وسكەمەندە «جاسىل ەكونوميكا – دامۋدىڭ ستراتەگيالىق باعىتى» اتتى حالىقارالىق ەكولوگيالىق فورۋمى بولىپ ءوتتى. فورۋمنىڭ جۇمىسىنا شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءمينيسترى نۇرلان قاپپاروۆ، كورەيا مەن قىتايدىڭ ەلىمىزدەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىلەرى، يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار، ايماقتىق دامۋ مينيسترلىكتەرىنىڭ، قحر تارباعاتاي وكرۋگىنىڭ، ەقىۇ-نىڭ جانە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى مەن جاقىن شەت مەملەكەتتەردىڭ جيىرمادان استام كاسىپورىن جەتەكشىلەرى قاتىستى.

بۇگىنگى زاماننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تۇرعان «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋ تاقىرىبىن تەرەڭ تالقىلاعان پلەنارلىق جانە سەكتسيالىق جيىندار باستالماس بۇرىن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءمينيسترى، سونداي-اق فورۋمعا قاتىسۋشى قوناقتار «التاي» عىلىمي-تەحنولوگيالىق پاركىندە ۇيىمداستىرىلعان كورمەنى تاماشالادى. كورمەدە قايتا جاڭعىرتىلعان (كۇن، جەل، گيدروەنەرگەتيكا) جانە بالامالى قۋات كوزدەرى (بيوگاز قۇرىلعىلارى، اتوم ەنەرگەتيكاسى) سالاسىنداعى تىڭ يننوۆاتسيالىق جوبالار، ەنەرگيانى تۇتىنۋدى تومەندەتۋگە باعىتتالعان سىزبالار مەن تەحنولوگيالار قويىلعان. 

وسكەمەندە «جاسىل ەكونوميكا – دامۋدىڭ ستراتەگيالىق باعىتى» اتتى حالىقارالىق ەكولوگيالىق فورۋمى بولىپ ءوتتى. فورۋمنىڭ جۇمىسىنا شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءمينيسترى نۇرلان قاپپاروۆ، كورەيا مەن قىتايدىڭ ەلىمىزدەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىلەرى، يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار، ايماقتىق دامۋ مينيسترلىكتەرىنىڭ، قحر تارباعاتاي وكرۋگىنىڭ، ەقىۇ-نىڭ جانە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى مەن جاقىن شەت مەملەكەتتەردىڭ جيىرمادان استام كاسىپورىن جەتەكشىلەرى قاتىستى.

بۇگىنگى زاماننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تۇرعان «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋ تاقىرىبىن تەرەڭ تالقىلاعان پلەنارلىق جانە سەكتسيالىق جيىندار باستالماس بۇرىن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءمينيسترى، سونداي-اق فورۋمعا قاتىسۋشى قوناقتار «التاي» عىلىمي-تەحنولوگيالىق پاركىندە ۇيىمداستىرىلعان كورمەنى تاماشالادى. كورمەدە قايتا جاڭعىرتىلعان (كۇن، جەل، گيدروەنەرگەتيكا) جانە بالامالى قۋات كوزدەرى (بيوگاز قۇرىلعىلارى، اتوم ەنەرگەتيكاسى) سالاسىنداعى تىڭ يننوۆاتسيالىق جوبالار، ەنەرگيانى تۇتىنۋدى تومەندەتۋگە باعىتتالعان سىزبالار مەن تەحنولوگيالار قويىلعان. 

ءوزىنىڭ سوزىندە وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ قازاق مەملەكەتى تاۋەلسىزدىك جىلدارى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالاداعى تابىستارىمەن قاتار ۇلتتىق، وڭىرلىك جانە ەكولوگيالىق پروبلەمالاردىڭ دا وڭ شەشىلۋىنە ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىرعانىن اتاپ كورسەتتى. ماسەلەنكي، سەمەي يادرولىق پوليگونىن جابۋ، اتوم قارۋىن تاراتپاۋ جانە جويۋ، قۇرۋعا اينالعان ارال تەڭىزىن قۇتقارۋ سەكىلدى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن قولعا الىنعان جاھاندىق ماڭىزعا يە بىرقاتار وتكىر ماسەلەلەر حالىقارالىق ۇيىمدار مەن بۇكىل الەم جۇرتشىلىعى تاراپىنان ۇلكەن قولداۋ تابۋدا. دەگەنمەن قورشاعان ورتانى قورعاۋدا ءالى كۇنگە شەشىلمەي جاتقان كۇرمەۋى قيىن تۇيتكىلدەر جوق ەمەس. اتاپ ايتقاندا اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى ءتيىمدى پايدالانباۋ، ءوندىرىس ورىندارىندا ەنەرگيا تۇتىنۋ كولەمىنىڭ جانە تەحنوگەندىك قالدىقتار مولشەرىنىڭ ۇلعايۋى، سۋ جانە وزگە دە رەسۋرستاردى ءجونسىز پايدالانۋ.

– كەيىنگى ەكى-ءۇش جىل ىشىندە ءبىزدىڭ وبلىس ەكونوميكانىڭ قارقىندى دامۋ (ون پايىزدىق) كورسەتكىشىمەن ەرەكشەلەنۋدە. سوعان وراي بىزدەگى كاسىپورىنداردىڭ دەنى ەنەرگياعا تاۋەلدى بولعاندىقتان قۋات جەتىسپەي قالادى. وڭىردەگى ەلەكتر ەنەرگياسىنا تاپشىلىق 2 ملرد. كۆت/ساعاتتى قۇرايدى. بۇل تەز ارادا قۋات كوزدەرىن مودەرنيزاتسيالاۋ، بالامالى جانە قايتا جاڭعىرتىلعان ەنەرگيانى پايدالانۋ قاجەتتىلىگىن كورسەتەدى، - دەدى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ.

بۇل باعىتتا العاشقى قادامدار جاسالىپ قويعان. قىتاي ينۆەستورلارىمەن بىرلەسىپ 20 جەل ەنەرگياسىنىڭ قوندىرعىسى ورناتىلدى، تۇرعىسىن، قالجىر، بۇقتىرما وزەندەرىندە شاعىن سۋ ەلەكتر ستانسالارىنىڭ قۇرىلىسى جاقىن ارادا باستالماق، قۋات ۇنەمدەۋ قۇرىلعىلارىن شىعارۋ كولەمى ارتتىرىلۋدا، «التاي» تەحنوپاركى مەن كۋرچاتوۆ قالاسىنداعى ۇلتتىق يادرولىق ورتالىقتا بيوگاز جانە بيووتىندى پايدالانۋ تەحنولوگيالارى، سونىمەن قاتار يادرولىق ەنەرگەتيكا بويىنشا جوبالار جاسالعان. ەڭ باستىسى – ماقسات ايقىن، جۇمىس باستالعان، ەندىگى مىندەت شارۋانى شيراتۋ عانا. 

 – مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ داعدارىستان كەيىنگى دامۋ كەزىندە ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردى ۇنەمدەۋ قاجەتتىگىن بىرنەشە رەت اتاپ كورسەتتى. سول سەبەپتى پرەزيدەنت ەل ەكونوميكاسىن «جاسىل دالىزگە» كوشىرۋ جونىندە جارلىققا قول قويدى، - دەپ تۇسىندىرگەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءمينيسترى نۇرلان قاپپاروۆ ارى قاراي «جاسىل ەكونوميكانىڭ» نەگىزگى قاعيداتتارىنا قىسقاشا توقتالىپ ءوتتى. 

ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاندا ەكولوگيالىق جاعىنان تازا، ەكونوميكالىق تۇرعىدا ءتيىمدى قۋات كوزىن دامىتۋعا بارلىق مۇمكىندىكتەر بار. ايتالىق، تابيعي گازدان ەنەرگيا ءوندىرۋ 2030 جىلى 20 پايىزدى قۇراسا، 2050 جىلدارى بۇل كورسەتكىشتى 40 پايىزعا دەيىن جەتكىزۋگە بولادى.

جاڭارتىلعان رەسۋرستاردىڭ الەۋەتى، سونىڭ ىشىندە تەك جەلدەن الىناتىن قۋاتتىڭ ءوزى عانا جىلىنا شامامەن 1 ترلن. كۆت/ساعات. بۇل ەلدەگى بۇكىل وتىن ەنەرگەتيكاسىن تۇتىنۋ كولەمىنەن 25 ەسەگە ارتىق. ال كۇن ەنەرگياسىنىڭ الەۋەتى 1 ترلن. كۆت/ساعات. شاعىن سەس-تەردىڭ جالپى الەۋەتى (جەكەلەگەن قۋاتى 10 مۆت) 8 ملرد. كۆت/ساعات.

فورۋم بارىسىندا سۋدى ۇنەمدەۋ، قالدىقتاردى وڭدەۋ سياقتى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇرعان تاقىرىپتاردى قاۋزالدى. ناقتى دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، وسى ۋاقىتقا دەيىن ەل اۋماعىندا 30 ملرد. توننادان استام قالدىق جينالعان. جىل سايىن 700 ملن. تونننا وندىرىستىك جانە 3,5 ملن. توننا تۇرمىستىق، 92 ملن. توننادان استام مالدىڭ قالدىعى ءتيىمدى جولمەن پايدالانىلۋدىڭ ورنىنا قورشاعان ورتانى لاستاۋدا. بۇدان بولەك ون ملرد. توننادان استام تەحنوگەندىك مينەرالدى جاساندى تاۋ-تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ جاتىر. دەسەك، جاڭا ەكولوگيالىق تەحنولوگيالار اتالعان قالدىقتاردىڭ تۇگەلىن كادەگە جاراتىپ، تابىسقا اينالدىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وعان قوسا قالدىقتاردى وڭدەۋ تيىمدىلىگى 50 پايىزدىق كورسەتكىشكە (ەۋروپالىق دەڭگەي) جەتەدى.

الايدا بۇل يگىلىكتەردى ىسكە اسىرۋ قوماقتى قارجىنى تالاپ ەتەدى. نۇرلان قاپپاروۆتىڭ ايتۋىنشا، «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋ ءۇشىن جىلىنا ءىجو-ءنىڭ ەكى پايىزىنا دەيىنگى مولشەرىندە ينۆەستيتسيا باعىتتاۋ قاجەت. مۇندا دا ينۆەستيتسيا تەك مەملەكەت تاراپىنان عانا ەمەس، جەكە مەنشىك كوزدەردەن تارتىلعانى دۇرىس.  

القالى ماجىلىسكە ارنايى قوناق رەتىندە قاتىسقان قىتاي مەن كورەيا مەملەكەتتەرىنىڭ ەلىمىزدەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىلەرى چجوۋ لي مەن پەك چۋنحەن قازاقستاننىڭ «جاسىل ەكونوميكاعا» بەت بۇرۋى قىزۋ قولداپ، سەرىكتەستىك ورناتۋعا، ءوز ەلدەرىندەگى تاجىريبەمەن الماسۋعا نيەتتى ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى. مۇنداي باعدارلاما اتالعان قوس مەلەكەتتە دە مىقتاپ جولعا قويىلعان كورىنەدى. قىتايدا بۇل «تاماشا ەكونوميكا» دەپ اتالسا، كورەيادا «جاسىل ءوسۋ» دەگەن اتاۋعا يە.

بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان ءوزىنىڭ اتوم ەلەكتر ستانساسىن قۇرۋ جولىندا ىلگەرى باسىپ كەلەدى. وسى رەتتە قر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعى باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ەرعازى كەنجين كوپشىلىك الدىندا اتوم ستانساسىن ورنالاستىراتىن اۋداندى انىقتاۋ، قۇرىلىس جوباسىن جاساۋ مىندەتى ارنايى قۇرىلعان جۇمىس توبىنا جۇكتەلگەنىن تىلگە تيەك ەتتى. عالدىمداردىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، اەس سالۋعا ابدەن لايىقتى جەرلەر رەتىندە كۋرچاتوۆ، بالحاش جانە اقتاۋ قالالارى. ەلەكتر جەلىلەرىنىڭ بۇگىنگى ءوسۋ قارقىنىن ەسەپكە الساق، وندا 600 مۆت قۋاتقا دەيىنگى بلوكتار پايدالانۋ قاجەت بولماق. سونىمەن قاتار ستانسانى سالعاندا جەر سىلكىنىسىنەن باستاپ اسپاننان قۇلايتىن مەتەوريتتەرگە دەيىنگى وقىس جاعدايلاردى ەسكەرۋ كەرەك. مۇنداي ستانسانىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋگە كۋرچاتوۆ دايىن، ال ەلەكتر ەنەرگياسىن شىعىس ەنەرگەتيكالىق ايماعى ءوز مىندەتىنە الادى. جوبانى ازىرلەۋدەن ستانسادا العاشقى كيلوۆاتت قۋاتتى وندىرۋگە دەيىنگى اتقارىلاتىن جۇمىستارعا 11 جىل ۋاقىت جۇمسالماق. 600 مۆت بلوگى بار ءبىر ستانسانىڭ قۇنى سالۋعا 3 ملرد دوللار.

پلەنارلىق ماجىلىستە سونىمەن بىرگە قورشاعان ورتا ەكونوميكاسى ەۋروپالىق ينستيتۋتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى كريستيان شتيگليتس، ەقىۇ ساراپشىسى الەكساندر ميروشنيچەنكو، «تابيعات» ەكولوگيالىق وداعىنىڭ توراعاسى مەلس ەلەۋسىزوۆ جانە باسقالارى ءسوز الىپ، وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.

– قازاقستاندا «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋدىڭ تۇجىرىمدارى جاسالىنعان ەكەن. بۇگىنگى فورۋم اياسىندلا وسىعان كوز جەتكىزدىك. سوندىقتان ءبىز تەوريالىق جاعىنان قول ۇشىن سوزۋعا دايىنبىز. الايدا سىزدەردە سۋدىڭ لاستانۋى جانە قالدىقتاردى جەرگە كومۋ سياقتى ماسەلەلەر ءالى دە بار سياقتى. ءبىرىنشى كەزەكتە وسىلاردان قۇتىلۋ كەرەك. ونى شەشۋگە ءبىز كومەكتەسەمىز، - دەدى كريستيان شتيگليتس.

جيىن سوڭىندا ىنتىماقتاستىق مەموراندۋمىنا قول قويىلدى. وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى ۆلاديمير كوشەلەۆ پەن قازاتوموندىرىس ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى ۆالەري شەۆەلەۆ جاڭارتىلاتىن قۋات كوزدەرى سالاسىندا ارىپتەستىك بايلانىس ورناتۋ جونىندە كەلىسىمگە قول قويدى. «ەرتىس» الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك كورپوراتسياسى قىتايلىق ارىپتەستەرىمەن جوبا قۇنى 18 ملرد. تەڭگەدەن اساتىن قارجىعا جەل ەلەكتر ستانساسىن سالۋعا كەلىسىم جاسادى.

حالىقارالىق فورۋم اياسىندا وتكىزىلگەن پلەنارلىق ءماجىلىس ەنەرگەتيكا، اۋىلشارۋاشىلىعى، سۋ قورلارى، رەسۋرستاردى ۇنەمدەۋ جانە ەكولوگيالىق تۋريزم تاقىرىپتارىن قامتيتىن سەكتسيا جۇمىسىنا جالعاستى.

ايتا كەتۋ كەرەك، «جاسىل ەكونوميكانىڭ» ۇزدىك جوبالارى الداعى ۋاقىتتا استانا وتەتىن «EXPO-2017» كورمەسىندە توردەن ورىن الاتىن بولادى.

Abai.kz