تاياۋدا قوناقتىقتا وتىرعاندا ءبىر تانىسىمىز «كىممەن بولسا دا باستەسە الامىن، قوناەۆ – تاتار» دەگەن اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعاردى. «ونىڭ پارتيالىق بيلەتىندە بۇرىن ۇلتى «تاتار» دەپ جازىلعان ەكەن» دەپ بۇرقىلداتتى. امال جوق، وسى ماسەلەگە نۇكتە قويۋ ءۇشىن ماسەلەنىڭ ءمانىسىن اشىپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى.

شاكارىم قۇدايبەردىۇلى «قازاقتىڭ ءتۇپ اتاسى» دەگەن شەجىرەلىك جىرىندا: «قازاقتىڭ ءتۇپ اتاسى باتىر تۇرىك، «ارابسىڭ» دەگەن ءسوزدىڭ ءتۇبى شىرىك» دەيدى عوي. سول ايتپاقشى، دىنمۇحامەد احمەتۇلى قوناەۆتى «تاتار» دەۋدىڭ ءتۇبى – شىرىك!

بىردەن ايتايىن، ديمەكەڭ تاتار ەمەس – قازاق، ونىڭ ىشىندە ىستى رۋىنان تارايدى. اكەسى مەڭلىاحمەت بالاسى ديماش وقۋعا باراتىن كەزدە (ول كەزدە ۆەرنىيدا قازاق مەكتەبى مۇلدە جوق) باسقا مەكتەپتىڭ رەتى بولماي الماتىداعى «گاسپرينسكي مەكتەبى» دەپ اتالاتىن تاتار مەكتەبىنە بەرۋگە ءماجبۇر بولعان. العاشىندا ونى ۇلتى تاتار ەمەس دەپ قابىلداماي قويعاندا مەڭلىاحمەتتىڭ ناعاشى اپاسى (شەشەسى حاديشا ساعالبايقىزىنىڭ شەشەسى كوپەس ىسقاق عابدۋۆاليەۆتىڭ اپكەسى) تاتار قىزى ەدى دەپ، سونى كولدەنەڭ تارتىپ مەكتەپكە ازەر الدىرتقان.

تاتار مەكتەبىن بىتىرگەندىگىن راستايتىن كۋالىگىنىڭ نەگىزىندە (تۋ تۋرالى كۋالىك قولدانىسقا 1935 جىلى عانا ەنگىزىلدى) كومسولمولدىق، پارتيالىق قۇجاتتارىندا ۇلتى «تاتار» دەپ جازىلىپ ءجۇردى. كەيىن ازامات بولعان كەزىندە پارتيالىق قۇجاتىنداعى كورسەتىلگەن ۇلتىن «قازاق» دەپ تۇزەتۋگە ءماجبۇر بولعان. د.قوناەۆتىڭ حالىق الدىنداعى بەدەلىن تومەندەتۋ ءۇشىن بۇل دەرەكتى نازارباەۆ شەبەر پايدالانىپ باقتى. اقيقاتىنان حابارسىز جىگىتتەردىڭ «قوناەۆتى – تاتار» دەپ عايباتتاۋىنىڭ توركىنى سودان!

ديمەكەڭنىڭ مۇراجايىندا ونىڭ اتاسى جۇماباي قونايۇلىنىڭ قازاق ەكەندىگىن دالەلدەيتىن مۇراعات ماتەريالى ساقتالعان. وندا 1912 جىلى 30-قاراشادا ۆەرنىي قالاسىندا جۇمابايدىڭ قايتىس بولۋىنا بايلانىستى ونىڭ مۇراگەرىن تاعايىنداۋ جونىندە ماسەلە بويىنشا ۆەرنىي قالالىق سوتى شىعارعان شەشىمدە جۇمابايدىڭ «قىرعىز» ياعني قازاق ەكەندىگى تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ جازىلعان. سوت شەشىمىندە: «... ناد يمۋششەستۆوم ۋمەرشەگو كيرگيزا نيجنە-يليسكوگو ۆولوستي دجۋمابايا كۋناەۆا ... ۋچرەديت وپەكۋ ي وپەكۋنوم نازناچيت سىنا پوكوينوگو ميندي-احمەت كۋناەۆا» دەلىنگەن. ول كەزدە قازاقتاردى «كيرگيز»، قىرعىزداردى «كارا كيرگيزى» دەپ اتاعانى ءمالىم. ياعني كورسەتىلگەن قۇجاتتا اتاسى قازاق ەكەندىگى كورسەتىلىپ تۇر.

سول مەڭلىاحمەت كاريانى وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارىنىڭ باسىندا ءبىز جاس جۋرناليست بولىپ جۇرگەن كەزىمىزدە كادىمگى كوكبازاردا ءوزىنىڭ قاتارلاستارىمەن بىرگە قىمىز ءىشىپ وتىرعانىن تالاي كوردىك. ول كىسى 1976 جىلى توقسانعا قاراعان شاعىندا دۇنيە سالدى.

ال دىنمۇحامەد احمەتۇلى قوناەۆتىڭ شەشەسى – زاۋرە بايىرقىزى امانجولوۆا شەلەكتىك قاڭلى بايىر اتامىزدىڭ قىزى. ول 1917 جىلى جەلتوقساندا ورىنبوردا وتكەن بۇكىلقازاقتىق قۇرىلتايدا الاشوردانىڭ جەتىسۋ وبلىسىنان سايلانعان دەپۋتاتى، زاڭگەر سادىق امانجولوۆتىڭ نەمەرە باۋىرى. ياعني ديمەكەڭنىڭ شەشەسى جاعىنان دا تاتارعا قاتىسى جوق.

ديمەكەڭ «ءوتتى داۋرەن وسىلاي» اتتى ومىرباياندىق كىتابىندا رۋى – ىستى ەكەندىگىن ايتىپ، وزىنە دەيىنگى جەتى اتاسىن «جولىن – نۇرمامبەت–ازىناباي – قوناي – جەتىباي – جۇماباي – مەڭلىاحمەت –دىنمۇحامەد» دەپ تاراتادى.

كورىپ تۇرسىزدار، اتا-باباسىنان تارتىپ ديمەكەڭ تازا قازاق!

مارات ءبايدىلداۇلى

Abai.kz