بىلتىر «قاڭتار وقيعاسى» بۇرق ەتكەندە «ەنەرگيا كوزدەرىنە باي ەلدىڭ حالقى نەگە كوتەرىلدى؟!» دەگەن سۇراق الەم ەلدەرىنىڭ تالقىسىنا اينالدى. كەيبىر ساراپشىلار قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ مۇنايلى ەلدەردە بولاتىن «گوللاند اۋرۋىنا» ۇشىراعانىن ايتتى. كوپشىلىگى دەرلىك بيلىكتى 30 جىل ۋىسىنان شىعارماعان نازارباەۆتىڭ ديكتاتورلىق جۇيەسىمەن، جاقىن ادامدارىنىڭ ەلدىڭ جەر استى، جەر ءۇستى بايلىعىن يەلەنىپ العانىمەن بايلانىستىردى.

پرەزيدەنت توقاەۆ تا «نازارباەۆ كەزىندە قازاقستاننان الەمدىك دەڭگەيدەگى ميللياردەرلەر شىققانىن» تىلگە تيەك ەتىپ، شىندىقتى مويىنداعانداي بولدى. «قازاقتەلەكوم»، «قازتەمىرجول» ۇلتتىق كومپانيالارىنىڭ اكتسيالارىن تارتىپ الدى دەگەن ايىپپەن نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى قايرات ساتىبالدى سوتتالدى. جىلجىمايتىن مۇلىك، قوناق ءۇي، رەستوران بيزنەسىمەن اينالىساتىن قۇداسى تاعى ءبىر قايرات جازاعا كەسىلدى. بىراق قازاقستاننىڭ ەكسپورت كولەمىنىڭ باسىم بولىگىن ۇستايتىن مۇناي، گاز سالاسىن ماي شەلپەككە اينالدىرعان تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ جاقىندارىنا تىيىم سالىنعان جوق.

ارادا ساياسي رەفورما جەلەۋىمەن رەفەرەندۋم، پرەزيدەنت، پارلامەنت سايلاۋى ءوتىپ، «جاڭا قازاقستانعا» اياق باستىق دەپ وتىرعاندا كۇنى كەشە تاعى دا سول مۇنايلى وڭىردەگى جۇرت نارازىلىققا شىقتى. ماسەلەنىڭ ءتۇپ توركىنىن اركىم ارقالاي ءتۇسىندىرىپ، سيپاي قامشىلاۋ ورىن الىپ جاتىر. شىندىعىندا تۇيتكىلدىڭ ءتۇپ قازىعى – مەملەكەت قازىناسىن، مۇنايدى، گازدى، باعالى مەتالداردى ەكونوميكانىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە، حالىقتىڭ يگىلىگىنە ەمەس، ىشىندە وزىدە بار مۇددەلى توپتاردىڭ پايداسىنا جىعىپ بەرگەن نازارباەۆتىڭ تويىمسىز جۇيەسىندە جاتىر. ونى مونوپوليستەردىڭ ىڭعايىنا قاراي، سولقالداق زاڭ تەتىكتەرىمەن بەكىتىپ قويعان. ەلدەگى جانارماي وڭدەيتىن زاۋىتتاردىڭ جاڭارماۋى، شيكى مۇنايدى ءار ءتۇرلى باعىتتا وڭدەيتىن ءوندىرىستىڭ جولعا قويىلماۋى، تەندەر سيستەماسى سياقتىلاردىڭ ءبارى سونىڭ ناقتى كورىنىسى.

كەزىندە ۇلتتىق بانكتە، قارجى مينيسترلىگىندە لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارعان ءورازالى ەرجانوۆ مىرزا دا مۇنايلى ءوڭىر تۇرعىندارىمەن بيلىكتىڭ قايشىلىعىن «نازارباەۆ پەن قۇلىباەۆتىڭ ەلگە جاساعان قياناتىنان» كورەدى.

جەكە پاراقشاسىنداعى جازباسىندا بىلايشا ناقتىلايدى: «باسىندا بۇلار «اقتوبەمۇنايگازدىڭ» يەسى – قىتايلارعا رۇقسات بەردى. قازاقتار ىستەپ وتىرعان سەرۆيسنىي كومپانيالارىن جاۋىپ، اۋتسورسينگكە تەندەرگە شىعاردى. ول تەندەرلەردى قىتايلاردىڭ وزدەرى ۇتىپ الىپ وتىردى. سودان كەيىن، 2004-2007 جىلداردا قۇلىباەۆ كازمۇنايگازدىڭ ەنشى (دوچەرني) سەرۆيسنىي كومپانيالارىن ارزانعا ساتىپ الدى. مىسالى، 1 ملرد دوللار تۇراتىن “كازسترويسەرۆيس” كومپانياسىن 10 ميلليون دوللارعا ساتىپ الدى. وسى ارەكەتتەردىڭ ءبارى بۇگىنگى جاعدايعا الىپ كەلدى» دەيدى. بيىلعى «فوربس» جاريالاعان بايلار تىزىمىنە ەنگەن ميللياردەرلەردىڭ ىشىندە تيمۋر مەن دينارانىڭ بايلىعى ەسەلەنگەنى ايتىلعان. گەوساياسي جاعدايعا بايلانىستى الەمدە ەنەرگيا كوزدەرىنە بولعان سۇرانىس ارتىپ، مۇناي مەن گاز باعاسىنىڭ ارتقانى بەلگىلى. الەمنىڭ ماڭداي الدى مۇناي ەكسپورتتاۋشى ەلدەرىنىڭ  قاتارىنان سانالاتىن قازاقستاندا قۇلىباەۆتىڭ بايلىعىنىڭ ەسەلەنىپ، حالىقتىڭ كەرىسىنشە كەدەيلەنۋىندەگى نەگىزگى سەبەپ سورپا بەتىنە شىعىپ تۇر. بۇگىننەن باستاپ جانارماي باعاسىنىڭ قىمباتتاۋى دا وسى سالانى شەڭبەكتەگەن الپاۋىتتاردىڭ كەزەكتى ۇتىس ويىنى ەكەنى انىق.

«نازارباەۆ پەن قۇلىباەۆتىڭ ىستەگەن قىلمىستارىنىڭ تۇبىنە بالتا شاپپاي حالىقتىڭ جاعدايى وزگەرمەيدى!» دەگەن ورازالى ەرجانوۆ مىرزا بۇل وزەكتى ماسەلەنى «Elge Qaitaru» قورىنا جاۋاپتى مەملەكەت ورگاندارىنا جازعانىن، قاپەرىنە سالعانىن، وكىنىشكە وراي بيلىكتەن جاۋاپ بولماعان ايتادى.

كەشە پارلامەنت وتىرىسىندا ەرمۇرات باپي اعامىز ەرجانوۆتىڭ جازباسىن نەگىزگە الىپ، بۇل ماسەلەنى تاعى دا كوتەردى. «نازارباەۆ جۇيەسىنەن قالعان مۇناي كومپانيالارىنا تەكسەرۋ جۇرگىزۋ كەرەك» دەدى. پارلامەنتتىڭ وڭىرلىك كوميتەتىنىڭ جەتەكشىسى ەدىل جاڭبىرشين مىرزا دا اتسالىستى.

دەمەك مۇناي سالاسىنداعى مونوپوليانى جويماي، نازارباەۆ كەزىندەگى قول قويىلعان كەلىسىمدەردى قايتا قاراپ، شەتەلدىك الپاۋىتتاردى ءوز جەرىمىزدە مۇنايدى وڭدەۋگە مىندەتتەمەي، جالاڭ باعىتتاعى ەكونوميكامىزدى ءار تاراپتىندىرماي جۇمىسسىزدىق، ينفلياتسيا، ەكونوميكالىق قايشىلىقتار شەشىلمەيدى. باپيدىڭ ۇسىنىسىن باسقا ارىپتەستەرى دە قولداپ، وسى باعىتتا قاتاڭ زاڭ قابىلداۋ – ۋاقىت تالابى. ويتپەگەن دە ساياسي ناۋقانداردىڭ بەرەرى شامالى بولىپ تۇر. حالىقتىڭ بيلىككە سەنىمى ازايعان سايىن، قوعام دەرتى اسقىنا بەرەدى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz