قازاق زيالىلارىننان شىققان تۇڭعىش كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، كسرو پەداگوگيكالىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، جازۋشى، تانىمال قوعام قايراتكەرى مالىك عابدۋللين – ۇلت تاريحىنداعى ورنى ەرەكشە تۇلعالاردىڭ ءبىرى.

كەزىندە «باتىرىم، مالىك بەرەنىم، جىرىمدى ساعان توگەمىن» دەپ جىر الىبى جامبىلدان باستاپ بارشا قازاق اقىندارى مايدانداعى ەرلىگىن دارىپتەگەن مالىك عابدۋلليندى تۋعان حالقى قادىرلەدى، قۇرمەت تۇتقاندىعىنىڭ ايقىنبىر كۋاسى – تۋعان جەرى كوكشە وڭىرىنەن وزگە قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە باتىر اتىنداعى مەكتەپتەر مەن كوشەلەردىڭ بولۋى.الايدا، «كوزدەن كەتسە، كوڭىلدەن كەتەدى» دەگەننىڭ كەرى كەلىپ، ءوزى ومىردەن وتكەن سوڭ، باتىر ۇستازدىڭ كوزىن كورىپ، ءسوزىن تىڭداعان تۇرعىلاستارى تۇعىردان تايعان سوڭ، «ءولى ارىستاننان ءتىرى تىشقان ارتىقتىڭ» كەبىن كەلتىرىپ، بارشا قازاقتىڭ مالىگىنىڭ اتىمەن اتالعان كوشەنى اتاسىنىڭ اتىنا اۋدارىپ العاندار دا بار ەكەن. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز دا وسى كەلەڭسىزدىك تۋرالى.

كوكشەتاۋداعى مالىك عابدۋللين مۇراجايىنا جامبىل وبلىسى، تۇرار رىسقۇلوۆ اۋدانى، قاراقات اۋلىنىڭ تۇرعىنى سوۆەتحان شايحازيموۆ اتتى ازاماتتان حات (1-ءنشى سۋرەتكە قاراڭىز) كەلىپ تۇسكەن بولاتىن. وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن حاتتىڭ ءماتىنىن تۇگەلدەي بەرىپ وتىرمىز:

قازاق زيالىلارىننان شىققان تۇڭعىش كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، كسرو پەداگوگيكالىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، جازۋشى، تانىمال قوعام قايراتكەرى مالىك عابدۋللين – ۇلت تاريحىنداعى ورنى ەرەكشە تۇلعالاردىڭ ءبىرى.

كەزىندە «باتىرىم، مالىك بەرەنىم، جىرىمدى ساعان توگەمىن» دەپ جىر الىبى جامبىلدان باستاپ بارشا قازاق اقىندارى مايدانداعى ەرلىگىن دارىپتەگەن مالىك عابدۋلليندى تۋعان حالقى قادىرلەدى، قۇرمەت تۇتقاندىعىنىڭ ايقىنبىر كۋاسى – تۋعان جەرى كوكشە وڭىرىنەن وزگە قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە باتىر اتىنداعى مەكتەپتەر مەن كوشەلەردىڭ بولۋى.الايدا، «كوزدەن كەتسە، كوڭىلدەن كەتەدى» دەگەننىڭ كەرى كەلىپ، ءوزى ومىردەن وتكەن سوڭ، باتىر ۇستازدىڭ كوزىن كورىپ، ءسوزىن تىڭداعان تۇرعىلاستارى تۇعىردان تايعان سوڭ، «ءولى ارىستاننان ءتىرى تىشقان ارتىقتىڭ» كەبىن كەلتىرىپ، بارشا قازاقتىڭ مالىگىنىڭ اتىمەن اتالعان كوشەنى اتاسىنىڭ اتىنا اۋدارىپ العاندار دا بار ەكەن. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز دا وسى كەلەڭسىزدىك تۋرالى.

كوكشەتاۋداعى مالىك عابدۋللين مۇراجايىنا جامبىل وبلىسى، تۇرار رىسقۇلوۆ اۋدانى، قاراقات اۋلىنىڭ تۇرعىنى سوۆەتحان شايحازيموۆ اتتى ازاماتتان حات (1-ءنشى سۋرەتكە قاراڭىز) كەلىپ تۇسكەن بولاتىن. وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن حاتتىڭ ءماتىنىن تۇگەلدەي بەرىپ وتىرمىز:

«وسىدان 38 جىل بۇرىن، ياعني 1975 جىلى جەڭىسكە 30 جىل تولۋ قۇرمەتىنە وراي قاراقات اۋلىنىڭ ورتالىق كوشەسىنە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مالىك عابدۋلليننىڭ ەسىمى بەرىلگەن ەدى. بۇل اۋىل تۇرعىندارىنىڭ باتىرعا كورسەتكەن قۇرمەتى بولاتىن. مايداندا ەلىن جاۋدان قورعاۋ ءۇشىن ەرلىك كورسەتكەن باتىردىڭ ەسىمى حالىق جادىندا ماڭگى ساقتالارى ءسوزسىز ەدى. دەگەنمەن بۇل قۋانىش كوپكە سوزىلمادى. 1995 جىلى جەڭىستىڭ 50 جىلدىق تويىندا بۇل كوشەنىڭ اتاۋى ەكىنشى رەت وزگەرتىلدى. مەكتەپ اۋلاسىندا قۇربان شالىنىپ، كەڭ داستارحان جايىلىپ، ەرەكشە سالتاناتپەن كوشە ءابىلدا سۇلەيمەنوۆتىڭ ەسىمىمەن اتالدى. بۇل وزگەرىستىڭ باسىندا اۋەلى اۋداننىڭ ءماسليحات دەپۋتاتى بولعان، كەيىن اۋداندىق ءماسليحات حاتشىسى بولىپ 10 جىلدان اسا قىزمەت ەتكەن پازىل سۇلەيمەنوۆ تۇر ەدى. سول كەزدەردە:

– كوشەنىڭ اتى نەگە وزگەرتىلدى؟ بۇل ارەكەتتەرىڭ باتىردى تاريح بەتىنەن وشىرگەندەرىڭمەن بىردەي ەمەس پە؟ – دەپ جەڭىستىڭ 65 جىلدىعى قارساڭىندا وبلىس اكىمىنە حات جولداعان ەدىم. كوميسسيا قۇرىلىپ، تەكسەرىس جۇرگىزىلدى. الايدا بەلگىسىز سەبەپتەرگە بايلانىستى بۇرىن كوشە باتىر اتىمەن اتالعاندىعى تۋرالى ەشقانداي دەرەك كوزدەرى تابىلمادى. سونىمەن كوشە جاڭا ەسىمىمەن، وزگەرىسسىز قالدى. وسىدان كەيىن وسى ماسەلەنى رەسپۋبليكالىق «ۆرەميا» گازەتىنە ەكى رەت جاريالاعان ەدىك. بىراق وسى كوشەنىڭ تۇرعىنى تۇمەنباەۆ توقتاسىننىڭ وزىنە مۇراعا قالعان جەرىنە بەرىلگەن مەملەكەتتىك اكتىسىندە كوشەنىڭ اتى «مالىك عابدۋللين» دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي كورسەتىلىپ تۇر.

جۋىردا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مالىك عابدۋلليننىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولىپ، اقمولا وبلىسى، زەرەندى اۋدانىندا ەسكەرتكىش اشىلدى. باتىر ەسىمىن ۇلىقتاپ، قۇرمەت كورسەتۋ – بارىمىزگە ورتاق پارىز. سوندىقتان قاراقات اۋلىنداعى ورتالىق كوشەگە باتىر ەسىمىن قايتارۋىن سۇرانامىن. دەگەنمەن، كاسىپكەر پازىل سۇلەيمەنوۆ اۋداننىڭ بەدەلدى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان ول كىسى كوشەنىڭ اتىنىڭ وزگەرۋىنە تۇبەگەيلى قارسى، ءارى بۇل ءىستى جۇزەگە اسىرماۋعا بارىنشا كۇش سالۋدا. ماعان تۇسىنىكسىز بولىپ تۇرعانى – ول كىسى اكەسىنىڭ اتىن نەگە باسقا كوشەگە قويمايدى؟

اسا قۇرمەتپەن، س.شايحازيموۆ».

(PS: حات يەسى، داتادان ءسال جاڭىلىپ وتىر. مالىك عابدۋلليننىڭ عاسىرلىق تويى 2015 جىلى يۋنەسكو دەڭگەيىندە اتاپ وتىلەدى دەگەن جوسپار بار)

مىنەكي، اعايىن! جەر استىنان جىك شىعارىپ، ەكى قۇلاعىن تىك شىعارىپ، ەكى مۇشەلگە دە تولىپ ۇلگەرمەگەن، شىندىعىن ايتقاندا تاعىدا تارازىدا تەڭسەلۋگە شاق تۇرعان ەگەمەندىكتىڭ ەتەك-جەڭىن قىمتاپ، نىعايتۋدىڭ ورنىنا «اۋىلدىڭ اتىن – اتاما، كوشەنىڭ اتىن – كوكەمە» دەپ، قولىنان كەلسە، قونشىنان باسۋدىڭ سيقى! مۇنىمەن قالاي ەل بولماقپىز؟!  كوپكە توپىراق شاشۋدان اۋلاقپىز، دەگەنمەن نەلىكتەن جامبىل جۇرتىندا وسىنداي كەلەڭسىزدىك ءجيى ورىن الىپ وتىر؟ (مادەني مەكەمەدەن اباي ەسىمىنىڭ الىنىپ تاستالۋى ت.ب.). 

كەشەگى ماسكەۋ ءۇشىن شايقاستا اسقان ەرلىك كورسەتىپ، قازاق دەگەن حالىقتىڭ ەرلىگىن الەمگە تانىتقان باۋىرجان مەن مالىك جامبىل مەن كوكشەتاۋ ءۇشىن سوعىسپاعان ەدى عوي؟ وسىناۋ ەكى نار تۇلعانىڭ ءوزارا دوستىعىنىڭ ءوزى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى التىن كوپىر ەدى عوي. مالىك عابدۋلليننىڭ ەرلىگىن العاش ەپيكالىق داستانعا اينالدىرعان دا جامبىلدىق اقىن جاقسىباي جانتوبەتوۆ بولاتىن.

بىلدەي ءبىر اۋداننىڭ ءماسليحاتىن باسقارعان پازىل سۇلەيمەنوۆتەي ازاماتتىڭ كوشەلىلىگى كوشە اتاۋىن اكەسىنە اۋدارىپ العاندىعى ما؟ ۇلت رۋحانياتىنىڭ ىرگەتاسىن قۇرايتىن مالىكتەي تۇلعالار ەسىمى رۋشىلدىق، جەرشىلدىك دەيتىن اسقىن دەرتتىڭ بوداۋىندا قالماۋى ءتيىس. سوۆەتحان تۇرلىۇلى سياقتى ادىلدىكتى تۋ ەتكەن، ەرلىككە باس يگەن ارلى ازاماتتارعا ءۇن قوسىپ، قولداۋ كورسەتىپ، ادىلەتتىڭ سالتانات قۇرۋىنا اتسالىسايىق.

ا.بايتانۇلى

مالىك عابدۋللين مۋزەيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz