قازاقستاندا 14 وبلىس، 86 قالا، (ونىڭ 41-ءى - رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق باعىنىستاعى), 175 اۋدان، 34 كەنتتىك جانە 2 468 اۋىلدىق اكىمشىلىك بار. بۇگىندە وسى 3 مىڭعا جۋىق ەلدى مەكەندەردىڭ اكىمقارالارى تۇرعىندارعا ءوز ەسەبىن بەرۋدە. ول ەسەپتىڭ كەرەمەتى دە، ورتاشاسى دا، قاناعاتتاندىرارلىعى دا كەزدەسەدى. دەسەك تە، وسى اكىمدەر ەسەبىنىڭ مورالدىك، پسيحولوگيالىق ءھام ماتەريالدىق شىعىنىن ەسەپتەپ كورگەن بىرەۋ بار ما؟ ارينە، بۇل ماسەلەگە باسا نازار اۋدارماعاندىقتان، جاۋاپ بەرۋ قيىن. سول قيىن سۇراققا لوگيكالىق تۇرعىدا جوبالاپ جاۋاپ بەرىپ كورەلىكشى. بالكىم، جىلىنا ءبىر رەت كەلەتىن اكىمنىڭ ەسەپ بەرۋىنە ءاتۇستى قارايتىن اكىم-شەنەۋنىكتەر وي جەتەگىنە ەرەتىن شىعار.

قازاقستاندا 14 وبلىس، 86 قالا، (ونىڭ 41-ءى - رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق باعىنىستاعى), 175 اۋدان، 34 كەنتتىك جانە 2 468 اۋىلدىق اكىمشىلىك بار. بۇگىندە وسى 3 مىڭعا جۋىق ەلدى مەكەندەردىڭ اكىمقارالارى تۇرعىندارعا ءوز ەسەبىن بەرۋدە. ول ەسەپتىڭ كەرەمەتى دە، ورتاشاسى دا، قاناعاتتاندىرارلىعى دا كەزدەسەدى. دەسەك تە، وسى اكىمدەر ەسەبىنىڭ مورالدىك، پسيحولوگيالىق ءھام ماتەريالدىق شىعىنىن ەسەپتەپ كورگەن بىرەۋ بار ما؟ ارينە، بۇل ماسەلەگە باسا نازار اۋدارماعاندىقتان، جاۋاپ بەرۋ قيىن. سول قيىن سۇراققا لوگيكالىق تۇرعىدا جوبالاپ جاۋاپ بەرىپ كورەلىكشى. بالكىم، جىلىنا ءبىر رەت كەلەتىن اكىمنىڭ ەسەپ بەرۋىنە ءاتۇستى قارايتىن اكىم-شەنەۋنىكتەر وي جەتەگىنە ەرەتىن شىعار.

كارتينانىڭ "قاڭقاسى"

ارينە، اكىمدەر ەسەبىنىڭ قارتيناسى مەي­لىنشە شىندىققا جاناسۋى ءۇشىن ەلى­مىزدەگى 14 وبلىس پەن ءىرى قالا سانالاتىن اس­تانا مەن الماتى قالالارىن عانا الا­يىق. ويتكەنى بىزدەگى وبلىس ورتا­لىق­تا­رى­نىڭ دەنى ۇلكەن قالالاردا ورنا­لاس­قان. ياعني كەيبىر ماسەلەلەردە عانا ايىر­­ماشىلىق بولۋى مۇمكىن. ماسە­لەن، ءبىر عانا اكىم ەسەپ بەردى دەلىك. بۇل ەسەپ بەرۋگە شامامەن 500-دەن 1000 ادام­عا دەيىن قاتىسادى. ورتاشا ەسەپپەن الساق، اكىم ەسەبىنە 700 ادام قاتىسسا، ونىڭ ەداۋىر بولىگىن بيۋدجەت سالاسىندا جۇ­مىس ىستەيتىن قىزمەتكەرلەر قۇرايتىنى بەلگىلى. دەمەك، اكىم ەسەبىنە كەلەتىندەردىڭ 100-ءى اكىمدىك قىزمەتكەرى دەسەك، 100 مۇعا­لىم، 100 دارىگەر، 100 ىشكى ىستەر ور­گان­دا­رى­نىڭ قىزمەتكەرى بولۋى مۇمكىن. ال قالعان بۇقارانى قاراپايىم قالا تۇ­رعىندارى، ارداگەرلەر مەن زيالى قا­ۋىم وكىلدەرى قۇرايدى. مۇنىڭ سىرتىندا جول قاۋىپسىز­دىگىن قاداعالاۋ ءۇشىن 30-عا جۋىق جول پوليتسياسى قىزمەتكەرلەرى، ەكى-ءۇش جەدەل ءجار­دەم كولىگى، ءبىر ءورت ءسوندىرۋ قىز­مەتى شاقىرىلاتىنى ءسوزسىز.

بۇل - اكىم ەسەبى كارتيناسىنىڭ سىرتقى «قاڭقاسى» عانا. ەندى وسى سىرتقى كورىنىستى جىلىكتەپ كو­رەيىك.

نۇرعيسا ەلەۋبەكوۆ (فوتو)

جىلىكتەۋ...

اكىم ەسەبىنە اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەر­دەن 100 ادام قاتىستى دەلىك. بۇل ەسەپ كەمى ءۇش ساعاتقا سوزىلادى. مەملەكەتتىك قىز­مەت­­كەرلەر كۇنىنە التى ساعات قىزمەت ىستەي­تىنىن ەسكەرسەك، ءۇش ساعات دەگەنىمىز - جارتى كۇن­دىك جۇمىس ۋاقىتى. ەندى سول اكىمدىكتە قىز­مەت جاسايتىن ازاماتتاردىڭ جالا­قىسى­نا ءمان بەرەيىك. مىسالى، اكىمشىلىكتە قىزمەت ىستەي­تىن قىزمەتكەرلەردىڭ ورتاشا جالاقى­سى 80 مىڭ تەڭگە. ايىنا شامامەن 21 كۇن جۇمىس كۇنى دەپ، 80 مىڭدى 21 كۇنگە ءبولىپ كورىڭىز. 3 809 تەڭگە شىعادى. وسى 3 809 تەڭگەنى ەكىگە ءبولىپ، اكىمشىلىك قىزمەت­كەر­لەرى جارتى كۇندىك جالاقىسىنىڭ سوما­سىن شى­عارساق، 1 904 تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل - ءبىر قىزمەتكەردىڭ عانا وسى ەسەپ كەزىندە مەم­لەكەتتەن الاتىن قارجىسىنىڭ سوماسى. وسى سومانى 100-گە كوبەيتسەك، 109 400 تەڭ­گە شىعادى.

ەندى وسى 109 400 تەڭگەنى ويىڭىزعا دوڭگەلەك سىزىپ، بەلگىلەپ قويىڭىز...

تۋرا وسى ەسەپتى مەملەكەتتىك قىزمەت بولىپ سانالاتىن مۇعالىمدەر مەن ءدارى­گەرلەرگە جۇرگىزسەك. مۇعالىم مەن دارىگەر­دىڭ ورتاشا جالاقىسى 70 مىڭ تەڭگە. 70 مىڭدى 21 كۇنگە ءبولىپ، شىققان ناتيجەنى ەكىگە بولسەڭىز، 1 666 تەڭگە شىعادى. ونى 100 مۇعالىم مەن 100 دارىگەرگە كوبەيتىپ، 333 200 تەڭگە شىعارۋعا بولادى.

وسى 333 200 تەڭگەنى دە ساناڭىزدا ساقتاڭىز...

ەندى وسى تاسىلمەن ىشكى ىستەر ورگا­نى­نىڭ 100 قىزمەتكەرىنىڭ جالاقىسىنا «كوز تىگە­لىك». ىشكى ىستەر ورگانى قىزمەتكەر­لەرى­نىڭ ورتاشا جالاقىسى 140 مىڭ مەن 180 مىڭ ارالىعىندا. ءبىز 140 مىڭدى مىسە تۇتايىق. مىسالى، 140 مىڭ تەڭگە جالاقى الا­تىن پوليتسەيدىڭ ايلىق اقشاسىن 21 كۇن­گە ءبولىپ، 2-گە بولسەڭىز، 3 333 تەڭگە شى­عادى. 3 333 تەڭگەنى 100-گە كوبەيتىپ، 330 300 تەڭگەنى تاعى دا دوڭگەلەكتەپ قويا­لىق.

ەندى وسى 330 300 تەڭگەنى دە ۇمىتا كورمەڭىز...

وسى جەردەن ەسەبىمىزدىڭ تىزگىنىن تارتا­لىق. اكىم ەسەبىنە ءوز ەركىمەن، ءوز قىزىعۋ­شىلىعىمەن كەلەتىن قاراپايىم حالىق پەن ارنايى قوناق ەسەبىندە كەلەتىن ارداگەر­لەردىڭ زەينەتاقىسىن، زيالى قاۋىمنىڭ تابىسىن شوتقا سالىپ جاتۋ ارتىق بولار. دەسەك تە، نازارعا الاتىن تاعى دا ءبىر جايت­تار بار.

وسى شىققان ءۇش قورىتىندىنى ءبىر-بىرىنە قوسساق، 109 400+333 200 +330 300 ناتيجەسىندە 772 900 تەڭگە بولادى.

اكىمدەر ەسەبىنىڭ اريفمەتيكالىق ءتۇيىنى

ورتاشا ماتەريالدىق شىعىن

ءبىز ەندى وسى كەلتىرگەن لوگيكالىق ەسەبىمىزدەگى شىعىنداردى قورتىندىلايىق.

100 اكىمدىك قىزمەتكەرى، 100 مۇعالىم، 100 ءدارى­گەر، 100 ءتارتىپ ساقشىسىنىڭ جارتى كۇندىك جالاقى­سى ورتاشا ەسەپپەن - 772 900 تەڭگە

اكىم ەسەبى وتەتىن ساراي شىعىنى ورتاشا ەسەپپەن - 1 ملن تەڭگە.

اكىم ەسەبى كەزىندەگى سىرتتاعى ءتارتىپ ساقشىلارى­نىڭ جارتى كۇندىك جالاقىسى ورتاشا ەسەپپەن - 165 150 تەڭگە.

«اكىم ەسەبىنە دەيىنگى «ەسەپ»... دەگەن تاقىرىپ­شا­دا 300 مىڭ تەڭگەنى شامالاعانبىز.

ەندى وسى سانداردى قوسىڭىز... 2 ملن 238 مىڭ 50 تەڭ­گە شىعا كەلەدى.

ءبىر اكىم ەسەپ بەرسە، 3 700 بالا ءدارىس وقي الماي قالادى

ەندى مورالدىق ءھام پسيحولوگيالىق شىعىندارعا شولۋ جاساپ كورەلىك. ەگەر دە اكىمشىلىك قىزمەتكەرى وسى اكىم ەسەبى بولا­تىن ساتتە جۇمىس ىستەپ وتىرسا، نە ءبىتى­رەر ەدى؟ ماسەلەن، 100 مەملەكەتتىك قىزمەت­كەردىڭ ءۇش ساعات ىشىندە 300 تۇرعىننىڭ شاعىمىن قاراۋىنا ابدەن بولادى. ارينە، ولاردىڭ دەنى شاعىمدى قاراۋعا مىندەتتى ەمەس شىعار. دەسەك تە، مەملەكەتتىك قىز­مەتتە وتىرعان سوڭ، سول 100 قىزمەتكەر 300 ازاماتتىڭ ومىرىنە قاتىستى شارۋالاردى تىندىراتىنىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون.

ەندى 100 مۇعالىمنىڭ جارتى كۇندىك جۇمى­سىنىڭ مورالدىق شىعىنىنا نازار سالايىق. 100 مۇعالىمنىڭ ىشىندە 50-ءى باس­شى­لىق قىزمەتتەگىلەر دەگەننىڭ وزىندە 50-ءى ءۇش ساعات ىشىندە ءۇش سىنىپقا ءدارىس وقي الادى. ياعني 50 مۇعالىم جارتى كۇندىك جۇمىس ۋاقىتىندا 150 سىنىپقا ساباق بەرەدى دەگەن ءسوز. ءار سىنىپتا 25 وقۋشى بار دەپ ەسەپتەسەك، ءۇش ساعات ىشىندە 3 750 بالانى ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداتۋعا بولادى. قازىر كوپتەگەن اكىمدەر مۇعالىمدەردى ءماجبۇرلى تۇردە اكىم ەسەبىنە قاتىستىرادى دەگەن سىندى پىكىرلەر ايتىلىپ ءجۇر. سوندىقتان دا مۇنى دا قاپەرگە العان ءجون.

جارتى كۇندىك جۇمىس ۋاقىتىنداعى 100 دارىگەردىڭ دارگەيىنە دە ءمان بەرىپ كورەيىك... اق حالاتتى ابزال جانداردىڭ بىرەۋى 1 ساعات­تا ەكى ناۋقاستى قابىلداۋعا قابىلەتتى نەمە­سە ءۇش ساعات ىشىندە جەڭىل-جەلپى ەكى وتا جاساۋ­عا بو­لادى. ياعني 100 دارىگەر ساعاتىنا ەكى ناۋ­­قاس قابىلداسا، 200 ادام دارىگەر كو­مەگىنە قول جەتكىزەر ەدى. وسى 100 دارىگەردىڭ 50-ءى ءۇش ساعات ىشىندە ەكى ازاماتقا وتا جاساسا، 100 وتا­نىڭ توبەسى كورىنەرى حاق.

ەندىگى نازاردى مەملەكەتتىك قىزمەت بو­لىپ سانالاتىن ىشكى ىستەر ورگاندارى قىز­مەت­كەرلەرىنە اۋدارالىق. باسشىسى بار، باسقاسى بار 100 ءتارتىپ ساقشىسى ءۇش ساعات ىشىندە كەمى 300 قىلمىستىق ىسپەن جۇمىس جا­ساۋعا قابىلەتتى. يا بولماسا، ۇلكەن قالا­لار­دا ساعاتىنا ءتورت-بەس قىلمىس اشىلا­تى­­نىن ەسكەرسەك، وسى 100 ساقشى ورتاشا ەسەپ­پەن ءۇش ساعاتتا ءىرىلى-ۇساقتى 20-عا جۋىق قىل­­مىسقا شەكتەۋ قويا الار ەدى.

جارتى كۇندە كوزدەن بۇل-بۇل  ۇشقان 1 ميلليون

اكىم ەسەبى سىيىمدىلىعى ۇلكەن زالداردا، سارايلاردا وتەتىنى بەلگىلى. ماسەلەن، بيىلعى الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ەسەبى «رەسپۋبليكا سارايىندا»، استانا قالاسى اكىمىنىڭ ەسەبى «كونگرەسس حولدا» ءوتتى. ەگەر دە الماتى قالاسى اكىمدىگى «رەسپۋبليكا سارايىن» وزگەلەر سىندى جالداپ الاتىن بولسا، 3 ملن 500 مىڭ تەڭگە شىعىن شىعار ەدى. ارينە، ەلىمىزدىڭ 14 وبلىسىندا دا تۋرا وسىنداي جاعداي دەۋگە كەلمەس. بىراق تاعى دا لوگيكاعا جۇگىنسەك، ءار وبلىستاعى ءىرى مادەني ورىن­داردىڭ اقىسى ەڭ از دەگەندە 1 ملن تەڭگەنى قۇراۋى مۇمكىن. سەبەبى ول مادەني وشاقتار­دا 30-عا تارتا قىزمەتكەر جۇمىس ىستەيدى، جارىعى، سۋ ءھام باسقا دا كوممۋنالدىق شىعىندارى بار. ياعني بۇل ماسەلەدە ارىگە بارماي-اق، كوزدەن بۇل-بۇل ۇشۋى ءتيىس 1 ملن تەڭگەگە عانا ات قاڭتارا تۇرالىق...

جەدەل جاردەم التى ناۋقاسقا قول ۇشىن سوزا الار ەدى...

ەندى سىرتتاعى جاعدايعا ءمان بەرسەك. اكىم ەسەبىنە نەگىزىنەن ءبىر ءورت ءسوندىرۋ قىزمەتىنىڭ كولىگى كەلەدى. ونىڭ قىزمەت اقىسى قانشا؟ بەلگىسىز؟ دەسەك تە، جۇرگىزۋ­شىمەن قوسقان كەزدە ءۇش ادام ءۇش ساعات بويى سىرتتاعى جاعدايدى باقىلاۋعا مىندەتتى. سوسىن 20-عا جۋىق جول پوليتسياسى قىز­مەت­­كەرى جول قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەدى. ولار اكىم ەسەبىنە كەلەتىن شەنەۋ­نىك­تەر مەن شەندىلەردىڭ جولىن ايقارا اشۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ قوزعالىسىنا دا ايتارلىقتاي نۇقسان كەلتىرەتىنى حاق. مۇنىڭ سىرتىندا 30-عا جۋىق ءتارتىپ ساقشىسى سىرتتاعى ءتارتىپتى قاداعالايتىنىن تاعى قوسى­ڭىز. ارينە، جوعارىداعى تاسىلمەن ولار­دىڭ جارتى كۇندىك جالاقىسىن ەسەپتە­سەك، 165 150 تەڭگەنىڭ قۇلاعى كورىنەدى. بۇل ساقشىلاردىڭ قاتاڭ رەجيمدە قىزمەت ەتەتىنىن دە ۇمىتپاڭىز. سونىمەن قاتار سىرت­تا ەكى جەدەل جاردەم كولىگى تۇرادى قاڭتارىلىپ. ءبىر جەدەل جاردەم قىزمەتىندە جۇرگىزۋشىمەن قوسقاندا ءۇش مامان قىزمەت ەتەتىنىن ەسكەرسەڭىز، بۇلاردىڭ سانى التى ازاماتقا تەڭ. ەندى ول التى ازاماتتىڭ مەم­لەكەتتەن الاتىن جارتى كۇندىك جالاقىسىن ەسەپتەمەي-اق قويالىق. بىراق تا مىنا ماسەلەگە نازار اۋدارماساق بول­ماس. ۇلكەن قالالاردا ءبىر عانا ەمحاناعا قاراستى جەدەل جاردەم قىزمەتىنە ساعاتىنا ورتاشا ەسەپپەن 20 شاقىرتۋ تۇسەدى ەكەن. ال ءبىر جەدەل جاردەم كولىگى ءۇش ساعاتتا ءۇش ازاماتتى ەمحاناعا جەتكىزىپ ۇلگەرەدى. ياعني وسى ەكى كولىك كۇندەلىكتى قىزمەتىن اتقارسا، وسى ءۇش ساعاتتىڭ ىشىندە التى ازاماتتىڭ اجالىنا اراشا بولۋى ابدەن مۇمكىن. ارينە، ءبىز بۇل جەردە تاعى دا لوگيكاعا سۇيەنىپ وتىرعانىمىزدى ەسكەرىڭىز...

اكىم ەسەبىنە دەيىنگى «ەسەپ»...

«اكىم ەسەپ بەرەدى» دەگەننەن باستاپ، اكىمشىلىكتە دە ابىر-سابىر، قاۋىرت جۇمىس باستالاتىنى بەلگىلى. جىلىنا ءبىر رەت كەلەتىن بۇل شارادا مەمقىزمەتكەرلەر ۇياتقا قالماۋ جاعىن دا جاقسىلاپ قولعا الا­دى. شاراعا دايىندىق كەمى ەكى-ءۇش اپتا بويى بولاتىنى تاعى دا شىندىق. وسى ەكى-ءۇش اپتا ىشىندە وبلىستىق دەڭگەيدەگى اكىم­دەر بۇكىل باسقارمانىڭ، باسقارماداعىلار ءبولىم­دەردىڭ، بولىمدەگىلەر قىزمەتكەرلەر­دىڭ «شاڭىن» قاعاتىنى تاعى بار. بۇل ماسە­لەنىڭ «اسحاناسىنا» باس سۇعا الماي­تىن­دىقتان، اۋىز اۋىرتپاي-اق قويالىق. مۇنىڭ سىرتىندا اكىمنىڭ ەسەبىن جازاتىن سپيچراي­تەر قىزمەتى مەن اكىمنىڭ سۇلۋلىعىن «قامتا­ماسىز» ەتەتىن يميدجمەيكەرلەردىڭ دە بارىن ۇمىتپاڭىز. الدىن الا ەسەپ بەرەتىن زالدى دايىنداۋ، ورتالىقتان (استانادان) شەنەۋنىكتەردى (ولار ۇشاقپەن كەلەدى. ونىڭ شىعىنىن دا ىشتەي ەسەپتەي بەرىڭىز), ارداگەرلەر مەن زيالى قاۋىمدى الدىرۋ، ولاردى شاقىرۋ سەكىلدى كوزگە كورىنبەيتىن جۇمىستار تاعى بار. كەمى 20-عا جۋىق جەر­گىلىكتى مەملەكەتتىك باق پەن تاۋەل­سىز اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرى كەلە­تىنىن دە قاپەردە ۇستاڭىز. ارينە، بۇل جەر­دە كۇللى بۇقاراعا اقپارات تاراتاتىن ولار­دىڭ ماتەريالدىق شىعىنىن ەسەپتەپ اۋرە بولمايىق. دەسەك تە، «اكىم ەسەبىنە دەيىنگى «ەسەپ»... دەگەن تاقىرىپشادا ايتىلعان جاي­لارعا ەڭ از دەگەندە 300 مىڭ تەڭگە كەتەرىنە ءباس تىگۋگە بولاتىن سياقتى.

وسى جەردە تىزگىندى تاعى دا ءبىر تەجەپ، بىزدە 14 وبلىس ءھام وبلىستىق دارەجەدەگى استانا مەن الماتىنىڭ بار ەكەنىن ەسىڭىزگە الىڭىز. ياعني جالپى رەسپۋبليكا دەڭگەيىن­دەگى وبلىستاردى ءھام ءىرى ەكى قالانى قامتۋ ءۇشىن شىققان 2 ملن 238 مىڭ 50 تەڭگە سومانى 16-عا كوبەيتۋگە ابدەن بولادى. ناتيجەسىندە 35 ملن 808 مىڭ 800 تەڭگە­نىڭ نوبايى كورىنەدى. بۇل ءبىر دەپ قويىڭىز. ەندى تۋرا وسى تۇستا ءار وبلىستاعى اۋداندار مەن اۋىلداردىڭ اكىمدەرىنىڭ ەسەبىنىڭ شىعىنىن ەسەپتەسەك نە بولار ەدى؟ ءبىر وبلىسقا بىرنەشە اۋدان قارايدى. ءىرى قالا ەسەپتەلەتىن استانا مەن الماتىدا دا سونداي. سول بىرنەشە اۋداندار اكىمىنىڭ ەسەبىنىڭ شىعىنى قوسىلسا، ءبىر وبلىس اكىمى ەسەبىنىڭ قۇنى شىعار ما ەدى؟ ارينە، اسىپ تۇسپەسە، كەم تۇسپەيدى. سول سەبەپتى دە 14 وبلىسقا قارايتىن 86 قالا، 175 اۋدان، 34 كەنتتىك جانە 2 468 اۋىلدىق اكىمشىلىكتىڭ اكىم ەسەبىنىڭ شىعىنىن ويشا 16 وبلىسقا (14 وبلىس پەن ەكى ءىرى قالانى قاپەردە ۇستا­ڭىز) تەڭەستىرەيىك. ياعني 35 ملن 808 مىڭ 800 تەڭگەنى 2-گە كوبەيتۋگە بولادى. سوندا جالپى قازاقستان كولەمىندە ەلىمىزدەگى 3 مىڭعا جۋىق اكىمدەردىڭ ەسەبى ورتاشا ەسەپ­پەن 71 ملن 617 مىڭ 600 تەڭگەنى قۇرايدى دە­گەن ءسوز. وسى جەردە تاعى ءبىر ماسەلەگە نازار اۋدارا كەت­سەك. ءىرى قالالار مەن وبلىس ورتالىقتارىنىڭ ىشكى ساياسات باسقارماسى ورتا دەڭگەيلى ءبىر كونفەرەنتسيا نەمەسە كونتسەرت سىندى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا 2 ملن-نان 5 ملن-عا دەيىن تەندەر ويناتىپ جاتادى. ياعني ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ءۇشىن 5 ملن-دى ايامايتىن ىشكى ساياسات باسقارماسى ءھام وبلىستىق بيۋدجەت اكىم ەسەبى دەگەن كەزدە ءبىز سەكىلدى ەسەپتەن تارىلمايتىنى بەلگىلى. ياعني 71 ملن 617 مىڭ 600 تەڭگە دەپ شى­­عارعان بۇل ەسەبىمىز بۇل شارانىڭ 1/4 بولىگى بولىپ شىعۋى دا عاجاپ ەمەس. قوش!

ورتاشا مورالدىق شىعىن

جوعارىدا 100 اكىمشىلىك قىزمەتكەر ءۇش ساعات ىشىندە 300 تۇرعىننىڭ شاعىمىن قاراۋىنا ابدەن بولادى دەدىك. ەندى وسى 300-ءدى 16-عا (14 وبلىس 2 قالا) كوبەيتسەك، 4 800 ازاماتتىڭ سانى شىعادى. ەندى جوعارىداعى اۋداندار مەن اۋىلداردى ءبىر وبلىسقا تەڭەستىرگەن تاسىلمەن تاعى دا 4 800-ءدى ەكىگە كوبەيتىپ، جالپى قازاقستان­داعى احۋالدىڭ ەسەبىن شىعارساق، ەلىمىزدەگى اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەر ءۇش ساعاتتا 9 600 تۇرعىننىڭ ومىرىنە قاتىستى شارۋالاردى تىندىراتىنىن تولىق تۇسىنۋگە بولادى.

اكىم ەسەبىنە قاتىساتىن 100 مۇعالىمنىڭ 50-ءى ءۇش ساعات ىشىندە ءۇش سىنىپقا ءدارىس وقيتى­نىن، وسى ارقىلى جارتى كۇندىك جۇمىس ۋاقىتىندا ولار 150 سىنىپقا ساباق بەرەتىنىن، ءار سىنىپتا 25 وقۋشى بار دەپ ەسەپتەگەندە 3 750 بالانى ءبىلىم ءنارى­مەن سۋسىنداتۋعا بولاتىنىن ايتقانبىز. جوعا­رىداعى ءتاسىل ارقىلى وسى 3 750-ءدى 16-عا، سوسىن سول قوسىندىنى 2-گە كوبەيتە قوي­ساق، وسى ءۇش ساعاتتىڭ ىشىندە 120 مىڭ وقۋ­شى­نىڭ تاعدىرى كوز الدىڭىزعا كەلە قويادى.

جوعارىدا 100 دارىگەر ساعاتىنا ەكى ناۋ­قاس قابىلداسا، 200 ادام دارىگەر كومەگىنە قول جەتكىزەتىنىن، ەگەردە وسى 100 دارىگەردىڭ 50-ءى ءۇش ساعات ىشىندە ەكى ازاماتقا وتا جاساسا، 100 وتا جاساۋعا بولاتىنىن ايتقانبىز. ەندى سول 200 دەگەن ساندى 16-عا، سوسىن 2-گە كوبەيتىپ كورەلىك. دەمەك، ءبىزدىڭ جالپى قازاقستان اۋماعىنداعى اكىمدەر ەسەبىنە قاتىساتىن دارىگەرلەرىمىز ءۇش ساعاتتا 6400 تۇرعىنعا كومەك كورسەتە الادى دەگەن ءسوز. ال 50 دارىگەر وتا جاساۋىن وسى جولمەن قازاقستان اۋماعىنا شاقساڭىز (50ح16ح2) 1 600 وتا جاسالار ەدى.

ءبىز تاعى دا 100 ءتارتىپ ساقشىسى ءۇش سا­عات ىشىندە كەمى 300 قىلمىستىق ىسپەن ج­ۇ­مىس جاساۋعا قابىلەتتى ەكەنىن نەمەسە 100 ساقشى ورتاشا ەسەپپەن ءۇش ساعاتتا 20-عا جۋىق قىل­مىس­تى اشاتىنىن ايتقان بولا­تىن­بىز. ەندى وسى سانداردى دا تارازىلاپ كو­رەلىك. ناتيجەسىندە ەلىمىزدىڭ اۋماعىن­دا­عى ءتارتىپ ساقشىلارى ءۇش ساعات ىشىندە (300ح16ح2) 9 600 قىلمىستىق ىسپەن شۇ­عىل­دانا الاتى­نىن نەمەسە (20ح16ح2) 640 قىلمىستى اشاتىنىن بايقاۋعا بولادى. قوش!

جىلىستاپ وتىرىپ جەدەل جاردەم قىز­مەتىنىڭ قاۋقارىن شامالاپ كورسەك. وسى ءۇش ساعاتتا ءبىر جەدەل جاردەم كولىگى ءۇش ازامات­تى ەمحاناعا جەتكىزىپ ۇلگەرەتىنىن، اكىم ەسە­بىنە كەلەتىن ەكى كولىك كۇندەلىكتى قىز­مەتىن ات­­قار­سا، جارتى كۇندىك جۇمىس ۋاقى­تىندا ال­تى ازاماتتى اجالدان اراشالاپ قالا­تى­نىن ايتقان بولاتىنبىز. ەندى وسى 6 سانىن جوعارىداعى تاسىلمەن (6ح16ح2) كوبەيتسەك، 192 ناۋقاستىڭ تاعدىرى «مەن­مۇن­دالاي­دى».

ءتۇيىن

ارينە، ءبىز بۇگىن لوگيكالىق قيالىمىزعا ەرىك بەردىك. ناتيجەسىندە وزىمىزشە ەلىمىزدەگى بارلىق اكىمدەردىڭ ەسەبىنىڭ ماتەريالدىق ءھام مورالدىق شىعىنى قانشا تۇراتىنىن انىقتادىق. ءسىز 71 ملن 617 مىڭ 600 تەڭگە از اقشا دەيتىن شىعارسىز؟ بىراق اكىم ەسەبىنە ءار سالادان 100 وكىل قاتىستى دەسەك، بۇكىل ەلىمىز­دىڭ اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى ءۇش ساعاتتا 9 600 ادامعا قىزمەت كورسەتەتىنىن، 50 مۇعالىم ءۇش ساعاتتا 120 مىڭ وقۋشىعا ءدارىس وقيتىنىن، دارىگەرلەر ءۇش ساعاتتا 6 400 تۇرعىنعا كومەك كورسەتىپ، 1 600 وتا جاسايتىنىن، پوليتسەيلەر 9 600 قىل­مىس­تىق ىسپەن شۇعىلدانىپ، 640 قىلمىستىق ءىستى اشكەرەلەي الاتىنىن، ال جەدەل جاردەم قىزمەتى وسى ءۇش ساعاتتا 192 ناۋقاستى اجال ارانىنان اراشا­لاي­تىنىن بىلگەنىمىز ءجون. ياعني وسىنداي شىعىنعا پارا-پار ەسەپتى بەرەتىن «ءماستىر» اكىمدەرىمىز ەل الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى دە جان-دۇنيەسىمەن سەزىنۋى قاجەت. بىراق بۇل «اكىمدەر ەسەبى كەرەگى جوق» دەگەن پىكىردى تۋعىزباۋى كەرەك. كەرىسىنشە، اكىمدەر جىلىنا ءبىر رەت كەلەتىن جىلدىق ەسەبى كەزىندە دايىن سۇراقتارمەن تەاترلاندىرىلعان قويىلىم قويماي، ماسەلەگە تەرەڭىرەك ءۇڭىلۋدى قولعا العانى، بۇل شاراعا بار ىنتا-جىگەرىمەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراعانى ءجون. ويتكەنى ءار اكىمنىڭ ەسەبىنىڭ استارىندا ءسىز بەن ءبىز بايقاي بەرمەيتىن مۇنان دا باسقا كىلتيپاندار جەتەرلىك. ءبىز تەك تىگىسىن عانا سوكتىك. ءسىز نە دەيسىز؟

اۆتور: قانات بىرلىكۇلى

"الاش ايناسى" گازەتى