىن-سوڭدى مۇنداي اۋرۋ تىركەلمەگەن. العاش رەت 2011 جىلى گەرمانياداعى شمالەنبەرگ ەلدى مەكەنىندە پايدا بولدى. بۇل اۋرۋمەن نەگىزىنەن ءىرى قارا مەن قوي مالى اۋىرادى. نەگىزگى بەلگىسى - قۇرساقتاعى ءتولى، ياعني بۇزاۋى ءالسىز بولىپ تۋىلادى. ازىرگە ادامعا زياندى، جۇقپالى ەكەنى بەلگىسىز. بىراق بۇل دەرت قانسورعىش جاندىكتەر، ماسا ارقىلى جۇعادى. سوندىقتان بۇل ۆيرۋستىق دەرت جازدىڭ كۇنى عانا جۇعادى، ولاي بولسا اۆستريادان اكەلىنگەن مال سول جاقتا جۇق­تىرعان. جالپى، ۆيرۋستىق اۋرۋلار ەشقاشان جازىلمايدى. ءىرى قارانىڭ باسقا اۋرۋلارىندا انتيبيوتيكتى اعزاسىنا ەنگىزگەندە، اۋرۋدىڭ ۆيرۋستارى جويىلادى. بىراق شمالەنبەرگ ۆيرۋسىن انتيبيوتيكپەن ەمدەۋ مۇمكىن ەمەس، ونىڭ باكتەريالارىن جويۋعا كۇشى جەتپەيدى.
ەلىمىزدە ەت ەكسپورتىنىڭ الەۋ­ەتىن دامىتۋ ءۇشىن شەتەلدەن اسىلتۇقىمدى مال الدىرتتىق. ولاردىڭ باسىم بولىگى ەۋرووداق ەلدەرىنەن - چەحيا، بەلگيادان تا­سىمالداندى. اۆسترياعا مال الۋعا بارعان ماماندار مالدىڭ جۇق­پا­لى دەرتكە شالدىققانىن بىلمەي قالعان.

اقنيەت وسپانباي
"تۇركىستان" گازەتى