جۋىردا قازاق سايتتارىنىڭ بىرىندە  «كورىنبەيتىن كوگىلدىر ەكران» اتتى ماقالا جاريالاندى. اۆتور باق توڭىرەگىندەگى ءبىراز ماسەلەنى تىلگە تيەك ەتىپتى. وقىرماندار دا ماقالا سوڭىنان ءوز ويلارىن بىلدىرگەن ەكەن. ونداعى اڭگىمەنىڭ ءتۇپ-توركىنى مىقتى جۋرناليستەردىڭ جولىن السىزدەر بايلاپ جاتىر دەگەنگە سايادى. جالپى، اۆتور ءوز ماقالاسىندا قازىرگى قازاقستاندىق ارنالارعا قاتىستى كوپتەگەن وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپتى. ال ورىسءتىلدى سايتتاردا بولسا، "وتليچنىە پەرلى يلي يازۆا نا تۆ پروسترانستۆە كازاحستانا" دەگەن ماقالا جارقى كوردى. ماقالا اۆتورى قازاق جۋرناليستەرىنىڭ اراسىندا دا مىقتى تەلەجۋرناليستەردىڭ جۇرگەنىن ايتا كەلىپ، بيبىگۇل داۋلەتبەكقىزىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ەكەن. وسىعان وراي، بۇگىنگى باق, ونىڭ ىشىندە تەلەجۋرناليستيكا تۋرالى بيبىگۇلمەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.

- ءسىز تۋرالى وڭ پىكىر بىلدىرگەن وقىرمان پىكىرىنە سايساق، بۇگىنگى تاڭدا ءوز ءىسىن بىلەتىن، ءوزىن مامان رەتىندە دالەلدەگەن كوپتەگەن تەلەجۋرناليستەردى تەلەۆيزياعا تارتۋدىڭ ورنىنا، شەتقاقپايلاي بەرەتىن كورىنەدى. بۇعان نە دەيسىز؟

جۋىردا قازاق سايتتارىنىڭ بىرىندە  «كورىنبەيتىن كوگىلدىر ەكران» اتتى ماقالا جاريالاندى. اۆتور باق توڭىرەگىندەگى ءبىراز ماسەلەنى تىلگە تيەك ەتىپتى. وقىرماندار دا ماقالا سوڭىنان ءوز ويلارىن بىلدىرگەن ەكەن. ونداعى اڭگىمەنىڭ ءتۇپ-توركىنى مىقتى جۋرناليستەردىڭ جولىن السىزدەر بايلاپ جاتىر دەگەنگە سايادى. جالپى، اۆتور ءوز ماقالاسىندا قازىرگى قازاقستاندىق ارنالارعا قاتىستى كوپتەگەن وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپتى. ال ورىسءتىلدى سايتتاردا بولسا، "وتليچنىە پەرلى يلي يازۆا نا تۆ پروسترانستۆە كازاحستانا" دەگەن ماقالا جارقى كوردى. ماقالا اۆتورى قازاق جۋرناليستەرىنىڭ اراسىندا دا مىقتى تەلەجۋرناليستەردىڭ جۇرگەنىن ايتا كەلىپ، بيبىگۇل داۋلەتبەكقىزىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ەكەن. وسىعان وراي، بۇگىنگى باق, ونىڭ ىشىندە تەلەجۋرناليستيكا تۋرالى بيبىگۇلمەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.

- ءسىز تۋرالى وڭ پىكىر بىلدىرگەن وقىرمان پىكىرىنە سايساق، بۇگىنگى تاڭدا ءوز ءىسىن بىلەتىن، ءوزىن مامان رەتىندە دالەلدەگەن كوپتەگەن تەلەجۋرناليستەردى تەلەۆيزياعا تارتۋدىڭ ورنىنا، شەتقاقپايلاي بەرەتىن كورىنەدى. بۇعان نە دەيسىز؟

- مۇمكىن. جاس اقىندارعا شابىت بەرگەن ەرتاي ءنۇسىپجانوۆتىڭ «ايتىسى»، نازگۇل داۋىتالىقىزىنىڭ «ءتىل ساقشىسى»، «ەل-جۇرتپەن» ەلدىڭ ەسىندە قالعان ءورازالى بايمۇرات، سەرىك ابىكەنۇلى سياقتى تالانتتى تەلەجۋرناليستەرىمىزدىڭ باعدارلامالارىن جاپقاندا كىم نە ۇتتى؟! بىزدە ءبىر جامان ادەت - جاقسى نارسەنى كورە المايمىز. 2009 جىلى مەنىڭ حابارىم جابىلعان سوڭ، قاتتى كۇيزەلىسكە ءتۇستىم. سول كەزدەرى ماعان ءبىر دوسىم سەرگەي ميناەۆتىڭ «Media Sapiens» اتتى كىتابىن اكەلىپ بەرگەن. ءبىرىنشى وقىعانىمدا «بۇل ءوزى نە كىتاپ؟» دەپ كۇلدىم. «بۇل بىزگە ارنالماعان» دەپ، كىتاپتى ارى يتەرىپ قويا سالدىم. ءبىر اي وتكەننەن كەيىن ۇيدە جالعىز ءوزىم ويلانىپ وتىرىپ، كىتاپتى قايتا قولىما الىپ وقي باستادىم. وقۋ بارىسىندا كوپ نارسەنى ۇقتىم، ورىس جۋرناليستيكاسىنىڭ قالاي دامىعانىن ءتۇسىندىم. اياعىمنان تىك تۇرۋعا وسى «Media ءSapiensتىڭ» كومەگى كوپ بولدى. مەن ودان ارى مەملەكەتتىك ارنالارعا بارماي، تەك اۋتسورسينگپەن جۇمىس ىستەيمىن دەگەن شەشىم قابىلدادىم.

- قازىر اۋتسورسينگ ۇعىمىن تەلەۆيزيا سالاسىنان ءبولىپ قاراي المايتىن احۋال ورنادى. ءتيىمدى، ءتيىمسىز تۇسىن تارازىعا تارتىپ كورەيىكشى.

- اۋتسورسينگتىڭ ەكى جاققا دا - تاپسىرىس بەرۋشىگە دە، ورىنداۋشىعا دا ءتيىمدى، ءتيىمسىز تۇستارى بار. تيىمدىلىگى، تاپسىرىس بەرۋشى جاق ول باعدارلامانى قاداعالاپ، ارتىنان جۇگىرىپ اۋرە بولمايدى. تەك اقشاسىن بەرەدى دە دايىن ماتەريالدى الادى. تاپسىرىس الۋشى جاقتان قاراساق، حاباردى ايتىلعان ۋاقىتىنا دەيىن قالاي دا بولسا دايىنداپ بەرۋى كەرەك. ءبىر اپتا قينالعان سوڭ، ارتىنان قوماقتى قاراجات تۇسەدى. ودان كەيىنگى ۋاقىتتا قايدا بولاسىڭ، ول جاعىن ءوزىڭ بىلەسىڭ. ەڭ باستىسى، تاپسىرىستى جوعارعى دەڭگەيدە، ءدال ۋاقىتىندا وتكىزىپ تۇرساڭ بولعانى. تاعى ايتا كەتەتىن جايت، اۋتسورسينگ ارقىلى جۇمىس ىستەگەن سوڭ «حالتۋرا» دەگەن بولمايدى. تاپسىرىس بەرۋشىلەر حاباردىڭ دەڭگەيىنە، ساپاسىنا، ساۋاتتىلىعىنا قاتتى ءمان بەرەدى، تەكسەرەدى. بەرگەن اقشاسىنا تاتىمدى باعدارلاما بولعانىن قالايدى. كەمشىلىگى - وزىنە قاجەتتى دۇنيەنى وزگەگە  سەنىپ تاپسىرۋى بولسا كەرەك.

- ەلىمىزدەگى جۋرناليستەردىڭ الاتىن جالاقىسى جىرتىعىن جاماۋعا دا جەتپەيدى دەپ جاتادى. ءسىز مەملەكەتتىك ارنادا دا، كوممەرتسيالىق ارنادادا دا جۇمىس ىستەدىڭىز. ونداعى جۋرناليستەردىڭ ەڭبەگى قانشاعا باعالانادى؟

- «كتك» ارناسىندا ءجۇرىپ، وزىمە ومىرلىك مول تاجىريبە جينادىم. كوممەرتسيالىق ارنادا جۇرگەندە اقشاعا اسا ءمان بەرمەيتىنمىن. ويتكەنى ءبىزدىڭ جالاقىمىز وتە جاقسى بولدى. ال «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىنا كەلگەندە ءبارى دە وزگەرىپ سالا بەردى. جۇمىس كوپ، اقشا از. پروديۋسەر بولا تۇرىپ، جالاقىم ءجۇز مىڭنان ارەڭ اساتىن. وعان قاي جىرتىعىڭدى جامايسىڭ؟! ونى قويىڭىزشى، مەندە جۇمىس ىستەگەن جۋرناليستەردىڭ الاتىنى سول 40-70 مىڭنىڭ توڭىرەگىندە عانا بولاتىن. الماتىدا ونداي اقشاعا ءومىر ءسۇرۋ وتە قيىن. ءبارى اي سايىنعى جالاقىلارىن سارىلا كۇتىپ وتىرادى. وسىدان كەيىن ولاردان «باعادارلامانى نەگە دۇرىس جاسامادىڭ؟» دەپ سۇراۋدىڭ ءوزى ىڭعايسىز. تاڭنان كەشكە دەيىن تاپجىلماي وتىرىپ جۇمىس جاساسا دا، الاتىن، اقىلارى ماردىمسىز بولعاندىقتان، كىمنىڭ جۇمىسقا قۇلشىنىسى ارتسىن؟! ساپاسىز  باعادارلامالار وسىدان تۋماي ما؟! كەز كەلگەن جۋرناليسكە تيىسىنشە جاقسى جالاقى بەرىپ وتىرسا، ولاردىڭ ىستەرىندە بەرەكە بولار ەدى.

- «جەتىنشى ارناداعى»  جەتىستىكتەرىڭىزبەن بولىسسەڭىز. بۇل ارنادا قازاق جۋرناليستەرىنىڭ اراسىندا ەڭ العاش بولىپ ءسىزدىڭ ەكى باعادارلاماڭىز شىعىپ، ارنانىڭ رەيتينگىن كوتەرۋگە ىقپال ەتتى. نەبارى ەكى-ءۇش جىلدا «جەتىنشى ارنا»  «گەللاپ مەديانىڭ» بولجامى بويىنشا، ءۇشىنشى ورىنعا كوتەرىلدى. ارنا باسشىلارى ءسىزدى ۋاقىتشا پايدالانعان سياقتى. قءازىر سوعان وكىنبەيسىز بە؟

- جوق. مەن ونداي ويدان اۋلاقپىن. قايتا وسى ارناعا كەلىپ، بىلمەگەنىمدى ۇيرەندىم. ۇلتتىق ارنادان كەتكەننەن كەيىن مەن ءبىراز ءجۇردىم، ىزدەندىم. ءبىر سوزبەن ايتسام، قارايىپ قالعىم كەلمەدى. مەنى بىرنەشە جەرگە جۇمىسقا شاقىرعان، ءوزىم باس تارتتىم. ءوزىمنىڭ جاعدايىمدى جاساپ المايىنشا، ەشبىر ارناعا بارمايمىن دەپ شەشتىم. ءسويتىپ جۇرگەندە بيبىگۇل نۇرعاليقىزى ەندى عانا ءتاي-ءتاي باسىپ كەلە جاتقان «جەتىنشى ارناعا» جاقسى ويىن-ساۋىق باعدارلامالاردىڭ كەرەكتىگىن ايتىپ، مەنى جۇمىسقا شاقىردى. سول كەزدە وسى «جار-جار»  باعادارلاماسىن ۇسىنعانىمدا، ونى بىردەن قابىلدادى. بىراق مەن جۇرەكسىندىم،  اتالعان باعادارلامانى شىعارۋ ماعان وڭاي بولعان جوق. ويتكەنى ول بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ مەنتاليتەتكە جات. ەكىنشىدەن، وعان ەرتەڭگى كۇنى ادامداردى شاقىرا الامىز با دەگەن سۇراق تۇردى.  الايدا «جار-جار» «جەتىنشى ارنادان» كورسەتىلە باستاعان بەتتە-اق كورەرمەندەر اۋديتورياسى جىلى قابىلداي باستادى. ارينە، سىناعان ادامدار دا كوپ بولدى.  «جار-جارعا» كارى-جاس دەمەي كوپتەگەن ادامدار كەلىپ، ەكىنشى جارتىسىن تاۋىپ جاتتى.

«جەتىنشى ارنادان» مەنىڭ ۇيرەنگەنىم كوپ بولدى. ول جەردە جارىق قويۋدى، رەجيسسەر قىزمەتىن، وپەراتورلىقتى تەرەڭ مەڭگەردىم. ماسكەۋلىكتەردىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى - ولاردا بارلىعىن ماماندار ىستەيدى. تىكەلەي ەفيردە بولاتىن باعدارلامالارىنا قاتىسىپ وتىراتىنمىن. ولاردىڭ ءاربىر سەكۋندى ەسەپتەۋلى ەكەنىنە تاڭعالامىن. رەسەيدىڭ ارنالارىن وزدەرىنىڭ ونىمدەرىمەن جاۋلاپ العان «ۆايت مەديا» كومپانياسىنىڭ باسشىسى تيمۋر ۆاينشتەين، ماسكەۋلىك پروديۋسەر ءارى رەجيسسەر تەيمۋر دجافاروۆ، قويۋشى-وپەراتور پاۆەل بىكوۆچەنكولاردان كوپ تاجىريبە العانىما قۋانامىن. «جۇلدىزدار فابريكاسىنىڭ» ءتۇسىرىلىمى بولادى-اۋ دەگەن كەزدە مەن سول جەردە ىجداعاتپەن بىلمەگەنىمدى سۇراپ، ۇيرەنۋگە تىرىستىم. سوندىقتان بۇل ارناعا العىستان باسقا ايتارىم جوق.

مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجين استانادا وتكىزگەن كەڭەسىندە ەلىمىزدەگى باق قىزمەتى جونىندە ءبىراز ويلار، ۇسىنىستار ايتقان بولاتىن. كوبى ورىندى، ارينە. ءوزىم جۋرناليست بولسام دا، ەلىمىزدەگى ماسس-مەديانىڭ قىزمەتىنە كوڭىلىم تولا بەرمەيدى. اسىرەسە، تەلەۆيزيا سالاسىندا جۇرگەندىكتەن، قازاق ارنالارىنا قاراپ قارنىم اشادى.

- قارنىم اشادى دەيسىز؟ سوندا ەفيردەن ءوتىپ جاتقان باعادارلامالاردىڭ بىردەن كوزگە ۇراتىنى قانداي كەمشىلىكتەر؟ الدە وتاندىق ارنالاردى قارامايسىز با؟

- نەگە كورمەيمىن؟! كورەمىن. كوپ نارسەگە قارنىم اشسا دا، ءوز ەلىمنىڭ پاتريوتى رەتىندە وتاندىق ارنالاردان بەزىنۋگە حاقىم جوق دەپ ويلايمىن. كەمشىلىكتەرىنە تابالاپ ەمەس، تىلەكشى بولىپ قارايمىن. قازىر بۇرىندارى ونشا بىلە بەرمەگەن دۇنيەلەرگە قاتتى ءمان بەرەتىن بولدىم. ماسەلەن، تەلەديداردان حابار كورىپ وتىرىپ، ونى تۇسىرۋگە نەشە كامەرا قولدانعانى، جارىقتى قالاي قويىپ، قالاي مونتاجداعانى، ستۋديانى قالاي ارلەگەنىنە دەيىن ءجىتى باقىلاپ وتىرامىن. ويلاساڭ، ۇساق-تۇيەك دۇنيە سياقتى كورىنەدى. الايدا ەكراننىڭ ارعى جاعىنداعى وسى «مايدا-شۇيدە» جۇمىستاردىڭ اتقاراتىن ءرولى وتە زور. جارىقتى دۇرىس قويۋ ارقىلى  باعادارلامانى كەرەمەت تۇرلەندىرۋگە بولادى. جارىعى دۇرىس قويىلماعان ستۋديا ەكران ارقىلى كوزگە توز-توز بولىپ كورىنەدى. كولەڭكەلەرى سورايىپ، ادامدار دا ۇسقىنسىز كەيىپكە ەنەدى. ال بىزدە وسى جۇمىستاردى جەتىك مەڭگەرگەن بىلىكتى ماماندار ساۋساقپەن سانارلىق. تەلەارنالاردا ەلەكتريك بولىپ جۇرگەندەر سوڭىندا وپەراتور بولىپ كەتكەنىنە قالاي تاڭعالمايسىز؟!

- نەمەسە ادمينيستراتور بولىپ ورنالاسا سالىسىمەن، سول ءىستىڭ وڭ مەن سولىن ايىرىپ الماي جاتىپ كەنەت رەداكتور، الدە رەجيسسەر بولىپ كەتەتىندەر مەن اياق استىنان ستسەناري جازعىش بولا قالاتىندار دا بار دەيسىز عوي. سىزدىڭشە سول سياقتى «اتتەگەن-ايلار» كوپ قوي شاماسى؟

- ءيا، ونىڭىز راس. ەل كورمەيتىن  باعادارلامالار مەن ەكى ءسوزدىڭ باسىن بىرىكتىرە المايتىن جۇرگىزۋشىسىماقتارعا دا كەندە ەمەسپىز. ايتەۋىر، ەكراندى تولتىرۋ ماقساتىمەن نە بولسا سونى كورسەتە بەرەتىن ارنالار دا بار. قاي باعدارلامانى الىپ قاراساڭىز دا، سول باياعى ادامداردى كورەسىز: ارتىستەر، انشىلەر، ونەر ادامدارى. كوپتەگەن جۋرناليستەر انشىلەردى قاتىستىرسا جوعارى رەيتينگكە يە بولامىن دەپ ويلايدى. بىراق ول - قاتە تۇسىنىك. ءبىر ادامدى كورە بەرۋدەن جۇرت تا شارشايدى عوي. تاعى دا ايتاتىن ءبىر ماسەلە، تەلەۆيزيادان بەرىلەتىن وڭكەي اتىس-شابىس، قىلمىس، قانتوگىستەردى كورسەتۋگە تىيىم سالۋ قاجەت. ونى كورىپ وسكەن جاستاردىڭ پسيحيكاسى بۇزىلماي قايتسىن؟! بىردە اياعى اۋىر قۇربىممەن بىرگە تەلەديدار كورىپ وتىرعانبىز. وندا ءبىر جىگىتتىڭ ءوز اناسىن بالتالاپ ولتىرگەنى كورسەتىلىپ جاتتى. الگى جىلت ەتكەن كورىنىستىڭ ءوزى ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدى قالاي تىلىگىلەپ ەتكەنىن بىلسەڭىز. مەنىڭ باسىم اۋىرسا، قۇربىم ءتورت بۇكتەلىپ جاتىپ قالدى. ەس توقتاتقان بىزگە وسىلاي اسەر ەتسە، جاسوسپىرىمدەر جايىندا ايتپاساق تا تۇسىنىكتى شىعار.

- ءسىزدىڭ مىنەزىڭىز ورتامەن ۇيلەسە بەرمەيدى، قاتال دەيدى. ءجۇرسىن ەرمان اعامىز ءبىر سۇحباتىندا «بيبىگۇل بارلىعىنا ۇناي بەرەتىن ءجۇز دوللار ەمەس» دەپ كەسىپ ايتقان ەدى.

- (كۇلدى) ءيا، ءجۇرسىن اعا ايتسا، قاتىرىپ ايتادى. نەگىزى، بۇل كىسىمەن العاش رەت جۇزدەسكەنىمنىڭ ءوزى قىزىق بولدى. اتىراۋ وبلىسىندا «ايالى الاقان» باعادارلاماسىنىڭ كەزەكتى سانىن ءتۇسىرۋ ءۇشىن ءىسساپاردا جۇرگەنبىز، سول كەزدە ۇلتتىق ارنادا تاعى دا اۋىس-ءتۇيىس بولىپ جاتىر دەگەن اڭگىمە جەتتى. ون شاقتى كۇننەن سوڭ ءتۇسىرىلىم توبى الماتىعا ورالدىق. كەلگەن كۇنى ادەتتەگىدەي تاڭەرتەڭگىلىك جينالىس بولدى.

جينالىستا وتىرمىن. كەزىندە كۇن سايىن ماعان ادەمى سوزدەرىن ارناۋدان جالىقپايتىن ارىپتەستەرىمدى مۇلدە تانىماي قالدىم دەسەم دە بولادى، كەيبىرى مەنى ءتىپتى بوتەن ادام سەكىلدى قارسى الدى. جينالىستا جامانداعاندارى - مەنىڭ ءتورت  باعادارلامام: «كينو عۇمىر»، «بىتىمگەر»، «ايالى الاقان»، «اسقاق رۋح». سوڭىندا قويىلعان نۇكتە «ايالى الاقان» مەن «بىتىمگەردى» جابۋ بولدى. مەن ۇندەمەي، قولىمداعى قويىن داپتەرىمە سۋرەت سالىپ، كۇلىپ وتىرا بەردىم. ءبىر كەزدە وزىمە قادالعان جاناردى اڭعارىپ قالدىم. باقسام، ۇلتتىق ارناعا باسشى بولىپ كەلگەن ءجۇرسىن اعا ەكەن. تۇستەن كەيىن حاتشى قىز ءجۇرسىن ەرماننىڭ شاقىرىپ جاتقانىن ايتتى. قولىمدا «ءوز ەركىممەن جۇمىستان كەتەمىن» دەگەن ارىزىم بار. كىردىم. اعانىڭ جۇزىنەن نۇر توگىلىپ، ماعان قاراپ وتىردى. ءبىر كەزدە جۇدىرىعىن ءتۇيىپ: «سەنى بارلىعى مىناداي قىز دەيدى، راس پا؟» دەدى. مەن: «اعا، بارلىعى ءۇشىن جاۋاپ بەرە المايمىن» دەدىم. سودان كەيىن: «مەنى دە سەن سياقتى ومىردە سىندىرعىسى كەلگەندەر وتە كوپ بولدى. سول ارەكەتىمەن دە ولار مەنى ودان بەتەر قايراتتاندىرىپ جاتقاندارىن بىلگەن جوق» دەپ كۇلدى. ءجۇرسىن اعانىڭ مىقتى ءبىر قاسيەتى - ءوزى كوز جەتكىزبەيىنشە، بىرەۋگە قاتىستى ارتىق ايتىلعان اڭگىمەلەرگە ەش ءمان بەرمەيدى ەكەن. مەنى ون شاقتى  باعادارلامانىڭ پروديۋسەرى ەتىپ بەلگىلەدى. جالپى، ول كىسى جاعىمپاز ادامداردى جاپون تىلىمەن ايتقاندا، ناعىز «سامۋرايشا حاراكيري» جاساپ جىبەرەدى. ايتسا، بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي ءتىلىپ ايتادى. قاتالدىعىم راس، «حالتۋرششيك» جۋرناليستەر مەن جاعىمپازدىققا جانىم قاس.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان  ەركە جانىبەك

Abai.kz