1. قاڭتار

ساۋلەم-اۋ، مەن وسىناۋ اپپاق ارمانداي اقشا قاردى كۇرەيتىن كۇرەك سۇراي بارىپ، جانارىڭا جولىقتىم عوي...

* * *

قار كەتىپ، كۇن جىلىنىپ، جەر ءجىپسىپ جاتىر ەكەن; تاۋ جاقتان مايدا سامال ەسەدى، الدەقايدا اتىنىڭ قۇيرىعىن شارت ءتۇيىپ العان جولاۋشى قۇيعىتىپ بارادى; اسپان اشىق، قارعا قارقىلداپ، ساۋىسقان قارا سيىردىڭ مۇيىزىنە قونىپ وتىر، شۋاققا بالقىپ جالماڭ-جالماڭ كۇيسەپ جاتقان قارا سيىردىڭ ءجۇنى تۇلەپ، ءار جەرىنەن ويدىمدالىپ تەرىسى ىرسيادى; وزەندە ءالى دە ەرىپ تاۋسىلماي جاتقان مۇز قارا الا-تورى الا كىر; ال وزەنگە اسىعىس قۇلاعان بۇلاقتاردا ەس جوق، ءتۇسى ساپ-سارى; شالدار كۇپىبىن ءالى تاستاماعان، تەك جاستار عانا توڭازىعانىنا قاراماي جەڭىلتەك جەلىگەدى; كوكتەمنەن حابار بار; بىراق الدە دە قارا قاتقاعى مەن قارا سۋىعى ەرىندى جارىپ، بەتتى قاعادى; نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ۇيگە كىرگىم جوق; كوكتەمنەن كورىمدىك سۇراپ، سىلبىراڭ جولعا ءتۇسىپ قىرعا شىققىم كەلدى; قىرعا شىعىپ جاۋقازىن تەرگىم كەلدى، جاۋقازىن تەرىپ ءجۇرىپ: "ەي، الەم، مەن ساۋىقتىم سىرقاتىمنان!" دەپ جەر سالعىم كەلدى; جاس تالدى ات قىلىپ ءمىنىپ، جاس بالاشا شاپقىلاعىم كەلدى; بۇرتيىپ ءبۇر اشا باستاعان قايىندى ايمالاپ، جەر كوكتى زىرلاتا شىر اينالعىم كەلدى; بارىنەن دە بۇرىن كوكتەم قۇسىن قۇتتىقتاپ، جامان ۇيىمە قوناق ەتكىم كەلدى; مەن باعاناعى كۇيرەۋىك سەزىم، جالعان ويدىڭ ءبار-بارىنەن قۇلانتازا ايىقتىم; زامانشا تازاردىم، جاساردىم...

- ۋا، حالايىق! ۇلى ءىستىڭ ۇلى كۇنى - مەن سىزدەردىڭ ءبار-ءبارىڭىزدى شاقىرىپ، قوناق ەتىپ، ات شاپتىرىپ، التى الاشتى دۇرلىكتىرىپ توي جاساسام دا ارتىق ەمەس، اتتەڭ، قول قىسقا.

- ۋا، حالايىق! ۇلى ءىستىڭ ۇلى كۇنىندە مەن ءبىر جاس قىزعا عاشىق بولۋىم ءھام ونى ماڭگى-باقي ايالاپ ءوتۋىم دە ارتىق ەمەس ەدى - اتتەڭ، رۇقسات جوق...

- ۋا، حالايىق! ۇلى ءىستىڭ ۇلى كۇنىندە ناۋرىز كوجەنى كوكسەگەنىم راس ەدى - اتتەڭ، قايناتىپ بەرەر انام الىستا...

- ۋا، حالايىق! مەنىڭ قولىمنان ءبىر-اق نارسە كەلىپ تۇر، ريزا بول - ۇلى ءىستىڭ ۇلى كۇنى قۇتتى بولسىن. اق كوپ، ۋايىم جوق بولسىن! مۇنى ايتىپ وتىرعان ءتىپتى دە وسىناۋ جولداردىڭ يەسى ەمەس، جو-جوق، بۇل اق تىلەكتىڭ اۆتورى ون التى مەن جيىرما بەستىڭ اراسىنداعى قىز-جىگىتتەر، ال ءتۇستى كورگەن -جيىرما بەستەن اسقان مەن.

3. قازان

...ەرتەڭىندە قار جاۋىپ قالعان ەكەن. كەشە عانا التايدىڭ بوكتەرىندە جاتقان قار كۇنى ەرتەڭ كەلەتىن ازىناڭقى قىستىڭ حابارشىسىنداي، ورمان-توعايدى كومىپ تاستاپتى. ازاندا عانا جاۋعان اقشا قار كامەلەتكە جاڭا تولعان قىزدىڭ ارىنداي تازا ەدى. سەن تازالىقتى سودان دا سەزەسىڭ. مەزگىلسىز جاۋعان قار ءوز ابەستىگىنە ءوزى ۇيالعانداي، ءتىپتى عۇمىرىنىڭ كۇرمەۋگە كەلمەيتىن قىسقالىعىن سەزەدى بىلەم، وزگەشە جۋاس كۇيدە. توتەنشە كورىنىسكە تاڭ-تاماشا بوپ، جاس بالاشا ءماز قاراعان اۋىل ادامدارى بيىلعى قىستىڭ مىنا قوقان-لوقىسىنان شىنداپ تىكسىنىپ تە قالىپ ەدى. جۇقالاڭ جاۋعان قاردى تەك ەرەسەك ادامدار مەن ەرتە تۇراتىندار عانا كورە الادى. كۇننىڭ كوزى شىعا، ەرىپ كەتتى. سونسوڭ، قازان ايىنىڭ سارجاعال كۇزى قايتا ۇستەمدىك الىپ، دۇنيەنى ماڭگى جۋاستىقكا بولەگەن ماۋجىر مەزگىل باستالدى. ماۋجىر مەزگىل. التاي وڭىرىڭدە بولەكشە عوي. بىلەسىز بە، كۇز مۇندا الدەقايدا ەرتە تۇسەدى دە، سوزالاڭداپ ۇزاق جاتىپ الادى. شىركىن، كۇزى قانداي كەرەمەت دەسەڭىزشى! ءسىز ونداي تاڭعاجايىپ سالتاناتتى ءارى سابىرلى كۇزدى ەش جەردەن تابا المايسىز. ويتكەنى مۇندا استە دە قوڭىر، نە بولماسا سارى كۇز بولعان ەمەس. مۇنداعى كۇزدىڭ بوياۋى ءالى تابىلعان جوق. بىلەسىز بە، الگى ءبىر ازاڭدا جاۋعان اقشا قار ەري-ەري بۇرىنعى ورنى - تاۋ بوكتەرىنە ىسىرىلدى دا، تاۋ مەن دالا اراسىن شەكارالاپ جاتتى. ەگەر ءسىز توڭازىعانداي بوپ، ءوز-وزىڭىزدەن تىتىرەنىپ، سالقىن لەپتى سەزگەندەي بولساڭىز ول - اناۋ جاتقان قاردىڭ اشۋى - قىسقا عۇمىرىنا شىداي الماعان وكپە-نازى. تاڭەرتەڭ جالعىز اياق جولعا ءتۇسىپ الىپ، تاۋ بوكتەرىنە قاراي ورمەلەڭىز. قار سۋى ءالى دەگدىپ تە بولماعان اعاش ۇيلەر بۋسانىپ، بىرتە-بىرتە الىستاي بەرەدى. بىراق نەعۇرلىم بيىكتەگەن سايىن، اياق استىندا قالىپ بارا جاتقان قوڭىر اۋىل سولعۇرلىم جاقىنداي تۇسەتىندەي. اۋىلدىڭ ءور جاعىندا كوكتەرەك دەپ اتالاتىن قالىڭ توعاي بار. سول توعايدى قاق جارىپ تاۋ بۇلاعى اعادى. تاۋ بۇلاعى قۇلدىراڭ قاعىپ اسىعىس اعۋشى ەدى. تاۋ بۇلاعىنىڭ ەرنەۋىن سان ءتۇرلى ورنەك جاساعان قابىرشاق مۇز جىرىمدايتىن. مۇز سونشالىق عاجاپ ويۋ-ورنەك جاساپ، بىرەسە سۋۆەنيرگە، بىرەسە گاۋھار مونشاقتارعا ۇقسايتىن. سول مولدىرەپ تۇرعان مۇز ءسىزدىڭ كوز الدىڭىزعا كۇمىس القانى نەمەسە جاقۇت ءوڭىردى ەلەستەتەر. ەگەر سول مۇز مونشاقتىڭ ءبىرىن سىرت ەتكىزىپ ءۇزىپ الىپ، اۋزىڭىزعا سالىپ تاۋساڭىزشى - سوندا عۇمىرى شولىركەمەيتىندەي اسەر الاسىز. سوسىن ءسىز سول بۇلاقتىڭ سىلدىر-سىلدىر ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىپ، شالقاڭىزدان جاتساڭىز، قاياۋسىز توڭكەرىلىپ تۇرعان كوك كۇمبەزىنە كوزىڭىز تۇسەدى. اسپان دۇنيە ءمۇڭلى ارمانعا، اناۋ ءبىر تىزبەكتەلە ۇشىپ بارا جاتقان قۇستاي ۇشقىر ويعا يتەرمەلەيدى. ءسىز قوڭىر سالقىن تازا اۋانى جۇتىپ، قاي-قاي-داعى قيالعا شومىپ ۇزاق جاتار ەدىڭىز، ءتىپتى ارقاڭىزدان شىم-شىمداپ سىز وتكەنىن دە سەزبەي قالارسىز.

ايتپاقشى، ءسىزدىڭ ءدال تۇسىڭىزدان اناۋ اۋىلدىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى سۋ الاتىن بولار. ءسىزدىڭ ەس-ءتۇسسىز سۇلاي جاتۋىڭىز ولارعا توتەنشە قىلىق بولىپ كورىنەدى دە، كوپكە دەيىن توسىرقاي قاراپ، ارتىنا جالتاق-جالتاق بۇرىلىپ بارادى... ءيا، ءسىز كەلىنشەكتەردى تانىپ سالەم بەرەسىز، ال اناۋ جاس قىز وزىڭىزگە ەسەندەسەدى. قانداي ادەمى! بۇل اۋىلدا مۇنداي تاماشا قىز جوق ەدى-اۋ. قايدان كەلدى ەكەن؟

"كەشىرىڭىز، ءسىز كىم بولاسىز؟" "تانىمايسىز با، اعا، ءبىز ءتورتىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەندە، اعا پيونەر ۆوجاتىي بولىپ ەدىڭىز عوي". ءيا، قۇداي ۇرىپ الجاستىڭىز. ارتتا التى جىل قالدى عوي...

ءسىز قاتتى ويلاناسىز، قاتتى ويلانىپ تۇرىپ الا بوتەن جۋاس سەزىمگە بەرىلىپ، اعىل-تەگىل جىلاعىڭىز كەلەر، بالكىم. سونسوڭ الگى ءبىر توعاي ارالاپ كەتكەن جالعىز اياق سۇرلەۋگە ءتۇسىپ، وكپەڭىزدى قولعا الا جۇگىرىڭىز. ەكى بەتىڭىزدى ءالى تولىق تۇسە قويماعان جاپىراق سابالاپ، اياعىڭىزدى بۇتاق شالادى. شىرىڭكىرەپ قالعان توماردىڭ ۇستىنە وتىرىپ، ەنتىگىڭىزدى باسىڭىز، توڭىرەككە تاعى دا كوز سالىڭىز. اۋىل جوق، كوزدەن تاسا بولعان. ورمان ءىشى دىمقىل. انە، ءبىر توپ ەشكى ءجۇر. يتمۇرىنعا قارعىپ، باسىن ءيىپ الادى دا، كىرتىلدەتىپ جەي باستايدى. يتمۇرىندا "س" ءۆيتامينىنىڭ اسا مول ەكەنى ەسىڭىزگە ءتۇسىپ، ءسىز دە جەيسىز. ورمان ءىشى سارعىش جاپىراققا توسەلگەن. قالبالاقتاي ۇشىپ-ءتۇسىپ تۇرعان جاپىراق كەۋدەڭىزگە وردەن بولىپ تاعىلادى. ونى الگىندە عانا باستالعان كۇزگى جەل تاعار. بايقايسىز با، جەل تۇرعاندا، ورمان ىشىندە وتىرۋ قانداي قورقىنىشتى. اعاشتاردىڭ ۇشار باسى تەڭسەلىپ، سەندەي سوعىلىسقاندا، سول اعاشتاردىڭ ۇشار باسىندا قونىپ وتىرعان قارعالار ازان-قازان قارقىلداپ، ءالى دە تۇسپەي ءىلىنىپ تۇرعان جاپىراقتار سىڭسىعان ءالسىز ءۇن شىعارىپ - بارلىق دۇنيە سىقىر-سىقىر قوزعالعانداي، ەندى ءبىر ماۋرىتتەن كەيىن استان-كەستەن اۋناپ كەتەردەي زارە-قۇتىڭدى اتار بولار. اعاش نەعۇرلىم بيىك بولسا، تەڭسەلىسى كۇشەيىپ، مويىل-دولانا سەكىلدى جەرتاعان جەمىس اعاشتارى ەپتەپ قانا قوزعالار ەدى. ورمان توپىراعى اسا دىمقىل، اتتاعان سايىن تابانىڭا جاپىراق جابىسىپ، جاس بالانىڭ ەڭبەگىندەي بىلقىلداعان جەر ويىلىپ كەتەردەي اسەر قالدىرماق. وسى الاي-دۇلەي ورمان ءىشىن ارالاپ ءجۇرىپ، بۇتا-قاراعاننىڭ تۇبىندە كيىز ءۇي بولىپ، تۇتاسىپ جاتقان مۇكتى بولجايسىز. ول دا سۋ، كىلەمنىڭ تۇگىندەي ۇلپىلدەك، باسساڭ تاباننىڭ ءىزى قالادى. ال ەندى وسى بۇتا-قاراعاننىڭ ارا-اراسىنا شىنداپ ۇڭىلسەڭ، كۇز سۇرقىنا ىرىق بەرمەي قاسقايىپ تۇرار اق گۇلدى كورەسىڭ. ول - كۇز گۇلى. ءسىز ءبۇل قار جاۋعانشا سولماي، نە ءتۇسىن بەرمەي جايناپ تۇراتىن اق گۇلدىڭ اتىن بىلمەيسىز، ارينە. ايتىڭىزشى، سول كۇز گۇلىن تەرىپ كوردىڭىز بە؟ ەگەر تەرسەڭىز، حوش ءيىسى بارىن سەزگەنسىز. بۇدان ءارى مىناۋ قورقىنىشتى ساياحاتتان مەزى بولعانداي كەرى ورالاسىز. ارتىڭىزدان سالت اتتىلار قۋىپ جەتەدى. سالەمدەسىڭىز، مىندەتتى تۇردە، "اسسالاۋماعالەيكۋم" دەپ باس ءيىڭىز، ويتكەنى ولار ءسىزدىڭ جارىلقاۋشىڭىز، ويتكەنى ولار ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، مال باعىپ جۇرگەن اۋىلداستارىڭىز. ءۇستى-باسى سۋ-سۋ، ارتىنداعى بوكتەرگەنى سالپ-سالپ ەتىپ جەلىپ وتە بەرەدى جانىڭىزدان. ءسىز بىلەسىز بە، ولار سوناۋ اپپاق قار باسىپ، تىم-تىرىس ۇيقتاپ جاتقان التايدىڭ ار جاعىنان كەلەدى. قار جامىلىپ، مۇز توسەنىپ كەلەدى. التاي كۇزىنىڭ تۇنگى مەزەتتەگى كورىنىسى ءتىپتى كەرەمەت! كۇندىزگى ىزىڭ-ىزىڭ سوققان جەل ساپ بولىپ، ۇيقىلى-وياۋ جاتاتىنى بار. ۇيقىلى-وياۋ قالعىپ جاتقان شاعىندا قىستاققا پىشەن تاسىپ ارقىراعان تراكتور ءۇنى بەيمازالايدى. تراكتور تىم الىستا ەكەنىن، ايتسە دە ءتۇن قوينىن تىلگىلەگەي داۋسى جاقسى ەستىلەتىنىن بايقايسىز. تۇندە جاڭعىرىق تەز ەستىلەدى. بايقايسىز با، اناۋ قاپ-قارا بوپ شوگىپ جاتقان تاۋدىڭ ءدال ورتاسىنان وت جىلتىرايدى. الىستان قاراعاندا مىناۋ الىپ ۇيقىداعى التايدىڭ شىراعدانداي جانعان كوزى ىسپەتتى. بىراق ول تراكتوردىڭ شامى. ءسىز ەندىگى ساتتە الگىندە عانا مارە-سورە بوپ قۋاقىلانا كوز قىسقان جۇلدىزداردىڭ بىرتە-بىرتە ازايىپ، ازايىپ ەمەس-اۋ، قوپ-قوشقىل بۇلتتىڭ استىندا قالىپ بارا جاتقانىن بايقايسىز. ءسىز مىنانى بايقايسىز: قارا كوك اسپاندى تۇتاستىرىپ بۇلت تورلايدى. تۇستىكتەن جەل تۇرادى. تاڭعا جۋىق تىرسىلداپ تامشى تاما باستايدى. نوسەر ءۇنسىز ۇرلانىپ جاۋادى. دەمەك، ءبىر اپتا باس كوتەرتپەيتىن اقجاۋىنعا ۇلاسادى. اقجاۋىن ۇزاق جاۋادى. حالىق ايتادى "جۇماعا جاۋدى، جۇماعا اشىلادى". جۇماعا ايىعار نوسەر ماياداعى ءشوپتى بورسىتىپ، جيىلماي قالعان ءدان بولسا شىرىتەدى. ءتىپتى جاڭا عانا ورىپ العان استىق كوكتەپ كەتەر. مول تابىسقا كەنەلتەتىن - كۇز، سالدىر-سالاق شارۋاشىلىقتى سان سوقتىرار دا - كۇز. وسى كۇزدە اگرونومدار مۇرتىنان جىميادى. "ەكى جوسپار ورىندادىق. ءۇش جوسپار ورىندادىق، ءتورت جوسپار ورىندادىق..." دەيدى. ءسىز ءازىل ايتاسىز: "قۇلاعىنان تارتىپ شىعارعان جوقسىڭ. بىلتىر نەگە بەرمەدىڭ وسى جوسپاردى. اۋسەلەندى كەلەر جىلى كورەرمىز، ءبارى دە اينالايىن تابيعاتتىڭ سىيى", - دەيسىز. وسى كۇزدە مال سەمىرىپ، شارۋاشىلىق ءبىر ورايلانادى دا، كوپ جىگىتتەر ۇيلەنىپ، سونشا قىزدار تۇرمىسقا شىقپاق. ءسىز ەستيسىز: كەشە جۇمابايدىڭ جالعىز قىزىن الىپ قاشىپ كەتىپتى، قۇرىمبايدىڭ ۇلكەن قىزى كۇيەۋىنەنن ءبولىنىپ كەتىپتى. ءسىز ەكەۋىن دە ەسىڭىزگە تۇسىرە الماي دال بولاسىز. ويتكەنى ءسىز مىنا اۋىلدا بۇدان التى جىل بۇرىن بولعانسىز. ول شاقتا ولار التىنشى وقيتىن. ءسىز ويلاناسىز، قاتتى ويلاناسىز.

ءسىز بىلەسىز بە، بيىلعى كۇز اسا جومارت بولدى. پىشەن اتتىڭ تاڭبالىعىنان ءوستى. قارا جەر دەپ اتالاتىن سارتاپ بوكتەردە ات جارىپ جۇرە المايتىن اق سەلەۋ ءوستى. اقسەلەۋ مەن بيدايىقتىڭ اراسىن اشىپ قالساڭىز، تۇبىتتەي ءتۇتىلىپ جاتقان جوڭىشقانى كورەسىز. قاراڭىزشى، اناۋ ءبىر دىلكە بۇلاعىنداعى قوراعا سالت اتتى الدەكىم بەتتەپ بارادى. ول وسى اۋىلدىڭ باسقارۋشىسى بەرىكبول اقساقال عوي. بەكەڭ الپىسقا تولدى. بىراق اتتان ءالى تۇسكەن جوق. ەرتەڭ جايلاۋدان كوشىپ كەلەر وتاردىڭ قىستاقتارى جايلى، ءبۇتىن، ءارى جىلى ما، سونى تەكسەرىپ ءجۇر. جايلاۋ دەمەكشى، ول جاققا قار جاۋىپ قالدى عوي. شوپانداردىڭ كۇنى نە بولدى ەكەن. جاس بالاسى بارلار قوستا قالاي وتىر... ەگەر تاۋ ومىرىنەن حابارىڭىز جوق بولسا، بۇل سۇراقتاردىڭ بايىبىنا بارا الماي اتتاناسىز. بىلەسىز بە، تاۋ ءوڭىرىنىڭ كۇزى، تاۋ وڭىرىندە مەكەندەيتىن ادامدار ءبىر ءتۇرلى جۇمباق-تى، ءبىر ءتۇرلى ەركىن ءارى ەڭسەلى كەلەتىندەي. تاۋ وڭىرىنە ءبىر رەت بارىپ قايتساڭىز، ونە بويى ارىلمايتىن التايدىڭ وزىندەي ءبىر اسقار ارمان ارقالاپ قايتاسىز. ول جاققا قازىر، مۇمكىن، قار جاۋىپ قالعان دا شىعار، مۇمكىن، تاۋداعى جاۋعان قار كۇن كوتەرىلە ەرىپ كەتكەن شىعار. جايلاۋداعى وتارلار قىستاققا الدەقاشان كوشىپ كەلىپ قونعان شىعار. شىركىن-اي، التاي كۇزىنىڭ شىن سىرىن، التاي كۇزىنىڭ ناعىز بوياۋىن قاشان ۇعىپ، قاشان تابار ەكەنبىز...

ادام ۇيدەن شىقتى دا، كوك زەڭگىر اسپانعا قارادى. وزگەشە جۋاس كۇيدە ەكەن. ونىڭ ويىنا ءبىر كەزدەگى پەندەلىك ىستەرى ءتۇستى. ول سوناۋ كوكتەمدە، جادىراعان جازدا - جاس شاعىندا نە ىستەمەدى. قازىر كۇز. ونىڭ قولىنان - قۇدىرەتى كۇشتى قولىنان تۋىنداعان مىڭ-ميلليون جويقىن ىستەردى تارازىلاپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق سونىڭ ءبار-ءبارى ءوز زەردەسىندە سايراپ تۇر. كەڭ دۇنيەنىڭ، كەمتار دۇنيەنىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭعان ماڭگى جاس ادام تابيعات يەم بەرە سالعان اسقان اقىل، سۇراپىل قۋاتپەن جۇمىر جەردى الشاڭ-الشاڭ تاپتاپ، ءوز قۇدىرەتىنە ماساتتانعان كەيىپتە. الەمدەگى القيسسانىڭ مەن-مەن يەسى - ادام. شىر ەتىپ تىرشىلىك ەسىگىن اشقانداعى ۇققانى - شىر كوبەلەك اينالا بەرەتىن جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى: قىسى، كوكتەمى، جازى، كۇزى بولاتىنىن باعامدادى. بايقاسا، وسىنىڭ قايسىبىرى دە ءبىر-بىرىنە كەرەعار، استە ۇقسامايتىن قۇبىلىس. ايتسە دە قويان-قولتىق بايلانىستا ساباقتاس. ادام ءوز عۇمىرى وسى جىلدىڭ ءتورت ۋاعىنا تەلۋلى ەكەنىن ۇقسا كەرەك-كوكتەمدە تۇرىپ، كۇزدى ساعىناتىن، كۇزدە تۇرىپ، كوكتەمدى ساعىناتىن.

ەكى قولىن ارتىنا ۇستاپ، باسىن تومەن سالبىراتىپ مارعاۋ ءجۇرىپ كەلە جاتقان ادام وتكەن كۇندەرىن ويلاپ، مىناۋ سارجاعال جومارت كۇزدى ىشتەي القاۋدا. بىراق، وسىنىڭ ءبارى دە اينالايىن كوكتەمنىڭ جەمىسى ەمەس پە، جادىراعان جازدىڭ تاماشا كۇندەرى بولماسا، وسىنشالىق مول ىرزىق توپىرلاپ كەپ، كۇزدە توعىسار ما، ال كۇز بار بايلىقتى باۋىرىنا باسىپ يەمدەنىپ جاتىر.

- دەگەنمەن، - دەدى ادام، ساۋ-ساۋ ءتۇسىپ تۇرعان جاپىراقتىڭ ءبىرىن قاقشىپ الىپ، - ءبىز دە وسىناۋ جاپىراق سەكىلدى سارعايىپ بارىپ قۇلاپ تۇسەمىز. كەلەسى كوكتەمدە جاڭاسى كەلەدى دۇنيەگە. ول جاڭا تاعى دا سارعايادى، تاعى دا... تاعى دا جاڭاسى... جەر بەتىندەگى يەن بايلىق مەنىڭ يەلىگىمدە، ەندەشە، كۇز دە مەنىڭ تاڭىرىمە ءتاۋبا جاساۋى ءلازىم. كۇز... كۇز... كۇز. ايتسە دە وسى مەزگىل ماعان وزگەشە ىستىق. كوكتەمدە لەپىرىپ الا-قايلادىق، جازدا دالباقتاپ ەس-ءتۇسسىز شابا بەردىك، كوپ كەشىكپەي قىس تۇسەدى - كەك قۇرساۋعا كومىلە باستايمىز، ال قازىر ويلىمىن، ەس كىرگەن سەكىلدى. جۇرەگىمدى ءبىر جۇقالاڭ مۇز قابىزداعان، يۋ-قيۋ شارۋادان بويىم بوساپ، ەس جيعاڭدايمىن. بيىل مەن كوپ نارسە تىندىردىم. بيىل مەن ءۇشىن قۋانىش جىلى، ال كەلەر جىل قالاي باستالادى، قالاي اياقتالادى، بال اشىپ بىلەر اۋليە قايدا...

كۇز - مەنىڭ ەسىمە: بۇدان ەلۋ جىل بۇرىنعى قازاقتىڭ ەلىن ءتۇسىردى، تايعاق تاعدىردىڭ تاياعىنان تۇرالاعان حالىق قورعاسىنداي شوگىپ جاتقان اۋىر تۇماننىڭ اراسىنان جىلت ەتكەن كۇننىڭ كوزىن ىزدەدى. جىلت ەتكەن كۇن كوزىنەن جالت ەتكەن باقىت وتىن ىزدەدى. سۇرعىلت تۇماننىڭ اراسىندا اداسىپ جۇرسە دە تالانتتى ۇلدار تۋدىرىپ، سودان ءۇمىت كۇتەتىن. "كۇزگى بۇلت ءتۇسى سۋىق قاپتايدى اسپان", "مەن وياۋ، ەل ۇيقىدا، وتتار سونگەن" تاياعىنا سۇيەنىپ ءبۇرسيىپ وتىرعان قازاق -ماڭگى وياۋ قازاق سازارىپ جاتقان قايعىلى دالادان قانشاما ءجابىر كورسە دە، جەرىگەن جوق. ارايلى اقتاڭىن اسىعا كۇتەتىن ەدى ول. ال قازىرگى كۇز باسقاشا، مۇلدەم باسقاشا... كۇز دە وزگەرەدى ەكەن-اۋ...

ادام ويلى كۇيدە ايانداپ بارادى. ول كۇزدىڭ تاعى دا قانشالىقتى تىڭ دۇنيە تۋدىرىپ، جەر بەتىنە قانداي جاڭالىقتار اكەلەتىنىن، قانشالىقتى ادامدى باقىت قۇنداعىنا بولەپ، قانشالىقتى ادامدى جەتىم-جەسىر تاستايتىنىن بولجاعىسى كەلەدى. بىراق ەرتەڭدى ەسكە الۋ مۇمكىن ەمەس. ول تاعى دا وتكەنىن - ۇلان-عايىر جاقسىدا، جامان دا ءىس تىندىرعانىن ويلادى. "تابيعات جاراتقاننىڭ قۇپيا سىرىن اشۋعا تىرىسامىز-اۋ، بىراق ءبارىبىر سول تابيعاتتىڭ ۇلىمىز، ىرقىنان شىعىپ قايدا بارامىز.

مەن - اداممىن. بىراق ءبارىبىر تابيعاتتىڭ قۇلىمىن. مەن ءوز اناما - ءوز تابيعاتىما قول جۇمساعان كۇندەرىم بولدى. قانداي كەسىرلىك. كۇز - تۇمان، ىزعار، بوز قىراۋ، سارعايۋ، ويلانۋ، كۇيەك، كۇزەم الۋ، استىق ورۋ، قورا قامداۋ، جاڭا وقۋ جىلىن باستاۋ، سوعىم سويۋ عانا ەمەس. كۇز - ادام، جاسارادى، ماسايرايدى، سوسىن... سوسىن سولا باستايدى", - دەپ ءتۇيدى ادام. ادام، انە، ورىندىقتاعى جاپ-جاس قىز بەن جىگىتكە قارادى. قاۋىشا جابىسىپ ءماز بولىپ كۇلىسەدى. كۇزدىڭ كەلىپ قالعانىن سەزبەيتىن سەكىلدى. سول ورىندىقتىڭ بەرگى شەتىندە پالتوسىنىڭ جاعاسىن ءتۇرىپ، قول شاتىرىن تايانىپ، ءبۇرىسىپ وتىرعان ەگدەلەۋ قىز كوزىندە مۇڭ، قاياۋ بار. ەشكىمگە قاراعىسى كەلمەي، ءبىر نۇكتەگە قادالىپ، وي تۇبىنە سۇڭگىپ كەتكەن. سوسىن كۇرسىندى. كۇزدىڭ كەلىپ قالعانىن تەك ءوزى عانا سەزگەندەي... ەپتەپ جەل تۇرىپ ەدى، جاپىراق جاۋىپ، سول جاپىراقتىڭ ءبىرىن الگى قىزدىڭ ومىراۋىنا قادادى. ونىڭ كۇزدەن العان بار سىيى وسى ەدى.

ادام كۇزدىگۇنى ويلى كۇيمەن اسىقپاي ايانداپ بارادى.

Мобильді қосымшаны жүктеп алыңыз!