ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى مەيمانى، جازۋشى - دۇكەنباي دوسجان وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جالعاستى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

دۇكەنباي مىرزا جازۋشىلىق جايلى سۇراققا جاۋاپ بەرى كەلىپ: «جازۋشى دەگەن اسا جوعارى مارتەبەلى كاسىپ. بۇل كاسىپ - قاسيەتتى ءتىرى ءسوز قونعان كىسىگە عانا جۇعىستى بولادى. وسى كۇنى 2-3 كىتاپ شىعارعان، يا بولماسا گازەت-جۋرنالعا ماقالاسى جاريالانعان كىسىنىڭ ءبارى جازۋشى بولدىم، ماقساتىما جەتتىم دەپ ويلايتىن ادەت شىعىپتى. قاتە تۇسىنىك. بۇل جەردە جۋرناليستيكانى تومەن ساناپ، كەمسىتەيىن دەگەن ويدا ەمەسپىن. اقيقاتى: جۋرناليستيكا - بولعان وقيعانى بولعانداي، تۋرا، دالمە-ءدال جەتكىزەتىن جانر; ال، كوركەم ادەبيەت - بولمىستى، شىندىقتى بويامالاپ، ارلەپ، اسپەتتەپ، بەينەلى سوزبەن كەمپىرقوساقشا قۇبىلتىپ بەرەتىن جانر: ياعني بولمىستى ءتىلدىڭ سۋرەتى ارقىلى ەلەستەتىپ كورسەتۋىمەن قۇندى» ەكەنىن ايتادى.

- اڭگىمە، رومان، حيكايات جازاتىنىڭىزدى بىلەمىز. حالقىڭىزدىڭ مۇڭ-زارىن، كورىپ جاتقان ادىلەتسىزدىكتەرىن، تالاپ-تىلەكتەرىن ايتىپ اشىق حات جازۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى مەيمانى، جازۋشى - دۇكەنباي دوسجان وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جالعاستى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

دۇكەنباي مىرزا جازۋشىلىق جايلى سۇراققا جاۋاپ بەرى كەلىپ: «جازۋشى دەگەن اسا جوعارى مارتەبەلى كاسىپ. بۇل كاسىپ - قاسيەتتى ءتىرى ءسوز قونعان كىسىگە عانا جۇعىستى بولادى. وسى كۇنى 2-3 كىتاپ شىعارعان، يا بولماسا گازەت-جۋرنالعا ماقالاسى جاريالانعان كىسىنىڭ ءبارى جازۋشى بولدىم، ماقساتىما جەتتىم دەپ ويلايتىن ادەت شىعىپتى. قاتە تۇسىنىك. بۇل جەردە جۋرناليستيكانى تومەن ساناپ، كەمسىتەيىن دەگەن ويدا ەمەسپىن. اقيقاتى: جۋرناليستيكا - بولعان وقيعانى بولعانداي، تۋرا، دالمە-ءدال جەتكىزەتىن جانر; ال، كوركەم ادەبيەت - بولمىستى، شىندىقتى بويامالاپ، ارلەپ، اسپەتتەپ، بەينەلى سوزبەن كەمپىرقوساقشا قۇبىلتىپ بەرەتىن جانر: ياعني بولمىستى ءتىلدىڭ سۋرەتى ارقىلى ەلەستەتىپ كورسەتۋىمەن قۇندى» ەكەنىن ايتادى.

- اڭگىمە، رومان، حيكايات جازاتىنىڭىزدى بىلەمىز. حالقىڭىزدىڭ مۇڭ-زارىن، كورىپ جاتقان ادىلەتسىزدىكتەرىن، تالاپ-تىلەكتەرىن ايتىپ اشىق حات جازۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

- ۇلتقا جانى اشىعان ءبازبىر ازاماتتاردىڭ ۇعىمى بىرجاقتى:  كىم مىنبەگە شىعىپ، جۇدىرىعىمەن اۋانى تۇيگىشتەپ وپپوزيتسيانىڭ ءسوزىن سويلەسە، يا بولماسا ءبىر جاپىراق جەكەمەنشىك گازەتكە بايبالام سالىپ ماقالا جازسا - سونى ۇلتقا جانى اشىعان دەپ ويلايدى. ال ۇندەمەي ءجۇرىپ ۇيدەي ءىس بىتىرگەن ادامدى سىرتتاي قاراپ ءجۇرىپ: «ۇندەمەي قالدى»، «اۋزىن بۋعان وگىزدەي» دەپ كۇستانالاۋدان تىيىلمايدى. نەگىزىنەن بۇلاي توپشىلاۋ مۇلدە تەرىس كوزقاراس. بۇل جەردە اقتالايىن دەپ تۇرعام جوق. جازۋشى ا. ي. سولجەنيتسين «ءرۋستى قالاي قايتا قۇرۋ قاجەت» دەگەن ماقالاسىن جازعان كەزدە اقش-تا، ۆەرموند قالاشىعىندا تۇرعان بولاتىن. ءبىراز نارازىلىق تۋعىزىپ شۋ جاساعان الگى ماقالاسى جارىق كورگەن كەزدە ءوز باسىم  امەريكادا تۇراتىن جازۋشىعا نارازىلىق حاتىن جازعان ەدىم. ول كىسى: «مەنىڭ كەيبىر بولجامدارىم تەرىس كوزقاراس تۋعىزۋى مۇمكىن، بۇل جونىندە ءبازبىر وقىرماننىڭ الدىندا كەشىرىم سۇرايمىن»، دەپ جاۋاپ جازعان بولاتىن. مۇنى ءبىر دەپ قويىڭىز.

1961 جىلى الماتىداعى قازگۋ-ءدىڭ ستۋدەنتىمىز. كسرو اتتى الىپ مەملەكەتتىڭ باسىندا وتىرعان ن.س. حرۋششەۆ قازاقستاننىڭ بايرىعى وبلىستارىن «ولكە» دەپ اتاپ، «وڭتۇستىك ولكەسى» دەپ، وعان ءۇش وبلىستى، «تسەلينوگراد ولكەسى» دەپ اتاپ، وعان سولتۇستىك قازاقستاندى الىپ جاتقان  ءۇش وبلىستىڭ كۇللى قۇزىرەتىن بىرىكتىرىپ... قالعان وبلىستاردا دا جويىپ... ولكەگە اينالدىرۋ تۋرالى قاۋلى شىعارا باستادى. تۇپكى ماقساتى - الگى  ولكەلەردى كەلەشەگى رەسەيدىڭ قۇرامداس بولىگى ەتىپ جىبەرۋ ەدى. بۇل ساياساتقا قارسى بولعان ءبىراز ستۋدەنتتەر - ىشىندە ءوزىم دە بارمىن - بۇلاي ەتۋگە بولمايدى، ءبىز قازاقستاندى بولشەكتەپ، بۇتارلاپ، ولكە جاساۋعا قارسىمىز دەپ، كوپشىلىك جۇرەتىن جەرگە ۇنپاراق تاراتۋ ىسىمەن اينالىسقان ەدىك. بۇل ارەكەتىمىزدى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى دەر كەزىندە ايعاقتاپ، شەتىمىزدەن ۇستاپ، جوعارعى وقۋدان شىعارامىز دەپ قوقانلوققى جاساپ جازالاعانى وسى كۇنگە دەيىن ۇمىتىلمايدى.

قيسىندى ارەكەتىمىزدى كەيىنشە وتستاۆكىگە شىققان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قابۋلوۆ ەسىمدى پولكوۆنيگى ءوز ەستەلىگىندە قيىستىرىپ كەلتىرىپ جازعانىن جۇرتتىڭ ءبارى وقىدى.

جوعارىداعى كەلتىرىلگەن ساۋالدا «حالقىڭىزدىڭ مۇڭ-زارىن» اشىق حات رەتىندە جوعارىعا جازۋ ويىڭىزدا جوق پا دەيدى.زەر سالىپ وقىعان كىسىگە مەنىڭ قالامىمنان شىققان جۇزگە جۋىق اڭگىمەلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى وسى جۇرگەن قازاقتىڭ قويۋ مۇڭى، زار كەشكەن تىرشىلىگى، ومىرىندە ءوشىپ بىتپەيتىن ۇلى ساعىنىشى، ادىلەتسىزدىك كورۋى... سول ادىلەتسىزدىككە قارسى قيسىندى، قيسىنسىز ارەكەتى... جان اشۋى... وپىنىسى... وكىنىشى كوركەم سوزبەن حاتقا تۇسكەن. ءوز ويىمشا جالاڭ ايقايدان گورى كەيىپكەر جانىن تەبىرەنتەتىن ءتىرى سوزبەن كوزگە ەلەستەتىپ بەرۋ - ءارى اسەرلى، ءارى پارمەندى دەپ ويلايمىن. ءوز باسىم ءومىر بويىنا قادىم قازاقتىڭ قانى شىققان، جۇرەك سىزداتقان جان اشۋىن تاسپىشە ءتىزىپ جازىپ كەلەمىن.   كوركەم ادەبيەتتىڭ قۇدىرەتى دە وسى ما دەپ توپشىلايمىن.

- دۇكە، كىم نە دەسە و دەسىن، جازاتىن جانە وقىلاتىن - وقىرمانى بار جازۋشىسىز. قازاقستاندا 700 جازۋشى بار - دەيتىن "اڭىز" اڭگىمەگە، اق سويلەر قالامگەر رەتىندە، سەنەسىز بە؟ ەۆروپاداعى ءبىر جىندىحانانىڭ ماڭدايشاسىندا - "بۇل قاپاستا جاتقانداردىڭ جارتىسى وسىندا جاتۋعا ءتيىستى ەمەستەر، ال ەركىندىكتە جۇرگەندەردىڭ جارتىسى ول ارادا جۇرۋگە ءتيىستى ەمەستەر"- دەيتىن ءسوز ءىلۋلى تۇر دەيدى، كورگەندەر. ماعان وسى سوزدەردىڭ اسەر ەتكەندىگى سونشالىق، كەيىنگى جىلدارى مىنەز-قۇلقىم مۇلدەم وزگەردى-اشۋلانشاق، وكپەشىل ەدىم، ەندى ونىڭ ءبارى ارتتا قالدى، كوپ ىسكە "تۇسىنىستىكپەن" قارايتىن، تىپتەن ەشكىمگە وكپەلەمەيتىن بولدىم. ءسوز قۇدىرەتى دەگەنىمىز وسى ما؟ تاققا تالاسقان، نەمەسە ونى تارتىپ العان كەزدەرىڭىز بولدى ما؟

- جازۋشى دەگەن اسا جوعارى مارتەبەلى كاسىپ. بۇل كاسىپ - قاسيەتتى ءتىرى ءسوز قونعان كىسىگە عانا جۇعىستى بولادى. وسى كۇنى 2-3 كىتاپ شىعارعان، يا بولماسا گازەت-جۋرنالعا ماقالاسى جاريالانعان كىسىنىڭ ءبارى جازۋشى بولدىم، ماقساتىما جەتتىم دەپ ويلايتىن ادەت شىعىپتى. قاتە تۇسىنىك. بۇل جەردە جۋرناليستيكانى تومەن ساناپ، كەمسىتەيىن دەگەن ويدا ەمەسپىن. اقيقاتى: جۋرناليستيكا - بولعان وقيعانى بولعانداي، تۋرا، دالمە-ءدال جەتكىزەتىن جانر; ال، كوركەم ادەبيەت - بولمىستى، شىندىقتى بويامالاپ، ارلەپ، اسپەتتەپ، بەينەلى سوزبەن كەمپىرقوساقشا قۇبىلتىپ بەرەتىن جانر: ياعني بولمىستى ءتىلدىڭ سۋرەتى ارقىلى ەلەستەتىپ كورسەتۋىمەن قۇندى. تىلدەگى سۋرەت قاي قيىلىستا... نەندەي ساۋلەدە... قانداي قۇبىلىستا... نەندەي شەبەرلىكپەن... كوز الدىڭىزعا قۇبىلعان كورىنىس جاسايدى - بۇل ءجايىت جازۋشىنىڭ كانىگى شەبەرلىگىنە (پروفەسسيوناليزم) سايىپ جاتادى. سول سەبەپتى جازۋشىلىق، جازۋشىمىن دەگەن سوزگە اسىرە اباي بولعان ءلازىم. جوعارىدا ساۋال قويعان جىگىتىمىزدىڭ ويىنا وت سالىپ، جۇرەگىن قوزعاعان ءجايىت - سول باياعى كوركەم ءسوزدىڭ قۇدىرەتىنەن، بالكىم. ءوز باسىم ءومىر بويى كوركەم، ءتىرى، بەينەلى، اسەرلى سوزدەن قادالىپ وتىرىپ ورمەك توقىعاننان وزگە تىرلىككە ات باسىن بۇرعان جان ەمەسپىن.

نانباساڭىز: ءومىربايانىمدى شولىپ شىعىڭىز. ۋاعىندا  ءبىر كىسىدەي شاحمات ويناعان ەكەنمىن: ۋاقىتتى اياۋسىز جۇتاتىن بولعان سوڭ - ول ويىننان جەرىپ شىقتىم. جەرلەستەرىم پرەفەرانس ۇيرەتتى،  قولىم شىعىپ، اقشاعا قۇنىعا باستاعان بەتتە - التىنعا پاراپار  ۋاقىتىمدى قيماي الگى ويىننان  ات قۇيرىعىن ۇزگەنىم بار. اقسەلەۋ سەيدىمبەك قۇرداسىم قويماي ءجۇرىپ ءارى قان اينالىسىڭا جاقسى بولادى، ءارى جولداس-جوراڭ كوبەيەدى دەپ تاستىاياق ۇيرەتتى: ول قۇرعىرىڭ قىمبات ۋاقىتتىڭ جۇتى بولىپ ەلەستەگەن سوڭ - قاعىنان جەرىگەن بايتالداي، ونى-داعى قويىپ كەتتىم. اڭعا شىقپايمىن، بالىق اۋلامايمىن، قوناققا بارۋعا قۇلقىم جوق. بۇل كوڭىلسىز دۇنيەدەن نە قىزىق تاباسىز دەگەن ساۋال كولدەنەڭدەيدى.

قىزىعى سول... باياعى الدىما تەمىرقازىق ەتىپ ۇستاپ ۇستاز تۇتقان كلاسسيك قالامگەرلەردى قايتالاپ وقۋ... سول باياعى ەرتەڭدى-كەش ءوزىڭدى-ءوزىڭ ىشتەي كەمىرىپ، سۇراۋ بەلگىسىنە ۇقساپ شانشىلىپ وتىرىپ قاعازعا قادالۋ... كوز الدىڭا ەلەستەگەن مىنەز قۇبىلىسىن، تىرشىلىك جوسىعىن جايلاپ قانا قادىم سوزگە اينالدىرۋ... كەيىپكەر مىنەزىمەن شارپىسۋ،  ۇعىسۋ، ءۇڭىلۋ... جىن يەكتەگەن باقسىعا ۇقساپ وزىڭمەن-ءوزىڭ وتىرىپ كۇڭىرەنە كۇيىنىپ ءتىرى ءسوزدىڭ استارىنا ءۇڭىلۋ -تىرشىلىك  قىزىعى وسى عانا بولىپ بارادى!

(جالعاسى بار)

Abai.kz