استانا فەنومەنى شيرەك عاسىر ىشىندە اياعىن اپىل-تاپىل باسقان تاۋەلسىز ەلدىڭ ەلورداسى رەتىندە بارشا قازاق قوعامىندا ورىن العان ساياسي-ەكونوميكالىق وزگەرىستەر مەن جاڭاشىلدىقتاردىڭ بەل وراتىسندا بولىپ نوقا اعالىق تانىتا بىلگەندىگى.

سول سەبەپتى ەلىمىزدىڭ بارشا تۇرعىندارى ءوزىنىڭ سۇيىكتى ەلورداسىن «وزگەرىستەر قالاسى» دەپ ورىندى ماقتانىشپەن ايتا الادى. بۇل فەنومەننىڭ فيلوسوفيالىق انىقتاماسىنا رەفەرنەدۋم كەزىندە كۋا بولا الدىق. وسى فيلوسوفيالىق انىقتاماعا قاتىستى ويىمىزدى ارى قاراي تارامداي كەتەيىك.

ەلىمىزدەگى بولىپ جاتقان ساياسي ءام ەكونوميكالىق وزگەرىستەمەن بىرگە تىنىستاپ، قاتار ادىمداۋ استانىنىڭ ماڭدايىنا جازىلعان ۇلىق باقىت. وسى ساياسي وزگەرىستەر ءوز باستاۋىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 1994 جىلعى جوعارعى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىنان باستاۋ الدى دەسەك ەش ارتىق ايتپايمىز.

الەمدەگى كوزى اشىق جۇرتتىڭ ءبىر بىلەتىنى رەفەرەندۋمنىڭ ەل مەن جۇرتتىڭ ءومىرىن مۇلدە باسقا ارناعا بۇرۋشىلىدىق. قازاقتىڭ وسى قاسيەتىن تۇسىنگەن ەرلان كارين كەزىندە بەينەبايان ءتۇسىرىپ، ەلىمىزدە ورىن الىپ وتىرعان كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ وتباسى مەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قاراتا ءبىراز دۇنيەلەردىڭ باسىن اشتى:

«ەتو نە تولكو پەرەيمەنوۆانيە ي نە تولكو سمەنا ۆىۆەسكي. كونستيتۋتسيوننىي سۋد – ەتو ابسوليۋتنو نوۆىي ينستيتۋت س درۋگيمي، بولەە شيروكيمي پولنوموچيامي. كونستيتۋتسيوننىي سۋد بۋدەت يمەت پراۆو وتمەنيت ليۋبوي زاكون يلي ينوي پراۆوۆوي اكت، ەسلي وني بۋدۋت پروتيۆورەچيت كونستيتۋتسي».

ەرلان كارين بۇدان كەيىن وسىعان دەيىن اتىلعان ويىن بىلايشا ساباقتادى: «ەسلي ليۋبوي گراجدانين پوسچيتاەت، چتو كاكوي-تو نورماتيۆنىي اكت نارۋشاەت ەگو پراۆا ي سۆوبودى، زاكرەپليوننىە كونستيتۋتسيەي، تو ون سموجەت وبراتيتسيا ۆ كونستيتۋتسيوننىي سۋد. سپيسوك ەتيح پراۆ وچەن وبشيرەن. رەشەنيا كونستيتۋتسيوننوگو سۋدا ۆستۋپايۋت ۆ سيلۋ سو دنيا يح پرينياتيا، ياۆليايۋتسيا وبششەوبيازاتەلنىمي نا ۆسەي تەرريتوري رەسپۋبليكي، وكونچاتەلنىمي ي وبجالوۆانيۋ نە پودلەجات»، – دەگەندى قوستى.

ءبىزدىڭ بۇدان ۇعىنارىمىز ەلدوردامىز قاشاندا كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ قۇرامىندا بولعان جەكە تۇلعالار حالىقتىڭ ءۇمىتىن ۇكىلەپ، پرەزيدەنت پەن پارلامەنت پالاتاسى اراسىنداعى اراعايىنلىقتىڭ اق ءجىبىن تارقتا السا، بيلىكتەگى الدەبىر پارتيا ءوز سايلاۋشىلارىنىڭ مۇددەسىن قورعايىن تىرشىلىكتەردى جۇزەگە اسىرا الار ەدى.

قانداي ءبىر رەفورما ۇكىمەت تاراپىنن قولعا الىنباسىن، ەلوداسىز ونىڭ جۇزەگە اسۋى ەكى تالاي. بىزگە بۇل ءسوزدى ايتقىزىپ وتىرعان جايت: ادامنىڭ جەكە باس مۇددەسىن قورعاۋ. جاسىراتىنى جوق، پارلامەنتكە كىرگەن پارتيالاردىڭ اتىنان ەلدىڭ ءسوزىن سويلەيتىن جانداردىڭ اتى-ءجونىن بىلايعى جۇرت بىلە بەرمەيدى. بىزگە بۇل ءسوزدى ايتقىزىپ وتىرعان سەبەپ: «جاڭا قازاقستاندى» ەلىمىزدەگى پارلامەنتكە وتكەن بارلىق پارتيا مۇششەلەرى ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان قول شىعارىپ قانا جۇزەگە اسىرا الادى.

جۇرتتىڭ ءبارى ەلوردامىز استانادا ورىن العان ساياسي-الەۋمەتتىك وزگەرستەرگە زور نازار اۋدارادى. ارينە، بۇل وتە دۇرىس ءاوى وتە قۇپاتارلىق دۇنيە ەكندىگى كوزى اشىق جۇرتقا ەش كۇمان تۋدىرمايدى.

وسى ورايدا ەرلان كاريننىڭ باق بەرگەن مىنا ءبىر ءسوزىن اتتاپ كەتە المايسىز: "نوۆىي مەحانيزم نازناچەنيا اكيموۆ وبلاستي. پرەدلاگاەتسيا نازناچات اكيموۆ نا التەرناتيۆنوي وسنوۆە س سوگلاسيا دەپۋتاتوۆ ۆسەح ماسليحاتوۆ رەگيونا. پرەزيدەنت بۋدەت وبيازان پرەدلوجيت نا دولجنوست اكيموۆ وبلاستي ي گورودوۆ رەسپۋبليكانسكوگو زناچەنيا ي ستوليتسى نە مەنەە دۆۋح كانديداتۋر. وني بۋدۋت راسسماتريۆاتسيا ۆسەمي دەپۋتاتامي وبلاستنوگو، ۆسەح رايونوۆ ي گورودسكيح كانديداتوۆ. پو يتوگام وبششەگو گولوسوۆانيا دەپۋتاتوۆ بۋدەت نازناچەن نايبولەە دوستوينىي كانديدات، تو ەست اكيم، دوستوينىي دوۆەريا".

ءبىز جوعارىدا ەرلان كاريننىڭ باق ورىس تىلىندە بەرگەن سوزدەرىن تىزبەكتەپ كەتتىك. شىن مانىسىندە، كونستيتۋتسيالىق وزگەرىس ەشقاشان ۇلت پەن ۇستانعان دىنگە قارايدى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءاربىر سانالى ازامات ءوزى تۇراتىن ەلدىڭ وتكىزگەن رەفەرەندۋمىنا قاتىسۋدى ءوزىنىڭ ازاماتتىق بورىشى دەپ سانايدى. ءداپ وسى ۇعىم-تۇسىنىكتى استالىقتار وزدەرى ءۇشىن ومىرلىك كرەدو ەتىپ قالىپتاستىرىپ وتىر.

ءسوزىمىز دالەلدى بولۋى ءۇشىن ساياساتتانۋشى زامير كاراجانوۆ جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنە جۇگىنەيىك: «بۇرىنعىداي ەمەس، ءومىر ءوزى العا تارتقان پروبلەمالاردى ءبىر ورتالىقتان جونگە كەلتىرۋدى ورنىقتىرعان ءجون. ءارى ەگەر قالىق ءوزى سايلايتىن بولسا، وندا جۇرت قالاۋىمەن سايلانعان اكىم ەشكىمگە جالتاقتاماي ەلىمىزدە ورىن الۋعا ءتيىس دۇنيەلەرگە ءوز ۇلەسىن ەسەلەپ قوسا الادى.

جۇرتتىڭ ءبارىن ساياسي ساۋاتتى دەپ ايتپاي-اق قويالىق. ساياسي ساۋاتتىلىق جاعىنان ەلوردانىڭ سايلاۋشىلارى الدارىنا جان سالماي، وزگە وڭىرلەرشە ۇلگى بولا ءبىلدى. رەسپۋبيليكانىڭ باسقالاسىندا قىزمەت ەتىپ، قوعامدىق ءتارتىپتىڭ ساقشىسى بولا ءبىلۋ وتە اۋىر. ءبىزدىڭ بۇلاي دەپ وترعانىمىز. الماتى دا، استانا دا جەكە كاسىپكەرلەر ءۇشىن ءوز بينەسىن دامىتۋدىڭ التىن كوپىرى.

ءبىز بۇل ورايدا ءبىر جاقتى بيزنەستەن تۇسەتىن پايدانىڭ ماڭايىندا اينال سوقتىقتاستىعىمىز كەلمەيدى. سونىمەن بىرگە ءاربىر ون جىلدىقتا ورىن الىپ وتىراتىن عىلىمي باق-داۋلەت ءوزىنىڭ شىنايى قوجاسىن تابا العان جوق.

ساياسي جانە ەكونميكالىق ومىردەگى العا باسۋشىلىق قازاق ەلىنىڭ ەكونوميكادا تۋىنداپ وتىرعان پروبلەماسىنان وزىنشە شەشۋگە باعدار ۇستانادى. ءدال قازىر ەلىمىزدەگى اكىمدەردى سايلاۋ، وسىعان دەيىن وسى جولدان سۇرىنبەي وتكەن استانانىڭ ىسكەر الەۋەتىنە بايلانىستى.

ساياساتتانۋشى ايبەك كۋميسبەكوۆ ءوز تاراپىنان:

«شىن مانىسىندە قازاقستان بويىنشا اكىمدەردى سايلاۋ ونداعان جىلدارعا سوزىداتىن»، - دەپ ءتورت ەل اراسىنداعى وڭىرلىك باسقارۋعا قاتىستى ءبىراز نارسەلەردى العا تارتا ءبىلدى.

وسى تۇرعىدان العاندا استانا قاي جاعىنان المايىق ەلىمىزدىڭ بارشا تۇپكىرىنە ۇلگى بولا الادى.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz