«قازاق مۇددەسىن كوزدەيتىن ۇكىمەتتى عانا جاقتايمىن»

احمەت بايتۇرسىنۇلى.

كەزىندەگى كەڭەس وداعىن ماقتاساق تا، داتتاساق تا، قالاي دەسەك تە، سول ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى يمپەريانىڭ قۇرامىنداعى ساناۋلى وزگە ەلدەر سەكىلدى، قازاق جۇرتىنىڭ ۇلى جەتىستىگى، وداقتاس رەسپۋبليكا بولىپ قۇرىلعانى الەم الدىنداعى شىندىق. وسى، وداق مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىرى سانالاتىن قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاپ قالۋ سول كەزدەگى الدىڭعى بۋىن اعالارىمىز - قازاق قايراتكەرلەرى ءۇشىن وڭاي بولعان جوق. سونىمەن قاتار، ودان كەيىنگى تىڭ يگەرۋ جىلدارىنداعى قىسىلتاياڭ ۋاقىتتاعى ۇلتىمىزدىڭ ادال دا،  كۇرەسكەر ۇلى، ساياسات جانە قوعام قايراتكەرى جۇمابەك تاشەنوۆتءىڭ ايتۋلى  ەڭبەگىن ماقتانىشپەن، كوكىرەك كەرە ايتۋىمىزعا تولىقتاي بولادى. 

ول 1915 جىلى 20 ناۋرىز كۇنى اقمولا وبلىسى ۆيشنەۆسكي اۋدانىنىڭ (قازىرگى ارشالى اۋدانى) باباتاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلەدى. قۇرىلىس تەحنيكۋمىن ءبىتىرىپ، جەرگە ورنالاستىرۋ جۇمىسىمەن اينالىسادى. تۋرا وتىز ءۇش جاسىندا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ قىزمەت اتقارادى. 1955 جىلى قازاق سسر جوعارعى پرەزيديۋم كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولىپ تاعايىندالسا، 1960 جىلدان باستاپ رەسپۋبليكا مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. بىراق، وسى بيىك لاۋازىمدارعا دەيىن بۇل ازامات ءتۇرلى مەملەكەتتىك قىزمەتتە، ايتار بولساق، وبلىستىق پارتيا كوميتەتتەرىندە قىزمەت اتقاردى. مۇمكىن، قۇدايدىڭ قازاق ەلىنىڭ ماڭدايىنا بەرگەن ۇلى شىعار. سول ءبىر ۋاقىتتا، نيكيتا حرۋششەۆتىڭ سولاقاي ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن، قازاقستان اۋماعىنان بەس وبلىستى تىڭ ولكەسىنە جاتقىزىپ، كورشى رەسەيدىڭ قۇرامىنا كىرگىزۋگە شاق قالعاندا، ءوز تاعدىرىن ويلاماي ارا ءتۇسۋى ۇلكەن ەرلىك ەمەس پە؟! وتانشىلدىقتىڭ ۇلگىسى دەپ وسىنى ايت! ايتپەسە، قازىرگى كۇندەرى قازاقستان شەكاراسىن قاي اۋماقتان شەگەندەر ەدىك؟.. قازاق جەرىنىڭ قازىرگى استا-توك استىعى كىمنىڭ يەلىگىندە قالار ەدى؟!

ءالى ەسىمدە، اقمولا وبلىسىنىڭ ەسىل اۋدانىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمدە، سول وڭىردەگى استىق قويمالارىنىڭ (ەلەۆاتور) قابىرعالارىندا «ەسيل – ۆوروتا تسەلينى!» دەپ جازىلىپ تۇراتىن. سول جاقتا جۇرگەنىمدە جۇمىس بابىمەن بۇرىنعى اۋىلدىق پارتيا حاتشىسى رازدولنىي اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ەسبول كەرىمبەكوۆ اقساقالمەن كەزدەسكەنىمدە، ءسوز اراسىندا ول كىسىنىڭ حرۋششەۆتىڭ وسى اۋداندا بولعانىن جانە ونىڭ كەڭەس وداعىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن تىڭ يگەرۋشىلەردىڭ الدىندا سويلەگەن سوزدەرىنەن، بۇل ولكەنىڭ كوپ ۋاقىت وتپەي رسفسر-ءدىڭ قۇرامىنا قوسىلاتىنىن اڭعارعان ەدىم. سوندا: «قازاق جەرىندە تۋىپ، ورىس ەلىندە قالاتىن بولدىم-اۋ دەپ ويلاعانىم ءالى كۇنگە دەيىن ويىمنان كەتپەيدى»، - دەگەنى ءالى ەسىمدە تۇر.

وسى وداقتاس رەسپۋبليكا ۇكىمەتىنىڭ تۇپكىلىكتى قارسى تۇرۋى مەن دالەلدى جانە دايەكتى تۇسىنىكتەمەسىنەن كەيىن، قولدان ۇيىمداستىرىلعان «تىڭ ولكەسى» جوباسى تاراتىلىپ، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك جانە شىعىس وبلىستارى رەسپۋبليكا قۇرامىندا قالعانى بەلگىلى. بىراق، ازۋلى مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى جۇمابەك تاشەنوۆ جوعارعى لاۋازىمىنان بوساتىلىپ، سول كەزدەگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ «ايداۋعا» جىبەرىلەدى. ءدال وسى وقيعاعا وراي، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ پەن ءشامشى قالداياقوۆتىڭ قازىرگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ گيمنىنە اينالعان قۇدىرەتتى «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانى  قازىرگى كۇندەرى جالپى قازاقستاندىقتاردىڭ سۇيىكتى انىنە اينالدى.

جۇمابەك تاشەنوۆتىڭ جارى باتەس ىدىرىسقىزى ءوزىنىڭ كەزىندە جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا، سول ءبىر ۋاقىتتاعى مينيسترلەر كەڭەسى توراعاسىنىڭ تىعىرىققا تىرەلگەن كەزەڭدەگى ۇستامدىلىعى مەن الىستى كورە بىلەتىن قايراتكەرلىگىن، ازاماتتىعىن سىزدىقتاپ ايتسا دا كوپ نارسەنى اڭعارتقانداي.

ءوز ۋاقىتىندا قازاقتاردىڭ ۇيىسىپ ەل بولۋىنا، قونىس ەتكەن بۇكىل مەكەندەرىن جيناقتاپ، الىپ  مەملەكەت بولىپ، ورنىعۋىنا، تەڭدەسسىز ەڭبەك سىڭىرگەن، كرەملگە قارسى تۇرىپ، نار تاۋەكەلمەن قازىرگى قازاقستاننىڭ سولتۇستىك جانە شىعىس ولكەلەرىن  ساقتاپ قالعان ايتۋلى ازاماتتىڭ ەڭبەگى شىنىمەن دە  ولشەۋسىز. كەزىندە، جانىبەك ءسالىمۇلى كارىبجانوۆ وسى وبلىستىڭ اكىمى بولىپ تۇرعاندا (قىسقا عانا ۋاقىت), ورىسشا اتالىپ كەلگەن جەتى اۋداننىڭ اتى بىردەن قازاقشا اتاۋ العان ەدى. ال، قازىرگى وبلىس اكىمى، رەسپۋبليكا بيلىگىنە وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇسىنىس جاساپ، ءبىر اۋداننىڭ نەمەسە كىشىگىرىم قالانىڭ اتىن (مۇمكىن، ستەپنوگورسك قالاسىن) باياعىدا-اق،  جۇمابەك تاشەنوۆتىڭ  اتىنا  الىپ بەرۋگە مۇمكىندىگى بار ەدى عوي. ونى كىم شەكتەپتى! تەك، اكىمنىڭ  دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى عوي!

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz