اقپاننىڭ العاشقى كۇندەرىنىڭ ءبىرى - مۇحتار ماعاۋيننىڭ تۋعان كۇنى. جەتپىس ءۇش تۇگىلى، توقسان ءۇشتىڭ توبەسىنەن قاراپ تۇرسا دا، تۋعان كۇنىن وقىرمانى بىلمەيتىن، ىزدەمەيتىن جازۋشىلار بار. ال ماعاۋيننىڭ تۋعان كۇنىن ينتەرنەت سايتتارىنان باستاپ، ءبىراز باسىلىم جازدى.

ەلدە ەمەس، بۇگىندە چەحتاردىڭ استاناسى پراگادا تۇرىپ جاتقان مۇحتار ماعاۋين - قازاق ادەبيەتىندە وزىندىك ورنى بار تۇلعا. ول - قازاقتىڭ ماڭدايالدى جازۋشىلارىنىڭ ءبىرى.

«ىزىنەن اڭىز ەرگەن» ايدارىنا مۇحتار ماعاۋين جايلى جازامىز دەدىك. جازۋشىلىعى، جازعاندارى قالىڭ وقىرمانىنىڭ كوز الدىندا عوي. ءبىز «مۇحتار ماعاۋين قانداي ادام؟» دەگەن ساۋالعا كوبىرەك ۇڭىلگىمىز كەلدى.

اقپاننىڭ العاشقى كۇندەرىنىڭ ءبىرى - مۇحتار ماعاۋيننىڭ تۋعان كۇنى. جەتپىس ءۇش تۇگىلى، توقسان ءۇشتىڭ توبەسىنەن قاراپ تۇرسا دا، تۋعان كۇنىن وقىرمانى بىلمەيتىن، ىزدەمەيتىن جازۋشىلار بار. ال ماعاۋيننىڭ تۋعان كۇنىن ينتەرنەت سايتتارىنان باستاپ، ءبىراز باسىلىم جازدى.

ەلدە ەمەس، بۇگىندە چەحتاردىڭ استاناسى پراگادا تۇرىپ جاتقان مۇحتار ماعاۋين - قازاق ادەبيەتىندە وزىندىك ورنى بار تۇلعا. ول - قازاقتىڭ ماڭدايالدى جازۋشىلارىنىڭ ءبىرى.

«ىزىنەن اڭىز ەرگەن» ايدارىنا مۇحتار ماعاۋين جايلى جازامىز دەدىك. جازۋشىلىعى، جازعاندارى قالىڭ وقىرمانىنىڭ كوز الدىندا عوي. ءبىز «مۇحتار ماعاۋين قانداي ادام؟» دەگەن ساۋالعا كوبىرەك ۇڭىلگىمىز كەلدى.

«ماعاۋين - تاكاپپار، ءدىنى قاتتى، باسىنان ءسوز اسىرمايتىن كىدى ادام، كىرپيازدىعى دا بار» دەگەن اڭگىمەنى ادەبيەتتە جۇرگەن اعالارىمىزدان كوپ ەستيمىز. «مۇحتاردىڭ ءتىلىنىڭ ۋىتى بار، جاقتىرماعان جايدى زاپىرانداي اششى سوزىمەن جايپاپ سالادى» دەگەندى دە از ەستىمەدىك. كەيبىر اڭگىمەلەردەن ماعاۋيننىڭ كىسىلىگىمەن قوسا، كىساپىرلىگى دە بارداي كورىنىپ قالاتىنى بار. قايبىر جىلدارى مۇحتار ماعاۋيننىڭ ەسىمى قالامگەرلەردىڭ ءوزارا داۋلاسقان داۋلى ماسەلەلەرىندە ءجۇردى، «جالالى» اڭگىمەلەرگە دە باسى شاتىلدى. بۇگىندە مۇحتار ماعاۋين قازاق قالامگەرلەرىنىڭ قايبىر جىلعى قىرىق-پىشاق قىرقىسىنان دا، التى ارقان الاۋىزدىعىنان دا الىستا. 2007 جىلدان بەرى چەحيا استاناسى پراگادا تۇرىپ جاتىر. چەحيادا شىعارماشىلىق جۇمىسپەن ارقايىم اينالىسىپ وتىر. مۇحتار ماعاۋين كىم، اسىلىندا ول قانداي ادام؟ جازۋشى «مەن» عۇمىرنامالىق حامساسىندا ءوزى جايلى: «مەن... كىممىن؟ ەشكىم بىلمەيدى. ءوز ۇعىمىم دا بۇلدىر. انىق اقيقاتى: تەگىم - كىسى، ءدىنىم - يسلام، ءناسىلىم - تۇرىك، ۇلتىم - قازاق، ۇرانىم - الاش، ەسىمىم - مۇحتار، سويىم - ماعاۋين، تۋعان جىلىم - ءميلادي 1940»، - دەيدى. «مەن جازباسام، قازاق ادەبيەتى تۇرالاپ قالادى، مەن كۇرەسپەسەم، ەجەلگى مۇرا ءبىرجولا ۇمىتىلادى، اتانىڭ ارۋاعىن ارقالاپ جۇرگەن - جالعىز ءوزىم، الاشتىڭ مۇراتىن كەلەر ۇرپاققا جەتكىزەتىن - مەن، مەن عانا، مەن بولماسام، ۇلىسىمنىڭ ىرىسى ورتايادى، ۇرپاعىمنىڭ كوكىرەك-كوزى اشىلمايدى...» - دەپ جازادى. قازاق قالامگەرلەرىنە ۇناماعان دا ماعاۋيننىڭ وسىنداي مەنمەن سوزدەرى. سوندىقتان دا «مەن» رومانىن بىرقاتار اقىن-جازۋشى «مەن، مەن» دەپ كەۋدەسىن ۇرعان كەۋدەمسوقتىڭ جازعانى دەپ قابىلدادى. جو-جوق، ەسكى داۋدى قوڭىرسىتىپ، ماعاۋيننىڭ «مەن» رومانى جايىندا ايتقىمىز جوق. ءبىز تەك ماعاۋيننىڭ «مەن كىممىن؟» دەگەن ساۋالعا قالاي جاۋاپ بەرگەنىن كەلتىردىك. ماعاۋين قايدا تۋدى، قانداي وقۋشى بولدى، جازۋشىلىققا قالاي كەلدى، چەحياعا قالاي كەتتى؟ «اق جەلكەننىڭ» وقىرماندارىنا مۇنى ماعاۋينمەن ءبىر بۇلاقتىڭ تۇنىعىنان سۋ ىشكەن جەرلەسى، تاي-قۇلىنداي تەبىسىپ، بىرگە وسكەن سىنىپتاسى، جازۋشى تولەك تىلەۋحانوۆ ايتىپ بەردى...

تولەك تىلەۋحانوۆ، جازۋشى، مۇحتار ماعاۋيننىڭ سىنىپتاسى:

باقاناستا شورتانداي تۋلاپ وسكەن بالا

مۇحتار ماعاۋين بۇرىنعى سەمەي وبلىسىنىڭ شۇبارتاۋ اۋدانى، بۇرىنعى

س.م. كيروۆ ۇجىمشارىندا تۋعان. شۇبارتاۋدا باقاناس وزەنى بار. باقاناس شىڭعىستاۋدان باستالىپ، بارشاتاسقا دەيىن تولىسىپ اعادى. مۇحتاردىڭ بالالىق شاعى سول وزەننىڭ بويىندا ءوتتى. مۇحتارمەن ەڭ العاش 5-سىنىپتا تانىستىم. شۇبارتاۋداعى شاعىن اۋىلداردىڭ بالالارى باستاۋىشتى ءوز اۋىلدارىندا وقىپ، 5-سىنىپتا اۋدان ورتالىعىنداعى س.م.كيروۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپكە كەلەتىن. مەن - شۇبارتاۋدىڭ ستالين ۇجىمشارىنانمىن (قازىرگى شوقان ءۋاليحانوۆ اۋىلى), مۇحتار - كيروۆتان (بۇگىندە بۇل اۋىل قارابۇجىر دەپ اتالادى).

بەسىنشى سىنىپتى مۇحتارمەن ءبىر ۇيدە تۇرىپ وقىدىق. ويتكەنى، مەنىڭ اپايىم قايتىس بولدى-داعى، جەزدەم مۇحتاردىڭ نەمەرە اپايىمەن باس قوستى. تۇراتىن باسقا ىڭعايلى جەر بولماعاندىقتان، مەن جەزدەمنىڭ ۇيىنە تۇراقتادىم، مۇحتار دا اپايىنىڭ قولىنا وقۋعا كەلدى. ونشاقتى كۇننەن كەيىن تۋىستارى كەلىپ، مۇحتاردان: «مىنا اۋىلدىڭ بالالارى قالاي وقيدى ەكەن؟» - دەپ سۇراعان. «بارىنەن اسىپ كەتىپ جاتىرمىن»، - دەدى مۇحتار. بۇل سوزگە مەن ءسال قايىسىڭقىراپ قالدىم. سودان مۇحتاردان قالىپ قويمايىن ەندى دەپ ويلادىم. ءبىر ۇيدە تۇرامىز عوي، كەشكە ساباعىمىزدى بىرگە وقيمىز. جەر ۇستەلدىڭ ءبىر باسىندا - مەن، ءبىر باسىندا - ول، ءبىر-بىرىمىزدەن قاراپ قويماس ءۇشىن جازعانىمىزدى داپتەرمەن كولەگەيلەپ وتىراتىنبىز. كوشىرۋگە نامىسىمىز دا جىبەرمەيتىن. ەكەۋمىز دە بەسىنشىنى وقۋ وزاتى بولىپ بىتىردىك. اۋىل-اۋىلدان جينالعان وقۋشىلاردىڭ سانى كوبەيىپ كەتتى دە، ءبىزدى ۇشكە ءبولىپ تاستادى. مۇحتار «ۆ» سىنىبىندا، مەن، رىمعالي نۇرعالي (ادەبيەت زەرتتەۋشىسى، سىنشى، جازۋشى), شايكەنوۆ بلوگ (قازىر بيولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور) ۇشەۋمىز «ا» سىنىبىندا وقىدىق. تورتەۋمىز دە ادەبيەتكە جاقىن ەدىك، دوس بولدىق. وقىعان كىتاپتارىمىز جايىندا وي ءبولىسىپ، وزىمىزشە تالدايتىنبىز.

مۇحتار باقاناسقا ەمىن-ەركىن مالتىپ، شورتانداي تۋلاپ ءوستى. ساباقتان بوس كەزدە ءبارىمىز باقاناس وزەنىنە بارىپ شومىلامىز. باقاناس وزەنىنىڭ ايدىنكول دەگەن جەرى بار. ايدىنكول بارشاتاستىڭ بيىك جارتاسىنا بارىپ تىرەلەدى. مەن سۋعا مالتي المايمىن. باسىمدى قىلتىڭ-قىلتىڭ ەتىپ شىعارا بەرەتىنىمە مۇحتار قاراداي كۇيەتىن. ءوزى جارتاستان ايدىنكولگە سەكىرىپ ءتۇسىپ، وزەننىڭ ارعى جاعاسىنان ءبىر-اق شىعاتىن. ارعى بەتكە جەتكەن سوڭ: «ءاي، تىلەۋحانوۆ، بەرى قاراي جۇزسەڭشى» دەپ ايقايلايدى. ءبىر-ءبىرىمىزدى فاميليامىزبەن اتاۋ - ول ۋاقىتتا بىزدەردىڭ داعدىمىز بولاتىن. «قويشى، قورقامىن، مالتي المايمىن» - دەيمىن مەن. «قورىقپا، سۋعا كەتىپ بارا جاتساڭ الىپ شىعامىن» دەپ مۇحتار دا قويمايدى. مەن كونبەيمىن... ءسويتىپ مەن باقاناستىڭ جارتاسقا تىرەلەر ارعى تۇسىنا ءومىرى جەتكەن ەمەسپىن.

ون جاسىندا ياننىڭ شىڭعىس حان تۋرالى رومانىن تاۋىسقان

مۇحتاردىڭ اكەسى مۇقان سوعىستا جاۋ قولىنا تۇتقىنعا ءتۇسىپ، ۇستالىپ كەتكەن. مۇحتار اتادان جالعىز. قازاقى ءداستۇر بويىنشا تۇڭعىش نەمەرە شال-كەمپىردىڭ بالاسى بولادى ەمەس پە؟! مۇحتار دا اتاسىنىڭ بالاسى بولدى. ماعاۋيا ەسكىشە ساۋاتى بار، اڭگىمەشىل، كوكىرەگى وياۋ كىسى ەدى. مۇحتار اتاسىنىڭ اۋزىمەن ەسكى قيسسا-داستانداردى، باتىرلار جىرىن جاتتاپ ءوستى. قازاقتىڭ قاي جىرىن سۇراساڭ دا، مۇدىرمەي ايتىپ بەرەتىن. مۇحتار تاريحتى ەرتە تانىدى. شىڭعىس حان تۋرالى ياننىڭ رومانىن ون جاسىندا وقىپ شىقتى. ال ءبىز ول ۋاقىتتا ياننىڭ كىم ەكەنىن دە بىلمەيمىز.

مۇحتاردىڭ اكەسى ايداۋدان 10 جىلدان سوڭ عانا ورالدى. كەيىننەن مەكتەپتە ۇزاق جىل مۇعالىم بولىپ ىستەدى. اناسى راحيا - قاراپايىم عانا، اقكوڭىل ادام بولاتىن. مۇحتار ەكەۋىن دە كەيىن الماتىعا، ءوز قولىنا كوشىرىپ اكەلدى.

مۇحتاردىڭ ءۇيى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» (قازىرگى «جۇلدىز») جۋرنالىن جازدىرىپ الادى ەكەن. ءبىر جولى: «ءبىزدىڭ ۇيدە «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىن جيساڭ، تىزەگە دەيىن جەتەدى، مەن جۋرنالداعى ماتەريالداردىڭ ءبىرىن قالدىرماي وقىپ ءجۇرمىن»، - دەپ ماقتاندى. قازىر ويلاپ قاراسام، مۇحتار 7-سىنىپتىڭ وزىندە-اق «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىن وقىپ جۇرگەن ەكەن.

مەكتەپتى بىتىرەردە ءۇش سىنىپتان 8 وقۋشىنى «التىن مەدالعا» ۇسىندى. ول ۋاقىتتا «التىن مەدالعا» ۇمىتكەرلەر قازاق ادەبيەتى مەن ورىس ادەبيەتىنەن شىعارما، ماتەماتيكادان باقىلاۋ جۇمىسىن جازىپ، وبلىس ورتالىعىنا جىبەرەتىن.

ون بەس كۇننەن سوڭ «4 وقۋشىنىڭ مەدالى بەكىمەپتى، تورتەۋىنىكى بەكىپتى» دەگەن حابار جەتتى اۋىلعا. ءسويتىپ، مۇحتار ماعاۋين، رىمعالي نۇرعاليەۆ، مەن، شايكەنوۆ بلوگ تورتەۋىمىز «التىن مەدالدىڭ» يەگەرى اتاندىق. ول ۋاقىتتا مەدال العاندار ۋنيۆەرسيتەتكە ەمتيحانسىز قابىلداناتىن. 1962 جىلى ءبارىمىز ارمان قۋىپ، الماتىعا اتتاندىق.

ول كىتاپحانانىڭ «سپراۆوچنيگى» بولدى

مۇحتار 7-8 سىنىپتاردا-اق ادەبيەتشى، جازۋشى بولاتىنىن ءبىلدى، «كىم بولاسىڭ؟» دەگەندەرگە ادەبيەتشى بولامىن دەيتىن. رىمعالي ەكەۋمىز ا.پ.چەحوۆتىڭ ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەديتسينا فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، الدىمەن دارىگەر بولعانىن، ودان كەيىن جازۋشىلىققا بەت بۇرعانىن ءومىربايانىنان وقىپ بىلگەنبىز. رىمعالي دا، مەن دە چەحوۆ سىندى باسقا ماماندىقتى وقىپ تا، جازۋشى بولۋعا بولادى دەپ ويلايتىنبىز. ءسويتىپ، چەحوۆتىڭ «جولىمەن» اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ اگرونومدىق فاكۋلتەتىنە تۇستىك. مۇحتار بىردەن-اق قازۇۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە تاپسىردى.

مۇحتار الماتىدا تۋىستارىنىڭ ۇيىندە تۇراتىن بولدى دا، رىمعالي ەكەۋمىز پاتەرگە ورنالاستىق. العاشىندا مۇحتاردىڭ تۋىسىنىڭ ءۇيىن تابا الماي، ناۋرىزباي باتىر كوشەسىنىڭ بويىندا رىمعالي ەكەۋمىزدىڭ ابدەن اداسقانىمىز ەسىمدە. ارەڭ دەگەندە تاۋىپ بارساق، مۇحتارىمىز ۆاننادا، اپپاق كوبىكتىڭ ىشىندە شالقادان جاتىر. اپتاپ ىستىقتا ناۋرىزباي باتىردى ءۇش اينالىپ شىققان بىزدەر مۇحتاردىڭ سالقىن ۆاننا قابىلداپ، جايباراقات جاتقانىنا ابدەن كۇيدىك. «مەكەن-جايىڭدى دۇرىس ايتپادىڭ، ءبىز ابدەن اداستىق قوي» دەپ رەنجىپ جاتىرمىز. «وزدەرىڭنىڭ باستارىڭ ىستەمەيدى، مەن سەندەرگە اداس دەگەن جوقپىن»، - دەدى مۇحتار. ءبىرازدان سوڭ ۇشەۋمىز دالاعا شىقتىق. «بىردەن ادەبيەتكە تاپسىرۋلارىڭ كەرەك ەدى. چەحوۆتىڭ جولىن سانالارىڭا ءسىڭىرىپ الىپ، سونىڭ ىستەگەنىن ىستەدىڭدەر. ونىڭ زامانى باسقا عوي. اگرونوم بولىپ، شۇبارتاۋعا كەتكەن سوڭ ادەبيەتپەن اينالىسامىن دەپ ويلايسىڭدار ما؟ ءارى شۇبارتاۋدىڭ تابيعاتى قۋاڭ. جۇمىس كوپ، اۋىلعا بارعان بەتى سەندەردى كولحوزدىڭ جۇمىسىنا جەگەدى. قىرۋار شارۋادان بوساپ، بىردەڭە جازا الامىن دەيسىڭدەر مە؟» - دەپ بىزگە ابدەن ۇرىستى. ءبىز دە ءوزىمىزدىڭ پىكىرىمىزدى دالەلدەپ جاتىرمىز، «چەحوۆ دارىگەر جازۋشى بولسا، ءبىز اگرونوم جازۋشى بولامىز» دەيمىز.

بىراق جارتى جىل وتكەن سوڭ-اق مۇحتاردىڭ ءسوزىنىڭ دۇرىستىعىنا كوزىمىز جەتتى. ءبىرىنشى سەمەستردەن كەيىن وقۋدى تاستاپ، كەلەر جىلى فيلولوگياعا تاپسىرامىز دەپ اۋىلعا كەتتىك. كەلەر جازدا كەلگەنىمىزدە مۇحتار الماتىنى بىلەدى، مۇنداعى زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ بىرازىمەن تانىسىپ العان، ابىشپەن (كەكىلباەۆ) دوس بولىپ الىپتى. اۋىلدان كەلگەن بىزدەرگە ەندىگى جەردە مۇحتار جول كورسەتۋشى، باعىت بەرۋشى بولدى.

ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ رىمعالي، مۇحتار ۇشەۋمىز ءبىر پاتەردە تۇردىق. مۇحتار ۇيىقتاعاندا قاتتى قورىلدايتىن. مەنىڭ ۇيقىم ساق، قىبىر ەتكەننىڭ بارىنە ويانامىن. تۇنىمەن «قورىلداما» دەپ تۇرتپەكتەپ شىعاتىنمىن. مۇحتار كوپ وقيتىن. ستۋدەنت كەزدە ۇلتتىق كىتاپحانا مەن عىلىم اكادەمياسىنداعى عىلىمي ەڭبەكتەردىڭ تۇگەلىن وقىدى. ارحيۆتەگى عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ تالايىن تاۋىستى. ول سوناۋ جىراۋلار پوەزياسىنان باستاپ، بۇكىل قازاق پەن ورىس، شىعىس پەن باتىس ادەبيەتىن نەشە قايتارا توڭكەرىپ وقىعان ءبىلىم يەسى. كىتاپحانادان دەرەك ىزدەگەن ادامعا مۇحتار: «پالەنىنشى ءنومىرلى كاتالوگتى اقتارساڭ، پالەن عالىمنىڭ ەڭبەگى بار»، - دەپ جاتقا ايتىپ وتىراتىن.

ول جاس كەزدەن-اق تاكاپپارلاۋ ەدى

مۇحتاردىڭ بالا كۇننەن ىشكى ءپرينتسيپى مىقتى، وزىندىك «مەنى» بار بولاتىن. تاكاپپارلاۋ دا ەدى. بارلىق نارسەگە جوعارى تالعاممەن قارايتىن. ءور مىنەزدى، ەشكىمگە يلىگە دە قويمايتىن. ويىن بەتكە تىكە ايتادى، ۇناماعان نارسەنى كوڭىلىنە بۇگىپ قالمايدى. كىرپيازدىعى دا بار، ستۋدەنت كەزدە ءساندى ءجۇرىپ، ءساندى كيىنۋدى ۇناتاتىن. اق كويلەك كيىپ، ۇستىنە كوستيۋمنىڭ ەرەكشە ءساندىسىن ءارى اشىق ءتۇستىسىن تاڭداپ كيەتىن. جاقسى قىزدارعا عاشىق بولعىش بولاتىن. جاقسى وقيتىن، بويى دا، ويى دا تازا قىزدارعا بوي سالاتىن. ايەلى باقىتجامالعا ءسوز سالعانى دا قىزىق. باقىتجامال - مارقۇم رىمعاليدىڭ اۋىلداس تۋىسقانى، سەمەيدىڭ ابىرالى اۋدانىنان بولاتىن. باقىتجامالدىڭ سەمەيدىڭ پەدينستيتۋتىندا وقىپ جۇرگەن كەزى، مۇحتار باقىتجامالدى رىمعاليدىڭ تويىندا كورگەن بويدا عاشىق بولدى. ءبىر ايعا جەتپەي، الماتىدان سەمەيگە ىزدەپ باردى. باقىتجامالدىڭ جاتاقحاناسىنا بارعان بەتتە: «مەن سەنى ىزدەپ كەلدىم. سەن مەنىڭ جارىم بولاسىڭ»، - دەپ بىردەن ايتىپتى. سودان سەمەيگە تاعى بىرنەشە رەت بارىپ كەزدەستى دە، ەكەۋى اقىرى ۇيلەندى. بۇگىندە ماعجان، ماديار، ەدىگە، تولەگەن ەسىمدى ءتورت ۇل مەن ءۇمىت، ايعانىم اتتى قوس قارلىعاشتىڭ اكەسى. ەدىگە اكە جولىن قۋىپ، 1994 جىلى «ەدىگە» جىرىنىڭ تاريحيلىعى جانە كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى» تاقىرىبىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادى.

مۇحتار وزگەنىڭ دارىنسىزدىعىن، بىلىمسىزدىگىن كەشىرمەيدى. توپاستىقتى ادەبيەتكە اكەلگەندەردى جەك كورەدى. ءوزىنىڭ مىقتى جازۋشى ەكەنىن بىلگەندىكتەن دە، ءوزىن ماڭعاز، تاكاپپار ۇستايتىن شىعار. ول ەشكىمدى ىشىنە جىبەرە قويمايدى. مۇحتاردىڭ كەيىنگى جىلدارى جازۋشىلاردىڭ بىرىمەن ءىشتارتىپ، ەتەنە ارالاسقانىن دا بايقاعام جوق. ويتكەنى، تاكاپپار، كىرپيازداۋ ءارى سونشاما ءبىلىمى تەرەڭ ادامنىڭ بىرەۋدى جاقىن تارتىپ، قويىنداسا كەتۋى قيىن عوي. ال تورتەۋىمىزدىڭ دوستىعىمىز بالا كەزدە باستالعاندىقتان، ۇزىلگەن جوق.

جاقسى جازۋشىلاردى مويىنداي دا بىلەتىن

ءبىر مەكتەپتە وقىعان تورتەۋىمىز دە ءوز جولىمىزدى تاپتىق. مۇحتاردىڭ تاريحتى بىلەتىندىگى ءوز الدىنا، قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىن زەرتتەۋشى عالىم، مىقتى جازۋشى بولدى. رىمعالي ادەبيەت زەرتتەۋشىسى، سىنشى، اكادەميك اتاندى. بلوك بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور بولدى. وقۋدى بىتىرگەن سوڭ مەن ەلگە كەتىپ، ۇستازدىق قىزمەت ەتتىم. مۇحتار ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەن جىلى اسپيرانتۋراعا ءتۇستى.

اۋىلدا جۇرگەنىمدە مۇحتار مەن رىمعاليدان: «اۋىلدا قالىپ قويىپ جۇرمە، الماتىعا كەل»، - دەگەن حاتتاردى ءجيى الاتىنمىن. 1970 جىلى الماتىعا كەلىپ، «كىتاپ جارشىسى» دەگەن گازەتكە جۇمىسقا ورنالاستىم. مۇحتاردىڭ العاشقى اڭگىمەلەرى تۋرالى «كىتاپ جارشىسىنا» ماقالا بەردىم. قازىر ويلاپ وتىرسام، مەنىڭ بۇل ماقالام مۇحتاردىڭ شىعارماشىلىعى جايلى باسپاسوزدەگى ەڭ العاشقى باعامداۋ بولسا كەرەك. 1967 جىلدان 1971 جىلعا دەيىن مۇحتار «جازۋشى» باسپاسىندا باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەدى. «كىتاپ جارشىسىندا» جۇرگەن مەنى «جازۋشىعا» اۋىستىرىپ الدى. 1972 جىلى «كوكمۇنار» اتتى رومان جازدى. ءبىراز ادام ونىڭ بۇل رومانىن قابىلداي قويمادى. ايتىلعان پىكىرلەرگە، سىني كوزقاراستارعا مۇحتار بالەندەي يلىكپەدى. ويتكەنى، تۋىندىسىنىڭ قازاق ادەبيەتى ءۇشىن تىڭ، جاڭاشا جازىلعان دۇنيە ەكەنىن بىلەتىن. مۇحتار ءوزىنىڭ مىقتىلىعىن بىلەتىندىكتەن دە، ەشكىمگە يلىكپەيتىن.

مۇحتاردى جۇرت ەشكىمدى مەنسىنبەيتىن جازۋشى كورەدى. انىعىندا مۇحتار جاقسى جازۋشىلاردى مويىنداي دا بىلەدى. ورازبەك سارسەنباەۆتىڭ شىعارمالارى جاقسى دەپ ءجۇردى، تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆتىڭ شىعارماشىلىعىن دا ۇناتاتىن، ءابىش كەكىلباەۆتىڭ جازعاندارىن دا جاقسى قابىلدايتىن.

مۇحتار پراگاعا كوشكەنىندە العاشىندا ءبىرجولا ەمەس، ءبىراز جىلعا ەركىن شىعارماشىلىق ءۇشىن كەتتى دەپ ويلادىق. ءار-ءار جەردە ايتىلىپ جۇرگەندەي ەشكىمگە بىلدىرتپەي، ءۇن-ءتۇنسىز كەتكەن جوق. ءبىزدى ۇيىنە شاقىرىپ، پراگاعا كەتەتىنىن ايتتى، ءبارىمىز ءسات-ساپار تىلەدىك. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن ەلگە سوعىپ كەتتى. وسى الماتىداعى ۇيىنە ءبىزدى قوناققا شاقىردى، بارىپ اڭگىمەلەستىك. اندا-ساندا تەلەفونداسىپ، اماندىعىمىزدى ءبىلىسىپ تۇرامىز.

P.S. تولەك تىلەۋحانوۆ ايتىپ وتىرعانداي، وسىدان ءتورت جىل بۇرىن مۇحتار ماعاۋين ارالىقتا ەلگە كەلىپ كەتىپتى. وندا دا دابىرا قىلماي، ءوزى ارالاساتىن ءۇش-ءتورت جولداسىمەن عانا حابارلاسقان. جيدەبايدى ارالاپ، تۋعان جەرىنە بارىپ، اتا-باباسىنىڭ باسىنا ۇلكەن زيرات قورىم ورناتىپ قايتىپتى. اڭگىمەنى مۇحتار ماعاۋيننىڭ تۋىلعان كۇنىنەن باستادىق قوي، جازۋشى 70 جىلدىق مەرەيتويىن پراگادا قارسى الدى. جەتپىس جىلدىققا پراگانىڭ ۆلتاۆا وزەنىنە باۋىرىن توسەگەن «ەۋروپا» كەمەسىنەن كوككە جەتپىس مارتە وت شاشۋ اتىلىپ، وت شاشۋدىڭ ءتۇيىنى جەتپىس دەگەن سانمەن جارقىراپتى. بۇل وسىدان ءۇش جىل بۇرىنعى وقيعا. ءبىزدى ويلانتقانى مۇحتار ماعاۋين ەندىگى مەرەيتويلارىن دا چەحتاردىڭ استاناسىندا وتكىزبەك پە ەكەن؟!

قارلىعا يبراگيموۆا

"اقجەلكەن" جۋرنالى