اقيقاتقا جۇگىنەيىك، ءبىز – تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 22 جىلىندا تالاي قايتالانباس ءساتتى كەزەڭدەردى ۋىسىمىزدان شىعارىپ العان ەلمىز. بۇگىندە جاھاندىق ويىندا ءبىزدىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ازۋسىزدىعىمىز ءوز الدىنا، تەك شيكىزاتىمىزدان باسقا، ەلدى ساقتاپ قالاتىن سالماقتى كوزىرىمىز جوق.

ەڭ باستىسى، مەملەكەت ءىس-ارەكەتىنىڭ نەگىزگى قاعيداسى – الەۋمەتتىك ادىلەتتىك بولۋى قاجەت، ونسىز قانداي دا ءبىر يگى باستاما تۇرالاپ تىنادى. مۇنداي جاعدايدا جەمقورلىقپەن كۇرەس بيلىكتىڭ ءوز قۇلقىنى ءۇشىن كۇرەسكە اينالادى. ۇكىمەتتىڭ داعدارىسقا قارسى باعدارلاماسى بيۋدجەتتىك قارجىنى تالان-تاراجعا سالۋدىڭ تەتىگى بولىپ شىعادى. ال، يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق باعدارلاما قىسىر اڭگىمە دەڭگەيىندە قالادى.

ءبىر جىلدا 4000 كومپانيانى جەكەشەلەندىرىپپىز

اقيقاتقا جۇگىنەيىك، ءبىز – تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 22 جىلىندا تالاي قايتالانباس ءساتتى كەزەڭدەردى ۋىسىمىزدان شىعارىپ العان ەلمىز. بۇگىندە جاھاندىق ويىندا ءبىزدىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ازۋسىزدىعىمىز ءوز الدىنا، تەك شيكىزاتىمىزدان باسقا، ەلدى ساقتاپ قالاتىن سالماقتى كوزىرىمىز جوق.

ەڭ باستىسى، مەملەكەت ءىس-ارەكەتىنىڭ نەگىزگى قاعيداسى – الەۋمەتتىك ادىلەتتىك بولۋى قاجەت، ونسىز قانداي دا ءبىر يگى باستاما تۇرالاپ تىنادى. مۇنداي جاعدايدا جەمقورلىقپەن كۇرەس بيلىكتىڭ ءوز قۇلقىنى ءۇشىن كۇرەسكە اينالادى. ۇكىمەتتىڭ داعدارىسقا قارسى باعدارلاماسى بيۋدجەتتىك قارجىنى تالان-تاراجعا سالۋدىڭ تەتىگى بولىپ شىعادى. ال، يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق باعدارلاما قىسىر اڭگىمە دەڭگەيىندە قالادى.

ءبىر جىلدا 4000 كومپانيانى جەكەشەلەندىرىپپىز

ءبىر قاراعاندا باعىت دۇرىس سياقتى. ىندەتىپ ىزدەسەڭ، ناتيجەسى ماردىمسىز. يندۋستريالدى – يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى، كلاستەرلەر، 30 كورپوراتيۆتى كوشباسشى، ۇدەمەلى يندۋستريالدى – يننوۆاتسيالىق دامۋ ءتارىزدى باعدارلامالار قابىلداندى. ۇكىمەت وسى باعدارلامالار ورىندالماعانى ءۇشىن تالاي سىنعا ۇشىرادى. قىسقاسى، ناقتى ءارتاراپتاندىرۋ بولعان جوق. كەرىسىنشە، شيكىزاتقا تاۋەلدىلىك ارتا ءتۇستى. سوعان قاراعاندا، ەلىمىزدە اۋەل باستان ەكونوميكالىق رەفورمانىڭ نەگىزى دۇرىس قۇرىلماعانعا ۇقسايدى. مىسالى، پولشا جەكەشەلەندىرۋدى وسى رەفورما باستالعاننان كەيىنگى 6-7 جىلدان سوڭ جۇرگىزدى. ال، قىتايدا جاپپاي جەكەشەلەندىرۋ كۇنى بۇگىنگە دەيىن باستالعان جوق. مارگارەت تەتچەر پرەمەر-مينيستر بولعان 10 جىلدىڭ ىشىندە 12 كومپانيانى عانا جەكەشەلەندىردى، ال بىزبولساق ءبىر جىلدىڭ ىشىندە4000 كومپانيانى جەكە ادامداردىڭ قولىنا ۇستاتا سالدىق. وسى اسىعىستىقتىڭ زاردابىن بۇگىن اياۋسىز تارتۋدامىز.

ۋاقىت وتە كەلە، ەگەمەندىككە نۇقسان كەلتىرەتىن، مەملەكەتتەن جوعارى تۇراتىن ورگاندار قۇرىلا باستادى. مىسالى، كەدەن وداعىنىڭ كوميسسياسىن بەكىتتىك. وندا قالاي داۋىس بەرىلەدى؟ ەكونوميكالىق داۋ كەزىندە بەلارۋس –21,5 پايىز، قازاقستان – 21,5 پايىز داۋىسقا يە، ال رەسەيگە تيەسىلى داۋىس –57 پايىز. وسىنداي قورلايتىن، ەلىمىزدىڭ ارى تاپتالاتىن وداقتى كورىپ پە ەدىڭىزدەر؟ كەز كەلگەن وداقتا ءبىر ەل ءبىر داۋىسقا يە ەمەس پە؟ بۇل ءسوز جوق وڭباي ۇتىلىس ەدى. وسىنىڭ ءبارى اۋزىنان ءسوزى، قوينىنان ءبوزى تۇسكەن، تايتالاسۋعا جوق، الەمدىك ديپلوماتيالىق شەبەرلىكتەن جۇرداي بىلىكسىز ماماندارىمىزدىڭ كەسىرى.

سونداي-اق، وسى ءبىر مەملەكەتتىك اسا اۋقىمدى شارالاردى قابىلداۋدا، زاڭداستىرۋدا پارلامەنتتىڭ دە قاتەلىگى شاش-ەتەكتەن. بۇل مەكەمە پيلوتتىق جوبالاردى ويلاستىرماي جاسادى.

ناتيجەسىندە كەدەن وداعىنىڭ تەتىكتەرى ىسكە قوسىلعاندا وزگە ەلدەرگە قاراعاندا، قازاقستان قيىن جاعدايدا قالدى. تەك قانا رەسەيلىك تاريف بويىنشا ءومىر سۇرە باستادىق. وسىنىڭ كەسىرىنەن جانار-جاعارمايدىڭ، جارىقتىڭ، تۇتىنۋ تاۋارلارىنىڭ باعاسى الدەنەشە ەسەگە دەيىن ءوستى.

نەگە رەسەيدەن ەكى ەسە ارزان بەلارۋستىڭ كەدەن ءتاريفىن المادىق؟ ءبىز 80 ميلليون توننا مۇناي وندىرەمىز، ەنەرگەتيكا جاعىنان الەۋەتتى ەلمىز. ءبىر تامشى مۇنايى جوققىرعىزستاندا جانار-جاعار ماي بىزدەن ءۇش ەسە ارزان، ازىق-تۇلىك بەس ەسە ارزان. مەيرامحانا مەن اسحانالارى دا ءۇش ەسە ارزان.

 ەت جەڭىز. مىسىق جەيتىن ەت

كەدەن وداعى دەگەننەن شىعادى، كەشە عانا، 2013 جىلدىڭ 11 قازانى كۇنى ۇكىمەت، وبلىس اكىمدەرى جانە بيزنەس وكىلدەرى قاتىسقان جالپى جيىندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «راس، بەلارۋس ەتى جاقسى شىعار. بىراق، ولار جاس مالداردى وزدەرىندە قالدىرىپ، بىزگە ابدەن قارتايعان، ىڭعىرشاعى اينالعان كارى سيىرلاردىڭ ەتىن جىبەرەتىن كورىنەدى. قۇنارى از مۇنداي ەتتى ادام ەمەس، مىسىققا بەرەتىنىن بىلەسىزدەر مە؟ بيىلعى جىلى ەلىمىز ءبىر كيلو دا ەت ەكسپورتتاعان جوق، ال ۇكىمەت 2016 جىلى 60 مىڭ توننا ەت ەكسپورتتايمىز دەپ وتىر. بۇعان كىم جاۋاپ بەرەدى، قايدا قاراپ وتىراسىزدار؟» – دەپ ۇكىمەت مۇشەلەرىنە شۇيلىكتى. پرەزيدەنت سىنىنان «كازاگرو» ۇلتتىق كومپانياسى دا قاعىس قالعان جوق. وندىرىسكە ەنگىزىلگەن 208 جوبانى ىسكە اسىراتىن 53 مەكەمە توقتاپ قالعان. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، 1991 جىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ  ءجىو-دەگى ۇلەسى 34 پايىز بولعان ەكەن. سوڭعى جىلدارى ول 7 پايىزدان اسىپ كورگەن ەمەس. بۇل اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ قۋاتى بەس ەسەگە دەيىن قۇلدىراعان دەگەن ءسوز.

سونداي-اق، پرەزيدەنت وسى جيىندا ۇكىمەت مۇشەلەرىنە كەدەن وداعىنىڭ تيىمدىلىگى مەن زالالىن جەتە تەكسەرۋدى تاپسىردى.

1990 جىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: رەسپۋبليكامىزدىڭ ءجىو-ءنىڭ 93 پايىزىن ماسكەۋ قاقشىپ الادى، ال قازاقستانعا تەك 7 پايىزى عانا قالادى»، – دەپ، ورتالىقتىڭ وكتەمدىگىن باتىل سىناپ ەدى. ەندى ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتكەن 22 جىلدا باياعى «تاز كەپەشتەن» ۇزاماۋىمىزدىڭ سىرى نەدە؟

اڭگىمە وزەگى اۋىلشارۋاشىلىعى بولعاسىن، وسى سالاداعى كەلەڭسىزدىكتەردى قاۋزاي كەتەيىك. ءبىزدىڭ ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2011 جىلى 23 ميلليون توننا استىق، 5360,5 توننا ءسۇت، 129,1 مىڭ توننا ەت ءوندىرىپپىز. بۇل مالىمەتتەردىڭ جالعان ەكەنىن 2012 جىلدىڭ 10 جەلتوقسانىندا پارلامەنتتىڭ پلەنارلىق وتىرىسىندا دەپۋتات داريعا نازارباەۆا اشىپ بەردى. داريعا حانىم ەلىمىزدە ءسۇت تاپشىلىعى تۋىنداپ وتىرعانىن، شەتەلدەردەن اكەلىنەتىن قۇرعاق سۇتتەردىڭ بالالار دەنساۋلىعىنا زيان ەكەنىن، سونداي-اق، قازاقستان شەتەلدەرگە ەڭ ساپالى ەت جونەلتىپ، كەرىسىنشە وزدەرى اۆستريا، ارگەنتينا، گەرمانيادان تاسىلعان ارزان ءارى كوكشاندىر ەتتى تۇتانىپ وتىرعانىن تاڭدانا مالىمدەدى.

اۋ، سوندا ايدىڭ، كۇننىڭ امانىندا جاسىق ەت جەيتىندەي بامىسىزعا نە كۇن تۋدى؟!

ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، ءوز حالقىمىزدىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرماي وتىرىپ، ءوزىمىزدىڭ سەمىز ءارى قۇنارلى ەتىمىزدى شەتەلگە ەكسپورتتاۋ نەمەنەگە كەرەك؟ ەندەشە، ۇكىمەتتىڭ ەتتى مال شارۋاشىلىعىن دامىتامىز دەۋى بوس اۋرەشىلىك. شەتەلدەردەن ارنايى ۇشاقپەن اكەلىنگەن، باعاسى ۋداي قىمبات 385 باس سيىردان اۋرۋ شىعىپ، ءبارى ءبىر مەزەتتە ورتەلدى. اۋرۋ ەكەنىن جەتە تەكسەرمەي، ەلگە اكەلىپ، مەملەكەت قارجىسىن سۋداي شاشقان          اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ الاياق قىزمەتكەرلەرى جازالاندى ما؟ جوق. مىناداي قاسكويلىك ستالين زامانىندا ورىن السا، وسى مينيسترلىكتىڭ ءبىراز اتقامىنەرلەرى اتىلىپ كەتەتىنى ءسوزسىز ەدى.

بەتىڭە نە جاعىپ ءجۇرسىڭ؟

جۇرتشىلىقتىڭ ەسىندە بولار، 2000 جىلدارى گەرمانيادا زەڭگىبابا تۇقىمىنان قاۋىپتى اۋرۋ تاراپ، ىسىراپتى سۇيمەيتىن نەمىس ماماندارى ءبىراز داعدارىپ قالدى. كەيىننەن تاۋەلسىز باسىلىمدار جازعانىنداي، اقىلدى نەمىس ەكونوميستەرى اۋرۋ سيىرلاردى ورتەمەي، ولاردىڭ ەتتەرىن ءتۇرلى حيميكاتتارمەن ارالاستىرىپ، ءۇشىنشى سورتتى ەلدەرگە وپا-دالاپ، كرەم رەتىندە وتكىزىپ جىبەرىپتى.

ءسويتىپ، اۋرۋ سيىر ەتىنىڭ وزىنەن پايدا تاۋىپتى! مەملەكەتتىك، حالىقتىق مۇدەگە كەلگەندە قارا باسىن ساۋداعا سالۋعا دەيىن باراتىن قايران نەمىس حالقىنان اينالماسسىڭ با!

ال، ءبىز بولساق، ەلباسىن ءبىر الداپ، حالىقتى ەكى الداپ، دۇكەن سورەلەرىندەگى شۇجىقتاردى شەتەلدەردەن اكەلىنگەن كۇماندى ەتتەن جاساپ جاتىرمىز.

سوندا ءبىز بولاشاقتا ەلىمىزدى ەتپەن قالاي قامتاماسىز ەتپەكپىز؟ اۋىلشارۋاشىلىعىندا ەڭبەك ەتەتىن ماماندار دايارلانىپ جاتىر ما؟ اۋىلشارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور قىدىرباي ءجۇسىپۇلى: «اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتكە قازىر مال ونىمدەرى تەحنولوگياسى دەيدى، بۇرىن زووتەحنيك، ۆەتتەحنيك دەيتىنبىز، سوعان سەگىز-اق جاس وقۋعا ءتۇسىپتى. ال، سول سەگىز مامان نە بىتىرەدى؟ شارۋاشىلىققا بارىپ جۇمىس ىستەي مە، جوق الدە ديپلوم ءۇشىن وقىپ جاتىر ما؟ مىنە، وسىنداي كۇيدە وتىرىپ، ءبىز مال شارۋاشىلىعىن قالاي دامىتامىز؟ مەملەكەت ەندى وسى ماسەلەگە بەت بۇرۋى ءتيىس. ايتپەسە، شەتەلگە يەك ارتۋدان باسقا امال قالمايدى»، – دەپ قىنجىلادى.

وسىنىڭ ءبارىن بىلە تۇرا قۇزىرلى مەكەمەلەر ءوز ارەكەتتەرىنەن تانار ەمەس. ۇكىمەت بىزگە ەت جىبەرەتىن ەلدەردى كۆوتامەن قولداپ جاتىر. ءتىپتى دەپۋتاتتارىمىز ءبىرىنشى توقسان بىتپەي جاتىپ-اق، كۆوتانى كوبەيتۋدى سۇراۋى نەلىكتەن؟! 2011 جىلى 23 ميلليون توننا استىق جينادىق دەپ الەمگە جار سالدىق. وسى مالىمەتكە سەنۋگە بولا ما؟ استىقتى ولكەدەگى اۋىل اكىمدەرىنىڭ «كوتەرمە» دەرەكتەرىمەن ۇزاققا بارماسىمىز انىق. سونىمەن، «رەكوردتىق استىق جيناۋ» مەرەكەسى اياقتالدى، وتىرىكتى سۋداي ساپىرعان كەيبىر شەنەۋنىكتەر وردەن الدى. سول جينالعان استىقتىڭ ءبىرازى قار استىندا قالىپ ءشىرىپ كەتتى، وندا ەشكىمنىڭ شارۋاسى بولعان جوق.

مينيستر ا.مامىتبەكوۆ 2012 جىلى رەسپۋبليكا اۋىلشارۋاشىلىعى 1291 جاڭا تراكتورمەن، 1152 استىق جينايتىن كومباينمەن تولىقتى دەپ ماقتانىشپەن باياندايدى. سالىستىرىپ قاراساق، رەسپۋبليكا تۇرماق،  1991 جىلى ءبىر عانا الماتى وبلىسىنىڭ وزىندە 22287 تراكتور، 3979 كومباين بولعان ەكەن.

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز سوزىندە «كازاگرو» كومپانياسىن بەكەر سىنعا الىپ وتىرعان جوق، اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ميللياردتاردى جارىپ قالاتىن «كۇماندى يننوۆاتسيالاردى» قارجىلاندىرۋدى وسى كومپانيا ارقىلى ىسكە اسىردى.

امال نە، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتە، پارلامەنتتە تەك ءىرى بيزنەستىڭ مۇددەسىن قورعايتىن لوببيستەر وتىرعانى شىندىق. ەگەر وسى باعىتپەن ءارى قاراي جۇرە بەرەتىن بولساق، ەلىمىزدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە وراسان قاۋىپ تونەتىنى ايتپاسا دا بەلگىلى.

Abai.kz