ءشارىپحان قايسار. كيريلشە سمس جازۋ ەكى ەسە قىمبات
قازاق ءالىپبيىنىڭ لاتىن قارپىنە كوشۋى ورىستاردى دا ويعا قالدىرۋدا. رەسەيلىك «ۇلكەن ۇشتىك» سانالاتىن موبيلدىك بايلانىس وپەراتورلارى فەدەرالدىق انتيمونوپوليالىق قىزمەتىنىڭ (فاق) «كيريلشە جازىلعان SMS-حابارلاما ءۇشىن لاتىنشادان گورى نەگە ەكى ەسە قىمبات تولەيدى» دەگەن ساۋالىنا جاۋاپ جولداپتى.
متس، «ۆىمپەلكوم» جانە «مەگافون» ءبىراۋىزدان بىلاي جاۋاپ بەرىپتى: SMS-حابارلاما جونەلتۋ جۇزەگە اسىرىلاتىن ارنالماعا (سپەتسيفيكاتسيا) سايكەس مۇنداي حابارلاما ۇزىندىعى 140 بايتپەن شەكتەلەدى; ءاربىر اعىلشىن تاڭباسى - 7 بيتپەن كودتالسا، لاتىن نەگىزدى باسقا دياكريتيكالىق (وڭدەمەسى بار لاتىن قارپى) ءالىپبي ارىپتەرى - 8 بيتپەن، ال قالعان بارلىق تاڭبالار، سونىڭ ىشىندە كيريلشە قارىپتەر دە بار - 16 بيتپەن كودتالادى. باسقاشا ايتقاندا، بۇل شەكتەۋلى «جولعا» سايكەس تۇردە - 160 لاتىندىق، 140 دياكريتيكالىق جانە 70 تاڭبالى كريرلشە ءسوز سىيادى دەگەندى بىلدىرەدى. ءسويتىپ، SMS-حابارلامانىڭ كيريلشە شەكتەۋلى ۇزىندىعى - 70 تاڭبا، ال لاتىنشا حاتتىڭ ۇزىندىعى - 160 تاڭبادان تۇرادى. بۇل دەگەنىمىز - 160 اعىلشىن قارىپتى ءسوزدىڭ ورنىنا 70 قانا كيريلشە تاڭبالانعان ءسوزدى سىيعىزاسىز ءارى ول ءۇشىن 2 ەسە قىمبات تولەيسىز!
بۇل ماسەلە رەسەيلىك ازاماتتاردى ەكى ەسە شىعىندانۋعا ءماجبۇر ەتەۋدە. 2011 جىلدىڭ 1-توقسانىندا رەسەيلىكتەر 453,1 ميلليون دوللاردىڭ سمس-حاتىن جونەلتىپتى، بۇل وپەراتورلاردىڭ بارلىق تابىسىنىڭ شامامەن 7,4 پايىزى.
قازاق ءالىپبيىنىڭ لاتىن قارپىنە كوشۋى ورىستاردى دا ويعا قالدىرۋدا. رەسەيلىك «ۇلكەن ۇشتىك» سانالاتىن موبيلدىك بايلانىس وپەراتورلارى فەدەرالدىق انتيمونوپوليالىق قىزمەتىنىڭ (فاق) «كيريلشە جازىلعان SMS-حابارلاما ءۇشىن لاتىنشادان گورى نەگە ەكى ەسە قىمبات تولەيدى» دەگەن ساۋالىنا جاۋاپ جولداپتى.
متس، «ۆىمپەلكوم» جانە «مەگافون» ءبىراۋىزدان بىلاي جاۋاپ بەرىپتى: SMS-حابارلاما جونەلتۋ جۇزەگە اسىرىلاتىن ارنالماعا (سپەتسيفيكاتسيا) سايكەس مۇنداي حابارلاما ۇزىندىعى 140 بايتپەن شەكتەلەدى; ءاربىر اعىلشىن تاڭباسى - 7 بيتپەن كودتالسا، لاتىن نەگىزدى باسقا دياكريتيكالىق (وڭدەمەسى بار لاتىن قارپى) ءالىپبي ارىپتەرى - 8 بيتپەن، ال قالعان بارلىق تاڭبالار، سونىڭ ىشىندە كيريلشە قارىپتەر دە بار - 16 بيتپەن كودتالادى. باسقاشا ايتقاندا، بۇل شەكتەۋلى «جولعا» سايكەس تۇردە - 160 لاتىندىق، 140 دياكريتيكالىق جانە 70 تاڭبالى كريرلشە ءسوز سىيادى دەگەندى بىلدىرەدى. ءسويتىپ، SMS-حابارلامانىڭ كيريلشە شەكتەۋلى ۇزىندىعى - 70 تاڭبا، ال لاتىنشا حاتتىڭ ۇزىندىعى - 160 تاڭبادان تۇرادى. بۇل دەگەنىمىز - 160 اعىلشىن قارىپتى ءسوزدىڭ ورنىنا 70 قانا كيريلشە تاڭبالانعان ءسوزدى سىيعىزاسىز ءارى ول ءۇشىن 2 ەسە قىمبات تولەيسىز!
بۇل ماسەلە رەسەيلىك ازاماتتاردى ەكى ەسە شىعىندانۋعا ءماجبۇر ەتەۋدە. 2011 جىلدىڭ 1-توقسانىندا رەسەيلىكتەر 453,1 ميلليون دوللاردىڭ سمس-حاتىن جونەلتىپتى، بۇل وپەراتورلاردىڭ بارلىق تابىسىنىڭ شامامەن 7,4 پايىزى.
ەندى اتالمىش ماسەلەگە وراي قازاقستان جاعدايىنا ورالايىق. ارينە، كيريلشە ءالىپبي - بىزدە دە «تابىنۋلى» تاڭبا ەكەنى راس. الايدا، قازاقتاردىڭ اعىلشىن قارىپتى جازۋدى ەلەكترون پاراعىندا قولدانا باستاعانىنا 15 جىلداي ۋاقىت بولىپ قالدى. ءبىر قىزىعى، ەلدەگى جۇگىرتپە جولدى جۇگىرتەتىن تەلەارنالار دا، سمس-حابارلاما تاراتۋشى موبيلدىك بايلانىس جۇيەلەرى دە قازاقتىلدى تۇتىنۋشىنى اينالىپ ءوتىپ، نەگىزىنەن ورىس تىلىندەگى اقپارلارىن تاراتادى.
ايتا كەتەر باستى «قىزىق» سول - ەلدەگى توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى سالا ورگاندارى مينيسترلىكتەن باستاپ وبلىستىق، قالالىق بولىمشەلەرى اۋا-رايىنا، ءزىلزالا، ت.ب. توتەنشە جايتتارعا سايكەس حابارلامالارىن بۇلك ەتپەستەن ورىس تىلىندە عانا تاراتىپ وتىرا بەرەدى. قۇددى، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تجم بولىمشەلەرى ىسپەتتى. ەگەر دە الدەبىر ءزىلزالا بولار جاعدايدا، «قازاقتىلدىلەر ولمەسە ورەم قاپسىن» دەگەن پيعىل جاتقانداي.
بۇل ماسەلە بويىنشا ادام قۇقىعىن كۇزەتەتىن (قورعاۋ - قۇقىققا قاتەر تونگەندە عانا بولاتىن ءىس، كۇزەتۋ - تۇراقتى اتقارىلاتىن قىزمەت) قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ومبۋدسمەن قىزمەتى دە، پروكۋراتۋرا ورگاندارى دا ءالى كۇنگە اتالعان اقپارات كوزدەرىنە ءلام-ميم دەگەن ەمەس. ال، ەلدەگى جانە زاڭداعى ءتىل ساياساتىنىڭ بىردەن ءبىر قاينار كوزى ءارى وكىلەتتى ۋاكىلى - ءتىل كوميتەتى بۇل ماسەلە بويىنشا ءشوپ باسىن سىندىرعان جوق. شىندىعىندا موبيلدىك وپرەاتورلار «قازاق ءالىپبيى بولماعاسىن اقپار تاراتا المايمىز» دەگەن سىلتاۋدى الدىعا تارتىپ وتىر. ال، ۇكىمەتكە قاۋلى جوباسىمەن قوسا تەحنيكالىق قازاق-لاتىن ءالىپبيىن بەكىتتىرەتىن تىلكومىمىزدىڭ ءتۇرى اناۋ.
شىن مانىندە، پرەزيدەنت ن. نازارباەۆ باستاما جاساعان قازاق ءالىپبيىن لاتىنعا كوشىرۋ ماسەلەسى دە سيىرقۇيمىشاقتانىپ بارادى. ودان بەرى 4 ايدان اسسا دا، ءالى كۇنگە ناقتى ءىستى قولعا العان ۇكىمەتتى كورىپ وتىرعان جوقپىز. ءالىپبي جوباسىن قولعا الۋعا كىمنىڭ قاباعىنان سەسكەنىپ وتىرعانىمىز تۇسىنىكسىز - ءالى جوبامەن اينالىساتىن ناقتى عىلىمي-ساراپتامالىق ورتالىق تا، توپ تا قۇرىلعان جوق.
جۋىق ارادا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قۇزىرىن (ونىڭ زاڭ جۇزىندە قورعاۋ مۇمكىندىگى تاتارستانداعى تاتار ءتىلىن قورعاۋدان تومەن ەكەنى بەلگىلى) كۇشەيتپەسەك تە، ميلليونداعان قازاقتىلدى ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ، اقپارات الۋ مۇمكىندىگىن جاساۋ - اسا ماڭىزدى ءارى وزەكتى مىندەت! ءبىر توپ فەيسبۋك تۇتىنۋشىلارى 2 ايعا جۋىق تالقىلاۋ ناتيجەسىندە تەحنيكالىق بەيرەسمي ءالىپبي نۇسقاسىن تۇجىرىپ شىقتى. قوعام مەن بيلىك نازارىنا ەڭ بولماسا وسىنداي ءالىپبيدىڭ ءبىرىن تەحنيكالىق نۇسقا رەتىندە جانە الگىندەي توتەنشە جاعدايلار مەن بەيرەسمي جازۋعا قولدانۋ ءۇشىن مۇمكىندىك رەتىندە قاراستىراتىن ۋاقىت بولدى.
فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندە «لاتىن ارپىنە كوشۋدى قولدايمىز!» توبىندا اتالمىش اعىلشىن قارىپتى ءالىپبي تۇزۋگە اتسالىسقاندار:
تولەگەن بايتجاۋىنوۆ، اسلان بەكەت، دالەت تىنباەۆ، اتىم قوجا، بەكزات ابدىقادىر، ءادىل شالمانوۆ، جان دوست، ارىستان وماروۆ، سەرك ەرعالي، ايدوس سارىم، بولات ءابىلوۆ، باعدات ەسىمبەكوۆ، حايدار ءالفي، جانات ايماعانوۆ، گۇلىم بىلەن، قۋانىش نۇرعازى، راسۋل جۇمالى، نۇرداۋلەت زاتۋللا، تورەحان ەركىنبەكۇلى، ارشات ورازوۆ، ازەر حاسرەت، ءىلياس قايعى، ا.شارىپباەۆ، ز.بازارباەۆا، س.مامبەتالين، ايدانا، تۇران الپەر، ەرعانات البەني، مارات مۇلكى، ءۋاليحان قايساروۆ، ارىستانبەك دياس، ايگۇل قوحاەۆا، باۋىرجان سۇيلەمەنوۆ، ميراس نۋرمۋحانبەتوۆ، ازامات باينازاروۆ، حايرۋللا قوجاباي، باۋىرجان كارىپوۆ، اسقار قۇمىران، ابدۋراحمان بارىسباەۆ، ا.جۋسۋپوۆ، ءمادي ماۋلەنوۆ، زايرا سابيتوۆا، مىرزاەۆ بالگابەك، رينات كيبراەۆ، انسا مۋستافا، ەربولات مۇحامەدجان، ءادىلحان ساعىمباەۆ، ەرلان وسپانوۆ، گۇلميرا سيحيموۆا، تورە تابىناي، ءداۋىر اكرەمحانوۆ، عازيز تورتباەۆ، گاۋھار باتىرحانوۆا، الىشەر تويعۇليەۆ، سەرىك ابدىشۇكىروۆ، مۇرات بالاباي، ەلدار سمايىلوۆ، ايسۇلۋ تولەك، اردابەك سولداتباي، تيمۋر تيلمان، Galym J Ken, Olzhas Ustemirov, ايبەك سىدىكوۆ، Azamat Zhetpisbayev, Maira Kerey, Ali Ersegun Arifoğlu, جاندوس امانگەلديەۆ، ايگۇل ەلىباەۆا، Arhun Arhunus, Yerbol Ospanov, گۇلميرا ابدىحالىكوۆا، جاننات اسىلبەك، ارمان اۋباكىر، Abu Hurayra Ibn Jumadolda, Muslim Sergazin, ايدا اجىعاليەۆا، نۇرتاي ارىستانوۆ، ەسبوسىن سماگۋلوۆ، التىناي سماعۇلوۆا، ارايلىم اتايبەكوۆا، ايدىن سەرىكپاەۆ، Erkebulan Makhambet, ميراس نۋرمۋحانبەتوۆ، تورە تابىناي، گاۆريل حابيرحانوۆ، ازامات باينازاروۆ، كازىبەك يسا، ازامات سادۆاكاسوۆ، گاۋحار كاليمبەتوۆا، ايسۇلۋ تولەك، Fazylbek Absattaruly, الماسبەك سادىرباەۆ، جارماحان تۋياكباي، Talgat Bukharbayev, يسماتۋللا ماكسۋم، بەريك ابدىگاليۋلى، باۋىرجان قاراعىزۇلى، Aigerim Mussatayeva, Gaukhar Alim, بالنۋرا ونالباي، Daniyar Tazhimbet, دەنيس ساحيەۆ، Aidos Altynbekov, Daniyar Tazhimbet, ايكەرىم قابدۇلقاق قىزى، سەرگەي شاپوۆالوۆ، اۋەز كارابالاەۆ، Erkebulan Makhambet, لايلا احمەتوۆا، ينگا يمانباي، رۋسلان يگيشەۆ، Zhandos Ibrayev, رۋسلان كارجاۋباەۆ، Saken Saduakas Akhmetov جانە باسقالار.
Abai.kz
