اڭگىمەنى بۇحارا حاندىعىنان باستايىق. تالاي عاسىرلىق، ءتىپتى، بىرنەشە مىڭ جىلدىق تاريحى بار ورتا ازياداعى كونە دە ۇلى شاحاردىڭ تۇرعىندارى كەزىندە كىم ەدى؟ مىڭداعان جىلدار اعىمىندا، قولونەرى مەن ساۋلەتى، ەگىن ەگۋ، ماقتا جيناۋ جانە ءتۇرلى جەمىسكە تولى باقشا ءوسىرۋ داعدىسى اسا جوعارى دامىعان، سونداي-اق، اينالاسىنداعى ەلدەرمەن ساۋدا-ساتتىق جۇمىسىن ايتارلىقتاي جاقسى جولعا قويا بىلگەن، بۇحارا ولكەسى سوناۋ كونە زاماننان يران تەكتەس سوگديا تۇرعىندارى بولاتىن. وتكەن عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىنان باستاپ، بۇحارا اۋماعى جاڭادان قۇرىلعان وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىنا كىردى.

سول ءبىر تۇستا، بىرنەشە ميلليونعا جۋىق سول ءوڭىردىڭ ەجەلگى تاجىك بولىپ كەلگەن تۇرعىندارى وزبەك بولىپ جازىلادى. ارينە، وزبەك بيلىگى تارابىنان سول اراداعى قالىڭ قاۋىمدى الداپ، ارباپ، كۇشتەپ ايتەۋىر، وزبەك قىلىپ جىبەردى. جانە تەك قانا وزبەك تىلىندە عانا مەكتەپتەر اشىپ، وسى تىلدە ءبىلىم الۋعا، ساۋاتىن جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەردى. ەكى ۇرپاق اۋىسقان سوڭ، بۇل اراداعى كونەدەن كەلە جاتقان كەزىندەگى تاجىكتەر جاڭا ۇلت وزبەك بولىپ قالىپتاستى. ولاردىڭ اتا-باباسىنىڭ التىن تاريحى وزبەك ەلىنىڭ ەنشىسىنە ءوتتى. سونىمەن، ءبىر كەزدەگى ءتىل مەن ءداستۇر جاعىنان پارسىلارعا جاقىن سوگديالىقتار وزدەرىن جوعالتىپ، كورشى اعايىن وزبەك جۇرتىنا جۇتىلىپ كەتتى. ءتىپتى، سونداعى قازاقتىڭ ءبىرازى دا، ءار زاماننىڭ ىڭعايىنا قاراي، وسى كۇنگى وزبەككەاينالدى. بۇلشىندىق! مەملەكەتتەگى ءبىر قوعام، ءبىر تىلدىلىكتىڭ قۇدىرەتى دەگەن وسى!

ال، ءبىزدىڭ ەلدە ەكى قوعام بار. قازاق ءتىلدى جانە ورىس ءتىلدى. بۇل قوعامدار ۇنەمى تەبىسىپ كۇن كورەدى. شىنىن ايتۋ كەرەك، بۇل مەملەكەت ءۇشىن ۇلكەن قاۋىپ! بيلىك ءاردايىم نازار اۋدارىپ، بايقاپ وتىرماسا، الداعى كەزدەسەتىن ءتۇرلى وقيعالار، ەلدى جارىپ جىبەرۋى مۇمكىن جانە بۇل كوپ قيىندىق تۋدىرمايدى. سوندىقتان، مەملەكەت قازاقتىكى بولىپ سانالعان سوڭ، سونىمەن قاتار، ەلدەگى قازاقتاردىڭ سانى جەتپىس پايىزدان اسقاندىقتان، قازىردەن باستاپ مۇمكىندىكتى مەملەكەتتىك تىلگە، ياعني ايتقاندا، قازاق تىلىنە تولىق بەرمەسە جانە وسى ءتىلدى ەلدەگى ءار سالا بويىنشا جوعارى قارقىنمەن دامىتپاسا، ماڭگىلىك قازاق ەلى بولىپ قالۋ ەكى تالاي دۇنيە.

ەگەر، اينالاداعى ءوسىپ-وركەندەگەن ەلدەرگە قاراساڭ: قۇرامىندا كوپتەگەن اۆتونومدى رەسپۋبليكالارى بار رەسەيدە دە، بىرنەشە عاسىر بويى تالاي ۇلتتى جۇتىپ، ءبىر ۇلتقا اينالدىرعان قىتايدا دا، اعايىن ەل تۇركيادا دا (بۇل ەلدە 18-25 ميلليوننىڭ ارالىعىندا كۇرد تۇرعىندارى بار) جانە يراندا دا ء(بىرازى ءازىربايجاندار), ءبىر قوعام، ءبىر ءتىل. سول سەكىلدى، وزبەكستاندا، ءبىر مەملەكەتتىك وزبەك تىلىمەن وزگەلەردى وزبەككە اينالدىردى جانە تەمىردەي مىقتى مەملەكەت قالىپتاستىردى. ال، بىزدە شە؟! كرىلوۆتىڭ مىسالىنداعى: اققۋ، شايان جانە شورتاننىڭ ءىسى سيپاتتى. مىنە، وسىلاردى كورىپ ءجۇرىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزگە وتىز جىلدان استى، ءالى كۇنگە دەيىن ەشبىر شارا قولدانبادىق. قايران، اباي اتامىز ايتقانداي: «باياعى جارتاس، سول جارتاس، قاڭق ەتەر، تۇكتى بايقاماس».

قازىرگى، وبلىس اكىمدەرىنىڭ جۇمىس بارىسىنا جانە ولاردىڭ جۇرگىزگەن ىسىنە قاراپ وتىرساڭ، ءبىر دە بىرەۋىنىڭ ۇلتتىق كادر ەمەس ەكەندىگىن بايقايسىڭ. نەگە دەسەڭىز، ەشقايسىسى ۇلتتىق ساياسات دەگەندى بىلمەيدى، ءتىپتى، سەزبەيدى دە. ەكس-پرەزيدەنتتىڭ تۇسىندا قانشا دەگەنمەن، ۇلت ساياساتىن جۇرگىزە الاتىن ءبىراز اكىمدەر بولىپ ەدى. ايتار بولساق: يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، جانىبەك كارىبجانوۆ، بەردىبەك ساپارباەۆ، ومىرزاق شۇكەەۆ جانە تاعى باسقالار. وسى ازاماتتار قازاقستاننىڭ قازاق مەملەكەتى بولىپ قالىپتاسۋىنا ايتارلىقتاي ەڭبەك ءسىڭىردى، سونداي-اق، وزىنە بەرىلگەن وبلىستاردا ۇلت ساياساتىن كوپ-كورىم جۇرگىزدى دەۋگە بولادى. مىسالى: بەردىبەك ساپارباەۆ شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بولىپ تۇرعاندا، ءىستىن ءبارىن مۇمكىندىگىنشە مەملەكەتتىك تىلدە اتقاردى. كوپتەگەن ەلدىمەكەندەر قازاقشا اتاۋ الىپ، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى قۋاندىرعان ەدى. وسكەمەندە اباي اتامىزدىڭ ەسكەرتكىشى تۇرعىزىلىپ، ۇلكەن مەشىت سالىندى. قابانباي باتىردىڭ دا ەسكەرتكىشى بوي كوتەردى. كوشەلەر قازاقشالاندى جانە ەلىمىزدىڭ كورنەكتى تۇلعالارىنىڭ اتى بەرىلدى. قازاق مەكتەپتەرى، بالاباقشالارى كوبەيدى. قازىر بولسا، مۇنىڭ ءبارى تۇرالاپ قالدى. سول سياقتى، سولتۇستىكتەگى، شىعىستاعى وبلىستار دا وسىلاي. تاعى ءبىر ايتارىمىز، مينيسترلىكتەردىڭ مەملەكەتتىك  تىلدە ءىس جۇرگىزۋىن تولىقتاي قامتاماسىز ەتۋدى جانە وسىلاي تالاپ ەتۋدى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت. ءبىزدىڭ،  جوعارى بيلىكتەن وسىعان ۋاقىت وتكىزبەي قالايدا كوڭىل اۋدارۋىن سۇرايمىز!

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz