ادام ساۋداسى بۇكىل الەم بويىنشا تۇساۋ سالۋى قيىن اسا اۋىر قىلمىس. ادام ساۋداسى زاڭنىڭ كۇشىن السىرەتىپ، حالىقارالىق شيەلەنىس تۋعىزىپ، تۇراقسىزدىققا الىپ كەلۋى مۇمكىن. ونىمەن قوسا، ادام ساۋداسىمەن اينالىساتىن ترانسۇلتتىق قىلمىستىق ۇيىمداردىڭ قازىناسىن تولتىرادى.

ادام ءومىرىنىڭ كۇل-تالقانىن شىعارىپ، مورالدى تۇردە جويىپ تىناتىن، ءتىپتى ولىمگە اپاراتىن قىلمىس – ادام ساۋداسى الەمدەگى زاڭسىز بيزنەستىڭ ىشىندە ءۇشىنشى ورىندا تۇر. ءبىرىنشى ورىندا – قارۋ-جاراق ساتۋ، ەكىنشى ورىندا – ەسىرتكى ساتۋ جانە ءۇشىنشى ورىنعا ادام ساۋداسى شىققان. بۇۇ كوشى-قون كوميتەتىنىڭ ەسەبى بويىنشا ادام ساۋداسىمەن اينالىساتىندار جىلىنا 150 ملرد دوللار تابىسقا كەنەلەدى ەكەن.

قازاقستان دا الەمنىڭ وزگە ەلدەرى سەكىلدى ادام ساۋداسىمەن كۇرەستى جۇرگىزۋگە كۇش سالىپ جاتىر. وسىعان قاراماستان ادامدى ساۋدالاۋ، ونى ۇرلاۋ، ەركىنەن تىس جۇمىسقا سالۋ قىلمىستارى تولاستاعان ەمەس.

الەمدەگى ادام ساۋداسى قۇرباندارىنىڭ 70 پايىزدان استامى – قوعامنىڭ ءالسىز توبى – ايەلدەر، ءجاسوسپىرىم قىزدار. جالپى قۇربانداردىڭ ۇشتەن ءبىرىن بالالار قۇرايدى. ادام ساۋداسىنا قاتىستى كەڭ تاراعان قىلمىس – ايەلدەردى جەزوكشەلىككە سالۋ. قازاقستاننان ۇرلانعان ايەل ادامدار رەسەي، تۇركيا جانە ساۋد ارابياسى سەكىلدى ەلدەرگە جونەلتىلەدى. اتالعان ەلدەرگە قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن ۆيزالىق جەڭىلدىكتەردىڭ بولۋىمەن دە بايلانىستى. جۇمىس ىستەۋ ماقساتىندا شەتەلگە بارىپ، الدانىپ، قۇلدىققا ءتۇسىپ قالاتىن وتانداستار دا از ەمەس.

سونىمەن قاتار، كورشىلەس ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن قازاقستانعا كەلىپ، ءتانىن ساۋدالايتىندار دا بارشىلىق. قازاقستانعا قۇرىلىس، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ساۋدا-ساتتىق سالاسىندا ەڭبەك ەتۋگە كەلىپ، قۇلدىققا ۇشىراپ جاتاتىن ەر ازاماتتار دا بار. ادام ساۋداسى فاكتىلەرىنىڭ كوشى-قون ۇدەرىستەرىمەن بىرگە وسەتىنىن مونيتورينگ جۇمىستارى دالەلدەيدى.

قازاقستاندا 2018-2020 جىلدار ارالىعىندا ادام ساۋداسىنا بايلانىستى 1 100-گە جۋىق قىلمىس تىركەلگەن.

Globalslaveryindex-ءتىڭ 2016 جىلعى دەرەگى بويىنشا، قازاقستان ادامدى قۇلدىقتا ۇستاۋ قىلمىسىنىڭ بولجامدى تارالۋى جونىنەن ەۋروپا مەن ورتالىق ازيا وڭىرلەرىنە كىرەتىن 50 ەلدىڭ ىشىندە 21-ءشى ورىندا تۇر، 75 مىڭ ادام قۇلدىقتا دەپ كورسەتىلگەن. دەگەنمەن دەرەكتەردىڭ ناقتىلىعىنا ەشكىم كەپىل بولا المايدى. سەبەبى: شەتەلدەن كەلەتىن ميگرانتتاردىڭ قۇلدىققا تۇسۋىنە قاتىستى مالىمەتتەر انىق ەمەس. ونىڭ ۇستىنە قۇلدىققا تۇسكەندەر بوساعاننان كەيىن كەك الۋشىلار بولۋى مۇمكىن ەكەنىنەن قاۋىپتەنىپ، شاعىم ايتپايدى.

سوندىقتان رەسمي قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعانداردى ەسەپتەمەسەك قۇلدىققا ءتۇسىپ، ادام ساۋداسىنىڭ قۇربانىنا اينالعاندار تۋرالى تاپ باسىپ ايتۋ قيىن. جوعارىدا اتالعان ۇيىم سياقتى تاۋەلسىز ينستيتۋتتار مونيتورينگ ناتيجەسىن، زەرتتەۋلەردى نەگىزگە الىپ بولجام جاسايدى.

قازاقستان سوڭعى جىلدارى ادام ساۋداسىمەن كۇرەس باعىتىنداعى زاڭنامالىق بازانى كۇشەيتتى. 2006 جىلى ادام ساۋداسىنا قاتىستى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك ىسكە قوستى. وسىلايشا جايلاپ جاۋاپكەرشىلىك دەڭگەيى قاتاڭداتىلدى. قازاقستان 2008 جىلى بۇۇ پالەرم حاتتاماسىنا قول قويدى.

بىراق  اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى 2019 جىلعى ەسەبىندە قازاقستاندى ادام ساۋداسىمەن كۇرەستە «باقىلاۋداعى ەلدەر» قاتارىنا ەنگىزىپ، ەلدەگى زاڭنامالىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءالسىز دەپ تانىدى. وسىعان بايلانىستى بۇل باعىتتاعى قىلمىس سانى دا ازايماي وتىر دەپ دابىل قاقتى.

قازاقستان مەن اقش اراسىندا كەڭەيتىلگەن سەرىكتەستىك تۋرالى كوميسسيا بار. 2019 جىلدىڭ قاراشاسىندا وسى كوميسسيانىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن ادام قۇقىقتارى جونىندەگى جۇمىس توبى قۇرىلدى. جۇمىس توبىنا قر ادىلەت مينيسترلىگى مەن قازاقستاننىڭ اقش-تاعى ەلشىلىگى جەتەكشىلىك ەتتى.

«باقىلاۋداعى ەلدەر» 4 ساناتقا بولىنەدى. قازاقستان اتالعان ەسەپتە ءۇشىنشى ساناتتاعى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلعان. بۇل ساناتقا قوسىلعان ەلگە حالىقارالىق دەڭگەيدە شەكتەۋلەر (حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ كومەگىن شەكتەۋ، گۋمانيتارلىق ەمەس كومەك تۇرلەرىن توقتاتۋ ت.ب.) نەمەسە اقش باستاعان كەيبىر ەلدەردىڭ سانكتسياسى سالىنۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك.

قازاقستاندا قىلمىستىق كودەكسكە وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، ادام ساۋداسىنا بايلانىستى كىنالى تۇلعالارعا جاۋاپكەرشىلىك كۇشەيتىلدى. اتاپ ايتساق، 2014 جىلعى 3 شiلدەدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسى 128 بابىنىڭ 1-تارماعىندا «ادامدى ساتىپ الۋ-ساتۋ نەمەسە وعان قاتىستى وزگە دە مامiلەلەر جاساسۋ، سول سياقتى ونى قاناۋ نە ازعىرىپ كوندiرۋ، تاسىمالداۋ، بەرۋ، جاسىرۋ، الۋ، سونداي-اق قاناۋ ماقساتىندا وزگە دە ءىس-ارەكەتتەر جاساۋ – مۇلكى تاركىلەنىپ، ءتورت جىلدان جەتى جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى» دەپ جازىلعان.

بۇرىن جازا 3 جىل بولاتىن. ال ادام ساۋداسىنا قاتىستى توپتىق تۇردە جاسالعان قىلمىس بولعان جاعدايدا قىلمىسكەردىڭ مۇلكى تاركىلەنىپ، 15 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى قاراستىرىلعان. جابىرلەنۋشىمەن الدىن جازباشا كەلىسىم، الا ءسوز بايلاسۋ، پسيحيكالىق الداپ-ارباۋ، ماتەريالدىق تاۋەلدىلىك جاعدايىن پايدالانۋ سياقتى جاعدايلاردار دا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى.

بيىل  ەلىمىزدە العاش رەت ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەس تۋرالى زاڭ جوباسى قولعا الىندى. زاڭ جوباسى 2023 جىلعى قاڭتار – ادىلەت مينيسترلىگىنە، 2023 جىلعى اقپان – ۇكىمەتكە، ال 2023 جىلعى ءساۋىر – پارلامەنتكە جولدانادى.

پرەزيدەنت جانىنداعى ادام قۇقىق­تارى جونىندەگى كوميسسيانىڭ حاتشىسى تاستەمىر ابىشەۆتىڭ سوزىنشە، زاڭ جوباسىندا شەتەلدىك ميگرانتتاردىڭ ەڭبەك قاتىناستارىن رەتتەۋ ماسەلەسى قاراس­تىرىلعان جانە باسقا دا ماڭىزدى با­عىت­تار قامتىلعان.

زاڭ قولدانىسقا ەن­گىزىلسە، ادام قۇقىعى تۋرالى ەرەجەلەر حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي بولادى.

ەلىمىزدە 2016 جىلدان بەرى ادام ساۋداسىنىڭ قۇرباندارىنا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىلەدى. الايدا بۇل كومەكتى تەك قازاقستان ازاماتتارى، ەلىمىزدە تۇرعىلىقتى تۇرىپ جاتقان شەتەلدىك ازاماتتار مەن قانداستار الا الادى. ال ءتۇرلى سەبەپتەرمەن قازاق­ستانعا ۋاقىتشا كەلگەن ەڭبەك ميگرانتتارى ادام ساۋداسىنىڭ قۇربانى بولعاندا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الا المايدى. وسى ماسەلەنى حالىقارالىق ساراپشىلار كوپ كوتەردى. وسى باعىتتاعى زاڭنامالىق قۇجاتتاردىڭ بولماۋى قازاقستاننىڭ كەيبىر حالىقارالىق رەيتينگتەردە ناشار كورسەتكىشكە يە بولۋىنا سەبەپ.

بىلىكتى مامانداردىڭ كۇشىمەن ازىرلەنىپ جاتقان زاڭ جوباسى وسى سياقتى تۇيتكىلدەردى ماسەلەلەردى شەشەدى دەگەن سەنىم بار.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ادام ساۋداسى پروبلەماسىنىڭ وزەكتى­لىگىن، مۇنداي قىلمىستاردى تەرگەۋ ءجا­نە كىنالىلەردى سوت تارتىبىمەن جازالاۋ ءراسىمىن جاقسارتۋ قاجەتتىگىن، سونداي-اق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءىس-قيمىلىن ۇيلەستىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. وسىنى نەگىزگە الا وتىرىپ، بۇگىندە ۋاكىلەتتى ورگاندار دايەكتى جۇمىس جۇرگىزۋدە. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى جۇيەلى نەگىزدە وسىنداي فاكتورلاردى انىقتاۋعا باعىتتالعان رەسپۋبليكالىق جەدەل الدىن الۋ ءىس-شارالارىن جۇرگىزىپ جاتىر.

ادام ساۋداسىنىڭ الدىن الۋ جانە اتالعان قىلمىسقا قارسى ىمىراسىز كۇرەس كەز كەلگەن ەلدىڭ، جەكە ازاماتتاردىڭ نازارىنداعى باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك. ويتكەنى بۇل ادامنىڭ تاعدىرى، دەنساۋلىعى، ءومىرى، ونىڭ قۇقىعىنىڭ قورعالۋى دەگەن ءسوز. ادام بالاسى ءۇشىن بۇلار ەڭ باستى قۇندىلىق.

Abai.kz