جالدىق سيپاتتاعى بايقوڭىر قالاسىنان رەسەيلىك ماماندار كەتىپ جاتقان كورىنەدى. رەسەيلىك مامانداردىڭ كەرى قايتا باستاعانى تۋرالى ينتەرفاكس اگەنتتىگى شاعىن مالىمەتتىڭ شەتىن شىعارىسىمەن قازاقستاننىڭ باقشاسىنا كۇنىنە ءبىر تاس اتىپ وتىرماسا باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزدايتىن ورىس ءباسپاسوزى ادەتتەگىدەي بايبالام سالۋعا قۇلشىنا كىرىسىپ كەتتى. اگاراكي، اتالعان اقپارات اگەنتتىگىنە سەنىمدى دەرەك كوزىنەن بەرىلگەن اقپار راس بولسا، سوڭعى بىرەر جىلدىڭ شيرەگىندە عارىش ايلاعىنان ەكى مىڭ وتباسى ءتۇپ قوپارىلا كوشىپ، وتاندارىنا ورالعانعا ۇقسايدى. الگى «ۇلى كوشكە» تاياۋدا تاعى دا مىڭ وتباسى قوسىلىپتى. ولاردىڭ دەنى كەلىسىم شارتتا كورسەتىلگەن كەسىمدى مەرزىمدەرى  اياقتالعان سوڭ ات باسىن ەلىنە بۇرعان ماماندار بولسا كەرەك. قايسىبىرىن الەۋمەتتىك ماسەلەلەر دە تولعاندىرۋى مۇمكىن. ينتەرفاكسكە وسى جايتتاردى بايانداعان ادام بايقوڭىرداعى جالاقىنىڭ رەسەيدە تاعايىندالعان ورتاشا ايلىق كورسەتكىشىنىڭ دەڭگەيىنەن ءارى وسپەگەنىن ايتادى. ونىڭ ۇستىنە رەسەي 2018 جىلى امۋر وبلىسىنىڭ جەرىنەن جاڭا كوسمودرومنىڭ قۇرىلىسىن اياقتاپ، بايقوڭىردان بىرتىندەپ كوشۋدى ويلاستىرىپ وتىر ەمەس پە؟ ەندەشە، ماماندار الدىن-الا امۋراعا بارىپ جايعاسىپ تا جاتقان شىعار. اسا قات ماماندارىن مەدۆەدەۆ پەن ءپۋتيننىڭ دالاعا تاستاماسى ايدان انىق. تەك ماماندارىن عانا ەمەس، ولار تمد اۋماعىنداعى ورىس دياسپوراسىنىڭ رەسەيگە ورالۋىنا مۇددەلىلىك تانىتىپ كەلەدى ەمەس پە؟ ويتكەنى رەسەيدە ادام رەسۋرسى كادىمگىدەي اپاتتى احۋالعا جەتتى.

جالدىق سيپاتتاعى بايقوڭىر قالاسىنان رەسەيلىك ماماندار كەتىپ جاتقان كورىنەدى. رەسەيلىك مامانداردىڭ كەرى قايتا باستاعانى تۋرالى ينتەرفاكس اگەنتتىگى شاعىن مالىمەتتىڭ شەتىن شىعارىسىمەن قازاقستاننىڭ باقشاسىنا كۇنىنە ءبىر تاس اتىپ وتىرماسا باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزدايتىن ورىس ءباسپاسوزى ادەتتەگىدەي بايبالام سالۋعا قۇلشىنا كىرىسىپ كەتتى. اگاراكي، اتالعان اقپارات اگەنتتىگىنە سەنىمدى دەرەك كوزىنەن بەرىلگەن اقپار راس بولسا، سوڭعى بىرەر جىلدىڭ شيرەگىندە عارىش ايلاعىنان ەكى مىڭ وتباسى ءتۇپ قوپارىلا كوشىپ، وتاندارىنا ورالعانعا ۇقسايدى. الگى «ۇلى كوشكە» تاياۋدا تاعى دا مىڭ وتباسى قوسىلىپتى. ولاردىڭ دەنى كەلىسىم شارتتا كورسەتىلگەن كەسىمدى مەرزىمدەرى  اياقتالعان سوڭ ات باسىن ەلىنە بۇرعان ماماندار بولسا كەرەك. قايسىبىرىن الەۋمەتتىك ماسەلەلەر دە تولعاندىرۋى مۇمكىن. ينتەرفاكسكە وسى جايتتاردى بايانداعان ادام بايقوڭىرداعى جالاقىنىڭ رەسەيدە تاعايىندالعان ورتاشا ايلىق كورسەتكىشىنىڭ دەڭگەيىنەن ءارى وسپەگەنىن ايتادى. ونىڭ ۇستىنە رەسەي 2018 جىلى امۋر وبلىسىنىڭ جەرىنەن جاڭا كوسمودرومنىڭ قۇرىلىسىن اياقتاپ، بايقوڭىردان بىرتىندەپ كوشۋدى ويلاستىرىپ وتىر ەمەس پە؟ ەندەشە، ماماندار الدىن-الا امۋراعا بارىپ جايعاسىپ تا جاتقان شىعار. اسا قات ماماندارىن مەدۆەدەۆ پەن ءپۋتيننىڭ دالاعا تاستاماسى ايدان انىق. تەك ماماندارىن عانا ەمەس، ولار تمد اۋماعىنداعى ورىس دياسپوراسىنىڭ رەسەيگە ورالۋىنا مۇددەلىلىك تانىتىپ كەلەدى ەمەس پە؟ ويتكەنى رەسەيدە ادام رەسۋرسى كادىمگىدەي اپاتتى احۋالعا جەتتى. رەسمي دەرەك كوزدەرىنە سۇيەنسەك، رەسەيدە جىلىنا ون ميلليوننان استام ادام كوز جۇمادى ەكەن. دەمەك، ورىس حالقىنىڭ تۋعان وتانىنا قاراي قونىس اۋدارۋى تابيعي ءارى زاڭدى قۇبىلىس. ويداعى قىرداعى  ورىسىن جيىپ ورمانداي ەل بولىپ وتىرۋدى پۋتين-مەدۆەدەۆ تاندەمى قالاعانىمەن ول ەكەۋىنىڭ شەشىمىنە  شوۆينيستىك پيعىلداعى كۇشتەر تابانداعان قارسىلىق تانىتۋمەن كەلەدى. مىسالى، كم.RU سايتىنىڭ اۆتورى دا رەسەيلىك ماماندار قازاقتاردىڭ تاراپىنان ساياسي قىسپاققا ۇشىراعاندىقتان كوشۋگە ءماجبۇر بولدى دەپ جازادى.

دۇنيە تۇبەگەيلى وزگەرىپ، جاڭارىپ جاتىر. پولشاعا بارعان ساپارىندا پۋتين رەسەيدى ءتىپتى بۇگىنگى الەمدەگى «جاڭا رەسەي» دەپ تە اتادى. الايدا ورىس ۇلتشىلدىعىنداي توڭمويىن، كەرتارتپا، جاڭالىققا  جاتباۋىر، كەلىسىمگە كەرباققان، جاسامپازدىققا جانى قاس  ۇلتشىلدىق وزگە ۇلتتارعا بۇيىرماعان سىباعا سياقتى. ولار قازاقستان بيلىگىنە قاتىستى توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا ايتقان سىني پىكىرلەرى مەن كوزقاراستارىن وزگەرەتە الماي ءالى كۇنگە  قور بولۋدا. ەسىمىزدە شىعار، ءبىر كەزدەرى ورىس ءباسپاسوزى «نازارباەۆ ورىستارعا باسقاشا، قازاقتارعا باسقاشا سويلەيدى. ەكى جاقتى ساياسات جۇرگىزەدى» دەپ جىلايتىن. سول سورعىماعان قالپى تاعى دا «نازارباەۆ 2 قىركۇيەكتە پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ الدىندا سويلەپ تۇرىپ قازاقستان ازاماتتارىنىڭ تەگىنە، ۇلتىنا، دىنىنە قاراماستان جاراستىعى مەن تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن زاڭدىق نورمانى قاتاڭ ساقتاۋ قاجەتتىگىن مالىمدەدى. الايدا ونىڭ بۇل مالىمدەمەسى جاريا ساياسات ءۇشىن عانا قاجەت. ءىس جۇزىندە ءبارى باسقاشا» دەيدى اتالعان سايتتىڭ اۆتورى. بۇل پىكرىدىڭ رەسەيدەگى قايداعى ءبىر جازارماننىڭ  جالقى پىكىرى ەمەستىگىنە كۇمانسىزبىز.

دەگەندە، وكتەم سويلەپ ۇيرەنىپ قالعان رەسەي ساياساتكەرلەرى نەمەسە سولاردىڭ سويىلىن سوعاتىندار سويقاندى ارەكەتكە بارعان سايىن ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ دە ءيىنى ءتۇسىپ، ءيى كەتىپ قايتكەندە ورىستىڭ قىبىن تاۋىپ، ىعىنا جىعىلاتىن جولعا ءبىرجولا ءتۇسىپ الدى. اقيقاتتان جۇرداي، شىرايى شىندىقپەن جۇعىسپايتىن، ارانداتۋ امالىنا قۇرىلعان ارتىق-اۋىس سوزگە قۇلاق ءتۇرىپ قۇلدىق ۇراتىن بيلىك امال نە، قازاقستاندا ءومىر سۇرۋدە. ناقتىسىنا كوشسەك، ەلىمىزدەگى بيلىك ورىستىلدىلەردىڭ جوسىقسىز پىكىرىمەن ساناسىپ قانا ءومىر ءسۇرىپ وتىر.

ال، بايقوڭىر ماسەلەسىنە كەلسەك جاعداي بىلاي. 1995 جىلى "قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىندا بايقوڭىر قالاسىنىڭ مارتەبەسى جانە ونداعى اتقارۋشى ورگانداردى قۇرۋدىڭ ءتارتىبى مەن ولاردىڭ مارتەبەسى تۋرالى" ەكى جاقتى كەلىسىمگە قول قويىلعان-دى. اتالعان كەلىسىمنىڭ اياسىندا بايقوڭىر عارىش كەشەنىندە  سوت، پروكۋراتۋرا، ۇلتتىق اەروعارىش اگەنتتىگى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ ارنايى وكىلى، مەملەكەتتىك مۇلىك كوميتەتى، قر ۇلتتىق بانكىنىڭ بولىمشەسى، اسكەري كوميسساريات، قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەن مەملەكەتتىك تەرگەۋ كوميتەتىنىڭ وكىلدىكتەرى تۇراقتى قىزمەت اتقارۋدا. بۇل ورگاندار قايتا تىركەلۋگە جاتپايدى. الايدا، ەكى جاقتى كەلىسىمگە ەنۋگە ءتيىس بولعانىمەن كەزىندە ەسكەرىلمەگەن قۇزىرەتتى ورىندار بايقوڭىردىڭ ىشكى ومىرىنە ارالاسۋ قۇقىعىنان ادا. ماسەلەنكي، وتباسى قۇرعان جاستار بايقوڭىردا زاڭدى تىركەلە المايدى. «قىزىلوردا وبلىستىق ادىلەت دەپارامەنتىنىڭ قۇزىرىنداعى بايقوڭىر  قالالىق  ادىلەت  باسقارماسى  ەلىمىزدىڭ "نەكە جانە وتباسى"  تۋرالى  زاڭىندا كورسەتىلگەن ازاماتتاردىڭ  حال اكتىلەرىن  مەملەكەتتىك  تىركەۋمەن عانا  اينالىسۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر» دەپ جازادى وبلىستىق «سىر ءوڭىرى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى نۇرلان تىلەگەنۇلى. سونداي-اق، كەدەن باقىلاۋ كوميتەتى دە بايقوڭىرعا سىرتتان تاسىمالداناتىن تاۋارلارعا باقىلاۋ جاساۋعا قۇزىرەتى جەتپەيدى.

سوڭعى جىلدارى بايقوڭىرداعى رەسەي ازاماتتارىنان بىرنەشە رەت ەسىرتكى زاتتارى تاركەلەنىپ الىندى. جۋرناليست نۇرلان تىلەگەنۇلى «abai.kz» اقاپارتىق پورتالىنا ارنايى جولداعان «بايقوڭىر باعىنباي بارادى» اتتى ماقالاسىندا «2008 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ بايقوڭىر قالاسىنداعى وكىلدىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ىرگەلەس قارماقشى اۋدانىنا قاراستى تورەتام كەنتىندەگى اۆتوكولىك بەكەتىنىڭ جانىندا ناركوتيكالىق زاتتى زاڭسىز ساقتاۋمەن بىرگە  تاسىمالداۋعا تىكەلەي قاتىسى بولۋى مۇمكىن ەكى كۇدىكتىنى قۇرىقتادى.  ولاردىڭ اتى-جوندەرىن انىقتاۋ بارىسىندا ىشكى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ وكىلدەرى 1977 جىلى تۋعان ۆاكۋلەنكو اندرەي ۆياچەسلاۆوۆيچ پەن 1962 جىلى تۋعان كيم ەدۋارد ءلۆوۆيچتىڭ بايقوڭىر قالاسىندا تۇراتىن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ازاماتتارى ەكەندىگىن ناقتىلعان. كۇدىكتىلەردىڭ جەكە باسىن ءتىنتۋ كەزىندە العاشقىسىنان 8,65 گر. گەروين تاركىلەنسە، سوڭعىسىنىڭ بويىنان دا 12,02 گرامم تابىلدى» دەپ جازادى رەسمي ورىندارعا سىلتەمە جاساي كەلىپ.

قىسقاسى، بايقوڭىردان سوڭعى بىرەر جىلدىڭ اۋماعىندا ءۇش مىڭعا جۋىق مامان وتباسىمەن بىرگە وتاندارىنا اۋا كوشىپتى. ورىس كوشى توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا قازىرگىسىنەن دە قارقىندى ەدى. 1989 جىلعى ساناقتا قازاقستانداعى ورىس ۇلتىنىڭ سانى التى ميلليوننان اسىپتى. 2006 جىلعى ستاتاگەنتتىكتىڭ جاريا ەتىلگەن دەرەگىندە قازاقستانداعى ورىس دياسپوراسىنىڭ سانى ءۇش ميلليونعا دەيىن كەمىگەندىگىن كورسەتتى. فەدەرالدىق ميگراتسيا جونىندەگى قىزمەت 2008 جىلى رەسەيگە ورالعان ورىستاردىڭ 30 پايىزى قازاقستاننان قونىس اۋدارعانىن ايتادى.

سونىمەن ورىستار كوشىپ جاتىر. ول كوشتى ورىس ۇلتشىلدارى دا، ورىسقا جاعايىمسىپ وتىراتىن قازاقستاندىق بيلىكتە توقتاتۋعا شاراسىز. سوندىقتان تەك «ۇلى كوش» ىركىلمەسىن دەپ قانا تىلەيىك.

بايقوڭىر 1994 جىلى رەسەيگە جالعا بەرىلىپ، كەيىنگى بارىس-كەلىستىڭ ناتيجەسىندە جالدىق مەرزىم  2050 جىلعا دەيىن ۇزارتىلعان ەدى. ەندەشە انە-مىنە عارىش كەشەنىن ورىستاردىڭ تاستاپ شىعۋى شىندىقپەن سايكەسپەيدى. «رەسەي عارىشتىق الەۋەتىن جوعالتاتىن بولدى، بايقوڭىردان ورىستار كەتىپ جاتىر» دەگەن رەسەي باسىلىمدارىنىڭ بايبالامى بارىپ تۇرعان بوس داڭعازا. ەكى جاقتا قازىر بۇرىنعى ۋاعدالاستىقتى بۇزۋعا قۇلىقسىز. عارىشتىق دەرجاۆاعا اينالۋعا مۇمكىندىگى بار جاپونيا سياقتى ەلدەر سۇرانىس بىلدىرگەنمەندە قازاقستان جاعى ءوزىنىڭ ۇيرەنگەن رەسەيىنەن ءتىپتى دە قول ۇزۋگە جوق. ال، رەسەي ماماندارى بولسا، وزدەرىنە سونداي سەنىم ارتىپ سەرت بايلاسقان قازاقستاندى بىرنەشە رەت ۇياتقا قالدىردى. قاراعاندى مەن قىزىلوردانىڭ جەرىنە قۇلاعان پروتونداردىڭ ەكولوگيالىق زارداپتارى توقتار اۋباكىروۆ سياقتى كاسىبي ماماننىڭ ايتۋىنشا، حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن قورشاعان ورتاعا ۇزاق جىلدار زالالىن تيگىزىپ جاتاتىن كورىنەدى. رەسەي ماماندارى جاساپ بەرگەن «قازسات» ول قاڭعىپ جوعالدى. وسىدان كەيىن بايقوڭىردان كوشىپ باستاعان رەسەيلىك مامانداردى قالاي ۇستاپ وتىرۋعا بولادى؟ بۇل ساۋالعا عارىشتىق دەرجاۆا مارتەبەسىنەن دامەلى، ءارى بايقوڭىرداي بايتاق ولكەسى بار قازاقستان وكىمەتى وزگەدە تاراپتارمەن جاقسى بايلانىسىن مۇددەلى پايدالانعاندا عانا ناقتى جاۋاپ بەرە الاتىن بولادى.