بايدەننىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ پرەزيدەنتتەرىمەن الداعى كەزدەسۋى سىرتقى ساياسات ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى.

سەيسەنبىدە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ سەسسياسى اياسىندا وتەتىن سامميت اقش پرەزيدەنتىنىڭ ورتالىق ازيانىڭ بەس مەملەكەتتەرى – قازاقستان، وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكستان جانە تۇرىكمەنستاننان كەلگەن ارىپتەستەرىمەن العاشقى كەزدەسۋى وتەدى. س5+1-مەن كەزدەسۋ الدەقاشان ءپىسىپ جەتىلگەن جانە حالىقارالىق ساياساتتاعى ماڭىزدى ايماقتاعى شەشۋشى قادام بولۋى مۇمكىن.

اقش-قا ەۋرازيا قۇرلىعىنا ستراتەگيالىق كوزقاراس قاجەت. تاريحي تۇرعىدان رەسەي مەن قىتايعا قاراعاندا، اقش-تىڭ اسەرى بۇل ايماققا الدەقايدا از بولدى. ماسكەۋ دە، پەكين دە قيىندىقتارعا تاپ بولعان كەزدە، ۆاشينگتون ورتالىق ازيامەن بەرىك بايلانىس ورناتا الادى.

اقش ءۇشىن ايماقتىڭ كوشباسشىسى قازاقستانمەن تىعىز ىنتىماقتاستىق ماڭىزدى بولماق. 2021 جىلى بايدەن ءوزىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى ۋاقىتشا ستراتەگيالىق نۇسقاۋلىعىندا ورتالىق ازيانى ەسكەرمەگەن ەدى، سوندىقتان بۇل كەزدەسۋ پروگرەستىڭ ناقتى بەلگىسى.

اقش قارسىلاستارىمەن ءالى دە قىرعي-قاباق. سي تسزينپين وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا تاريحي جىبەك جولى بويىنداعى سيان قالاسىندا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ بەس پرەزيدەنتىن ايماقتى بەيجىڭنىڭ ىقپالىنا ودان ءارى تارتۋ ماقساتىندا قابىلدادى. 2022 جىلدىڭ قازان ايىندا ۆلاديمير پۋتين ءوزىنىڭ ورتالىق ازيالىق ارىپتەستەرىمەن كەزدەسۋ ءۇشىن قازاقستان استاناسىنا باردى. ال ورتالىق ازيا كوشباسشىلارى ۇنەمى ماسكەۋ مەن بەيجىڭگە ءتۇرلى ساپارلارمەن بارىپ تۇرادى.

بىراق رەسەيدىڭ سوعىستان السىرەۋى جانە قىتايداعى ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ ۆاشينگتونعا ۇزاق ۋاقىت بويى وقشاۋلانعان ايماقتى باتىسپەن جانە حالىقارالىق قاۋىمداستىقپەن بىرىكتىرۋ ارقىلى ورتالىق ازيامەن تىعىز بايلانىس ورناتۋعا وراي تۋىپ تۇرعانداي.

ايماقتىڭ ءار ەلى ىشكى، ساياسي جانە ەكونوميكالىق وزگەرىستەردى باستان كەشۋدە. قازاقستان - ءىرى وڭىرلىك ەكونوميكا، اسا قاجەتتى رەفورمالار جولىندا كوش باستاپ تۇر. ەڭ باستىسى، ول ءوزىن يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ، تەرروريزمگە قارسى كۇرەس، قاقتىعىستاردى شەشۋ جانە حالىقارالىق دامۋدى قوسا العاندا، بىرنەشە ارەنادا ءوسىپ كەلە جاتقان حالىقارالىق ويىنشى رەتىندە كورسەتىپ وتىر. وتكەن كۇزدە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلدىڭ رەسەي، قىتاي، اقش جانە ەۋروپالىق وداقتى قوسا العاندا، بارلىق نەگىزگى الەمدىك ويىنشىلارمەن تىعىز قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا ۇمتىلاتىنىن بىلدىرەتىن كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياسي دوكترينانى قابىلدادى.

رەسەي مەن قىتايعا جاقىن ورنالاسقاندىقتان، قازاقستان ۆاشينگتونعا ۋكرايناداعى داعدارىستى شەشۋگە جانە سوعىستان كەيىنگى كەزەڭدە ماسكەۋمەن قارىم-قاتىناس ورناتۋعا، سونداي-اق بەيجىڭمەن باسەكەلەستىكتىڭ كۇشەيۋىمەن كۇرەسۋگە كومەكتەسە الادى.

استانا بۇل ءرولدى اتقارۋى ءۇشىن وعان رەسەي مەن قىتايدىڭ قىسىمىنا قارسى تۇرۋ ءۇشىن ەكى مايداندا اقش-تىڭ كومەگى قاجەت بولادى.

بىرىنشىدەن، ۆاشينگتون كۇشتى پارلامەنتى، جاڭا ساياسي پارتيالار ءۇشىن كەڭىستىگى جانە باق-تىڭ كەڭەيتىلگەن ەركىندىگى بار سۋپەر پرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىنان پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكاعا اۋىسقان قازاقستاننىڭ ساياسي رەفورمالارىن قولداي الادى. قازاقستان دەموكراتيا جولىندا ورتالىق ازيانىڭ باسقا ءتورت مەملەكەتى ءۇشىن ايماقتى ماسكەۋ، بەيجىڭ جانە كابۋلدىڭ ىقپالىنان قورعاۋ ءۇشىن ۇلگى بولا الادى.

ەكىنشىدەن، قازاقستان ورتا ءدالىز دەپ اتالاتىن ترانسكاسپي حالىقارالىق ترانزيتتىك ءدالىزى ارقىلى ايماق پەن الەمدىك ەكونوميكانى بايلانىستىرۋشى بولىپ وتىر. بۇل - كوپ ارنالى كولىك ارتەرياسى شىعىس پەن باتىستى قۇبىرلار، تەمىرجولدار، اۆتوموبيل جولدارى جانە تالشىقتى-وپتيكالىق كابەلدەر ارقىلى بايلانىستىرادى. ءدالىز ورتالىق ازيانىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا ىقپال ەتەدى جانە حالىقارالىق ەنەرگەتيكالىق باسقا دا ساۋدا اعىندارىنا ۇلەس قوسادى. اقش ءدالىزدى ينۆەستيتسيا، ساۋدا، تەحنولوگيا جانە جاھاندىق كوشباسشىلىق ارقىلى تابىستى ەتۋگە كومەكتەسە الادى. جالپى، امەريكاعا قىتاي مەن رەسەيدەن وزۋعا باعىتتالعان ستراتەگيالاردى جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، ورتالىق ازياعا تاكتيكالىق كوزقاراسىن جەتىلدىرۋى كەرەك.

كامران بۋحاري، The Wall Street Journal

Abai.kz