دراماتۋرگتىڭ العاشقى پەسالا­رى «رابيعا»، «جەبىر بولىس» (كەيىن «مانساپقورلار» بولىپ جوندەلگەن), «قاناپيا – ءشاربانۋ»، 1916-1917 جىل­دارى جازىلعان. ولار قولجازبا كۇ­يىندە تاراپ، كوركومونەر ۇيىرمە­لەرىنىڭ ساحنالارىندا قويىلادى. كەيىننەن قالامگەر «سىلاڭ قىز»، «ەل قورعانى»، «شەرنياز» تۋىندىلارىن جازعان.
ج.ايماۋىتوۆ ءوز ءداۋىرىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن ءدوپ باسىپ جازاتىن دراماتۋرگ. ونىڭ ءاربىر كوركەم تۋىندىلارىندا سان ءتۇرلى وقيعالار مەن مىنەزدەر اشىلادى. «مانساپ­قور­لار» پەساسىندا بولىستىققا، بي­لىككە، ياعني مانساپقا تالاسىپ، اعايىن­دىلار اراسىنداعى ۇرىس-كە­رىستى سۋرەتتەسە، «قاناپيا – ءشار­با­نۋ» شىعارماسىندا ايەل تەڭسىزدىگىن تىل­گە تيەك ەتكەن. سونداي-اق، «ەل قور­عا­نى» تۋىندىسىندا تاريحىمىز­دىڭ ءدۇبىرلى كەزەڭى، اقتار مەن قى­زىل­دار تارتىسىن دارىپتەسە، «سىلاڭ قىز» كو­مەدياسىندا ادام بويىن­داعى سا­راڭدىق سياقتى كەلەڭسىز قاسيەت­تەردى اجۋالاعان. بايقاپ وتىر­عانى­مىز­داي، ونىڭ بارلىق پەسالارىنا ورتاق باي مەن كەدەي اراسىنداعى تەڭسىزدىك، ايەل تەڭ­سىزدىگى، ادام با­لا­سىنىڭ كەرەعار ءىس-ارەكەتتەرىن، نا­داندىق، قاراڭ­عىلىق، قازاق ارا­سىنداعى ارازدىق، داۋ-داماي، ت.س.س. ماسەلەلەردى قام­تيدى. قالامگەردىڭ پەسالارى، نەگى­زىنەن، ءوز ءداۋىرىنىڭ ەڭ ماڭىزدى الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن كوتەرۋگە، ساحنا ارقىلى زاماناۋي يدەيالاردى تاراتۋعا ارنالادى. ول فەودالدىق-پاتريارحالدىق سالتتى، مەشەۋلىكتى سىناپ، بەينەلەي وتىرىپ، ەلدى وقۋ­عا، ونەر-ءبىلىم جولىنا ۇندەيدى. ايەلدەردىڭ باس بوستاندى­عىن، حالىق­تىڭ ازاتتىعىن، تەڭدىگىن قور­عايدى.
جالپى، ج.ايماۋىتوۆتىڭ رەجيسسۋراسىمەن قازاق توپىرا­عىن­داعى تۇڭعىش سپەكتاكل سەمەيدە 1915 جى­لى، 13 اقپاندا قويىل­عانىن تا­عى دا ءبىر مارتە ايتا كەتۋ كەرەك. ساح­نا­عا قوياتىن پەسا بول­ماعان­دىق­تان، مۇعالىمدەر سەمي­نارياسى­نىڭ ستۋدەنتى ج.ايماۋىتوۆ ايگىلى ء“بىرجان – سارا” ايتى­سىنىڭ قازان­دا باسىلعان نۇسقاسىن ساحناعا بە­يىم­دەدى. ۇلت­تىق توپىراقتا كوركەم­دىك تا­لاپ­قا تولىق جاۋاپ بەرگەن تۇڭ­­عىش سپەكتاكلدىڭ قويىلۋى ەرەك­شە مادەني-رۋحاني قۇبىلىس. بۇل – ۇلتتىق ساحنا ونەرىنىڭ تۋعان كۇ­نى.
ارينە، سپەكتاكل كورۋ مۇم­كىن­دىگىنە يە بولماعاندىقتان ءبىز با­عىبەك قۇنداقبايۇلىنىڭ «قويۋشى ج.ايماۋىتوۆ رەجيسسەرگە قاجەت كوركەمدىك قيالعا سۇيەنىپ، تاماشا شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە بارعان. ول سپەكتاكلدى كوركەمدەۋدى سەمي­ناريانىڭ ءۇشىنشى كۋرس ستۋدەنتى م.اۋەزوۆكە تاپسىرعان. ورىنداۋشىلار ءوز كەيىپكەرلەرىنىڭ سىرتقى كەسكىن-كەلبەتى مەن ارەكەتىنىڭ جاندى سۋرەتىن تاۋىپ، بەينەنى تولىق اشاتىن باستى قۇرال – سوزگە وتە ۇقىپ­تى قاراعان. ءسوز استارىنا دەن­دەۋ، ءمان-ماعىناسىن اشۋ – قويى­لىم­نىڭ باستى شارتى. الگى ماقا­لا­دا سارا رولىندە ويناعان تۇرار قو­زىباعاروۆا تۋرالى: ء“…سوزىنىڭ انىق­تىعى، داۋىسىنىڭ مىنسىزدىگى جۇرت­تىڭ ىقىلاسىن وزىنە ماگنيتتەي تارتتى”، – دەپ قانداي كەرەمەت اي­­­تىلعان! بۇل سول كەزەڭ تۇگىل، بۇ­گىنگى اكتەرلەرىمىزدىڭ ءالى تولىق مەڭ­گەرە الماي كەلە جاتقان ماسە­لەسى عوي» دەگەن ويىنا سۇيەنە وتى­رىپ، ءبىرجاننىڭ ساحنالىق بەي­نە­سىن جاساپ، رەجيسسەرلىك جۇمىسىن جۇر­گىزگەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ەڭبەگى جوعارى باعالانعان. جوعا­رىدا ايتىلعان ماقالاداعى قويى­لىم­نىڭ ساحنالىق سيپاتىن قاي جا­عىنان الىپ قاراساڭ دا رەجيس­سەر­دىڭ ساۋاتتىلىعى، ونەردىڭ وزىندىك تابيعاتىن مولىنان تانيتىنى كوز­گە ۇرىپ تۇر.
ج.ايماۋىتوۆتىڭ دراماتۋرگيا مەن تەاترداعى شىعارماشىلىعىن زەرت­تەۋگە ءومىرىنىڭ تورتتەن ءبىر شي­رەگىن ارناعان بەلگىلى تەاتر سىنشى­سى باعىبەك قۇنداقبايۇلىنا ەرەكشە ىقىلاس تانىتۋىمىز كەرەك. سىن­شىنىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي ۇلا­عات­تى ادامنىڭ ومىردەگى جانە ونەر­دەگى جولىن، سونىڭ ىشىندە تەاتر ونە­رىمەن بايلانىسىن زەرتتەۋگە وي سال­عان ءارى زور ىقپالىن تيگىزگەن قا­زاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى م.اۋەزوۆ. ونەر قايراتكەرىنىڭ تسەنزۋرانى اي­نالىپ ءوتىپ، ءتيىپ-قاشىپ جازعان­دا­رىن كەڭەس تۇسىندا ساياسي قاتەگە ساناپ: «الاشوردا يدەياسىن تەاتر ونەرىندە ناسيحاتتاعانى ءۇشىن» دەپ ور­تالىق كوميتەتتىڭ سوگىسىنە ۇشى­را­عانى تاعى بار. الايدا، قانشاما قيىن­شىلىقتارعا توتەپ بەرە وتىرىپ، جازعان بۇل ەڭبەگى الداعى بۋىن­عا، ياعني مىنا بىزدەي جاستارعا باعا جەتپەس قۇندىلىققا اينالىپ وتىر.
ج.ايماۋىتوۆتىڭ ادەبيەت سالا­سىنداعى وزىندىك قولتاڭباسى بار­شامىزعا ءمالىم. جازۋشىنىڭ درا­مالىق شىعارمالارىنىڭ دا قازاق دراماتۋرگياسىنان الاتىن ورنى ەرەكشە. اتاپ ايتقاندا : «ءبىرجان – سارا»، «رابيعا»، «مانساپقورلار»، «قاناپيا – ءشاربانۋ»، «ەل قورعانى»، «شەرنياز»، «سىلاڭ قىز» پەسالارى ەرەكشە ءبىر شەبەرلىكپەن جازىلىپ، سونىمەن قاتار، جوعارى دەڭگەيدە اۆتور-رەجيسسەردىڭ ساحنالاۋىمەن قويىلىپ، كورەرمەننىڭ ۇلكەن ىقى­لا­سىن يەلەنگەن بولاتىن. سول سە­بەپ­­تى دە ونەر يەسىنىڭ دراماتۋرگيا مەن تەاترداعى تۋىندىلارىنىڭ شوقتىعىنىڭ بيىكتىگىنە، رەجيسسەردىڭ سىناپتاي سىرعىعان تالانتىنا ەش كۇمان كەلتىرمەڭىز. ونىڭ شەبەرلىگىن م.اۋەزوۆتىڭ “تەاتردى قىزىقتاپ، وزىمىزشە وقىپ-ۇيرەنىپ جۇرگەن شا­عى­مىزدا ءبارىمىزدىڭ تابىنىپ، ۇستاز تۇتقانىمىز – جۇسىپبەك بولاتىن. جانە ءتورت-بەس جاس ۇلكەندىگىنە قا­راي ونەرگە بارىمىزدەن بۇرىن ارالاستى. سوزگە شەشەن، ورىسشاعا دا جۇيرىك، كوپ وقىپ، كوپ بىلەتىن. ونىڭ ۇستىنە دومبىرانى شەبەر تارتىپ، ادەمى انشىلىگىمەن دە وقشاۋ ەدى، پەسا قويۋدا رەجيسسۋرانى دا ادەمى مەڭگەردى” دەگەن سوزدەرى ايقىن­داي تۇسپەك.
ماقالا مازمۇنىن زەردەلەسەك، ج.ايماۋىتوۆ باستاعان تالانتتى جاستار سپەكتاكلدى مادەني ساۋاتتى قويعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ساح­نا ونەرىنىڭ ول كەزدەگى سابيلىگىنە قاراماستان، قويىلىمنىڭ كوكەيگە قونىمدىلىعى، ساحنالىق كەلىستى كوركەمدەلۋى مەن ورىندالۋ مادە­نيە­تى جاعىنان شىنايى شىققانى وسى ۇزىندىدەن كورىنىپ تۇر.
جاسىنان زەرەك، ءبىلىم مەن ونەر­گە قۇشتار، الاشتىڭ دارحان دارىندى ازاماتىنىڭ وسىلاي ەۋروپالىق ۇلگىدە سپەكتاكل قويۋى – ۇلتتىق ساح­نا ونەرىنىڭ باس­تاماسى. ءبىز ەندى قا­زاق تەاترى­نىڭ تاريحىن 1926 جىل­دان ەمەس، 1915 جىلدان باس­تاعانىمىز ءجون. تاريحي دا، عىلىمي دا شىندىق وسى.