تۇرىك مەملەكەتتەرى مەن ۇكىمەت باسشىلارىنا،

يۋنەسكو، تۇرىكسوي

جانە تۇرىك ەلدەرىنىڭ مەملەكەتارالىق

قوعامدىق ۇيىمدارىنا، تۇرىك حالىقتارىنا

 «تۇرىك مادەنيەتى مەن ءتىلى كۇنى» مەرەكەسىن قالىپتاستىرۋ تۋرالى

ءۇ    ن   د    ە    ۋ

     ەۋرازيانىڭ ۇلان-قايىر كەڭىستىگىن تىنىق مۋحيتتان بالكانگا دەيىن قونىستانعان تۇرىك حالىقتارى ءبىزدىڭ ەرامىزعا دەيىن-اق مادەنيەتكە قول جەتكىزىپ، الەم وركەنيەتىن باستاپ[1] جاساسىپ، ونىڭ بۇگىنگى كەلبەتىن قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن ىقپال ەتتى.

بۇگىندەرى تۇرىك وركەنيەتى – تۇرىك مادەنيەتى جالپىادامزاتقا ورتاق مادەنيەتتىڭ مىزعىماس بولىگىنە اينالعان.

تۇرىك مادەنيەتى تۇرىك ەتنوستارىنىڭ كەڭ تارماقتى سۋبمادەنيەتىنىڭ سومدالعان بەينەسى رەتىندە، ءوزارا الماسۋعا، دامۋعا دەگەن ۇمتىلىسپەن كەلەدى. الايدا بۇل ۇمتىلىس سوڭعى عاسىرلاردا يمپەريالىق شەكارالار مەن ۇستەم يدەولوگيالاردىڭ شەكتەۋىنە ۇشىرادى.

تۇرىك مەملەكەتتەرى مەن ۇكىمەت باسشىلارىنا،

يۋنەسكو، تۇرىكسوي

جانە تۇرىك ەلدەرىنىڭ مەملەكەتارالىق

قوعامدىق ۇيىمدارىنا، تۇرىك حالىقتارىنا

 «تۇرىك مادەنيەتى مەن ءتىلى كۇنى» مەرەكەسىن قالىپتاستىرۋ تۋرالى

ءۇ    ن   د    ە    ۋ

     ەۋرازيانىڭ ۇلان-قايىر كەڭىستىگىن تىنىق مۋحيتتان بالكانگا دەيىن قونىستانعان تۇرىك حالىقتارى ءبىزدىڭ ەرامىزعا دەيىن-اق مادەنيەتكە قول جەتكىزىپ، الەم وركەنيەتىن باستاپ[1] جاساسىپ، ونىڭ بۇگىنگى كەلبەتىن قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن ىقپال ەتتى.

بۇگىندەرى تۇرىك وركەنيەتى – تۇرىك مادەنيەتى جالپىادامزاتقا ورتاق مادەنيەتتىڭ مىزعىماس بولىگىنە اينالعان.

تۇرىك مادەنيەتى تۇرىك ەتنوستارىنىڭ كەڭ تارماقتى سۋبمادەنيەتىنىڭ سومدالعان بەينەسى رەتىندە، ءوزارا الماسۋعا، دامۋعا دەگەن ۇمتىلىسپەن كەلەدى. الايدا بۇل ۇمتىلىس سوڭعى عاسىرلاردا يمپەريالىق شەكارالار مەن ۇستەم يدەولوگيالاردىڭ شەكتەۋىنە ۇشىرادى.

    ۇستىمىزدەگى ينفورماتسيا ءداۋىرى مەن شەكتەۋلەردىڭ ءبىرشاما بوساڭسۋى بولشەكتەنگەن تۇرىك مادەنيەتىنىڭ ءوزارا جانە الەمنىڭ باسقا دا حالىقتارىنىڭ مادەنيەتىمەن يمەنشەكتەپ بولسادا ارەكەتتەسۋىنە مۇمكىندىك بەرە باستادى. الايدا بۇل كوپتەگەن سۋبمادەنيەتتەرىمىزدىڭ ساقتالىپ، بۇتكىل تۇرىك مادەنيەتىنىڭ كەزىندە شىققان شىڭدارىنان كورىنۋىنە جەتكىلىكسىز.

    تۇرىك مادەنيەتى بايىرعى جەتىستىكتەرى مەن قازىرگى مۇمكىندىكتەرىمىزگە ساي، حالىقتارىمىزدىڭ قاجەتى مەن مۇددەسىنە قىزمەت ەتەر دەڭگەيگە كوتەرىلۋى ءۇشىن ارەكەتتەسۋدىڭ، الماسۋدىڭ، جاڭا ۇلگىلەر جاساپ، بارىمىزدى كوپشىلىككە جەتكىزىپ، ءسىڭدىرۋدىڭ جاڭا جولدارىن دا قاراستىرۋى ءتيىس.

بۇل جولدار ءبىزدىڭ مادەني مۇرالارىمىزدىڭ سىنى كەتپەس قۇندىلىقتار ەكەنىن جاستارىمىزعا، وركەنيەتتى الەمگە، ءتىپتى تۇرىكتەردىڭ جان دۇنيەسىن ۇعا الماي، مادەنيەتىمىزگە كۇيە جاعىپ، ارزان اتاق قۋالاۋشى جەرگىلىكتى، جانە باسقا دا جىلپوستارعا كورسەتە ءبىلۋى كەرەك.

    مادەنيەتىمىزدىڭ ستسەنالىق، كورسەتىمدىك شارالاردى عانا مىسە تۇتىپ، ءتورت قۇبىلامىز تۇگەلدەنىپ، تولىقسىدىق دەپ، ماساتتانار ءجونى جوق. كەيبىر تۋىستارىمىزدىڭ مادەنيەتى حالىقتان ۇزاپ، تىرەگىنەن ايىرىلىپ، باسقىنشى مادەنيەتتەردىڭ ۇسقىنسىز قۇيىرشىعىنا اينالىپ بارادى.

مادەنيەت حالىققا بەت بۇرىپ، بىرگە تۇرىپ، ءومىرى مەن تۇرمىسىن ارلەندىرىپ، حالىقتى ءوزىنىڭ باستى قاينار كوزىنە اينالدىرۋى ءتيىس.

وسىناۋ دارەجەلەرگە زاماننىڭ تىنىسمەن ۇيلەسىپ، نازىك سەزىمدى تەربەلتكەن ءتول مادەنيەت قانا جەتىپ، قاراپايىم تۇيسىكتى قىتىقتاپ توبىردى قوزدىرۋشى مادەنيەتسىماقتى قوقىرسىقتا قالدىرا الادى.

    مۇنىڭ ءبارى تۇرىكتىك رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ مادەنيەتىمىزدەگى تۇپتوركىندىگىن مىعىمداپ، وعان ءوزىمىز بەن باسقا حالىقتاردىڭ مادەني مۇرالارى مەن جاڭا اعىمدارىن شەبەرلىكپەن تۇيىستىرە وتىرىپ، جاڭعىرعان جارقىن بەلەسكە جەتەلەمەك.

سوندا عانا مادەنيەتىمىز ادامدارعا قۋانىش پەن ومىرشەڭدىك اكەلىپ، بولاشاققا ۇمتىلعان جالپىتۇرىكتىك مادەني كەڭىستىكتى قالىپتاستىرا ءتۇسىپ، وركەنيەتىمىزدىڭ قايتا ورلەۋ جولىنداعى باستى تىرەگىنىڭ بىرىنە اينالىپ، بۇل دۇنيەدەن ءوز ورنىن الماق.  

    ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزدىڭ مۇنداي بولارلىقتاي شىنايى مۇمكىندىگى – مىڭداعان جىلدار بويى شىڭدالعان رۋحاني نەگىزى، سانسىز مۇرالارى، دامۋعا دەگەن تالپىنىسى، اناسىنداي اياۋلى وتانى بار.

ءبىز بۇل مۇمكىندىكتەردى يگىلىگىمىز ءۇشىن قولدانىپ، بۇل ءومىردى باسقا دا حالىقتارمەن بىرگە جاساندىرا ءتۇسۋىمىز قاجەت. مۇنداي ەڭسەلى ماقساتتى جاقىنداتار جولداردىڭ ءبىرى، تۇرىكتەر مەكەندەگەن شار تاراپتا تويلاناتىن “تۇرىك مادەنيەتىنىڭ كۇنى” مەرەكەسىن زاڭداستىرىپ، بارشامىزدىڭ ادەت-عۇرىپىمىزعا اينالدىرۋ بولىپ تابىلادى. 

بۇل مەرەكە تۇرىك مادەنيەتىن ساقتاپ، دامىتىپ، تاراتىپ، الەم مادەنيەتىنىڭ قازىناسىنا قوسار ۇلەسىمىزدىڭ ماڭىزدى قۇرالى بولماق.  

وسى ىسپەتتەس مەرەكەنى بىزدەر تۇرىك حالىقتارىنىڭ بۇكىلالەمدىك اسسامبلەياسىنىڭ اياسىندا 2009 جىلدىڭ 20 ماۋسىمىندا تۇرىك حالىقتارىنىڭ وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن قازاقستاندا وتكىزدىك.

    “تۇرىك مادەنيەتىنىڭ كۇنى” مەرەكەسىن وتكىزۋ كۇنى تۋرالى ءارتۇرلى پىكىر بار. بازبىرەۋلەر ونى كەيبىر تۇرىك ەلدەرىندە جىل سايىن مامىر ايىندا وتەتىن شاحيدتەر كۇنىمەن بىرگە تويلاعان ءجون دەيدى. بىراق بۇلاي ەتسەك جاڭا مەرەكەنى شاحيدتەر كۇنىنىڭ مىسى باسىپ كەتپەي مە، ال باسقا ەلدەرىمىزدە كەرىسىنشە بولۋى دا مۇمكىن عوي دەگەن قاۋىپ بار.

ونىڭ ۇستىنە شاحيدتار كۇنى، قالاي دەسەڭىزدە، ەسكە الۋ كۇنى، ال “تۇرىك مادەنيەتىنىڭ كۇنى” ناعىز مەيرام.

ارينە، ەگەر ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان مەرەكە، مىسالى “تۇرىك حالىقتارىنىڭ كۇنى”، نەمەسە “تۇرىك حالىقتارىنىڭ بىرلەسۋ كۇنى” دەگەن سياقتى ماعىنادا بولسا، وندا ەكەۋىن بىرىكتىرسەكتە ءجون بولسا كەرەك. بىراق ولاي اتالسا مەرەكە ساياسي شاراعا ۇقساستانىپ، وعان تۇرىكتەر باعىنىشتى حالدەگى مەملەكەتتەردە جول بەرمەۋى دە مۇمكىن.

ءبىزدىڭ ويىمىزشا شاحيدتەرىمىزدىڭ كۇنىن بۇرىنعىشا اتاپ ءوتىپ، بارلىق تۇرىك ەلدەرىنە دە تاراتا ءتۇسۋ كەرەك.

ال ۇسىنىلىپ وتىرعان مەرەكەنىڭ دە مامىر ايىندا تويلانۋىن قولداي وتىرىپ، ونى “تۇرىك مادەنيەتىنىڭ كۇنى” دەگەنىمىز ورىندى دەگەن ويدامىز.

ءۇستىرت قاراعاندا مەرەكەنى ناقتى ءبىر كۇنتىزبەلىك كۇنگە بەلگىلەمەي، دەمالىس كۇندەردىڭ بىرىندە وتكىزۋگە دە بولاتىن سياقتى. الايدا بۇل ونىڭ ماڭىزىن تومەندەتىپ جىبەرەر ەدى.

سوندىقتان دا وسى ءبىر بۇكىل تۇرىك الەمىنە ورتاق بولار مەرەكەنى وتكىزۋگە ارنايى ءبىر-ەكى كۇندى بەلگىلەگەنىمىز ابزال. تۇرىك حالىقتارىنىڭ ادەۋىر بولىگىنىڭ مەملەكەتتىك-اكىمشىلىك قۇرىلىمى بولعاندىقتان بۇل مەرەكەنى، ەگەمەندى تۇرىك مەملەكەتتەرى باستاسا، ولاردا بەلگىلەنگەن تارتىپكە ساي زاڭدىستىرا باستار دەگەن ۇمىتتەمىز.

    ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە “تۇرىك مادەنيەتىنىڭ كۇنى” مەرەكەسى العاشقى رەت تۇرىك ەلدەرىنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى، تۇرىكسوي جانە باسقا دا مەملەكەتتىك، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ قولداۋىمەن سالىنىپ جاتقان تۇرىك حالىقتارىنىڭ تاريحي-مادەني ورتالىعى “تۇران” قالاشىعىندا تۇرىك الەمىنىڭ مادەنيەت ۇجىمدارى مەن بەلگىلى قايراتكەرلەرىنىڭ، قالىڭ بۇقارانىڭ قاتىسۋىمەن وتكەنى ورىندى. مەرەكە سونىمەن بىرگە تۇرىك الەمىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە سالتاناتتى تويلانىپ، تىكەلەي ەفيردە كورسەتىلىپ، باق ارقىلى كوپشىلىككە جەتكىزىلۋى ءتيىس.

بولاشاقتا دا “تۇرىك مادەنيەتىنىڭ كۇنى” مەرەكەسى وتەر باستى ورتالىق،  تۇركىستاننىڭ ءۇش رەسپۋبليكاسى تۇيىسكەن جەردەگى “تۇران” قالاشىعى بولعانى ءجون. بۇل، بىزگە رۋح بەرەر ءبارىمىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ كەلبەتى ەلەستەپ تۇرعان – قازاق، وزبەك، قىرعىز، ءازىربايجان، وسماندىق، احىسقالىقتار مەن باسقا دا تۇرىك حالىقتارى مەكەن ەتكەن تاريحي ايماقتا تۇرىك مادەنيەتى باعى زاماننان بىرگە جاسالىپ، جاسانىپ كەلەدى. بۇل ءۇردىس ەندى مەرەكەلى بولىپ، ءتيىستى دەڭگەيگە كوتەرىلمەك.

تۇرىكتەردىڭ مادەنيەتى وركەندەپ، الەمدى اسەمدەي بەرسىن!

ايتىلعان ماسەلە جونىندە ءوز ۇسىنىستارىمىزدى ورتاعا سالا وتىرىپ، سىزدەردىڭ بۇل تۋرالى – مەرەكەنى قالاي اتاپ، قاي كۇنى، قايدا وتكىزۋ جونىندە ۇسىنىستارىڭىزدى كۇتەمىز.

تۇرىك حالىقتارىنىڭ  دۇنيەجۇزىلىك

اسسامبلەياسىنىڭ اتىنان، ۇيىمنىڭ پرەزيدەنتى،

اكادەميك ەرمەنتاي سۇلتانمۇرات

تۇران قالاشىعى، قازاقستان

Abai.kz