ءسوز باسى

قازاق وسىلاي دەيدى. ەگەردە ءبىر ۇلى جازۋشى كەلىپ بۇگىنگى قازاق ينتەلليگەنتسياسى جايلى، ونىڭ پسيحولوگياسى جايلى رومان جازاتىن بولسا، اتالمىش «وقىعام جوق» سول شىعارماعا ەپيگراف بولۋعا جارايدى. اڭگىمە قازاق قوعامىن، قازاقتىڭ قوعامدىق ويىن العا باستىرماي، كەيىن تارتىپ كەلە جاتقان كەجەگەسى جايىندا. قۇرمەتتى وقىرمان، بۇل ءوزىڭىزدىڭ دە تالاي بايقاعان نارسەڭىز. دەمەك، مەن ءسىزدىڭ كوكەيىڭىزدە باياعىدان بار تۇيتكىلدى اڭگىمە قىلايىن دەپ وتىرمىن.

سونىمەن، «وقىعام جوق». حەمينگۋەيدىڭ ايتقان ءبىر ءسوزى بار، الەۋمەتتىڭ تالانتقا دەگەن قاتىسىنا قاتىستى. «جۇرتتىڭ، سەن جازعان شىعارماعا نازار اۋدارماعانىنا قاراپ، العاشىندا قايران قالاسىڭ، سودان كەيىن كۇلەسىڭ، سودان سوڭ اشۋلانىپ كۇيزەلەسىڭ. سودان كەيىن ساعان ءبارىبىر» دەيدى ول. ءستيلى ەسىمدە جوق، ماعىناسى تۋرا وسىلاي. حەمينگۋەي وسى ءسوزىن ءبىز جايىندا ايتقان سياقتى.

د.كورچينسكي ءوزىنىڭ «رەۆوليۋتسيا «وت كۋتيۋر» اتتى كىتابىندا، قانداي دا بولماسىن حالىق رەسپۋبليكاعا اينالۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى پۋبليكا كەزەڭىنەن ءوتۋ كەرەك دەيدى. ياعني، حالىق اۋەلى پۋبليكا بولىپ قالىپتاسۋى كەرەك، ءاربىر مادەني قۇبىلىس، ءاربىر جاڭا قوعامدىق وي، يدەيانى بۇكىل حالىق بولىپ جابىلا تالقىلاپ ۇيرەنۋى كەرەك دەگەن ءسوز.

ءسوز باسى

قازاق وسىلاي دەيدى. ەگەردە ءبىر ۇلى جازۋشى كەلىپ بۇگىنگى قازاق ينتەلليگەنتسياسى جايلى، ونىڭ پسيحولوگياسى جايلى رومان جازاتىن بولسا، اتالمىش «وقىعام جوق» سول شىعارماعا ەپيگراف بولۋعا جارايدى. اڭگىمە قازاق قوعامىن، قازاقتىڭ قوعامدىق ويىن العا باستىرماي، كەيىن تارتىپ كەلە جاتقان كەجەگەسى جايىندا. قۇرمەتتى وقىرمان، بۇل ءوزىڭىزدىڭ دە تالاي بايقاعان نارسەڭىز. دەمەك، مەن ءسىزدىڭ كوكەيىڭىزدە باياعىدان بار تۇيتكىلدى اڭگىمە قىلايىن دەپ وتىرمىن.

سونىمەن، «وقىعام جوق». حەمينگۋەيدىڭ ايتقان ءبىر ءسوزى بار، الەۋمەتتىڭ تالانتقا دەگەن قاتىسىنا قاتىستى. «جۇرتتىڭ، سەن جازعان شىعارماعا نازار اۋدارماعانىنا قاراپ، العاشىندا قايران قالاسىڭ، سودان كەيىن كۇلەسىڭ، سودان سوڭ اشۋلانىپ كۇيزەلەسىڭ. سودان كەيىن ساعان ءبارىبىر» دەيدى ول. ءستيلى ەسىمدە جوق، ماعىناسى تۋرا وسىلاي. حەمينگۋەي وسى ءسوزىن ءبىز جايىندا ايتقان سياقتى.

د.كورچينسكي ءوزىنىڭ «رەۆوليۋتسيا «وت كۋتيۋر» اتتى كىتابىندا، قانداي دا بولماسىن حالىق رەسپۋبليكاعا اينالۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى پۋبليكا كەزەڭىنەن ءوتۋ كەرەك دەيدى. ياعني، حالىق اۋەلى پۋبليكا بولىپ قالىپتاسۋى كەرەك، ءاربىر مادەني قۇبىلىس، ءاربىر جاڭا قوعامدىق وي، يدەيانى بۇكىل حالىق بولىپ جابىلا تالقىلاپ ۇيرەنۋى كەرەك دەگەن ءسوز.

اعىلشىن سومەرسەت موەم ءبىر ماقالاسىندا فرانتسۋز جازۋشىلارىنىڭ ءبىر-بىرىنە تەلەفون ارقىلى روماندارىن وقيتىنىن، وقىعاندارىن ساعاتتاپ تالقىلاپ، تالدايتىنىن ايتادى. باتىستا سولاي. سەبەبى، باتىستا پۋبليكا بار. ال بىزدە ولاي ەمەس. جانە ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن (نەمەسە كوپكە دەيىن) ولاي بولمايتىن سياقتى.

قازاقتىڭ قالامگەرى، جازۋشى بولسىن، جۋرناليست يا باسقا بولسىن، ىزدەنەدى، تەر توگىپ جازادى، جازعانىن ءتۇرلى امالمەن گازەتكە، جۋرنالعا باسادى، كىتاپ قىلىپ شىعارادى. سودان سوڭ الەۋمەتكە قارايدى. ال الەۋمەت... ءلام-ميم دەمەيدى. قازاقتىڭ اسپانى ماقتادان جاسالعان سياقتى. دىبىستى جۇتىپ الادى دا، تۇنجىراپ ءۇنسىز تۇرا بەرەدى. باسىمىزدان تالاي وتكەن نارسە. ىزدەنەسىڭ. جازاسىڭ. جاريالايسىڭ. دىبىس جوق. سودان سوڭ «اعالارعا»، «كوكەلەرگە» اپارىپ بەرەسىڭ. بۇندا دا تولىپ جاتقان ايلا-شارعى كەرەك. قولدان كەلگەنشە جازعان دۇنيەڭدى «كوكەنىڭ» ءوز قولىنا جانە مۇمكىن بولعانشا كۋالاردىڭ كوزىنشە ۇستاتۋ شارت. سەبەبى قازاق – جاۋاپ بەرمەۋدىڭ، پىكىر ايتپاۋدىڭ تەحنيكاسىن شىڭعا شىعارىپ دامىتقان حالىق. ەگەردە شىعارماڭىزدى (كىتابىڭىزدى، ماقالاڭىزدى) «كوكەنىڭ» اۋىز ۇيىندە وتىرعان حاتشى قىزعا بەرىپ كەتكەن بولساڭىز، وندا ءسىز ناعىز اقىماقسىز. سەبەبى، ول شىعارما ادرەساتتىڭ قولىنا ەشقاشان جەتپەيدى. تەلەفون شالاسىز. حاتشى قىز «كىتابىڭىزدى (ماقالاڭىزدى) اعايعا بەردىم» دەيدى. ال «اعاي» «مەن ەشقانداي دا كىتاپ (ماقالا) العام جوق» دەيدى. ەندى «كوكەنىڭ» وزىنە بارىپ، حاتشى قىز ەكەۋىن بەتتەستىردىڭىز دەيىك. «كوكەڭىز» ءسىزدىڭ كوزىڭىزشە بەيشارا قىزدىڭ جەر-جەبىرىنە جەتىپ ۇرسادى، «كىتاپ (نەمەسە ماقالا) قايدا، جوعالتىپ جىبەرگەنسىڭ عوي» دەيدى. كورىپ وتىرسىز، بۇنىڭ دا امالى بار. كىتاپ «كوكەنىڭ» قولىنا تيمەگەن. نە داۋىڭىز بار؟ كىتاپتى «كوكەگە» وتكىزۋدىڭ ءبىرىنشى ارەكەتى ءساتسىز بولدى. «كوكەنىڭ» پايداسىنا (1-0).

ەندى ەكىنشى شابۋىلعا كىرىسەسىز. امالىن تاۋىپ كىتاپتى «كوكەڭىزدىڭ» ءوز قولىنا ۇستاتتىڭىز دەيىك. بۇندا دا «كوكەڭىز» كۇنارا جۇمىسقا كەلمەي قالادى نەمەسە قابىلداۋىندا ءبىر «كىسىلەر» وتىرىپ، اۋىز ۇيگە ءبىر مينۋتكە شىعىپ كەتۋگە ەش مۇمكىندىگى بولمايدى، نەمەسە ءوزى ءبىر «كىسىلەردىڭ» قابىلداۋىنا كەتەدى، قويشى، قىسقاسى تولىپ جاتقان وتكەلەكتەر مەن نيۋانستار بار. جاقسى، وسىنىڭ بارلىعىن جەڭدىڭىز، كىتابىڭىزدى (ماقالاڭىزدى) «كوكەنىڭ» ءوز قولىنا تابىستادىڭىز. ەندى سارعايعان كۇتىس باستالادى. «كوكە» تاعى دا جۇمىسقا كەلمەي قالادى، اۋىرىپ قالادى، تەلەفونعا كەلە المايدى، ت.ت. جارايدى، وسىنىڭ بارلىعىنان ءوتتىڭىز، «كوكەنىڭ» شەگىنەتىن جەرى جوق، تىعىرىققا تىرەلدى. مىنە، وسى كەزدە «كوكەڭىز» ايگىلى «وقىعام جوقتى» ايتادى.

البەتتە، قۇرمەتتى وقىرمان، ءسىز «وسىنداي وقيعا شىنىندا دا بولا ما ەكەن№» دەپ ءبىر جاعى كۇماندانىپ، ءبىر جاعى كۇلىپ وتىرۋىڭىز مۇمكىن. سەبەبى، حيكايا – گروتەسككە ۇقساس. كۇمانىڭىز ورىندى. بۇل مەنىڭ باسىمدا بولعان وقيعا ەمەس. مەن بۇنى ءوزىمنىڭ تۇرعىلاستارىمنىڭ ءار كەزدە ايتقان اڭگىمەلەرىنەن قۇراستىرىپ شىعاردىم. بىرەۋگە «سەن ماعان پىكىر ايتشى» دەپ جالىناتىن ادەتىم جوق ەدى. بۇل – ءبىزدىڭ ۇرپاق، ونەر مەن ادەبيەتكە وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىندا كەلگەن قالامداس باۋىرلارىمنىڭ باسىنداعى ورتاق تاعدىر. ءار جەردە وتىرعان، باياعىنىڭ قىرىس تورەلەرى سياقتى قىرتيعان «كوكەلەر» مەن ورتالارىندا سوقىر كۇشىكتەي بولىپ اداسقان ىنىلەر. «كوكەڭ» الدەبىر قۇدىرەتتى ەلدىڭ ءامىرشىسى سياقتى، ال سەن سونىڭ تابالدىرىعىنا، سونىڭ قابىلداۋىنا جەتە الماي جۇرگەن شەتەلدىڭ ەلشىسى سياقتىسىڭ. وسى ايتقانىمنىڭ ارتىق-كەم جەرى بولار، بىراق ءبىز كورگەندە «الدىڭعى تولقىن اعالار» مەن كەيىنگى تولقىن ىنىلەردىڭ اراقاتىناسى وسىنداي بولاتىن.

ورىس الەۋمەتىندە «انكەتنوە بلاگوپولۋچيە» دەگەن ۇعىم بار. «انكەتالىق بارشىلىق»، «انكەتالىق باراقات» دەگەن ءسوز. حالىق ىشىندە ساۋالناما جۇرگىزەدى. قاعاز جۇزىندە ءبارى دە تاپ-تاماشا بولىپ شىعادى. ءبارىنىڭ تاماعى توق، كيىمى كوك. ال شىندىعىندا ولاي ەمەس. وسى ۇعىمدى بىزگە دە پايدالانۋعا بولادى. ءبىز، وسىدان ءبىراز بۇرىن جاريالانعان مالىمەتكە سۇيەنسەك، ون ءبىر (11) ميلليون بولىپپىز. شەتەلدە جۇرگەن قازاقتى ساناماعاندا. وسى ون ءبىردىڭ جارتىسى ەرەسەك ادامدار دەيىك. وسى جارتىسىنىڭ ءبىر ميلليونى بەلسەندى وقىرمان (كورەرمەن، تىڭداۋشى) دەيىك. بۇل ءبىر ميلليوننىڭ 950 مىڭىن جاستار دەپ الايىق (جاستار كوپ جاعدايدا پىكىرىن رياسىز، جاسىرماي ايتادى). سوندا جاسى كەلگەن گۋمانيتاريلەردىڭ سانى 50 مىڭ بولىپ شىعادى (ارينە، قازاقتا سونشا گۋمانيتاري جوق، بۇنىڭ بارلىعى شارتتى ەسەپتەۋ). وسى ەلۋ مىڭنىڭ ءۇش مىڭدايىن جازۋشى، اقىن، فيلوسوف، ت.ت. دەپ الايىق تا، «ءباسپاسوزدى، ادەبيەتتى، پۋبليتسيستيكانى قاداعالاپ وتىراسىز با؟» دەپ ساۋالناما جۇرگىزەيىك. «كوكەلەر» بارلىعىن «قالت جىبەرمەي قاداعالاپ وتىرامىز» دەپ جازىپ بەرەدى. ەندى «وقىعان نارسەلەرىڭىزگە پىكىر ايتاسىز با، نەمەسە جازاسىز با؟» دەپ سۇراۋ جۇرگىزىڭىز. ءبىرى قالماي «بارلىق ەلەۋلى قۇبىلىستارعا پىكىر ايتام نەمەسە جازام» دەپ جاۋاپ بەرەدى. الايدا، بۇل تاماشا مونيتورينگ باسىنان اياعىنا دەيىن ... شىلعي وتىرىك. شىندىعىندا، تۋعان مادەنيەتكە پەيىلدى ءبىردى-ەكىلى ادام بولماسا ەشكىم ەشقاشان پىكىر ايتپايدى دا، جازبايدى دا.

«كىتاپتى ورتەگەننەن دە ءوتىپ كەتكەن اۋىر قىلمىس بار. ول – كىتاپتى وقىماۋ» دەپتى يوسيف برودسكي. بۇعان «كىتاپتى وقىماۋدان دا ءوتىپ كەتكەن اۋىر قىلمىس بار، ول – وقىعان كىتاپقا پىكىر ايتپاۋ» دەپ قوسار ەدىك. جانە، ەڭ وكىنىشتىسى، بۇل سۇمدىق داعدى ءبىزدىڭ ۇرپاققا جانە ءىشىنارا بىزدەن كەيىنگى ۇرپاققا دا جۇعىپتى. مەنىڭ ءبىر باۋىرىم بار. گۋمانيتاري. قاي سالا ەكەنىن ايتپايمىن، سەبەبى ول مەنىڭ ايتقان اڭگىمەمنەن ءوزىن تانىپ قويۋى مۇمكىن. (مەن بۇل جەردە ءبىر ادام جايىندا ەمەس، ۇلتتىق مەرەزگە اينالعان داعدى جايىندا ايتىپ وتىرمىن.) سۇلۋ ات سياقتى ىزەتتى. قىسقا مەرزىمدە كانديدات بولدى، دوكتور بولدى. جاقىن بولاشاقتا اكادەميك بولىپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس. ايتەۋىر الاشتىڭ ءبىر بالاسى عوي، وسە بەرسىن. بىراق وسى باۋىرىم ... ءبىرتۇرلى ... قىزىق. كىرپياز بەكزاتتىعى مەن مادەنيەتتىلىگى سونداي، وزىنە نە كەرەك ەكەنىن تۇسىنبەيسىڭ. ەشقاشان انىق پىكىر ايتپايدى. ۇنەمى دزەن-بۋدداشىل موناحتار سياقتى قاشىرتىپ، جۇمباقتاپ ايتادى. ماعىناسىنا جەتىپ كور. تاياۋ ارادا وسى استانادا وتكەن ءبىر ناۋرىزدا داستارحانداس بولىپ قالدىق. ولشەۋلى قۇرمەت، ەكشەۋلى ىزەت. ءبىر كەزدە وتىرىپ: «ەگەمەن قازاقستانعا» ءسىزدىڭ ءبىر ماقالاڭىز شىعىپتى. بالەنشە جاقسى ماقالا دەپ ماقتاپ وتىر. تاۋىپ وقيمىن»، – دەدى. «ەگەمەنگە» مەنىڭ ءالىپبيدىڭ اۋىسۋىنا بايلانىستى جازعان «ءارىپتىڭ تاعدىرى» اتتى ماقالام شىققان. باۋىرىم سونى ايتىپ وتىر ەدى. سول جەردە ۆيزيتكامدى بەردىم. تەلەفون الماستىق. باۋىرىم سول كۇيى ءىزىم-قايىم جوعالدى. بىلەم، ماقالانى وقىدى. بىراق پىكىر ايتا المايدى. ال ەگەر مەن وعان تەلەفون شالسام، جاۋابىنىڭ دايىن تۇرعانىن بىلەم. «وقىعام جوق!»

وڭاي جولدان قيىن سوقپاق ارتىق

ءبىر فرانتسۋز جازۋشىسىنىڭ ايتقانى بار، «كىتاپ – ول اشىق تەڭىزگە تاستالعان قۇمىرا» («كنيگا – ەتو بۋتىلكا بروشەننايا ۆ وتكرىتوە مورە») دەپ. قازاق كىتابى، قازاق ويى جايىندا ايتىلعان ءسوز. ول قۇمىرا بىرەۋدىڭ قولىنا تيە مە، الدە نە زاماننان كەيىن قاڭعىرىپ وزىڭە قايتىپ كەلە مە – ونى قۇداي بىلەدى. ارينە، تەڭىز بەن قۇمىرا – ول مەتافورا. ال شىندىعىندا تاسقا باسىلعان ءسوزدىڭ بولجاۋسىز تاعدىرى قولدان جاسالادى. باسقا حالىق، باسقا قوعامدا ءبىزدىڭ شارۋامىز جوق. ءبىزدىڭ بىلەرىمىز – قازاق قوعامى جانە سول قوعامنىڭ ءوز مادەنيەتىنە دەگەن پەيىلى.

قازاق قوعامى ۋاقىتتى جۇمساۋ تۇرعىسىنان العاندا – ىسىراپشىل قوعام. قاراپايىم مىسال: ءبىر بەتتىك قانا ماقالانى الىڭىز. بۇنداي ماقالانى وقۋعا، كوپ بولسا، ءبىر ساعات ۋاقىت كەتەدى. وقىپ شىققان سوڭ اۆتورعا ءوز پىكىرىڭدى ايتۋىڭا بەس-ون مينۋت ۋاقىت كەتەدى دەيىك. وپ-وڭاي. ال نەگە «وقي الماعانىڭدى» ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ار مەن ۇياتتى بەلدەن باسۋ كەرەك. قازاق وسى ەكىنشى، قيىن جولدى تاڭدايدى. وقيدى. بىراق اۆتورمەن كەزدەسكەن سايىن نەگە «وقىماعانىن» (نەمەسە «وقي الماعانىن») ءتۇسىندىرىپ اۋرەلەنەدى. وسىعان قانشا ۋاقىتى كەتەدى. «وقىدىم» دەگەن ءبىر-اق ءسوز. «وقىعام جوق» – ميلليون ءسوز. شىندىقتىڭ جولى (مىسالى، وقىپ شىققانىڭ) – ءبىر عانا جول. وتىرىكتىڭ جولى (وقي تۇرا «وقىمادىم» دەۋ) – مىڭ جول. قازاق ەرىنبەي-جالىقپاي سول مىڭ جولدىڭ بارلىعىن شيىرلاپ شىعادى. «وقىماعانىن» ءومىر بويى تۇسىندىرۋگە بار، ايتەۋىر پىكىر ايتپاسا بولدى.

بۇل – جازعان دۇنيەڭىزدى «وقىماعانداردىڭ» ىشىندەگى يناباتتىسى. ارى-بەرىدەن سوڭ وسىنداي «وقىماعاندارعا» زار بولارسىز. سەبەبى، ءسىزدى «وقىماعان» باسقا ءبىر اۋلەت بار. ادامدى شوشىتاتىن وسى اۋلەت. بۇل اۋلەت، ءبىر قىزىعى، سىزگە پىكىر ايتادى. بىراق پىكىر ايتۋى... قالاي تۇسىندىرسەم ەكەن. قىسقاسى، سۆوەوبرازنىي پىكىر. مادەنيەتتانۋدا «ءتاننىڭ ءتىلى» («يازىك تەلا») دەگەن ۇعىم بار. بۇل – ىقىلىم زاماننان كەلە جاتقان مادەنيەت. ءداستۇرلى، بايىرعى قوعامدارعا ءتان. قىسقاشالاپ ايتساق، ءاربىر كاسىپتىڭ وزىنە عانا تيەسىلى ءتاننىڭ ءتىلى بار. كونە قوعامداردان تامىر تارتاتىن بي مەكتەپتەرىن بىلاي قويعاندا، ەستۋىمىزشە، ءۇندىستاننىڭ احماداباد دەگەن قالاسىندا قايىرشىلار مەن تىلەنشىلەردى وقىتاتىن ارنايى ۋنيۆەرسيتەت بار ەكەن. بۇل وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ شىققان پروفەسسيونالدار كوشەدە تۇرعان تۇرىسىمەن، بەت الپەتىمەن، قىسقاسى، «ءتاننىڭ تىلىندە» سويلەۋ شەبەرلىگىمەن ەڭ قاتىگەز دەگەن ادامنىڭ جۇرەگىن ءجىبىتىپ، قالتاسىنداعى تيىنىن قاعىپ كەتەدى ەكەن.

ءبىزدىڭ قازاق – وسى «ءتاننىڭ ءتىلىن» تەڭدەسى جوق دارەجەدە مەڭگەرگەن حالىق. و، ءسىز ءبىر قوعامنىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن ماقالا جازىڭىز! ەرتەڭىنە كورەسىز. وقىرماندارىڭىز قاس-قاباقپەن، كۇجىرەيگەن جاۋىرىنىمەن، توڭ بولىپ قاتقان موينىمەن، تۇرعان تۇرىس-پوزاسىمەن، ساۋساق-باشپايىمەن، داۋسىنىڭ ىرعاق-ينتوناتسياسىمەن سىزگە قاتىستى ءوزىنىڭ «پىكىرىن» ايتىپ بەرەدى. ءبىزدىڭ قازاق جەلكەسىمەن عانا تۇتاس رومانداردى بايان ەتىپ بەرە الادى، كەۋدەسىندە تۇنىپ جاتقان، جاقسىعا، تالانتقا، بارلىق جارقىن قۇبىلىستارعا دەگەن ۇشان-تەڭىز وشتىگىن جەتكىزە الادى.

مەن 1996-98 جىلدارى قازاق-تۇرىك «زامان-قازاقستان» گازەتىنىڭ ورىس بەتىن شىعارىپ وتىردىم. بىردە وزىممەن قىزمەتتەس، جازۋشى ديدار امانتاي ەكەۋمىز ءبىر سۇحبات وتكىزدىك. قازاق جانە الەم ادەبيەتىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ ءبىراز پروبلەمالارىن ءسوز ەتكەن ەدىك. ءسوۆميننىڭ اۋرۋحاناسىندا ەمدەلىپ جاتقان ءبىر بەلگىلى ادام، رەداكتور جۇماباي شاشتايدان گازەت سۇراتىپتى. اپارىپ بەردىك. ول ادامنىڭ جانىندا قازاقتىڭ تاعى ءبىر بەلگىلى «كىسىسى» بار. كورشى پالاتادا، ول دا ەمدەلىپ جاتقان كورىنەدى، كورشىسىنە كەلىپ شاي ءىشىپ وتىر ەكەن. مەنىڭ بۇل كۋا بولعانىم – ومىردەگى سيرەك قۇبىلىس. كورشىسىنە كەلىپ شاي ءىشىپ وتىرعان سول «كىسى» ءبىز ەسىكتەن كىرگەننەن كوكپەڭبەك كوكتالاق بولىپ بەتىمىزگە قارادى دا وتىردى. كوزقاراسى قورعاسىنداي اۋىر، ونەبويىمىزدى قارىپ بارا جاتىر. بىردەن ءتۇسىندىم. سۇحباتتى وقىعان («وقىماعان»). قىلمىس ىستەپ قويعانداي ىڭعايسىزدانىپ، ديدارعا «كەتەيىك» دەدىم. بىراق پالاتانىڭ يەسى، قازاققا پەيىلدى ادام ەدى. اڭگىمەسى تاۋسىلاتىن ەمەس. سۇحباتتى كەشە كەشكە كورشىسىنەن سۇراپ وقىپ العانىن، سودان سوڭ جۇمابايدان وزىنە ارنايى ءبىر دانا سۇراتىپ الىپ وتىرعانىن، قازاق مادەنيەتى وسىنداي جاقسى جازىلعان دۇنيەلەرمەن كوركەيەتىنىن، ءوزىنىڭ ءبىر جۋرنال اشقالى جاتقانىن، ول جۋرنالعا ديدار ەكەۋمىزدىڭ مىندەتتى تۇردە قاتىسۋىمىز كەرەك ەكەنىن، ت.ت. ايتتى. مىنە، اقساقالدىڭ وسى اڭگىمەسىنىڭ بارىسىندا قوناققا كەلىپ شاي ءىشىپ وتىرعان «كىسى» بىزگە اجىرايا قاراپ، كوزىمەن ورتەدى دە وتىردى. قوشتاسىپ شىعىپ بارا جاتقانىمىزدا اتالمىش «كىسى» اقىرى ءوزىنىڭ پىكىرىن ايتتى-اۋ:

– جۇماباي دا، ايتەۋىر قىزىق، بالا-شاعانى جيناپ الىپ، كوسەمسىتىپ پىكىر ايتقىزىپ. نەمەنەگە كەرەك بۇل.

بالا-شاعا! ال سول 1997 جىلى بۇل بالا-شاعانىڭ، ياعني، مەنىڭ جاسىم تۇپ-تۋرا قىرىق ەكىدە ەكەن.

وسىنشا وشتىكتىڭ سىرى، سەبەبى نەدە؟ «اۆتوماتتىق وشتىك» («اۆتوماتيچەسكايا نەناۆيست») دەگەن ۇعىم بار. بۇل ادەتتە تاريح ساحناسىندا – ءبىر-بىرىمەن اياۋسىز جاۋلاسقان حالىقتاردىڭ اراسىندا بولاتىن وشتىك. مىسالى، نەمىس پەن ورىستىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن قاتىناسى. ەكى حالىقتىڭ وكىلى ءبىر جەردە ۇشىراسىپ قالدى دەيىك. ورىس تانىسىپ، نەمىستىڭ نەمىس ەكەنىن بىلگەننەن كەيىن، وعان دەگەن وشتىگى لاپ ەتىپ ويانادى. ەشقانداي سەبەپسىز. نەمىس ورىستىڭ ورىس ەكەنىن بىلگەننەن كەيىن تۋرا وسىنداي رەاكتسيانى باستان كەشىرەدى. مىنە، بۇل «اۆتوماتتىق وشتىك»، ياعني، وشتىك گەنەتيكالىق دەڭگەيدە ۇلتتىق ادەتكە اينالعان.

مىناداي ءبىر وقيعا ەسىمە ورالادى. 2007 جىلى مەن ايەل-بالاممەن انتاليانىڭ چاميۋۆا دەگەن جەرىندە دەمالدىم. وتەلدىڭ كافە-بارىندا قىزمەت ەتەتىن حاليت دەگەن ءبىر جاس تۇرىك سول جىلى بولعان ءبىر وقيعانى ايتىپ بەردى.

– ءسىزدىڭ الدىڭىزدا دەمالعان رەسەيدىڭ ورىستارى وسى جەردە شاتاق شىعاردى. 9 مامىر كۇنى اراققا تويىپ الىپ، وسى وتەلدە دەمالىپ جاتقان گەرمانيانىڭ تۋريستەرىن ىزدەپ بارىپ توبەلەس شىعاردى. وزدەرى كوپ. ءال بەرمەي قويعاننان كەيىن انتاليادان پوليتسيا شاقىردىق. ءبىر اۆتوبۋس پوليتسەيلەر كەلگەنشە قانشاما نەمىستى سوققىعا جىعىپ، جارالاپ تاستادى. سودان سوڭ ورىستاردىڭ بارلىعىن اۆتوبۋسقا تيەپ انتالياعا اپارىپ، ۇشاققا مىنگىزىپ ەلىنە قايتارىپ جىبەردى. سولاردىڭ بارلىعى «پەرسونا نون گراتا» بولىپ قارا تىزىمگە ءىلىندى. ەندى انتالياعا كەلە المايدى.

1945 جىل مەن 2007 جىل. ەسەپتەڭىز. جەڭىستەن كەيىن 62 جىل وتكەندە بولعان ءجايت. الايدا بۇل – ءبىر-بىرىنە جاۋ بولعان ەكى حالىقتىڭ وكىلدەرى. ال ءسوۆميننىڭ اۋرۋحاناسىندا كەزدەسكەن «كوكەمىز» ءبىزدى ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇر. ونىڭ ۇستىنە ول – قازاق قوي. اتالاس، قانداس. جاسى ۇلكەن اعا.

ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرعان، تانىمايتىن ادامعا كورسەتىلگەن بۇل قاسكويلىكتىڭ شىن اتى، عىلىمي اتى – «اۆتوماتتىق وشتىك».

كەمەڭگەر اسەكەڭ، اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ ايتقانى بار عوي، «قازاقتىڭ پولەميكاسىنىڭ بىتىسقان-شىتىسقان تەرمينولوگياسىن الىپ تاستاساڭ، ءتۇپ نەگىزىندە ادامنىڭ ادامعا دەگەن جاۋلىعى عانا جاتادى» دەپ. راس ءسوز. جەتىپ ايتقان ءسوز. ۇلتتىق مادەنيەتكە، جالپى ونەر يدەالدارىنا ادال، قازاققا بولسىن دەيتىن ات توبەلىندەي ازشىلىقتى ەسەپتەن شىعارىپ تاستاساڭىز، قازاقتىڭ جارقىن قۇبىلىستارعا دەگەن رەاكتسياسىنىڭ ءتۇپ نەگىزىندە جاۋلىق، وشتىك جاتقانىن عانا كورەسىز.  

ۇنسىزدىك قورشاۋى جانە تاعى باسقا «قازاقى» كەلىسىمدەر

جاقسىعا، تالانتقا، تالانتتى قۇبىلىسقا قازاقتىڭ كورسەتەتىن تاعى ءبىر قىرى بار. ول – بۇكىل قوعام كەلىسكەن ۇنسىزدىك. قازاقتىڭ دارىندى بالاسى الەمدىك دەڭگەيدە ءبىر شىعارما جازدى دەيىك. سول كۇنى قازاق الەۋمەتىن جىم-جىرت تىنىشتىق باسادى. جاڭاعى بەيباقتى بارىپ قۇتتىقتايسىڭ، جۇباتاسىڭ. سودان سوڭ سونىمەن بىرگە پىكىر كۇتەسىڭ. الايدا قارا جامىلعان الەۋمەت ءالى ءۇنسىز. بۇل تراۋر قاشان اياقتالادى، الدە سول اياقتالماعان كۇيدە كەتە مە – ول ءبىر قۇدايعا عانا ايان. اسەكەڭنىڭ جانە ءبىر ايتقانى بار، «پرومولچات – زناچيت سولگات» دەپ. ول كىسى ءوزى ويلاپ شىعارعان افوريزمدەرىنىڭ كەيبىرەۋىن ورىسشا ايتاتىن. بۇل ونىڭ «ۇندەمەگەنىڭ – وتىرىك ايتقانىڭ» دەگەنى. سەبەبى، سەن ۇندەمەي، جاق اشپاي وتىرعانىڭمەن جاماندىققا قولقابىس ەتىپ وتىرسىڭ. سەنىڭ ۇنسىزدىگىڭنىڭ ارقاسىندا قيانات سالتانات قۇرىپ وتىر.

پالەستينالىق موناح اۆۆا دوروفەيدىڭ ايتقانى بار، «بىرەۋ ويشا وتىرىك ايتادى، بىرەۋ سوزبەن وتىرىك ايتادى، ال بازبىرەۋ بۇكىل ومىرىمەن وتىرىك ايتادى» («ينوي لجيوت مىسليۋ، درۋگوي لجيوت سلوۆامي، ا ينوي سامويۋ جيزنيۋ سۆوەيۋ») دەپ.

باسىمنان وتكەن ءبىر حيكايانى ايتايىن. ءبىر باي قازاق بىرەۋ ارقىلى «قازاقتىڭ ەسكى ومىرىنەن ءبىر ستسەناري جازىپ بەرە الار ما ەكەن؟» دەپ قولقا سالدى. قازاق-قالماق سوعىستارى كەزىندەگى ميفولوگيالىق وقيعالاردىڭ بىرەۋىن نەگىزگە الىپ «جەزتىرناق» اتتى ستسەناريدى جازدىم. بىراق جەمە-جەمگە كەلگەندە ينۆەستورىمىز «ستسەناريدىڭ ىشىندە قازاق پەن قالماقتىڭ ۇلكەن سوعىسى بار ەكەن، بۇل وتە قىمباتقا تۇسەتىن فيلم» دەپ جوبادان باس تارتتى. كەيىننەن بۇل ستسەناري وڭتۇستىك كورەيادا وتكەن ستسەناريلەر كونكۋرسىندا ەكىنشى جۇلدەنى جەڭىپ الدى. ەندى بەس جىلعا دەيىن ول شىعارما وڭتۇستىك كورەيانىڭ مەنشىگى بولىپ سانالادى. ارينە، ولار، ستسەناريدى اداپتاتسيادان وتكىزەدى، وقيعانى كورەيادا وتكەن قىلىپ كورسەتەدى، وزدەرىنىڭ ۇلتتىق تاريحىنىڭ دەرەگىنە اينالدىرادى. وكىنىشتى، بىراق امال جوق. الايدا، اڭگىمە وندا ەمەس. وسى كونكۋرستان پالەنباي جىل بۇرىن اتالمىش ستسەناريدى قازاقتىڭ بەلگىلى رەجيسسەرىنە ۇسىندىق. پىكىرىن... التى جىل كۇتتىك. التى جىلدان كەيىن قايتارىپ بەردى. قارا جامىلىپ تۇرعان رەجيسسەردەن پىكىر سۇراۋدىڭ ءوزى بىلاي... ىڭعايسىزداۋ عوي. ۇندەمەگەن كۇيى الىپ جۇرە بەردىك. الايدا، اڭگىمەنىڭ قىزىعى الدا. ۇمىتپاسام، 2010 جىلدىڭ كوكتەمىندە عوي دەيمىن، الماتىداعى كينو ۇيىندە بۇكىل قازاقتىڭ كينوقايراتكەرلەرى باس قوسقان جيىن بولدى. سول جيىندا اتالعان رەجيسسەر اشىنىپ ءبىر سويلەدى.

– وسىدان ءبىر اي بۇرىن مەن «قازاقفيلمگە» ءوزىمنىڭ ستسەناريىمدى ۇسىندىم. ءالى كۇنگە دەيىن جاۋاپ جوق. ستسەناريگە دەگەن بۇنداي وتنوشەنيەمەن (ىقىلاس-پەيىلمەن) كينو ونەرى قالاي وركەندەيدى، ايتىڭىزدارشى، كانە؟ – دەدى رەجيسسەر كۇيزەلىپ.

بايىپتاي قارادىم. كەرەمەتى، ول شىن كۇيىنىپ تۇر ەدى!

جاقسىنىڭ اتىن ءوشىرۋدىڭ، جاقسىنى مۇقاتۋدىڭ ەندى ءبىر امالى بار. ول – جاماندى ماقتاۋ، قورتىقتى، باكەنە بويلىنى اسقاقتاتۋ. باياعىدا، وتكەن عاسىردىڭ ار جاعىندا بولسا كەرەك، الەۋمەتتىڭ وسى ايۋاني كەسىر سالتىنىڭ ارقاسىندا داڭقى كۇنمەن تەڭەسكەن، ورىستىڭ ءبىر بوقتاشاق جازۋشىسىنىڭ ايتقانى بار، «دۇنيەدە دوستوەۆسكي مەن چەحوۆتىڭ بار بولعانى قانداي جاقسى، بۇلار بولماسا مەن ەشقاشاندا مىناداي اتاققا جەتە الماس ەدىم» دەپ. ياعني، دوستوەۆسكي مەن چەحوۆتىڭ كەگىنە، وسى ەكى الىپتى مۇقاتۋ ءۇشىن اقىماق الەۋمەت اتالمىش جازۋشىنى اسپانعا كوتەرگەن.

ءبىزدىڭ قازاق وسى امالدى تاماشا مەڭگەرگەن. تالاي كورگەنبىز، اعالاردىڭ بۇرا تارتىپ، ەزۋلەي شاپقانىن، بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، جاقسىنى مۇقاتىپ، جاماندى شىڭعا شىعارعانىن. بىردە ءا.قاشاۋباەۆ كونكۋرسىنا قاتىسىپ، ءوزىنىڭ قىلتاسىنان كەلەتىندەردەن جەڭىلىپ، تاۋى شاعىلىپ، جاپادان-جالعىز قايتىپ كەلە جاتقان تاماشا انشىمەن پويىزدا ۇشىراسقانىم بار. ۆاگون-رەستورانعا ەرتىپ اپارىپ، كونياك اپەرىپ، جۇباتتىم. قولىمنان باسقا نە كەلەدى؟ كەيىننەن وسى ەپيزودتان تۋعان ويلارىم «ءبىرجان سال» فيلمىنە ەندى. ءبىرجان مازاردىڭ قابىرعاسىنا ماڭدايىن تىرەپ تۇرىپ، «اياق-تاباق جالاعان ساراي ءانشى، ساراي كۇيشى ەتىگىمەن تورگە شىعا ما دەپ قورقام. شىن ونەردىڭ باعلان باسى تابالدىرىقتا قالا ما دەپ قورقام» دەيتىن جەرى بار ەمەس پە؟ مىنە، بۇل ءسوزدى ايتقىزعان، باياعى ءبىرجاننىڭ بۇگىنگى ادال مۇراگەرى، ادال ءىنىسى، سول پويىزدا كەزدەسكەن ءانشىنىڭ كۇيزەلگەن كوڭىل-كۇيى ەدى.

جاقسىنى مۇقاتۋ ءۇشىن، ونىڭ اتىن ءوشىرۋ ءۇشىن جاماندى، بوقتاشاقتى كوتەرۋ. بۇگىن بار، ءالى ءتىرى جاقسى ونەرپازدى مۇقاتۋ ءۇشىن ءولىنى اسقاقتاتۋ، ءولىنى قۇرمەتتەۋ. بۇل – كۇندەلىكتى بولىپ جاتاتىن، ءومىردىڭ زاڭىنا اينالعان كورىنىستەر. قازاقتا «ولگەن ارىستاننان ءتىرى تىشقان ارتىق» دەگەن ماقال بولىپتى. بۇل ماقال باياعىدا وزگەرىپ كەتكەن. ەندىگى كەسىر ماقال – «ءتىرى ارىستاننان ولگەن تىشقان ارتىق».

قۇرمەتتى وقىرمان، مەن، جازعان دۇنيەڭدى «وقىمايتىن» قاۋىم جانە انشىلەر كونكۋرسىنىڭ تاعدىرىن شەشەتىن ادىلەتسىز ءجيۋريدىڭ اراسىن ءبولىپ قارامايمىن. ەكەۋى، جوق، ەكەۋى عانا ەمەس – بارلىعى، ءبىر تابيعاتتان تامىر تارتادى. بارلىعى دا – «وقىعام جوقتار».

ەندى ءبىر «نازىك» قۇبىلىس بار. وسى «نازىكتىگىنەن» بولار، ازىرگە زەرتتەۋشىلەردىڭ نازارىنا ىلىنبەي، تىس قالىپ كەلە جاتىر. بۇل دا – «وقىعام جوقتىڭ» ادام تانىماستاي بولىپ قۇبىلعان ءبىر فورماسى. مىناداي مىسال: مەنىڭ ءبىر باۋىرىم بار. قولدان جاسالعان «قوعام قايراتكەرى». ءار نارسەنىڭ باسىن شالىپ ءبىر ادەبي گازەتتە ءجۇردى، سودان سوڭ تەلەديداردا قىزمەت ىستەدى. سول باۋىرىمنىڭ، ۇمىتپاسام، «قازاق ادەبيەتىندە» جاريالانعان ءبىر ماقالاسىن وقىپ وتىرىپ كۇلكىدەن جىعىلىپ قالا جازدادىم. «ماقالاسىنىڭ» ءبىر جەرىندە ات جوق، ءجون جوق (ورىستار بۇنى «ني س توگو، ني س سەگو» دەيدى) «مەن اباي زامانىندا ءومىر سۇرگەن قازاقتاردىڭ تابانىن جالار ەدىم» دەپ توڭق ەتكىزەدى. قۇرمەتتى وقىرمان، ماقتانايىن، مەن ەس بىلمەگەن كەزىمنەن وسى بۇگىنگى كۇنىمە دەيىن ءومىردىڭ دە، ونەردىڭ دە، ەسەبىنە سان جەتپەيتىن وتكەلەكتەرىنەن وتكەن وتە تاجىريبەلى اداممىن. مەن ادامنىڭ كوزىنە، تۇرعان تۇرىسىنا، ەرنىنىڭ ەمەۋرىنىنە، داۋسىنىڭ ىرعاعىنا، قالامىنىڭ ءدىر ەتكەنىنە قاراپ ونىڭ ىشىندە نەندەي ءيتتىڭ ءولىپ جاتقانىن قاپىسىز اجىراتامىن. بىراق بىلگەنىمدى ايتپايمىن، ينتۋيتسيامدى سەزدىرمەيمىن. سول سەبەپتى مەنىمەن وتىرعان، مەنىمەن اڭگىمەلەسكەن ىڭعايلى.

ماسەلەڭكي، جاڭاعى باۋىرىمنىڭ «ماقالاسىنداعى» «ويدىڭ» شىققان تەگىن، مەنى وقىعانىن، وقىسا دا نەگە «وقىماعانىن»، سىلتەمەنىڭ نە سەبەپتى جوق ەكەنىن – وسى تولىپ جاتقان نيۋانستاردى، نانساڭىز ايتايىن، تسيتاتانىڭ العاشقى ارپىنەن، سەكۋندتىڭ مىڭنان ءبىر بولىگىندەي ۋاقىتتىڭ ىشىندە تاۋىپ قويدىم (كەشىرىڭىز).

دالەل كەرەك بولسا، مارحامات. باسقا ءبىر شىعارمادان تسيتاتا كەلتىرەيىن:

«...ءبىراز ءبىز قانداي حالىقپىز؟ كىمدەر ەدىك، كىمدەر بولدىق؟ 1456 جىلدان باستاپ بەس عاسىر كەسكىلەس بارىسىندا ءبىز بيولوگيالىق ەڭ تەكتى، تازا، عازيزلەگەن قانىمىزدان ايرىلدىق. بەس عاسىرعا سوزىلعان سوعىستىڭ، بەس ءجۇز جىلدىق «كەرى سەلەكتسيانىڭ» شىعىنىنا ەشبىر گەنوفوند توتەپ بەرە المايدى. كەرەي مەن جانىبەك، ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم، سالقام جاڭگىر مەن ابىلاي زامانىنىڭ قازاقتارىن بىلاي قويىپ قويىڭىز، ءبىز ءتىپتى اباي زامانىنداعى قازاقتارمەن قاي جاعىنان بولسا دا شەندەسە المايمىز. ءيا، ءيا، تاڭقالماڭىز، سەبەبى قانداي تايعاق كەشۋدەن وتسە دە، قازاقتىڭ قانى ءوشىپ بارا جاتقان ينەرتسيا بويىنشا ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ماعجان جۇماباەۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، مۇحتار اۋەزوۆ، الكەي مارعۇلان سياقتى تۇلعالاردى جاراتتى».

«قوعام قايراتكەرى» باۋىرىم، مەنىڭ «اشتىق جانە سوعىس» اتتى، كەزىندە جاقسى رەزونانس تۋدىرعان ماقالامدى وقىعان (ياعني، «وقىماعان»). اباي زامانىنداعى قازاقتار تۋرالى وي ۇناعان. بىراق قالاي الۋ كەرەك؟ ارتتا، مەنى ماقتاۋ، نەمەسە ماعان سىلتەمە جاساۋ بىلاي تۇرسىن، مەنىڭ اتىمدى اتاعان ۇمبەتىن اياماي، شىقپىرتىپ سويىپ الاتىن «رەجيسسەر» كوكەلەر تۇر. باۋىرىم تاماشا امال تاپقان. ەگەر ءبىز، وقىعان-توقىعان مىنا ءبىزدىڭ ءوزىمىز، سول اباي زامانىنداعى قازاقتارمەن قاي جاعىنان العاندا دا شەندەسە المايتىن بولساق، وندا ... ونداي قازاقتان نەگە اينالىپ كەتپەيمىز؟ ولاي بولسا «اباي زامانىندا ءومىر سۇرگەن قازاقتاردىڭ تابانىن جالاۋ» نەمەسە «ءسۇيۋ» – ءوز-وزىنەن كەلە قالاتىن نارسە عوي. ءارى ءوزى، ءارى وزگە. دالىرەك ايتقاندا، بۇرىنعى تىگىستىڭ ورنى كورىنىپ تۇرعانىمەن – وزگە. باياعىدا ءبىر اعامىز بولىپ ەدى. پلاگياتتىڭ وتە جۇمساق، نازىك تۇرلەرىن پايدالانىپ، نە وندا ەمەس، نە مۇندا ەمەس «پىكىر» ايتىپ، بىلىقتىرىپ وتىرۋشى ەدى، جارىقتىق. ەڭ باستى ماقسات – سىلتەمە جاساماۋ، سەنىڭ اتىڭدى اتاماۋ، قولدان كەلگەنشە سەنى «وقىماعانىن» كورسەتۋ. «ساموپال» «قوعام قايراتكەرى» مەنىڭ سول اعامدى ەلەستەتىپ وتىر. ونىڭ مەنى «وقىماعانىنا» شىن سەندىم. (شىنىندا دا وقىماسا، كادىمگىدەي وقىماسا جاقسى بولار ەدى).

ارينە، «كوكەلەر» وقي تۇرا نەگە پىكىر ايتپايتىنىن ءتۇسىندىرىپ بەرە الادى. كوپ جاعدايدا «ەشتەڭەگە ارالاسقىم كەلمەيدى»، «بەيتاراپ بولعاندى قالايمىن» دەگەن ءۋاج ايتىلادى. الايدا، «بەيتاراپ بولۋ»، ول دا ... شىلعي وتىرىك. «بەيتاراپپىن» دەگەن – كۇشتىلەردىڭ جاعىندامىن دەگەن ءسوز، سونىڭ ادەمى تۇسىندىرمەسى. ال شىن ونەر ادامى قاشاندا قورعانسىز.

نۇرعالي وراز دەگەن قالامداس باۋىرىم بار. كوپ سەزىنەدى، تەرەڭ سەزىنەدى. سەزىنگەنىن ادەمىلەپ جەتكىزە بىلەدى. بىردە سول باۋىرىم: «ءاي، تاكە، باسىڭدى قاتىرىپ قايتەسىڭ. پىكىر ايتۋ، رەتسەنزيا جازۋ، باياعىدا رىنوكقا اينالىپ كەتكەن، نارىقتىڭ زاڭىمەن جۇرەدى. پىكىر – كادىمگى تاۋار، ال تاۋار ساتىلادى»، – دەپ ەدى.

راس ايتادى. زامان وزعان، ال ءبىز ارتتا قالىپپىز. بىراق مىنانى ايتقىم كەلەدى. ءبىزدىڭ «كوكەلەرىمىز» ادەبيەت كەڭىستىگىنەن دە كەتكىسى جوق، ياعني، ادەبيەتشى بولىپ تا جۇرە بەرگىسى كەلەدى، سونداي-اق جاۋلارىن دا كوبەيتكىسى كەلمەيدى. كۇشتىلەردىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ «بەيتاراپ» تا بولعىسى كەلەدى، بىراق ازداپ پىكىر ايتقىسى دا كەلەدى. ساياسي كۇشتەردىڭ اراسالماعىن ەجىكتەي ەسەپتەپ وتىرىپ، ەكشەپ وتىرىپ جازعان رەتسەنزيالارى كوپ جاعدايدا قۇلپىتاسقا تاڭبالاعان ەپيتافيانى ەلەستەتەدى. ەكى قاراپ ەمەس – ون قاراپ ءبىر شوقىعان بۇنداي «شىعارماشىلىق» اقىر-سوڭىندا مارازمعا اينالاتىنى بەلگىلى.

ءبىز ادامنىڭ باعاسىن ونى كومگەندە عانا، زيرات باسىندا عانا ايتاتىن ۇلتقا اينالدىق.

(جالعاسى بار)

(«الماتى اقشامى»، 20 ماۋسىم، 2013 جىل)