نۇرعالي ءجۇسىپباي. شوشىنۋ
(اڭگىمە ورنىنا)
ءتۇن.
ەسىك-تەرەزەسى ءتۇپ-تۇگەل تاستاي قىمتالىپ تۇمشالانعان ءۇيدىڭ ۇلكەن بولمەسىندە قاپىرىقتان بۋلىعىپ، تىريعان سيراقتارمەن استىنداعى توسەگىن ەرىكسىز قايتا-قايتا تەپكىلەپ، تىپىرشىپ جاتا الماي، دالىرەگى ۇيىقتاي الماي جاتقان بالا كەنەتتەن تۇلا بويىن بيلەپ العان الدەبىر قورقىنىش سەزىمنەن دىرىلدەي بەردى دە، اقىر سوڭىندا، مۇنان ءوزى دە قورقىپ، شىداي الماي، قۇددى قورقىنىشتى ءتۇس كورىپ شوشىنعانداي ءسابي جۇرەگى مەن تار كەڭىردەگىن جارىپ شىققان بار اششى داۋىسىمەن شىڭعىرىپ جىلاپ جىبەردى.
پەرزەنتىنىڭ اششى داۋسىن ەستي سالىسىمەن ء"بىسسىمىلاسىن" بىرنەشە رەت قايتالاي بەرگەن اناسى ءاپ-ساتتە بالاسىنىڭ قاسىنا جەتىپ كەلىپ، بالاسىنىڭ تەرشىگەن الاقانداي ماڭدايىن سيپاپ، اششى تەرمەن بۋسىنعان اياداي بەتىن قايتا-قايتا ءسۇيىپ جاتتى:
"بوتام، قوشاقانىم، جامان ءتۇس كودىڭ بە؟ بولدى، جىلاما ەندى..."
بالا جىلاعانىن قويار ەمەس.
اناسى بۇدان باسقا نە ايتارىن، قالاي جۇباتارىن بىلمەي دال بولدى. اۋزىنا باسقا ءسوز دە تۇسپەي، تەك وسى ەكى-ءۇش ءسوزدى قايتالاي بەردى ساسقانىنان، قايتالاي بەردى. بار قولىنان كەلگەنى - ىشتەي ءبىسمىللاسىن ءۇيىرىپ، بالاسىنىڭ شىم-شىم تەرلەگەن ماڭدايىنان سيپاپ، ەكى بەتىن قايتا-قايتا سۇيە بەرۋ بولدى. وسى-اق.
(اڭگىمە ورنىنا)
ءتۇن.
ەسىك-تەرەزەسى ءتۇپ-تۇگەل تاستاي قىمتالىپ تۇمشالانعان ءۇيدىڭ ۇلكەن بولمەسىندە قاپىرىقتان بۋلىعىپ، تىريعان سيراقتارمەن استىنداعى توسەگىن ەرىكسىز قايتا-قايتا تەپكىلەپ، تىپىرشىپ جاتا الماي، دالىرەگى ۇيىقتاي الماي جاتقان بالا كەنەتتەن تۇلا بويىن بيلەپ العان الدەبىر قورقىنىش سەزىمنەن دىرىلدەي بەردى دە، اقىر سوڭىندا، مۇنان ءوزى دە قورقىپ، شىداي الماي، قۇددى قورقىنىشتى ءتۇس كورىپ شوشىنعانداي ءسابي جۇرەگى مەن تار كەڭىردەگىن جارىپ شىققان بار اششى داۋىسىمەن شىڭعىرىپ جىلاپ جىبەردى.
پەرزەنتىنىڭ اششى داۋسىن ەستي سالىسىمەن ء"بىسسىمىلاسىن" بىرنەشە رەت قايتالاي بەرگەن اناسى ءاپ-ساتتە بالاسىنىڭ قاسىنا جەتىپ كەلىپ، بالاسىنىڭ تەرشىگەن الاقانداي ماڭدايىن سيپاپ، اششى تەرمەن بۋسىنعان اياداي بەتىن قايتا-قايتا ءسۇيىپ جاتتى:
"بوتام، قوشاقانىم، جامان ءتۇس كودىڭ بە؟ بولدى، جىلاما ەندى..."
بالا جىلاعانىن قويار ەمەس.
اناسى بۇدان باسقا نە ايتارىن، قالاي جۇباتارىن بىلمەي دال بولدى. اۋزىنا باسقا ءسوز دە تۇسپەي، تەك وسى ەكى-ءۇش ءسوزدى قايتالاي بەردى ساسقانىنان، قايتالاي بەردى. بار قولىنان كەلگەنى - ىشتەي ءبىسمىللاسىن ءۇيىرىپ، بالاسىنىڭ شىم-شىم تەرلەگەن ماڭدايىنان سيپاپ، ەكى بەتىن قايتا-قايتا سۇيە بەرۋ بولدى. وسى-اق.
بالاسىنىڭ اششى داۋسىن ەستي سالىسىمەن ورنىنان اتىپ تۇرىپ جارىق جاققان اكەسى دە بۇلاردىڭ قاسىنا كەلىپ، ول دا، دىردەك قاعىپ جاتقان جالعىز بالاسىن قالاي جۇباتارىن بىلمەي، ءارى مۇندايدى العاش كورگەننەن زارەسى ۇشىپ، ءدال وسى ءبىر ساتتە كومەك كورسەتە الماعان ءوزىنىڭ شاراسىز حالىنەن ءوزى ىشتەي ىزالانىپ، قاۋقارسىزدىعىن ىشتەي مويىنداپ، اڭتارىلىپ قالدى...
ونىڭ دا بار قولىنان كەلگەنى، اندا-ساندا وقيتىن ءبىر-ەكى قىسقا سۇرەنى ىشتەي قايتالاي بەرۋ بولدى.
ال، بالا بولسا، بويىن بيلەگەن الدە ءبىر قورقىنىش سەزىمنەن دىردەك قاعىپ، بولمە ءىشى جاپ-جارىق بولىپ تۇرسا دا ەكى كوزدەن پارلاپ جاس اعىپ جۇباتا الماي وتىرعان باسى قاسىنداعى اناسى مەن اكەسىن كورە دە الماي، ولاردىڭ ۇيرەنشىكتى مەيىرىمى مەن جىلىلىعىن سەزە الماي، ءتىپتى، ولاردىڭ "بوتالاعان" داۋسىن ەستي الماي ىشقىنىپ جىلاپ جاتتى...
بالعىن دەنەسى مەن پاك ساناسىن بيلەپ العان ۇرەيدەن بالا قانشا ۋاقىت شىرىلداپ، شىڭعىرىپ جاتقانىن كىم ءبىلسىن، بىراق، ءدال وسى ءبىر تۇستا اتا-اناسى ءۇشىن سەكۋندتار ساعاتتارعا سوزىلا تەڭەسىپ، تۇسىندە كورمەگەن جان ازابىن وڭىندە تارتىپ جاتى. بۇرىن سوڭدى مۇندايدى كورمەگەن ەكەۋى نە ىستەرىن بىلمەي قايتا-قايتا ءبىر-بىرىنە قاراپ جالتاقتاۋمەن، ءبىر-بىرىنە كومەكتەسە الماعاندىتان، ىشتەي جاراتقانعا سىيىنۋمەن، سودان مەدەت تىلەۋمەن بولدى.
***
اتا-انانىڭ جالبارىنعان ءۇنى قاپىرىق قاپاستى جارا كوككە كوتەرىلىپ، دۇعالارى قابىل بولدى ما، جوق، الدە اتا-انا مەيىرىمىنىڭ قۇدىرەتى ۇستەم بولىپ بالا بويىنداعى ۇرەي مەن شوشىنۋدى الاستاتىپ جىبەردى مە، بەلىگىسىز، كەنەت بالا بىرتە-بىرتە وكسىگىن باسقانداي بوپ، ءدىرىلى ءبىرشاما قايتىپ، كوز جاسىن تىيىپ، ەسىن جيا باستادى.
دارمەنى بىتكەن بالا، نە بولعانىن، نەدەن مۇنشا قورقىپ، شوشىنعانىن ءوزى دە تۇسىنە الماي، ءالسىز دە نازىك قولىمەن اناسىنىڭ موينىن قۇشاقتاپ، جىلى دا مەيىرىمدى انا ءيىسىن تەرەڭ جۇتىپ، جۇتقان سايىن الدەنە تۇسكەنىن سەزىنگەندەي بولىپ، انا باۋىرىنا تىعىلا بەردى.
بالاسىنىڭ بەتىن تۇگەل جاپقان كوز جاسىنىڭ، مۇرىنىنان اققان سۋىنىڭ، تەرشىگەن ماڭدايىنىڭ جىلىلىعىن، ءتىپتى، ءدال قازىر تۇز تارقان اششى ءدامىن، بىرتىندەپ ىستىعىنىڭ كوتەرىلىپ كەلە جاتقانىن تەك انا جۇرەگىنىڭ عانا سەزە الاتىن ۇلى دا نازىك انالىق تۇيسىپكەن سەزىنىپ جاتتى اناسى.
ىستىعىنىڭ كوتەرىلە باستاۋى بولاشاقتا بۇلاردى كۇتىپ تۇرعان اۋىر كەساپاتتىڭ ىلىك ىشاندارى بولاتىن. بىراق مۇنى ءدال قازىر انا مەن بالا قايدان بىلە قويسىن؟
***
سالدەن سوڭ ەسىن جيعان بالاسى:
"ماما-اۋ ىستىقتادىم، كاندىسانەردى قوسايىقشى" دەدى باسىندا وتىرعان اناسىنا قاراپ.
"نە ىستەيمىز" دەگەندەي ايەلى كۇيەۋىنە قارادى.
كۇيەۋى قىمتاپ تاستاعان تەرەزەگە ءبىر، ەكى-ءۇش كۇن بۇرىن عانا ورناتقان سۋ جاڭا كونديتسيونەرگە ءبىر، كەزەك-كەزەك كوز قادادى...
"مۇنداي بولعان قىزىعى مەن راحاتىنا نالەت دۇنيەنىڭ! ءدال قازىر، جازدىڭ اپتىق ىستىعىندا، تۇنشىقتىرعان قاپىرىقتا پالەنباي اقشاعا ساتىپ الىپ، ارنايى ورناتقان كونديتسيونەرىڭدى ۇرايىن! اشىلمايتىن، تۇمشالانعان تەرەزەڭدى ۇرايىن! "تەرەزەنى اشپاڭدار" دەيدى، "سىرتقا شىقپاڭدار" دەيدى، اۋ، سوندا، تۇرمەدە جاتقان ادامنان، قىلمىسكەردەن نە ايىرماشىلىعىمىز قالدى؟ نە جازدىق ءبىز ولارعا!؟ ءۇيىمىز - ءۇي مە، جوق، الدە تۇرمە، قاپاس پا؟" دەپ ىشتەي كىجىنگەن اكەسى انادايدا ءشاي ۇستەلدىڭ ۇستىندە جاتقان گازەتتى الىپ كەلدى دە، تىنىمسىز جەلپىلدەتە باستادى.
كەي-كەيدە قاپىرىققا ارەڭ شىداپ وتىرعان ايەلىنە ءبىر، وزىنە ءبىر جەلپىلدەتىپ وتىرىپ، بويىن ىزا كەرنەپ، ءوز قولىمەن تۇمشالاپ تاستاعان الگى تەرەزەنى ءبىر، كونديتسيونەردى ءبىر تىكتەدى تاعى دا.
"قاپ بالەم، اكەڭدى ۇرىيىن! قاپ..."
***
شىم-شىم تەرلەگەن ماڭدايىن ءسال دە بولسا سالقىن اۋا سيپاعاننان راحاتقا بولەنە باستاعان بالا ءۇشىن وسى ءبىر ساتتە الەمدەگى ەڭ قۇدىرەتتى كىسى، ەڭ ءبىر مەيىرىمدى جان ءدال قازىر گازەت جەلپىپ وتىرعان اكەسىندەي بوپ سەزىلدى.
"پاپا-اۋ" -دەپ، ءۇن قاتتى جاي عانا.
ء"اۋ بالام" -دەپ، جاۋاپ قايىردى جىلى ۇنمەن اكەسى.
"ەرتەن ەسىكتىڭ الدىنا شىعىپ ويناسام بولا ما؟".
اكەسى ءۇن قاتقان جوق.
دالىرەگى نە دەپ جاۋاپ بەرەرىن بىلە المادى. ويتكەنى ەكى كۇن بۇرىن تاياۋ جەردە بولعان زىمىران اپاتى مەن جارىلىسىنان كەيىن، كوككە كوتىرىلگەن ۋدان ساقتانۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى باسشىلار وسىلاي تاپسىرما بەرگەن-ءدى.
"ۇيىڭنەن شىقپا!"
"ەسىك-تەرەزەڭدى قىمتاپ جاۋىپ تاستا!"
"كونديتسيونەر قوسپا!"
وسى-اق.
بىراق، بالانىڭ اتى - بالا عوي. قاشانعى وتىرسىن، ىستىق ءۇيدىڭ ىشىندە قامالىپ. ويىن بالاسى بولعان سوڭ، بالالارمەن اسىر سالىپ اتىسپاق، تىعىلماق، بالانىڭ ءوز تىلىمەن ايتقاندا "ماشينا-ماشينا", ونان سوڭ ەڭ سوڭىندا بارلىعى جينالىپ، شۇيمەلىپ وتىرىپ "پيشكا-پيشكا" ويناعانعا نە جەتسىن. ەڭ كوپ «پيشكا» (فيشكا) وزىندە بولاتىن. وتكەن جولى ءبارىن ۇتىپ كەلتە شالبارىنىڭ ەكى قاتاسىن تومپيتىپ قايتقان. ال كورشى بالالار ەندى قارىمتا ويىن جاسايمىز دەگەن-ءدى.
بىراق، امال جوق، ۇيدەن شىعۋعا بولمايدى، دالىرەگى، اكەسى ۇرىسادى. كەشە بىلدىرمەي لىپ ەتىپ شىعىپ كەتەيىن دەگەنى سول-اق ەدى، اكەسى جەكىپ تاستادى، ءتىپتى، تارتىپ جىبەرە جازدادى. بۇل بولسا، باج ەتىپ جىلاپ جىبەرىپ، شەشەسىنىڭ ەتەگىنە تىعىلعان...
اي، سورلى بالا-اي، اكە اشۋىنىڭ ءمانىن قايدان ءبىلسىن.
***
جاۋاپ قاتپاعان اكەسىنە: "بالكىم ءسوزىمدى ەستىمەي قالعان شىعار"- دەگەن ويمەن بالاسى الگى سۇراعىن تاعى دا قايتالادى.
"پاپا-اۋ، ەرتەن دالا شىعىپ وينايىنشى؟"
"ىم-م..."- دەدى اكەسى.
بۇل "ىم-منىڭ" ماعىنىسى نە ەدى؟
"يا" ما، الدە، ماعىناسى "جوققا" تەلىنگەن، جۇرەگىنىنەن ءسۇزىلىپ شىققان امالسىزدىق پەن مۇڭنىڭ ءۇنى مە؟ ءدال قازىر مۇنى ءوزى دە ۇعىنا العان جوق.
بىراق، قالاي بولعاندا دا بالا ءۇشىن مۇنىڭ ماعىناسى "ياعا" جاقىنىراق، مانادان بەرى ەستىگىسى كەپ تۇرعان سيقىرلى ءسوز بولاتىن.
بار ايتا العانى وسى-اق بولدى اكەسىنىڭ:
"ىم-م"...
***
بالا ۇرەيدەن ءالى دە تولىق ارىلا الماي جاتتى. وقتىن-وقتىن اياق-قولى مەن بەت بۇلشىق ەتتەرى وزدىگىنەن بولار-بولماس دىرىلدەپ قويا بەرەدى. دىرىلدەگەن سايىن مۇنىڭ ءمانىسىن ىشتەي ءتۇسىنىپ وتىرعان اكە-شەشەسىنىڭ جۇرەگى اۋىزدارىنا كەپ تىرەلگەندەي بولادى.
راس، باستاپقىدا-اق، اكە-شەشسى دەرەۋ جەدەل جاردەم شاقىرتقان بولاتىن. كەلمەگەننەن سوڭ، قايتا-قايتا تەلەفون سوقسا دا، ءدال وسى جولى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ولار دا تىم كەشىگىپ جاتتى.
***
ءدىرىلى ءبىرشاما باسىلعاننان سوڭ، گازەت جەلپىپ وتىرعان اكەسى مەن ماڭدايىن سيپاپ وتىرعان اناسىنا قاراپ:
"ۇيقىم كەلمەي جاتىر" دەدى.
شەشەسى تاعى دا اكەسىنە، اكەسى تاعى دا بالاسىنا قارادى.
***
"جاقىندا ماماڭ ۇشەۋمىز استاناعا بارامىز"- دەدى، سونان سوڭ...
"استانا" دەپ ادەيى ايتىپ ەدى. ويتكەنى مىنا قۇرعىر جەردە تەلەديداردان كورسەتەتىن ەڭ اسەم دە سيقىرلى دۇنيە وسى - استانا بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە وسى كۇندەرى استانانىڭ تۋعان كۇنى دە اتالىپ وتپەك ەدى. ال، ەڭ باستىسى بالاسىنىڭ تۋعان كۇنى تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ جانە استانانىڭ تۋعان كۇنىمەن تۇسپالداس كەلگەننەن سوڭ، مەرەيى سول كىسىدەي بولسىن دەپ بالاسىنىڭ اتىن - نۇرسۇلتان قويعان بولاتىن.
اكەسى ءۇشىن ءدال قازىر توبەدەن زىمىران قۇلاپ، ۋلى گاز اسپانعا كوتەرىلگەن، تۇنەك پەن قاپىرىقپەن قاپاستالعان شىندىقتان گورى تەلەديدارداعى جايما-شۋاق، ءتۇرلى-ءتۇستى، جاپ-جارىق نۇر شاشقان وتىرىك الدە قايدا جاعىمدى، ەداۋىر ۇتىمدى، ءتىپتى شيپالى ءام جانعا جاقىنداۋ بوپ كورىندى.
"سول استاناعا بارعاندا ساعان حان شاتىردى، بايتەرەكتى، نەشە-ءتۇرلى بالىقتاردى، اقوردانى كورسەتەم بالام..." دەپ جاتتى اكەسى...
بىراق، بالا نۇرسۇلتان ودان ارعىسىن ەستي الماي مۇلگىپ، بالا قيالىمەنەن تەك تەلەديداردان عانا كورگەن سول اقورداسى، سول بايتەرەگى، سول حانشاتىرى بار ءتۇرلى-ءتۇستى سىيقىرلى الەمگە، ۇيقىنىڭ ءتاتتى قۇشاعىنا ەنىپ كەتتى.
ارينە، بالانىڭ اكەسى دە، اناسى دا ونىڭ ءدال قازىر كورىپ جاتقان تۇسىنەن، تۇسىندە سوناۋ استاناداعى نۇرسۇلتان اتاسىنا جولىققانىن، ونى اۋىلداعى دوستارىمەن تانىستىرعانىن، سونان سوڭ بارلىعى قوسىلىپ، "دالاعا شىقپاڭدار" دەگەن تىيىمعا قاراماستان دالادا اتىسپاق، تىعىلماشاق، ماشينا-ماشينا، "پيشكا-پيشكا" ويناعانىن، ونان سوڭ ءبارى شارشاپ-شالدىعىپ كەلەننەن سوڭ، اناسى سالىپ بەرگەن قاتار-قاتار توسەككە نۇرسۇلتان اتاسىمەن قاز-قاتار جاتقانىن، ونان سوڭ، بۇلاردىڭ قاسىنا اكەسى كەلىپ، ءاپ-ساتتە ويدان قۇراستىرا سالاتىن شىتىرمان ەرتەگىسىن ايتىپ بەرگەنىن، ءتىپتى، قاپىرىق قىسىپ بارا جاتقاننان شىداي الماعان نۇرسۇلتان اتاسىنىڭ ءوزى بارىپ الگى قوسىلماي تۇرعان سۋ جاڭا كونديتسونەردى قوسقاننان كەيىن، ءبارى تەگىس سالقىنداپ، راحاتتانا تىنىس الىپ، ءتاپ-ءتاتتى ۇيىقىعا باتىپ كەتكەنىن بىلگەن جوق.
بىراق، "بالام تىنىش ۇيىقتاسىن" دەپ گازەتپەن قاپىرىق اۋانى قارماپ-جەلپىپ وتىرعان اكەسى ءبىر نارسەنى ناقتى ءبىلىپ، سودان ۇرەيى قاشسا دا، بۇل ويىن ايەلىنە دە ايتۋعا قورقىپ، قورىققانىن ايەلىنە سەزدىرمەس ءۇشىن ەكى كوزىن تاستاي جۇمىپ، ىشتەي تىنىپ وتىردى.
ول - جازدىڭ وسى ءبىر ىستىق شاعىندا تۇنىمەن ۇيقى بەرمەيتىن ماسالاردىڭ ءۇنى تۇگەلدەي ءوشىپ، ۇندەمەستەردىڭ تىپ-تيپىل جوعالىپ كەتۋى ەدى.
***
ال، ءدال وسى ساتتە استانا ءوزىنىڭ ۇلان-اسىر مەرەي تويىن دۇركىرەتىپ تويلاۋعا دايىندالىپ جاتتى.
Abai.kz
