سول شىڭعىسحاننىڭ مازارى بۋرحان-حالدۋ تاۋىندا ەكەن. تەڭىز دەڭگەيىنەن 2367مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان. كوشە-سايدام جازىعىنىڭ وڭتۇستىك شىعىسىندا 6 كم.جەردە شۆەتى-قايىرحان تاۋىندا كۇلتەگىن كەشەنى بار. ەكى ۇلى تۇلعا ەكەۋىنىڭ اراسىندا بەس عاسىر وتسە دە قالاي قاتار ورنالاسقان. شىڭعىسحان كەشەنىنىڭ بيىكتىگى 22 مەتر، ۇزىندىعى 280 مەتر، كولدەنەڭى 190 مەتر ەكەنى انىقتالىپتى. امەريكالىق عالىمدار گەوفيزيكالىق باقىلاۋ جۇرگىزىپتى. راديومەتر مەن راديوماگنيتتىك ادىستەمەلەر جاسالىنىپتى. تاۋدىڭ ۇستىندەگى كەشەننىڭ استىندا 30 مەتر تەرەڭدىكتە باعالى مەتالل جانە سۇيەك ورنالاسقان تابىتتىڭ سۋرەتىن شىعارىپتى. ۇلدارى وگەدەي، تولى نەمەرەلەرى موڭكە، كۇيىك تورتەۋى جەرلەنگەنى انىقتالىپتى.

ۇلى قاعاننىڭ سۇيەگىن سىرقىراتىپ مازارىن قازسا مونعول ۇلتى جەر بەتىنەن جويىلادى- مىس. سەبەبى اقساق تەمىر مازارىن قازعاننان كەيىن باستالعان سوعىستان حالىق سەكەمدەنىپ قالعان. مۇردەنى شىنار اعاشىنان جاسالعان ساندىققا اسپەتتەپ ورنالاستىرىپ، ساندىقتى ءۇش التىن بەلدىكپەن ساقينالاپ بەكىتكەن. التىن بەلدىكتى ساندىق ارنايى اينالمالى تەتىككە ورناتىلعان. ءتاڭىردىڭ قالاۋى بويىنشا قاسيەتتى ساندىق عاسىردا ءبىر رەت اينالىپ تۇرادى مىس. شىڭعىسقاننىڭ باسى شىعىسقا قاراعان شاقتا مۇردەنى اشۋعا بولادى-مىس. باسقا ۋاقىتتا اشسا، تابيعات اپاتى بولىپ، سوعىس باستالادى. ادامزاتقا ەمى تابىلماس ىندەت تارايدى-مىس.

سول شىڭعىسحاننىڭ مازارى بۋرحان-حالدۋ تاۋىندا ەكەن. تەڭىز دەڭگەيىنەن 2367مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان. كوشە-سايدام جازىعىنىڭ وڭتۇستىك شىعىسىندا 6 كم.جەردە شۆەتى-قايىرحان تاۋىندا كۇلتەگىن كەشەنى بار. ەكى ۇلى تۇلعا ەكەۋىنىڭ اراسىندا بەس عاسىر وتسە دە قالاي قاتار ورنالاسقان. شىڭعىسحان كەشەنىنىڭ بيىكتىگى 22 مەتر، ۇزىندىعى 280 مەتر، كولدەنەڭى 190 مەتر ەكەنى انىقتالىپتى. امەريكالىق عالىمدار گەوفيزيكالىق باقىلاۋ جۇرگىزىپتى. راديومەتر مەن راديوماگنيتتىك ادىستەمەلەر جاسالىنىپتى. تاۋدىڭ ۇستىندەگى كەشەننىڭ استىندا 30 مەتر تەرەڭدىكتە باعالى مەتالل جانە سۇيەك ورنالاسقان تابىتتىڭ سۋرەتىن شىعارىپتى. ۇلدارى وگەدەي، تولى نەمەرەلەرى موڭكە، كۇيىك تورتەۋى جەرلەنگەنى انىقتالىپتى.

ۇلى قاعاننىڭ سۇيەگىن سىرقىراتىپ مازارىن قازسا مونعول ۇلتى جەر بەتىنەن جويىلادى- مىس. سەبەبى اقساق تەمىر مازارىن قازعاننان كەيىن باستالعان سوعىستان حالىق سەكەمدەنىپ قالعان. مۇردەنى شىنار اعاشىنان جاسالعان ساندىققا اسپەتتەپ ورنالاستىرىپ، ساندىقتى ءۇش التىن بەلدىكپەن ساقينالاپ بەكىتكەن. التىن بەلدىكتى ساندىق ارنايى اينالمالى تەتىككە ورناتىلعان. ءتاڭىردىڭ قالاۋى بويىنشا قاسيەتتى ساندىق عاسىردا ءبىر رەت اينالىپ تۇرادى مىس. شىڭعىسقاننىڭ باسى شىعىسقا قاراعان شاقتا مۇردەنى اشۋعا بولادى-مىس. باسقا ۋاقىتتا اشسا، تابيعات اپاتى بولىپ، سوعىس باستالادى. ادامزاتقا ەمى تابىلماس ىندەت تارايدى-مىس.

تەحنيكانىڭ وزىق ۇلگىلەرىن پايدالانا وتىرىپ مۇردەنى قازباي-اق قۇپياسىن اشار ۋاقىت الىس ەمەس سياقتى. اراب پيراميدالارىنا قولدانىلعان تەحنيكالار شىڭعىسحان سىرىن اشۋعا جاراماپتى. سوندىقتان ول ماسەلەمەن امەريكالىقتاردان دا باسقا عالىمدار شۇعىلدانىپ جاتسا كەرەك. سەگىز عاسىرعا تاياۋ قۇپياسى اشىلماعان سىر ساندىق ءبىزدىڭ زامانىمىزدا اشىلسا نەتكەن عاجاپ بولار ەدى. ويتكەنى، شىڭعىسحاندى قازاق ەكەن، ونىڭ ىشىندە جالايىر ەكەن، شاپىراشتى ەكەن دەگەندەر مايلى قۇيرىقتارىن قىسىپ «ەرتەڭگى قازاقتىڭ جاعدايى قالاي بولار ەكەن» دەگەن پروبلەممامەن باس قاتىرارا ما ەدى؟..   

مەن بۇل جاڭالىقتى مونعوليادان كەلگەن اعايىنىمنان الىپ ەلگە جاريا جاساپ ەدىم. اقىن، ارداقتى اعامىز كاكىمبەك سالىقوۆ بۇل جاڭالىق 2008 جىلعى مامىر ايىنىڭ اياعىندا، ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا «انا ءتىلى» گازەتىندە ەكى نومىرگە جاريالانعاندىعىن ايتىپتى. سونى وقىعان «تاپقىشبەكتەر»، «جازعىشبەكتەر» وسى كۇنگە دەيىن ساباسىنا تۇسپەي نەگە قوقيلانىپ ءجۇر. شىڭعىسحان قازاق بولسا وتىراردى قيراتپاس ەدى. باعىنباعان ادامدارىن اشتان قىرىپ، قالانى ساقتاپ، ادەتتەگىدەي ءوز ادامدارىن وتىرعىزار ەدى.

Abai.kz