(مەديا-ارىپتەستەرگە جولدانعان ءۇشبۋ حات)

جاڭا كانال ABAI TV اشىلعاندا قاتتى قۋانعاننىڭ ءبىرى ەدىم.  ەندى سالماقتى اڭگىمە، ساليقالى سۇحبات ساۋلايدى، ۇلىلاردى ناسيحاتتاۋ دا قارقىن الاتىن بولدى دەپ. جالعىز مەن ەمەس، بارشا ابايسۇيەر قاۋىم احاڭنىڭ (احمەت بايتۇرسىن): «ابايدى قازاق بالاسى تەگىس تانىپ، تەگىس ءبىلۋى كەرەك» دەگەنىن ىسكە اسىرار ءسات كەلدى دەستى. بىراق...، «ءسىز ابايتانۋشى كورىنەسىز، كەلىپ-كەتىپ ءجۇرىڭىز، ەسىگىمىز اشىق» دەپ حابارلاسار،  انە-مىنە شاقىرار دەگەن ءۇمىتىم ءۇزىلدى. قايداعى؟!  بارريكادانىڭ ەكى جاعى سياقتى، حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسى تىم الشاق ەكەنىن كىم بىلگەن...

اۋەلى وزىمە قاتىستى ىڭعايسىز جاعدايدى سويلەيىن. قايتىپ قارا تىزىمگە ءىلىندىم، بىلمەدىم، ايتەۋىر، ون جىلدان اسقان شىعار، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى مەنىڭ بىردە ءبىر ماقالامدى باسپاي تۇقىرتتى، ەندى وسى قۇقاي ABAI TV تاراپىنان الدىمنان شىقتى. ابايدىڭ قۇنارلى ويلارىن، «ادام بول» ءىلىمىن ناسيحاتتاۋعا نيەتتەنگەن ەدىم. دانەمە شىقپادى. قۇرعاق ءسوز دەسەڭىز ايتايىن، كانال باسشىسى ازامات كەڭەسۇلى دەگەن ادامعا 2022 جىلدىڭ سوڭىندا جولىعىپ، ەڭ بولماعاندا ءبىر-ەكى رەت مۇمكىندىك بەر دەپ جالىنعانداي سۇراندىم. بەس-التى اي وتسە دە ۇنسىزدىك، مەنىڭ سوققان تەلەفونىما جاۋاپ جوق، مازالاي بەرگەسىن بە، اقىرى ءوشىپ تىندى. دەمەك، سابازدىڭ ءوز ەركى وزىندە جوق.

قازاق «قايىعىڭ ۇرلانسا، قىردان ىزدەمە» دەيدى، نوقتالى بولۋدىڭ دا تۇپكى سەبەبىن ىزدەپ الىسقا ات ايداۋدىڭ قاجەتى جوق. تاپ قازىر جار جاعاسىنا جەتىپ، شايقالىپ تۇرعان تەرىسكەي كورشىمىزگە كوز  سالساق تا جەتكىلىكتى.  شىنى كەرەك، الىپ يمپەريادا بولىپ جاتقان وقيعالار، ادام ءومىرىنىڭ قۇنسىزدانۋى بۇكىل الەمدى شوشىتىپ وتىر. بار بالەنىڭ توركىنى – بۇل ەلدىڭ تامىرىن ماحاببات، مەيىرىمنەن تارتقان مادەنيەتى سولعان، وي ەركىندىگى نولگە تاقاۋ. ازاتتىق ءدامىن تاتپاعان، رۋحى سوقىر حالىق سوعىستى قولداماعاندا قايتەدى؟ ساراپشىلار بۇل شوۆينيستىك يدەيا عانا ەمەس، قالىڭ بۇقارا ويانباسا، ۇيىقتاي بەرسە دەپ ويىن-كۇلكىنى، دۋمان-ساۋىقتى تىقپالاي بەرگەننىڭ دە سالدارى دەيدى. مىنە، ءبىزدىڭ ەل وسىناۋ اۆتوريتارلى يمپەرياعا قاراپ بوي تۇزەگەنى ايداي اقيقات.

ولاي بولسا، الار تاريحي ساباعىمىز قايسى؟ بۇعان شەكتى كورشىمىز نە ىستەسە، سونى سول قالپى قايتالاپ كەلدىك. بيلىك تىكە، ياكي ۆەرتيكالدى بولدى. مىنە، وسىدان اياقتى تارتۋ كەرەك. «سىرتقا قاسيەت قونبايدى» دەيدى حاكىم. جەكەنىڭ ازاتتىعى جوق جەردە، ادامشىلىق بولمايدى دەگەنى. ارينە، ادامدار اراسىندا تاتۋلىق، دوستىق پەن سۇيىسپەنشىلىك ءدانىن سەبۋ، بىلايشا ايتقاندا، «كوزىن قويىپ، كوڭىلىن اشۋ» قيىننىڭ قيىنى. تاعى اباي: «نە پايدا بار – مىڭ نادان، سىرتتان ەستىپ تاڭدانسىن، ونان داعى ءبىر  ەستى، ىشكى سىرىن اڭعارسىن» دەپ بىلمەسە ايتا ما...  دەمەك، ادام بولۋ يدەياسى ەڭ بولماعاندا كۇشپەن تارالسىن (تەك توبىرلىق سانانى عانا قالىپتاۋ وڭاي – «رەيتينگ» ءۇشىن حايپ قۋىپ، ماقتان مەن جەلىكپە تۋىن جەلپىلدەتە بەرۋدى ءبىل).  بۇل-ءبىر.

ەكىنشىدەن، تاۋەلسىزدىكتەن قايتسە پايدا الماقپىز؟ بۇل جايىندا قۇلبەك ەرگوبەك دەگەن سىنشى ازامات: «اقپارات قۇرالدارى مەملەكەتتىك يدەولوگيا قالىپتاستىراتىن سۇراپىل كۇش. بۇل مۇمكىندىكتى پايدالانباي، كەجەگەمىز كەيىن كەتۋمەن كەلەمىز» دەپتى. ءارى قاراي: «قازاق گازەتتەرى ءوز مىنەزى، ءوز مىنەزى ارقىلى قالىپتاسقان ءوز بەتىنەن ايىرىلىپ بولدى بۇگىندە. ءبارى «ەگەمەننىڭ...» كوشىرمەسى. ...قازاق باسىلىمدارىن ءبىر قازانعا قاراتىپ قويۋ – جابۋعا، جويۋعا اپارادى.  قازاق ءتىلدى باسىلىمدار «قازاق گازەتتەرى جشس»-عا بىرىكتى. بىرىگۋ ارقىلى باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى، بودان بولدى، بۇل قاتەلىك» دەپ قورىتادى. مىنە، شىن ءسوزدىڭ اتاسى! قازاق گازەتتەرىنە قاراتا ايتىلعان بۇل پايىمنىڭ تەلەكانالدارعا قاتىسى جوق، ولاردا جاعداي باسقاشا قالىپتاسقان، ولاردا ەركىندىك كوپ دەپ ايتا الماساق كەرەك.

قادىرلى ارىپتەستەر! كوپ نارسەنى كادر شەشەدى. ەلىمىزدىڭ اقپارات كەڭىستىگى، ونىڭ ەكى تىزگىن، ءبىر شىلبىرى ەل بولاشاعى، ەلدىك سانا، ۇلت مۇددەسى دەگەنگە ۇركە قارايتىندار قولىندا سياقتى. ولاردا «كوزىنەن باسقا ويى جوق» بولۋى زاڭدى. نەگە دەسەڭىز، باسىم كوپشىلىگى  «پايدا ويلاما، ار ويلا!»-دان كەرى باعىتتا جۇزگەن شىرىك ورتادا قالىپتاستى، ەلشىلدىك ەمەس، پارتياشىل نە بولماسا مەملەكەتشىل شەنەۋنىك رولىندە عانا «شىڭدالدى».

سونىڭ ءبىرى – جوعارىدا وكپە-رەنىشىمدى ايتقان ABAI TV -نىڭ باسشىسى دەگەن كۇدىگىم بار.  جوق، قاتەلەستىڭىز اعاسى، ءسىزدى كانالعا جولاتپاعان سەبەپ ول ەمەس، مىناۋ ەدى دەپ قارسى جاۋاپ جولداپ جاتساڭىز مارحابات، ازامات كەڭەسۇلى مىرزا! نەگىزى، بۇل حات بۇكىل كانالدىڭ ۇجىمىنا توپىراق شاشۋىم ەمەس، قارتتىق جاسىمدى بۇلداپ، قاتقىلداۋ ايتقان ءسوزىمدى كوپشىلىك تۇسىنىستىكپەن قابىلدار، ارتىق-كەمىن كەشىرەر دەگەن سەنىمدەمىن.

وسىمەن، «اقيقاتتى اسىرىپ ايتپا، جاسىرىپ تا ايتپا، ءتۇسىنىپ ايت!» دەمەكشى، جوعارىدا ورتاعا سالعان وي-پايىمداردىڭ قازىعىن قاعىپ، تۇيىندەپ وتەيىن.  بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تاۋەلسىز بولماسا، قوعام بىلىعىپ، زامان ازباقشى. حالىق رۋحاني اشتىققا ۇرىنباق. قازاق ءتىلىنىڭ جاعدايى الابوتەن ايانىشتى. اباي ءتىلى، قازاق دۇنيەتانىمى جۇتىلۋدا. بالا اتاۋلى دالىزگە شىعا سالا ورىسشا سايرايدى. بوگدە ءتىل مەن جات ءداستۇردىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان ەكسپانسياسىنا قارسى انتيۆيرۋس – ۇلتتىق نامىستى وياتۋ بولسا كەرەك-ءتى. بۇل رۋح پەن يدەيانى قالقان قىلۋ دەگەن ءسوز. سوندا عانا مارگينال حالىق بولماي، ۇلى كوشكە قازاق قالپىمىزدا ىلەسە الامىز. ەل بولىپ قالساق دەيتىن كىم كىمدە دە ساياساتتى قۋا بەرمەي، يدەولوگياعا نازار اۋدارۋعا، بۇل ورىستە باستى بايلاپ، قارەكەت قىلۋعا شاقىرامىن.

سالەممەن، اسان وماروۆ

Abai.kz