قازىرگى الەمدە باتىس ەۋروپا، سولتۇستىك امەريكا، شىعىس ازيانىڭ ەكونوميكاسى دامىعان ايماققا جاتاتىنى بەلگىلى. سوڭعى 40 جىلدا ەكونوميكاسى تەز كوتەرىلگەن قىتاي بۇگىنگى كۇنى بۇل ەلدەرمەن باياعى موموقان ارىپتەس وبرازىنان اينىپ، وزگەلەرگە ازۋىن كورسەتە باستادى.

ءار جىلدارى ەل ىشىندە وتانشىلدىق ۇگىت جۇرگىزىپ جاپونيا مەن كورەي تاۋارلارىنان باس تارتۋ ناۋقاندارىن جۇرگىزدى. شىنجاڭدا مۇسىلمانداردى جاپپاي قاماۋعا العاننان كەيىن باتىس ەلدەرىمەن دە بايلانىسى ۋشىعا باستادى.

شىنجاڭ ماقتاسىنان جاسالعان تاۋارلاردىڭ ەۋروپا نارىعىنا كىرۋىنە شەكتەۋ قويىلعان سوڭ، وعان كوروناۆيرۋس قاباتتاسىپ، باتىس ەلدەرى بۇل جولعى الەمدى جايلاعان ىندەتتىڭ شىعۋىنا قىتاي تارابىن كىنالى ساناپ، ەكى تاراپتىڭ بۇرىننان قالىپتاسقان ەكونوميكالىق بايلانىسى ۇزىلۋگە شاق قالدى. جىل باسىندا كارانتين شەكتەۋلەرىن الىپ تاستاعان قىتاي ۇكىمەتى ەندى الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىمەن ساۋدا بايلانىسىن قايتا جانداندىرۋ قامىنا كىرىستى.

بىراق كەرىسىنشە ەكونوميكالىق كەلىسىمدەردەن گورى ديپلوماتيالىق جانجالدار ءورشىپ تۇر. بىلتىر قاراشادا انگليا ۇكىمەتى ەلىندەگى قىتاي ەلشىلەرى گانكونگتىك ەرەۋىلشىلەردى كونسۋلدىق اۋلاسىنا كىرگىزىپ الىپ، ساباعاننان كەيىن، ولاردى ەلىنە قايتارعان ەدى.

وتكەندە عانا قىتايدىڭ فرانتسياداعى ەلشىسى: "كەڭەس قۇرامىنان شىققان ەلدەردىڭ مەملەكەتتىكىگىنىڭ زاڭدىق نەگىزى جوق", - دەپ الەمدى شۋلاتقان ەدى.

وسى اپتادا ونىڭ ورنىنان الىنىپ، ەلىنە قايتقانى ءمالىم بولدى. سەيسەنبى كۇنى كانادا ۇكىمەتى ەلىندەگى جاۋ فاميليالى قىتاي ەلشىسىن شەكارادان قۋعانىن مالىمدەدى. وعان كونسەرۆانتتار پارتياسىنىڭ قىتايداعى ۇيعىرلاردىڭ كىسىلىك قۇقىن قورعاعان دەپۋتاتىنا، ونىڭ تۋىستارىنا قوقان لوقى كورسەتتى دەپ ايىپ تاقتى. وعان جاۋاپ رەتىندە قىتاي تاراپ شانحايداعى كانادا ەلشىلىك قىزمەتكەرى جەنەتليندى ەلدەن شىعارعانىن مالىمدەدى.

اپتا باسىندا قىتاي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بەيجىڭدە امەريكا ەلشىسىمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ ەكى ەل قاتىناسىنىڭ سۋىپ كەتكەنىن تىلگە تيەك ەتتى. ارتىنان ەۋروپانىڭ ءۇش ەلىنە گەرمانياعا، فرانتسياعا، نورۆەگياعا ساپارىن باستادى. ەۋروپادا تاعى دا سول قىتايدىڭ رەسەيمەن "شەكتەۋسىز دوستىعى" الدىنان شىقتى. گەرمانيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ء"ۇنسىز قالۋدىڭ قولداۋدىڭ ءبىر ءتۇرى" ەكەنىن ايتقاندا، "قىتاي تاراپتىڭ سوعىس باستاۋشى دا، قاتىسۋشى دا ەمەس ەكەنىن" قايتالاپ ەكى ەلدى بەيبىت بىتىمگە شىقىرىپ وتىرعاندارىن جەتكىزدى.

الداعى اپتادا قىتايدىڭ سيان قالاسىندا ورتا ازيا مەن قىتاي باسشىلارىنىڭ ءسامميتى وتەتىنى بەلگىلى. بيىل جەتىم قىزدىڭ تويىنداي بولىپ وتكەن 9 مامىر جەڭىس كۇنى پارادىنا ورتا ازيا باسشىلارى تولىق باردى.

ونىڭ الدىندا ەۋرووداق ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ رەسەي ەكونوميكاسىنا جاسىرىن كومەكتەسىپ وتىرعىنىن العا تارتىپ، سانكتسيا سالۋدى قاراستىرۋدى ويلاستىرىپ جاتقانىن جەتكىزگەن ەدى. ۋكراينا تاراپ بۇرىن كەڭەس قۇرامىندا بولعان ەلدەردىڭ كرەملگە ادالدىعىن قاتاڭ سىنادى. ەۋرووداق تا قاراپ جاتپاسى انىق. ورتا ازيا ەلدەرى باسشىلارى وعان دايىن سياقتى. ويتپەسە وتكەندە عانا توبەسىنە دە درون جارىلعان كرەملگە، قىزىل الاڭعا جاندارىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ  بارماس تا ەدى. حالقى دەموكراتيانى، بيلىگى ديكتاتۋرانى قالايتىن ايماق ەلدەرىنىڭ قىتاي مەن رەسەيدىڭ اراسىندا قاشانعا دەيىن جۇرە تۇراتىنىن ۋاقىت كورسەتەدى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz