Egemen Qazaqstan گازەتى 3‑قاڭتاردا قاسىم-جومارت توقاەۆپەن «ءبىز وزىق ويلى ۇلت رەتىندە تەك قانا العا قاراۋىمىز كەرەك» اتتى سۇقباتىن جاريالادى. نەگىزى، سۇحباتتاعى كوتەرىلگەن سۇراقتاردىڭ كوبى 2022 جىلعى «قاڭتار وقيعاسىنان» كەيىن قوعام كوكەيىندەگى سۇراقتار دەسە بولادى. «شيقان دا ءبىر كۇنى جارىلادى» دەمەكشى، سۇحباتتا وسى جايتتىڭ ءبىراز كولەڭكەلى تۇستارى ايتىلىپتى.

ماسەلەن، وندا ايتىلعان «قوسارلانعان بيلىك» تاريحتا بولعان وقيعا – بۇل وسىدان ءجۇز جىل بۇرىن سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلۋىنىڭ باستاۋىندا ورىن العان ساياسي قۇبىلىس. وندا رەسەي يمپەرياسىن قيراتقان اقپان رەۆوليۋتسياسى ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ ورناۋىنا اكەلدى. ال ۋاقىتشا ۇكىمەت «كوپشىلىك» جانە «ازشىلىق» دەپ ءبولىنىپ الىپ (بولشەۆيكتەر مەن مەنشەۆيكتەر), ءوزارا تارتىستى. اقىرى قازان توڭكەرىسىنە اكەلىپ، ونىڭ سوڭى تاريحتا «اقتار مەن قىزىلدار» دەگەن اتپەن قالعان ازاماتتىق سوعىسقا ۇلاسقانى بەلگىلى. مىنە، تۋرا وسىعان ۇقساس ساياسي جاعدايدى ءجۇز جىلدان كەيىن قازاقستان قايتالادى دەۋگە بولادى...

  ەندى سۇحباتتا كوتەرىلگەن ماسەلەلەرگە توقتالايىق:

پرەزيدەنت ءوز جاۋابىندا: «مەن 2019 جىلى پرەزيدەنت بولىپ سايلانعاننان كەيىن مەملەكەتىمىز ساياسي جۇيەنى دەموكراتيالاندىرۋعا، قوعامدىق ومىرگە ەركىندىك سيپات بەرۋگە، ەكونوميكانى مونوپوليادان ارىلتۋعا بەت بۇردى»,  ‑ دەيدى. ءيا، قازاقستاندا ۇزاق جىلدار بويى قالىپتاسقان اۆتوريتاريزم قوعامدى تۇتاس شارپىدى. تىپتەن، ونىڭ بەلگىلەرى اۋداننان اسىپ اۋىلعا، مەكتەپتەن اسىپ بالاباقشاعا دەيىن جەتتى. بىراق، بىزدەگى اۆتوريتاريزم «قازاقستاندىق» دەگەن ەرەكشە سيپاتتا ءوتتى ‑  مەملەكەتتى الەمگە «دەموكراتيالىق» اتتى دەكوراتسيامەن كورسەتە وتىرىپ، ىشكى ساياساتتا وعان قاراما‑قارسى ديكتاتورلىق بيلىكتى كۇشەيتۋ ورىن الدى.  بۇل پروتسەسس 2019 جىلعى ن.نازارباەۆتىڭ «ءوز ەركىمەن» پرەزيدەنتتىك ورنىن بوساتىپ بەرۋىنە دەيىن ۇزدىكسىز جالعاستى. نەگە ءبىز «ءوز ەركىمەن» دەگەندى تىرناقشاعا الىپ وتىرمىز؟  ونىڭ سەبەبى – سول كەزدە بيلىكتىڭ بار تارماعى ءاۆتوريتاريزمدى بويىنا ابدەن ءسىڭىرىپ، اۆتوريتاريزمگە ءتان قۇبىلىس – كوررۋپتسيامەن ابدەن شىرمالىپ، اتقارۋشى بيلىكتىڭ «اياعى تۇسالعان» كۇيگە ەنۋىندە ەدى. سوعان ساي، اۆتوريتاريزم وزىنە قارسى بولاتىن قوعامدىق فاكتورلاردى تولىق جويىپ، قۇلدىق سانانى تولىق ورنىقتىردىق دەگەن سەنىمدە بولدى.. سوندىقتان،  جوعارىدا «وسىنداي مىزعىماس جۇيەنى كەز كەلگەن جاڭا بيلىكتىڭ قيراتا الۋى ەكىتالاي» دەگەن وي مىعىم بولدى. ونىمەن قوسا، الدىن الا دايىندالعان كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەر ارقىلى «پرەزيدەنت الماسۋىنان» كەيىن دە ەسكى جۇيەنىڭ بيلىگىن قامتاماسىز ەتۋى كوزدەلدى. ياعني، سول كەزدەرى قابىلدانعان مەملەكەت زاڭدارى ەشبىر جاڭارۋعا مۇمكىندىك قالدىرمادى دەسە بولادى.

وسىنداي تۇيىق جاعدايدا بيلىكتى قولىنا العان پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ الدىندا وتە قيىن سۇراقتار تۇردى. ول «جاۋعا جالعىز شاپقان جەكە باتىر» سياقتى ارەكەتپەن شىنايى دەموكراتيانى ورناتۋ، كوررۋپتسيانى جەڭۋ مۇمكىن ەمەس ەكەندىگىن ۇقتى. سوندىقتان ول ءوزىنىڭ العاشقى جولداۋىندا «مەن حالىقپەن بىرگەمىن، سىزدەر دە مەنى قولداڭىزدار، ءبىز تەك حالىققا سۇيەنە وتىرىپ ەلىمىزدى دامىتا الامىز» دەگەن مازمۇنداعى سوزدەرىن جولداۋىندا اشىپ ايتتى: ونى تۇسىنگەن – ءتۇسىندى، تۇسىنبەگەن – تۇسىنبەدى...

بىراق، ق.توقاەۆ وسى جولداۋدىڭ العىشارتتارىن قامتاماسىز ەتەتىن رەفورمالاردى ومىرگە كەلتىرە باستادى. ول «سايلاۋ تۋرالى زاڭعا»  وزگەرىس جاساپ، ميتينگىلەردىڭ ەرىكتى وتۋىنە رۇقسات بەردى. وعان قاناتتانعان حالىق تا بيلىكتىڭ رەسمي رۇقساتىنسىز ميتينگىلەرگە شىعا باستادى...  كەلەسى كەزەكتە مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە «تىڭدايتىن ۇكىمەت» اتتى ءپرينتسيپتى ەنگىزدى. سونى باسشىلىققا الىپ، حالىق تا بيلىككە تالاپتارىن اشىق قويا باستادى... بۇل قانداي دا ءبىر زاڭعا باعىنۋدان قالعان كوررۋپتسيالىق جۇيەگە كەدەرگى بولا باستادى... مىنە، وسىلاي وتىز جىل بويى الدانىپ، ەزىلگەن حالىقتىڭ ساناسىن وياتۋدىڭ العاشقى ارەكەتتەر – قوعامدى تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە، حالىقتى وياتۋعا، ونى مەملەكەتتى باسقارۋ سۋبەكتىسىنە اينالدىرۋعا، سوعان ساي مەملەكەتتى جاڭا باسقارۋ پرينتسيپتەرىنە دايىنداۋعا دەگەن العاشقى قادامدار بولاتىن...

الايدا، ودان سىبايلاسقان وليگاپوليالىق جۇيە تىكسىنىپ قالدى. ول تۋرالى سۇحباتتا پرەزيدەنت بىلاي دەيدى:

- «اشىعىن ايتسام، وسى جاڭا باعدارىمىز كەيبىر ىقپالدى ادامدارعا مۇلدە ۇناعان جوق. ولار بۇل وزگەرىستى ەلىمىزدە ابدەن تامىر جايعان جۇيەگە جانە بيلىك قۇرىلىمىنداعى وزدەرىنىڭ «ەرەكشە مارتەبەسىنە» تونگەن قاتەر دەپ قابىلدادى».

مىنە، وسىلاي قازاقستاندا «قوس بيلىك» ورىن الدى. بۇل جاعداي ۇزاققا سوزىلۋى مۇمكىن ەمەس ەدى... ويتكەنى، تاريحي دەرەكتەر ونىڭ سوڭى توڭكەرىسكە ۇلاسارىن انىق ايتىپ تۇردى:

- رەسەيدە بۋرجۋازيالىق رەۆوليۋتسيا جەڭىلىپ، ونىڭ ورنىن پرولەتارلىق ديكتاتۋرا باستى. ونىڭ تاريحى وتە قايعىلى اياقتالدى.

- ال، بىزدەگى كۇنى كەشە ورىن العان قاڭتاردا «سىبايلاسقان كوررۋپتسيالىق اۆتوريتاريزم» جەڭىلىپ، «حالىقتىڭ دەموكراتيالىق دامۋ باعىتى» ءوز مۇمكىندىكتەرىن ساقتاپ قالدى...

بۇل دا بولسا، ءوز بيلىگىنەن ابدەن ەزىلگەن حالىقتىڭ كوز جاسىن قۇدايدىڭ كورگەنى شىعار... ول تۋرالى پرەزيدەنت سۇحباتىندا اشىق ايتادى:

«مۇنداي ادامدار ەلدەگى وزگەرىسكە استىرتىن، كەيدە ءتىپتى اشىق قارسىلىق بىلدىرە باستادى. اقىر سوڭىندا رەفورمانىڭ بەتىن قايتارىپ، وزدەرىنە ىڭعايلى بۇرىنعى قالىپقا ورالۋ ءۇشىن ءبارىن تاس-تالقان ەتۋگە شەشىم قابىلدادى» ‑ دەپ...

جاقسىلىققا قاراي، قازاقستانداعى «قوس بيلىكتىڭ» ءوزارا ىمىراسىز قاقتىعىسى پرەزيدەنت ق.توقاەۆ جاعىنداعى پروگرەسسيۆتى كۇشتەردىڭ جەڭىسىمەن ايقتالىپ، «قوس بيلىكتىڭ» باسنا سۋ قۇيىلدى. دەگەنمەن دە، قازىر دە ءبىز ەسكى جۇيە جاقتاستارىنىڭ قاتارى سيرەگەن، كۇشى السىرەگەن دەپ سەنىممەن ايتا المايمىز. نەگە دەسەڭىزدەر، ەلىمىز بيلىك جۇيەسىن رەۆوليۋتسيالىق جولمەن بىردەن قايتا وزگەرتۋگە بارا الماي وتىر. ونىڭ سەبەبىن جوعارىدا ايتتىق – اۆتوريتاريزم ءوز ومىرشەڭدىگىن اۋەل باستان ويلاعان دەپ... ەندەشە، ونى بىردەن وزگەرتە سالۋ دا مۇمكىن ەمەس ءارى قاۋىپتى. سەبەبى، مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىندەگى راديكالدى قادامدار – بۇكىل مەملەكەت اۋماعىنداعى بارلىق قوعامدىق جانە ەكونوميكالىق قاتىناستار جۇيەسىن قارقىندى قيراتىپ، قوعام مەن مەملەكەتتىك قۇرىلىمدا حاوستىق جاعدايدى تۋعىزادى. تاۋەلسىزدىككە قاۋىپ توندىرەدى. ال، ول جاعداي كىمگە ءتيىمدى؟ ارينە، ول وسىعان دەيىن مەملەكەت پەن حالىقتىڭ بار بايلىعىن زاڭسىز يەمدەنىپ، ەكونوميكامىزدىڭ ەلۋ پايىزدان جوعارى بولىگىن قولىنا الىپ العان، «وزدەرى شەت ەلدەردە تۇرىپ، اقشانى قازاقستاندا تاباتىن» از عانا توپتىڭ مۇددەسىنە ءتيىمدى.

ولارمەن كۇرەسۋ دە وڭاي ەمەس. وسىنى تۇسىنگەن پرەزيدەنت ق.توقاەۆ وسى سۇحبات ارقىلى تاعى دا حالقىنا «مەنىمەن بىرگە بولىڭىز» دەگەن استارلى سيگنال بەرىپ جاتقانداي  بولىپ كورىندى ماعان... سىزدەرگە شە؟..

قورىتىندى: بۇل سۇحبات توڭىرەگىندە وتە اۋقىمدى ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا بولادى. سوندىقتان، ونى تالقىلاۋ وسىمەن ءبىتىپ قالمايدى دەگەن ويدامىن. بۇگىن ءبىز سوعان تامىزىق رەتىندەگى ءبىر ۇشقىن ويدى عانا ايتىپ وتتىك. بولاشاقتا سۇحبات بويىنشا جازىلاتىن ماقالالار جالعاسادى دەپ سەنەمىز.

Abai.kz