ەگەر ءماجىلىس  «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنا ەنگىزىلىپ وتىرعان وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردى، اسىرەسە، ايەلدەردىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسىن ۇلعايتۋ جونىندەگى وزگەرىستى  ماقۇلدايتىن بولسا، وندا بۇل - زور قاتەلىك بولماقشى. بىرىنشىدەن، ەل ىشىندە زەينەتاقى جاسىن ۇلعايتۋعا ەشقانداي شىنايى نەگىز جوق. ەكىنشىدەن، كۇنى كەشەگە دەيىن  ۇلتتىق بانك توراعاسى گ­ريگوري مارچەنكونىڭ، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى سەرىك ابدەنوۆتىڭ  وسى ماسەلەگە قاتىستى ايتىپ كەلگەن پىكىرى، ۇستانىمى قيسىنعا كەلمەيدى. مەن بۇل تۋرالى ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت ايتتىم.

ەندى وسىناۋ وزەكتى الەۋمەتتىك ماسەلەگە دەموگرافيالىق جاعىنان قارايتىن بولساق، مىنانى ايتقىم كەلەدى: 8 ناۋرىز مەيرامى قارساڭىندا مەملەكەت باسشىسى قىز-كەلىنشەكتەرمەن  كەزدەسكەن كەزىندە  تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ەلىمىزدە 6 ملن بوبەكتىڭ  دۇنيە ەسىگىن اشقانىن زور قۋانىش، ۇلكەن مەيىرىم-مەرەيمەن جەتكىزگەنىنىڭ كۋاسى بولدىق.  ەندى قاراڭىزدار، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەڭبەككە قابىلەتتى شامامەن 8 ملن حالىق بولسا، ونىڭ  1-1,5 ميلليونى زەينەتكەر. سوندا ءبىر زەينەتكەرگە ءۇش جۇمىسشىدان كەلەدى. بۇدان مىناداي قورىتىندى شىعادى: بيلىكتەگىلەردىڭ  جىل وزعان سايىن «تۇرعىندار قارتايىپ، ولارعا تولەنەتىن زەينەتاقى بيۋدجەتكە اۋىرتپاشىلىق ءتۇسىرىپ وتىر» دەگەن ءۋاجى نەگىزسىز ەكەنىن ايعاقتايدى.

ەگەر ءماجىلىس  «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنا ەنگىزىلىپ وتىرعان وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردى، اسىرەسە، ايەلدەردىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسىن ۇلعايتۋ جونىندەگى وزگەرىستى  ماقۇلدايتىن بولسا، وندا بۇل - زور قاتەلىك بولماقشى. بىرىنشىدەن، ەل ىشىندە زەينەتاقى جاسىن ۇلعايتۋعا ەشقانداي شىنايى نەگىز جوق. ەكىنشىدەن، كۇنى كەشەگە دەيىن  ۇلتتىق بانك توراعاسى گ­ريگوري مارچەنكونىڭ، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى سەرىك ابدەنوۆتىڭ  وسى ماسەلەگە قاتىستى ايتىپ كەلگەن پىكىرى، ۇستانىمى قيسىنعا كەلمەيدى. مەن بۇل تۋرالى ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت ايتتىم.

ەندى وسىناۋ وزەكتى الەۋمەتتىك ماسەلەگە دەموگرافيالىق جاعىنان قارايتىن بولساق، مىنانى ايتقىم كەلەدى: 8 ناۋرىز مەيرامى قارساڭىندا مەملەكەت باسشىسى قىز-كەلىنشەكتەرمەن  كەزدەسكەن كەزىندە  تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ەلىمىزدە 6 ملن بوبەكتىڭ  دۇنيە ەسىگىن اشقانىن زور قۋانىش، ۇلكەن مەيىرىم-مەرەيمەن جەتكىزگەنىنىڭ كۋاسى بولدىق.  ەندى قاراڭىزدار، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەڭبەككە قابىلەتتى شامامەن 8 ملن حالىق بولسا، ونىڭ  1-1,5 ميلليونى زەينەتكەر. سوندا ءبىر زەينەتكەرگە ءۇش جۇمىسشىدان كەلەدى. بۇدان مىناداي قورىتىندى شىعادى: بيلىكتەگىلەردىڭ  جىل وزعان سايىن «تۇرعىندار قارتايىپ، ولارعا تولەنەتىن زەينەتاقى بيۋدجەتكە اۋىرتپاشىلىق ءتۇسىرىپ وتىر» دەگەن ءۋاجى نەگىزسىز ەكەنىن ايعاقتايدى.

شامامەن 2,7 ملن حالىق ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعاندار ساناتىنان ەكەنىن ەسكەرسەك، وسىناۋ تۇيتكىلدى زەينەتكەرلىك جاستى  ۇلعايتۋ امالىمەن  ەمەس، جۇمىس ورنىن كوبەيتۋ، ءوندىرىستى دامىتۋ، اۋىل-ايماقتى وركەندەتۋ جانە تولىپ جاتقان باسقا يگى ءىس-قارەكەتپەن  شەشۋگە مىندەتتىمىز.  ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قوعامداعى ەڭ وزەكتى الەۋمەتتىك ءتۇيىندى، اسىرەسە، حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسىن  شەشۋگە  جاڭاشا كوزقاراس، جاڭا الەۋمەتتىك ساياسات قاجەت. بۇل ەندى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. تاقىرىپتان اۋىتقىمايىق، وسى زەينەتاقى رەفورماسى تۋرالى ايتىلا باستاعاندا، مارچەنكو، كەلىمبەتوۆ تە بولۋى مۇمكىن، «ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ايەلدەر زەينەتكەرلىككە ەرتە شىعادى، ەرلەرگە قاراعاندا 5 جىل بۇرىن شىعىپ، وزدەرىنە لايىقتى زەينەتاقى جيناي الماي قالادى.  ونىڭ ۇستىنە، الاتىن جالاقىسى دا تومەن»، - دەپ مالىمدەگەنى بار ەدى.  بۇعان مەنىڭ ايتارىم مىناۋ: دامىعان، وركەنيەتتى ەلدەردە جالدامالى جۇمىسشىلاردىڭ ۇلەسى - 60-65 پايىز، ال ءبىزدىڭ ەلدەگى كورسەتكىش - 32 پايىز. دەمەك، ەكى ەسە كەم. وسىعان وراي، تۇيتكىلدى  زەينەتكەرلىك جاستى ۇلعايتۋ ايلا-امالىمەن ەمەس، ىشكى جالپى ونىمدەگى جالاقى ۇلەسىن ءوسىرۋ ارقىلى شەشكەن ءجون.  مۇنداي جاعدايدا، جالدامالى جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسى ەكى ەسەگە ءوسىپ شىعاتىنى وزىنەن-ءوزى تۇسىنىكتى. ەكى ەسە جوعارى جالاقى العان جۇمىسشىنىڭ اۋداراتىن جارناسى دا، ودان جينالعان جيناعى دا جوعارى بولادى. بۇعان قوسا، وسى جەردە مىنانى ايتقىم كەلەدى، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ايەلدەردىڭ كوبى بيۋدجەتتىك مەكەمەدە، ءبىلىم مەن دەنساۋلىق، مادەنيەت سالاسىندا جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ ەرەن ەڭبەگىن ءبىزدىڭ قوعام دۇرىس باعالامايدى. بيۋدجەتتىك ۇيىمداردا جۇمىس ىستەپ، قىزمەت ەتەتىن ايەلدەردىڭ جالاقىسىن ەكى ەسە، مۇمكىن ودان دا جوعارى مولشەرگە كوتەرۋگە ءتيىسپىز.  ءسويتىپ، ۇكىمەت قوعامداعى الەۋمەتتىك ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەلگەن تۇستا، ايەلدەردىڭ زەينەتكەرلىككە شىعۋ جاسىن ۇزارتۋ امالىمەن-اق بار تۇيتكىلدى جىلى جاۋىپ قويعىسى كەلەدى. «مىسىقتىڭ قۇيرىعىن ءبىر-اق رەت كەسۋدىڭ ورنىنا»، ولار مۇنى ون جىلعا سوزباقشى. سوندا «مىسىقتىڭ قۇيرىعىن ون رەت كەسپەكشى». مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، «ايەلدەردىڭ زەينەتكەرلىككە شىعۋ جاسىن بىردەن ۇزارتپايمىز، ءبىر جىلدا جارتى جىلدان قوسىپ وتىرامىز»، - دەگەن بىلجىراق ءۋاجىن كولدەنەڭ تارتىپ وتىر. ال مەنىڭشە، ءبىز مىندەتتى زەينەتاقى جيناق جۇيەسىنەن باس تارتىپ، ىنتىماقتى جۇيەنى ەنگىزۋىمىز كەرەك. الگى جيناق جۇيەسىن ەرىكتى تۇرگە اۋىستىرعان ابزال. سەبەبى بۇعان ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مۇمكىندىگى جەتەرلىك.  تاعى ءبىر سوزىندە مارچەنكو: «ايەلدەر 30-40 جىل ىشىندە ءوزىنىڭ قارتتىعىن تولىق قامتاماسىز ەتەتىندەي زەينەتاقى جيناپ الادى»، - دەگەن-تۇعىن. بۇل دا بوس ساندىراق. جىلىنا 10 پايىز مىندەتتى جارنا اۋدارىپ وتىرعان بيۋدجەتتىك مەكەمەدە قىزمەت ىستەيتىن ايەل مۇنداي مەرزىمدە نەبارى 3-4 جىلدىق جالاقىسىن عانا جيناي الادى. ينۆەستيتسيالىق تابىسىن قوسقاندا، مەيلى 5-6 جىلدىق جالاقىسى بولسىن. بۇل كورسەتكىشتى شوتقا سالىپ كەپ جىبەرگەندە، ونىڭ 7-10 جىلعا عانا جەتەتىنىنە كوز جەتكىزەمىز.  ال قالعان جاسىندا بەينەتقور ايەل نە ىستەمەك؟ بۇل جاعىن ەشكىم ءدوپ باسىپ ايتا المايدى.

ورتاشا قۋاتتى حالقى از مەملەكەتتە مىندەتتى زەينەتاقى جيناعى تۋرالى ايتۋدىڭ ءوزى اۋىر. قوعامدا ورتاشا قۋاتتى حالىق كوبەيمەيىنشە، ءبىز بۇل ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويۋىمىز كەرەك.  سوندىقتان،  بىرىڭعاي زەينەتاقى قورىن قۇرۋ تۋرالى باستاما دا ءجونسىز. مەنىڭشە، ەلىمىزدە ۇلتتىق مەملەكەتتىك   زەينەتاقى قورى  قۇرىلۋى كەرەك.  نورۆەگيادا زەينەتاقى جيناعىنىڭ اكتيۆىن ۇلتتىق قور باسقارادى. ال بىزدە ۇلتتىق قور قارجىسىن بولاشاق ۇرپاقتىڭ ەنشىسى دەگەن جەلەۋمەن شەتەلدىك تۇسىنىكسىز، بەلگىسىز، تابىسى تومەن قۇندى قاعازدارعا سالادى. بۇلاي بولماۋى ءتيىس. ۇلتتىق مەملەكەتتىك زەينەتاقى قورى مەن وسى ۇلتتىق قور بىرىگىپ، اعىمداعى زەينەتاقىنى تولەۋ تۇيتكىلىن شەشۋى ءتيىس. جالپى، زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ ءبىر بولىگىنىڭ تۇيتكىلىن بۇكىل جۇيەنى قوزعاماي، سىلاپ-سيپاي وتە شىعامىز دەۋ بەكەرشىلىك. سوندىقتان بىزگە تۇبەگەيلى رەفورما قاجەت. جانە رەفورمانىڭ باستى مىندەتى - الەۋمەتتىك سالاعا تىكەلەي قاتىسى بار زاڭ اتاۋلىنى قايتادان قاراۋ، قايتادان ەلەكتەن وتكىزۋ قاجەت.  بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى وسى. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن،  ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك ساياساتىن قايتادان قارايتىن ۋاقىت كەلىپ جەتتى.

قانات بەرەنتاەۆ

ساراپشى

«جاس» زەينەتاقى جۇيەسى

بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە اكتيۆى 3 ترلن تەڭگەدەن اساتىن 10 جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى جۇمىس ىستەيدى. بۇل جونىندە ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى سەرىك ابدەنوۆ پارلامەنتتە مالىمدەدى.
«بۇل ءبىر قاراعاندا، قوماقتى سوما ەكەنى راس. الايدا 15 جىلدىق تاريحى بار جيناقتاۋشى زەينەتاقىنىڭ جيىنتىق تولەم  بويىنشا ۇلەسى نەبارى 3-4 پايىز عانا.  بۇل، ءبىر جاعىنان،  جۇيەنىڭ «جاستىعىن» بىلدىرسە، ەكىنشى جاعىنان، زەينەتاقى اكتيۆتەرىنىڭ ينۆەستيتسيالىق تابىسى تومەن ەكەنىن كورسەتەدى. زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ كەمشىلىگى - ونىڭ دامىماعانىندا عانا ەمەس، كوبىنە ەلدەگى ماكروەكونوميكالىق جاعدايعا قاتىستى. بۇعان ينفلياتسيا، ينۆەستيتسيالىق قۇرالداردىڭ شەكتەۋلىلىگى، قور نارىعىنىڭ دامىماعانى، حالىقتىڭ باسىم بولىگىنىڭ تومەن جالاقىسى اسەر ەتەدى»، - دەدى مينيستر.
ءسويتىپ، ەلدەگى بار زەينەتاقى قورىن «بىرىڭعاي قورعا اينالدىرامىز» دەگەن باستاما جۇزەگە اسپايتىن بولدى. جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورلارى: «ءبىزدىڭ قۇرى­لى­مى­مىز­دا ونداعان مىڭ ادام جۇمىس ىستەيدى. ەگەر قور اتاۋلىنى بىرىكتىرەتىن بولساق، جۇمىسسىزدار لەگى كوبەيىپ، ونىڭ ارتى الەۋمەتتىك نارازىلىققا ۇلاسۋى ىقتيمال»، - دەگەن ءۋاج ايتقان. ءسويتىپ، ۇزاق-سونار ايقاۋ-شۋ، داۋ-دامايدان كەيىن بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم رەتىندە  اكتسيونەرلىك قوعام بولىپ قۇرىلاتىنى انىقتالدى. وسىعان وراي پارلامەنتتە جاڭا زاڭ جوباسىنىڭ تانىستىرىلىمى ءوتتى. 
زاڭ جوباسىنا سايكەس، قوردىڭ نەگىزگى قىزمەتتىك مىندەتى - زەينەتاقى سالىمىن، ەرىكتى كاسىبي زەينەتاقى سالىمى مەن ەرىكتى زەينەتاقى سالىمىن تارتۋ بولىپ ايقىندالدى. ال  قوردىڭ زەينەتاقى اكتيۆتەرىن ساقتاۋ مىندەتىن ۇلتتىق بانكى جۇزەگە اسىراتىن بوپ شەشىلدى.

"جاس قازاق" گازەتى