مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن ءماجىلىسىن وتكىزىپ، مينيسترلەرگە، ءوڭىر باسشىلارىنا قاداۋ-قاداۋ تاپسىرمالار جۇكتەگەن بولاتىن. وسىعان وراي كەشە وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ سەلەكتورلىق رەجيمدەگى كەڭەيتىلگەن اپپاراتتىق كەڭەس وتكىزىپ، ەلباسى مىندەتتەرىنە قاتىستى اۋداندارمەن قالا اكىمدەرىنە، دەپارتامەنتتەر مەن باسقارمالار باسشىلارىنا ءتيىستى تاپسىرمالار بەردى.

مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن ءماجىلىسىن وتكىزىپ، مينيسترلەرگە، ءوڭىر باسشىلارىنا قاداۋ-قاداۋ تاپسىرمالار جۇكتەگەن بولاتىن. وسىعان وراي كەشە وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ سەلەكتورلىق رەجيمدەگى كەڭەيتىلگەن اپپاراتتىق كەڭەس وتكىزىپ، ەلباسى مىندەتتەرىنە قاتىستى اۋداندارمەن قالا اكىمدەرىنە، دەپارتامەنتتەر مەن باسقارمالار باسشىلارىنا ءتيىستى تاپسىرمالار بەردى.

پرەزيدەنت تاپسىرمالارىنا جەكە-جەكە توقتالعان ايماق باسشىسى ەڭ الدىمەن ورىنباسارلارىنا، باسقارما باسشىلارىنا، اكىمدەرگە بارلىق مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ ورىندالۋىنا تالداۋ جۇرگىزۋدى جۇكتەدى. باعدارلامالار قالاي اتقارىلىپ جاتىر، ولاردىڭ وڭ ناتيجەسى بار ما، جوق پا؟ – مىنە، وسى ماسەلەلەردى جان-جاقتى زەردەلەۋ قاجەت. كەلەسى ءبىر باستى مىندەت بيۋدجەتتىك ساياساتتى وڭايلاندىرۋ، ونىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، ياعني، قازىنا قارجىسىنىڭ شىعىندارىن بارىنشا ازايتۋ بولىپ وتىر. وسى رەتتە ءبىزدىڭ وبلىس مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ پروتسەدۋرالارىنا بايلانىستى ۇكىمەتكە ءوز ۇسىنىستارىن جونەلتۋى كەرەك. كوپتەگەن زاڭبۇزۋشىلىقتاردىڭ وسى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلاردى جۇرگىزۋ بارىسىندا ورىن الىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان ايماق باسشىسى بەردىبەك ساپارباەۆ وبلىستىق پروكۋراتۋرانىڭ، قارجى پوليتسياسىنىڭ جەتەكشىلەرىنە قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى كەمىتۋ جونىنەن كەڭەستەر وتكىزۋدى تاپسىردى. ايماق باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ورايدا بىزگە اقتوبە وبلىسىنىڭ تاجىريبەسىن بايقاپ كورگەن ءجون. اتالمىش وڭىردە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلاردىڭ ورتالىقتاندىرىلعان جۇيەسى قۇرىلعان. كونكۋرستاردىڭ كەشىكتىرىلۋى، سوزىلىپ كەتۋى دە – اتقارۋشى بيلىك كوڭىل ءبولۋى ءتيىس تۇيتكىلدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
جالپى، ءبىزدىڭ وبلىستاعى قارجىنىڭ يگەرىلۋ قارقىنى جامان ەمەس. وتكەن 9 ايداعى كورسەتكىشتەر بويىنشا بيۋدجەتتىڭ شىعىس بولىگىنىڭ ورىندالۋى 98 پايىزدى قۇراپ وتىر. وبلىس اكىمى جىل سوڭىنا دەيىن بولىنگەن اقشا تولىق يگەرىلۋى ءتيىس ەكەنىن ەسكەرتتى.

ايماقتا سالىنىپ جاتقان جەكەلەگەن الەۋمەتتىك نىساندار قۇنىنىڭ تىم جوعارى بولۋى ءشۇبا كەلتىرمەي قويمايدى. «بۇل ءۇشىن مەكتەپتەر، بالاباقشالار جانە اۋرۋحانالار ءۇشىن تيپتىك جوبالار قاجەت» دەپ سانايدى وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ. ول قۇرىلىس بارىسىنا ءتيىستى باقىلاۋدىڭ جوق ەكەنىنە دە نازار اۋداردى.
جەر تەلىمدەرى بويىنشا دا وبلىستا ماسەلەلەر بار. بوس جاتقان جەرلەر مۇقيات تەكسەرىلۋى ءتيىس. ولار مەملەكەتەە قايتتى ما، مەنشىكتەگى تەلىمدەرتالاپقا ساي پايدالانىلىپ جاتىر ما؟ ايماق باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، الداعى ۋاقىتتا اتقارۋشى بيلىك وسى ماسەلەلەرمەن تۇبەگەيلى شۇعىلداناتىن بولادى.
وبلىس اكىمى مەملەكەت باسشىسى جۇكتەگەن مىندەتتەرگە بايلانىستى جولداردىڭ ساپاسىن دا تىلگە تيەك ەتتى. ماسەلەن، وسكەمەن قالاسىنىڭ كوشەلەرى، وسكەمەن - ريددەر تاسجولى تالاپ ۇدەسىنەن شىعىپ وتىر ما؟ وبلىستاعى «قازاقاۆتوجول»، «وبلشىعىسجول» كاسىپورىندارى جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋلارى كەرەك. ال ولار جولداردى بايىرعى ءادىس-تاسىلدەر ارقىلى جوندەپ كەلەدى. سونىڭ سالدارىنان اۆتوموبيل جولدارىن پايدالانۋعا بەرگەن ءبىر جىلدان كەيىن قايتا جوندەۋ كەرەك بولادى. اتاپ وتىلگەندەي، الەمدىك رەيتينگتە جول ساپاسى جونىنەن قازاقستان 140 ەلدىڭ ىشىندە 117-ءشى ورىندا تۇر.

الكوگولدى ىشىمدىكتەر ساتۋ سالاسىنا دا جۇيەلىلىك قاجەت. وسكەمەن، سەمەي، ريددەر، زىريان سىندى قالالاردا ىشىمدىك ساتىلاتىن دۇكەن-دۇڭگىرشەكتەر الەۋمەتتىك-مادەني ورىنداردان قاشىق بولۋى ءتيىس، سونىمەن قاتار، ونداي ساۋدا نۇكتەلەرىنىڭ سانىن شەكتەۋ قاجەت.

وبلىستا مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك ورتالىعى قۇرىلعان. بىراق ايماق باسشىسىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، اتالمىش ورتالىقتان ءالى بىردە-ءبىر ۇتىمدى ۇسىنىس تۇسپەپتى.

– مەملەكەت باسشىسى نەسيەنى سۋبسيديالاۋ، كاسىپكەرلەرگە قارجىلىق گرانتتار بەرۋ جۇمىستارىنا قاتىستى سىن ايتتى. مىنە، وسى باعىتتا جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. اتقارىلعان جانە الداعى ۋاقىتتا اتقارىلاتىن شارۋالار تۋراسىندا ۇكىمەتكە ەسەپ بەرۋدى تاپسىرامىن. وكىنىشكە قاراي، بەلسەندى شاعىن جانە ورتا بيزنەس نىساندارى دا وبلىستا ازايعان، بۇل دا – ەرەكشە كوڭىل بولەتىن ماسەلە، – دەگەن ايماق باسىشىسى «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋدا كەدەرگىلەر بار ەكەنىن ايتىپ، شاعىن نەسيەلەردىڭ قايتارىلىمىنا تالداۋ جۇرگىزۋدى تاپسىردى.
ەلباسى تاپسىرمالارىنا وراي وبلىستا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ ءىسىن ودان ءارى جالعاستىرۋ قاجەت. ىرگەلى ءوندىرىس ورىندارىنداعى وتاندىق ۇلەستى ۇلعايتۋدى دا ۇمىت قالدىرۋعا بولمايدى. الپاۋىت كاسىپورىندار نەگىزىنەن ءوز وڭىرىمىزدە نەمەسە ەلىمىزدە شىعاتىن شيكىزاتتاردى تۇتىنۋى ءتيىس. وسكەمەندە يندۋستريالاندىرۋ ايماعى بار، بىراق ول جەردە ءالى ناقتى جوبالار جوق، ول ايماقتى قۇرۋعا مەملەكەت تاراپىنان قارجى ءبولىنىپ، ينفراقۇرىلىم سالىندى.
ەلباسى ەلەكتر قۋاتىن ۇنەمدەۋ قاجەتتىگىن ءجيى تالاپ ەتەدى. وبلىستا بىرنەشە شاعىن سۋ جانە جەل ستانسالارىن سالۋ قولعا الىنعان. الايدا، جاڭا جوبالار بايقالمايدى. «جاسىل ەكونوميكا» باعدارلاماسىنا ساي وبلىس باسشىلىعى قوقىستى قايتا وڭدەۋگە ءجىتى كوڭىل ءبولىپ وتىر. جۋىردا وسىنداي كاسىپورىن قۇرۋ ماقساتىندا ينۆەستورلارمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلمەك. ەنەرگيانى ۇنەمدەۋدىڭ تاعى ءبىر جولى – ەسەپتەگىش قۇرالدارىن ورناتۋ.

– ىستىق جانە سۋىق سۋدى ەسەپتەۋ قۇرالدارى ەڭ الدىمەن بيۋدجەتتىك مەكەمەلەرگە ورناتىلۋ كەرەك دەگەنبىز. وسى تاپسىرمانىڭ ورىندالۋ بارىسىن تەكسەرەمىز. تاعى ءبىر ايتارىم، قازىر كۇن جىلى بولسا دا، قالا پاتەرلەرىندەگى باتارەيالار قايناپ تۇر، جىلۋ ورتالىقتارى سىرتقى اۋا تەمپەراتۋراسىن دا قاپەرگە الۋى قاجەت قوي، – دەدى ايماق باسشىسى.

بيىلدان باستاپ جەرگىلىكتى ورگانداردىڭ، اتاپ ايتساق، اۋىلدىق وكرۋگ اكىمدەرىنىڭ قۇزىرەتى كەڭەيتىلدى. سايلانعان اۋىل اكىمدەرى نە ىستەپ ءجۇر؟ ولار ءوز مىندەتتەرىن جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقارىپ، ەلدى مەكەندەردەگى جەر تەلىمدەرىن، جىلجىمايتىن جانە جىلجىمالى مۇلىكتەردىڭ ءبارىن ەسەپكە الۋلارى ءتيىس.

– الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋ بويىنشا ءبىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارىنا بىرقاتار مىندەتتەر جۇكتەلىپ وتىر. اتاپ ايتساق، بارلىق مۇمكىندىكتەردى پايدالانا وتىرىپ، وبلىستاعى ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدىڭ كورسەتكىشتەرىن جاقسارتۋىمىز، وبلىس ازاماتتارىنىڭ قاي مەكەمەلەردە ەمدەلەتىنىنە ساراپتاما جۇرگىزۋىمىز قاجەت. اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تۇپكىلىكتى وڭدەۋ – ەلباسى جۇكتەگەن مىندەتتەردىڭ ءبىرى. اگرارلىق سەكتورعا بولىنگەن سۋبسيديالار قالاي پايدالانىلۋدا؟ وسى ماسەلەمەن اينالىسۋ كەرەك. ازىق-تۇلىكتەردىڭ تۇراقتاندىرۋ قورى ءتيىمسىز دەگەن جاڭساق پىكىرلەر ايتىلىپ ءجۇر. وسى قورلار ينفلياتسيانى اۋىزدىقتاۋعا زور كومەگىن تيگىزىپ وتىر، – دەدى وبلىس اكىمى.
تىرەك ەلدى مەكەندەردە قولعا الىنعان بارلىق جوبالار تولىق ىسكە اسۋلارى ءتيىس. سپورت جانە مادەنيەت نىساندارى بوس تۇرماۋى كەرەك. «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسىنا سايكەس ازاماتتاردى بولاشاعى جوق اۋىلداردان كوشىرۋ جۇمىستارى اقساپ جاتىر وبلىستا. وسى ءىس جىل سوڭىنا دەيىن اياقتالۋى قاجەت.

«قولجەتىمدى باسپانا-2020» باعدارلاماسى بويىنشا تۇرعىن ءۇي قۇنىن ارزانداتۋ كەرەك. قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ءبارى بىردەي شەتتەن تاسىلماۋى ءتيىس. وسى سالاعا باقىلاۋ ورناتقان ءجون.

حالىقارالىق ينتەگراتسيا بويىنشا كەدەن وداعى ەلدەرىمەن، كورشىلەس مەملەكەتتەرمەن جۇمىستى قارقىنداتۋ قاجەت. ماسەلەن، كەدەندىك وداق ەلدەرىنە وبلىستان جونەلتىلىپ جاتقان ونىمدەرگە ەسەپ جۇرگىزىلمەيدى.
باق جۇمىسىنا قاتىستى دا ءبىراز سىن ايتىلدى ماجىلىستە. ەلباسى وبەكتيۆتىلىك جوق دەسە، ايماق باسشىسىنىڭ پايىمىنشا، اۋىلدىق جەرلەردەگى قاراپايىم ەڭبەك ادامدارى تۋرالى اقپارات از بەرىلەدى.

– وزگە وڭىرلەر رەسپۋبليكالىق باق ارقىلى بولماشى دۇنيەلەردى جاريالاپ جاتادى. ال بىزدە قولعا الىنىپ، جاسالىپ جاتقان اۋقىمدى جۇمىستار كورسەتىلمەيدى. تاعى ءبىر ايتارىم، باسپاسوزدە سىن ماقالا جاريالاناتىن بولسا، وعان ءتيىستى مەكەمەلەر ءۇش كۇننىڭ ىشىندە تۇششىمدى جاۋاپ قايتاراتىن بولسىن. سىن تەكتەن-تەككە جازىلمايتىن شىعار؟! – دەپ قاتاڭ ەسكەرتتى وبلىس اكىمى.

سوڭعى كەزدەرى كاسىپكەرلەر وزدەرىنە ءتۇرلى مەملەكەتتىك ورگانداردان تەكسەرۋشىلەردىڭ ءجيى كەلەتىنىن ايتىپ شاعىمدانۋدا. وبلىس اكىمى جيىندا وسىنداي باسى ارتىق تەكسەرۋلەر سانىن ازايتۋ قاجەتتىگىن مىندەتتەدى.
– يننوۆاتسيا باعىتىندا جوعارى وقۋ ورىندارىمەن ارىپتەستىك ءالسىز، اتاپ ايتساق، شقمتۋ مەن شقمۋ-دان ەشبىر ءتيىمدى ۇسىنىس جوق، – دەدى ايماق باسشىسى. ول سونداي-اق، ءتۇرلى فورۋمداردا قابىلدانعان شەشىمدەردىڭ، قول قويىلعان مەموراندۋمداردىڭ ورىندالۋ بارىسىنا باقىلاۋ جۇرگىزۋدى دە جەتكىزدى.

جيىندا وبلىس اكىمى ۇستازدارمەن جانە دارىگەرلەرمەن ءجۇز پايىز قامتىلۋدى كوزدەيتىن جوبا جاساۋدى دا تاپسىردى.
– ءبىز مامان تاپشىلىعىن قاشان جويامىز؟ جىل سايىن قانشاما تۇلەك وقۋ ءبىتىرىپ، ديپلوم الىپ جاتادى. ال بىزدە كادرلار جەتىسپەيدى. وسى باعىتتا ناقتى جوسپار قاجەت. اتالمىش پروبلەمانى تۇبەگەيلى شەشەتىن ۋاقىت جەتتى، – دەدى وبلىس اكىمى.

جالپى، وسى جيىننىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ايماق باسشىسى ءوز اپپاراتىنا جانە ورىنباسارلارىنا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋ بويىنشا ارنايى كەستە قۇرىپ، جاۋاپتى تۇلعالاردى بەلگىلەۋ كەرەكتىگىن قاداپ تاپسىردى.

ۇكىمەت وتىرىسىندا وزگە دە ماڭىزدى ماسەلەلەر قوزعالعان بولاتىن. ايماق باسشىسى ولار تۋرالى دا ايتىپ، ءتيىستى سالا جەتەكشىلەرىنىڭ مويىندارىنا ناقتى تاپسىرمالار ارتتى. باسقوسۋدا قىسقى جىلىتۋ ماۋسىمىنا دايىندىقتىڭ، كۇزگى جيىن-تەرىن جۇمىستارى مەن الەۋمەتتىك نىساندار قۇرىلىسىنىڭ بارىسىنا قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەر پىسىقتالدى.
جيىن سوڭىندا وبلىس اكىمى جۋىردا وتكەن شىعىس قازاقستاننىڭ الماتىداعى كۇندەرى جانە وسكەمەندەگى اۋىل جاستارىنىڭ كونگرەسى سىندى اۋقىمدى ءىس-شارالاردىڭ تابىستى وتكەنىن ايتىپ، وسىعان وراي اتالعان شارالاردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن قىزمەتكەرلەرگە، ۇيىمداستىرۋشىلارعا ءوزىنىڭ العىسىن ءبىلدىردى.

ەرجان ءابىش

دەرەككوزى: «ديدار» گازەتى

Abai.kz