1991 جىلدىڭ 8 جەلتوقسانىندا بوريس ەلتسين، لەونيد كراۆچۋك، ستانيسلاۆ شۋشكەۆيچ مينسكى ماڭىنداعى بەلوۆەج ورمانىنداعى ءوزارا كەلىسسوزدەن كەيىن كەڭەس وداعىنىڭ تاراعانىن جاريالاعانى بەلگىلى.

ارادا 30 جىل 2 اي 15 كۇن وتكەندە رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين دەموكراتيالىق جولعا تۇسكەن ۋكرايناعا سوعىس اشتى. كەڭەس وداعىنىڭ سوڭعى پرەزيدەنتى گورباچەۆتىڭ قازاسى ءپۋتيننىڭ كيەۆتى باسىپ الۋى بىلاي تۇرسىن، ابدەن دىڭكەلەگەن كەزىنە تۋرا كەلدى. بىرەۋى كەڭەس وداعىنىڭ كۇيرەۋىنە مۇرىندىق بولعان، ەندى بىرەۋى كەلمەسكە كەتكەن ەسكى وداقتى قالپىنا كەلتىرۋدى ارماندايتىن قاراما-قايشىلىقتى ەكى تۇلعا وسىلايشا الەم اقپاراتىنىڭ زەرتتەۋ وبەكتىسىنە اينالدى.

ورىس بيلىگىنىڭ ءار كەزەڭىنە ۋاكىلدىك ەتەتىن ەكى تۇلعانىڭ قازاققا دا تىكەلەي قاتىسى بار ەكەنى ايداي اقيقات. الەمدىك باق گورباچەۆتى يادرولىق قارۋدان باس تارتقان، شىعىس ەۋروپادان ورىس تانكلەرىن الىپ كەتكەن، بەيبىتسۇيگىش تۇلعا رەتىندە سيپاتتاعانىمەن، ونىڭ اتى اتالسا حالقىمىزدىڭ كوز الدىنا «جەلتوقسان وقيعاسى» ورالادى. «قايتا قۇرۋدى» جەلەۋ ەتكەن گورباچەۆ كەڭەستىك ءوندىرىستىڭ تۇرالاۋىنا جەرگىلىكتى باسشىلاردىڭ بىلىكسىزدىگى كىنالى دەپ، پاتشا زامانىنان ورىستى شيكىزاتپەن قامداپ كەلە جاتقان قازاق ەلىنە العىس ايتۋدىڭ ورنىنا دىنمۇحامەت قوناەۆقا سوگىس جاريالادى.

سىن ساداعىن تۋىسقان ازەربايجان ەلىنىڭ باسشىسى اليەۆكە دە باعىتتادى. بۇنىڭ ءبارى ماقساتتى ارەكەت ەدى. ساياسي جۇيەدەگى قايشىلىقتى ۇلتتىق قايشىلىققا اينالدىرىپ، تىعىرىقتان شىققىسى كەلدى. سوڭىنىڭ نە بولعانى بەلگىلى. قاقاعان قىستا بەيبىت ەرەۋىلگە شىعىپ، ءوز تالاپتارىن قويعان ازاماتتاردىڭ قالاي جازالانعانىنا كۋا بولعان قازاق حالقى زاحاروۆتى تۇتقىننان بوساتىپ، نوبەل بەيبىتشىلىك سىيلىعىن العان گورباچەۆتى كەمەڭگەر تۇلعا دەپ باعالامادى. «گورباچەۆ قورى» باسشىسى: «ونىڭ پۋتيننىڭ ۋكرايناعا الىپ بارعان ارناۋلى وپەراتسياسىنا پىكىر بىلدىرەتىندەي جاعدايى بولمادى»، - دەپ اقتالعانىمەن، گورباچەۆتىڭ كوزى تىرىسىندە ءپۋتيننىڭ قىرىمدى تارتىپ الۋىن قولداۋى ونىڭ دا ورىس شوۆنيزمنىڭ جاقتاۋشىسى ەكەنىن كورسەتسە كەرەك.

ول اقتاعان ءپۋتيننىڭ ۋكراينانى بولشەكتەۋ ارەكەتى كرەمل قوجايىنىنىڭ كەڭەس وداعىن قالپىنا كەلتىرۋ جوسپارىنىڭ باسى ەكەنىن ۋاقىت كورسەتتى. ورىس بيلىگىنىڭ ەۋروپاعا قاراتقان ساياساتى ستالين كەزىنەن باستاپ پۋتينگە دەيىن ءتۇرلى سيپاتتا وزگەرگەنىمەن ورتا ازياعا، اسىرەسە قازاقستانعا دەگەن جىمىسقى ستراتەگيالىرى مۇلدە وزگەرگەن جوق. باتىسقا سۇيكىمدى گورباچەۆ تا ودان سىرت ەمەس. پاتشا جارلىعىنا قارسى ءۋاج ايتقان قازاق بەلسەندىلەرىن قارۋمەن جانىشتاعان نيكولاي پاتشا سياقتى ول دا ۇلتتىق باسشى تاعايىنداۋدى تالاپ ەتكەن قازاق جاستارىن اسا جاۋىزدىقپەن جانىشتادى. ەلتسين كەزىندە شىعىس ەۋروپا جۇرتىنىڭ دەموكراتيالىق ەرەۋىلدەرىن تانكىمەن تاپتاعان «ۆارشاۆا شارتى ۇيىمىنىڭ» «ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى» بولىپ قايتا بوي كورسەتۋى ونىڭ دا ءبىر ويلاعانى بار ەكەنىن كورسەتەدى. ناقتىراق ايتقاندا ءپۋتيننىڭ دەموكراتيلىق باس كوتەرۋلەردى ايىپتاپ، بۇرىنعى كسرو كەڭىستىگىندە ديكتاتورلىق رەجيمنىڭ ءومىرىن ۇزارتۋىنا جول سالىپ بەردى. ونىڭ ايقىن كورىنىسى «قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسى كەزىندە ەلىمىزگە رەسەي باسشىلىعىنداعى ۇقشۇ اسكەرىنىڭ كىرگىزىلۋى ەدى.

پۋتين گورباچەۆتى عانا ەمەس، ءوزىن وسىرگەن ەلتسيننىڭ ساياسي شەشىمدەرىن مانسۇقتاۋشى تۇلعا رەتىندە دە كوزگە تۇسۋدە. وعان ەلتسين كەزىندە بەكىتىلگەن شەكارامىزعا اقپاراتتىق شابۋىل ۇيىمداستىرىپ، كوز الارتۋى دالەل. بىراق ونىڭ يمپەرشىل يدەاسى الەم جۇرتىنىڭ قاتاڭ قارسىلىعىنا تاپ بولۋدا. سوعىس باستالعان كەزدە ىرىقسىز ورىندا بولعان ۋكراينا بۇگىندە باتىس ەلدەرىنىڭ اسكەري كومەگىمەن بەيبىت سۇيگىش الەم جۇرتىنىڭ رۋحاني دەمەۋىنىڭ ارقاسىندا ىرىقتى ورىنعا شىقتى. دەمەك گورباچەۆ كەڭەس وداعىنىڭ كۇيرەۋىنە كۋا بولعان وتپەلى تۇلعا بولسا، ءپۋتيننىڭ دە ورىس شوۆنيزمنىڭ قۇردىمعا كەتكەنىن ءوز كوزىمەن كورەتىن، ءوز امبيتسياسىنىڭ قۇربانى بولاتىن كۇنى دە الىس ەمەس دەگەن ءسوز.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz