2022 جىل ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن وڭاي بولمادى. بۇرىننان كەلە جاتقان شەكاراداعى قاقتىعىستار، رەسۋرس جەتىسپەۋشىلىگى ماسەلەلەرىمەن قاتار، ءىرى دەرجاۆالار اراسىنداعى گەوساياسي قارسىلاسۋدىڭ جاڭا كەزەڭى باستالدى.

2023 جىل دا ءوز قيىندىعىمەن كەلمەك. بۇل تۋرالى «Ma'no» (وزبەكستان) زەرتتەۋ باستامالارى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى باقتيار ەرگاشەۆ ممۋ اقپاراتتىق-تالداۋ ورتالىعىنا بەرگەن سۇحباتىندا ايتادى.

ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، بيىل ورتالىق ازيانى ۇلكەن اسكەري قاقتىعىستار كۇتىپ تۇرعان جوق. ارينە، قىرعىزستان مەن تاجىكستان اراسىنداعى شەكارا ماسەلەسى ءالى شەشىلمەگەن. ەگەر ەكى ەل اراسىندا كيكىلجىڭ تۋا قالسا، ولاردى تاتۋلاستىرۋعا قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ ءسوزى وتەدى. ونىڭ ۇستىنە قىتاي مەن رەسەي ورتالىق ازياداعى قاقتىعىستارعا مۇددەلى ەمەس. قىتاي تايۋانمەن، رەسەي ۋكراينامەن اۋرەگە ءتۇسىپ جاتىر.

سونداي-اق، ول 2023 جىلى ورتالىق ازيادا گاز، ەلەكتر ەنەرگياسى، سۋ رەسۋرسىنىڭ تاپشىلىعى، باعانىڭ ءوسۋى دە ايتارلىقتاي كيكىلجىڭدەرگە الىپ كەلمەيتىنىن ايتادى.

«قىستى كۇندەرى ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى وزبەكستان، تاجىكستان، قىرعىزستانعا 20 جىلدان بەرى ءتان. قازاقستاندا ەلەكتر ەنەرگياسىمەن، جىلۋمەن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا اپاتتار بولىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. بىراق، مەملەكەت مۇنى شەشۋدىڭ بار امالىن جاساپ باعۋدا. سوندىقتان جىلىتۋ جۇيەسىندەگى اپاتتار بيلىككە قارسى نارازىلىق تۋدىرادى دەپ ويلامايمىن»، - دەيدى سپيكەر.

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، ورتالىق ازيانىڭ بەس ەلىندە دە ساياسي رەجيم وزگەرەدى دەپ ايتۋعا ناقتى نەگىز جوق.

«تاجىكستانداعى جاعداي قالىپتى. قازىرگى بيلىككە ۇيىمداسىپ قارسى شىعاتىن ىشكى كۇشتەر جوق. كەيىنگى جىلدارى تۇرىكمەنستانداعى بيلىكتىڭ اۋىسۋىنا قاراپ، پرەزيدەنت سەردار بەردىمۇحامەدوۆكە قيىندىق تۋعىزاتىن جۇيەدەن تىس وپپوزيتسيالىق كۇشتىڭ جوقتىعىن كورۋگە بولادى.

مەنىڭ ويىمشا، قازاقستان 2022 جىلعى قاڭتار وقيعالارىنان كەيىن قورىتىندى جاسادى، ساباق الدى جانە وپپوزيتسيا اسا بەلسەندىلىك كورسەتە قويمايدى. قازاقستاندا جاڭا كەزەڭدە باستالعان ساياسي، ەكونوميكالىق رەفورمالار قوعامدىق كونسەنسۋس بەرەدى. قازىر قازاقستاندا ساياسي رەجيمدى قۇلاتۋ ءۇشىن كونستيتۋتسياعا قارسى ارەكەتكە باراتىن كۇشتەر جوق. ءدال قازىرگى بيلىكتىڭ قوعامدا بەدەلى بار. بيلىك ەلگە رەفورمالار باعدارلاماسىن ۇسىندى. حالىقتىڭ ەداۋىر بولىگى وسى رەفورمالاردى قولدايدى جانە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا جانە ونىڭ كومانداسىنا جوسپاردى جۇزەگە اسىرۋعا كارت-بلانش بەرەدى. سوندىقتان بىلتىرعى قاڭتار وقيعاسى قايتالانبايدى دەپ ويلايمىن.

2017 جىلدان كەيىن وزبەكستانعا شاۆكات ميرزيەەۆ بيلىككە كەلگەننەن سوڭ ەلگە ۇسىنىلعان رەفورمالار باعدارلاماسى قولداۋ تاپتى. ياعني، وزبەكستاندا رەفورمالار بويىنشا قولداۋ بار، پرەزيدەنتكە سەنىم مەن ونىڭ باعىتىن قولداۋ بار. مەنىڭ ويىمشا، ەل تىنىش بولادى. ءتىپتى 2022 جىلعى قاراقالپاقستانداعى وقيعالار ۇكىمەتتىڭ جاعدايدى سەنىمدى تۇردە باقىلاپ وتىرعانىن، توتەنشە جاعدايلارعا جاۋاپ بەرە الاتىنىن، قورىتىندى جاساي الاتىنىن كورسەتتى.

قىرعىزستان – وڭىردەگى ەرەكشە ەل، بىرنەشە رەۆوليۋتسيانى باستان وتكەردى. ەشكىم بۇل ەلدە قارۋلى كوتەرىلىس بولمايدى دەپ باسا ايتا المايدى. بىراق سوعان قاراماستان پرەزيدەنت سادىر جاپاروۆتىڭ كومانداسى قازىر جاعدايدى جاقسى باقىلاپ وتىر.  وپپوزيتسيالىق كۇشتەردىڭ قاتتى قارسىلىعىنا قاراماستان، قيىن كەزەڭدە دە وزبەكستانمەن شەكاراداعى داۋلى ۋچاسكەلەردى رەتتەۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى، وڭ شەشىمىن تاپتى. بۇل جاپاروۆ باستاعان اتقارۋشى بيلىكتىڭ ەلدى سەنىمدى تۇردە باسقارىپ وتىرعانىنىڭ دالەلى. 2023 جىلى قىرعىزستاندا كەزەكتى كوتەرىلىس، توڭكەرىس نەمەسە رەۆوليۋتسيا كۇتىلمەيدى. مەنىڭ ويىمشا، جاپاروۆ قىتايمەن دە، رەسەيمەن دە جاقسى قارىم-قاتىناس ورناتتى. بۇل ەلدەرمەن ارادا ماسەلە تۋىندامايدى»، - دەپ بولجاپتى باقتيار ەرگاشەۆ.

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، ورتالىق ازيا ەلدەرى ەركىن ساۋدا ايماعىن قۇرۋ سياقتى ماڭىزدى سەرىكتەستىككە دايىن ەمەس. بىراق، ەكىجاقتى بايلانىستار داميدى. اتاپ ايتقاندا، وزبەكستان قىرعىزستانداعى نارىن وزەنىندە سۋ ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىسۋدى جوسپارلاپ وتىر جانە تاجىكستانداعى زەراۆشان وزەنىندە سۋ ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىسپاقشى. باسقا جوبالار دا بار. ناتيجەسىندە، بۇل ايماقتىق سيپاتتاعى كوپجاقتى ءىرى جوبالارعا قول جەتكىزۋگە سەرپىن بەرەدى.

جالپى بۇكىل الەم ءۇشىن 2023 جىل شيەلەنىستى جانە تۇراقسىز بولماق. ورتالىق ازيادا وڭىرلىك دەڭگەيدە سەرىكتەستىك قۇرۋ ارەكەتتەرى جالعاسادى. سونداي-اق، ەلدەر جاھاندىق ويىنشىلار اراسىنداعى گەوساياسي قاقتىعىستىڭ كەسىرى تيمەۋىن بارىنشا قاداعالايتىن بولادى.

دايىنداعان ايجان تەمىرحان

Abai.kz