قازاق ادەبيەتى سىنىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، سىنشى-عالىم، قازاق كسر حالىق جازۋشىسى مۇحامەدجان قاراتاەۆ: «ەگەر سىن شىن پايدالى، جاندى، اسەرلى سىن بولسا، ول قاشاندا كوركەم ادەبيەتتىڭ بەلگىلى ءبىر كەزەڭىنىڭ ناتيجەسى بولا تۇرا، سول ادەبيەتتىڭ باسىنداعى بارلىق قۇبىلىستارىن تولىق زەرتتەپ، تەرەڭ ءتۇسىنۋ ارقىلى ونىڭ الدىن بولجايدى، ءجون سىلتەيدى، ادەبيەت قوزعالىسىنا دەم بەرەدى، كوتەرمەلەيدى، جەتەكتەيدى. ءسويتىپ ادەبيەتتىڭ بولعان، بار جاعدايىنىڭ تۋىندىسى بولۋمەن بىرگە ءوزى سول ادەبيەتتىڭ جاڭا جاعدايدا وسۋىنە ارەكەت جاسايدى، قۇرال بولادى» («قازاق ادەبيەتى سىنىنىڭ مىندەتتەرى»، قازاق سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ 1-پلەنۋمىندا جاساعان بايانداماسى) – دەسە، ال «پەرىشتە بولىپ تۋىلىپ»، ومىردەن ادىلدىكتىڭ تۋىن كوتەرىپ، ونەردە «اۋليە بولىپ وتكەن ادام، – ب.سارىبالاۇلى» زەينوللا سەرىكقاليۇلى: «شىن ماعاناسىندا، ناعىز سىن، مەنىڭ ۇعىمىمدا، باستاپقى جازۋشى قالام تارتقان... سۇيىكتى تاقىرىپ بايلىعىن ارى قاراي جانداندىرۋشى، قالامگەرلەرمەن جارىسا تولعانىپ، اۆتور ويىن ۇشتاۋشى، قاجەتتى جەرىندە ءتىپتى جەتىلدىرۋشى، دامىتۋشى. بارلىق كەزدە بىردەي ول جازۋشىنى، شىعارمانى تەك ءتۇسىندىرۋشى بولىپ قالماۋعا ءتيىس»، – دەيدى.

بۇل ەكى سىنشىنىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ سىنىنا بولعان كوزقاراسى، ارمان-تىلەگى مەن ماقسات-مۇراتى ءبىر ەكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. بىراق سولاردىڭ جولىن قۋىپ، شىعارماسىنىڭ كەمشىلىگىن ءدال تاۋىپ اۆتورلاعا جاناشىرلىقپەن قولداۋ كورسەتىپ،  دوستىق پىكىر ايتاتىن ءبىلىمدى، بىلىكتى، پاراساتتى سىنشىلاردى ءوز باسىم ءالى كورە الماي كەلەمىن!

قازىرگى قازاق ادەبيەتى سىنىندا كوپىرە ماقتاۋ مەن سىپىرا جاماندايتىن ات توبەلىندەي شوعىر پايدا بولدى. ماقتايتىندار جازۋشى مەن شىعارمانى تەك ءتۇسىندىرىپ، اۆتوردى جانىن سالا دارىپتەۋمەن اۋرە بولادى دا، ال سىنعا الدىم دەگەندەرىن وقىپ وتىرساڭ دەنى «توبىق جاسىرار تەرەڭى جوق»، عىلىمي نەگىزى ءالسىز، شىعارمانىڭ ارعى قاتپارىنا بويلاي الماعان، جەڭىل قارپىپ، كورىنەۋ تۇرعان ءبىرلى-جارىمدى كەمىستىكتەردى كولدەنەڭ تارتىپ قازبالاعان بالدىر-باتپاق دۇنيەلەر. ءتىپتى، كەيبىرەۋىندە تۋىندىنىڭ تابيعاتىنا ۇڭىلۋدەن كورى، ءوز باسىنىڭ وكپە-نازىن ايتۋ، پىكىر كوتەرگەن بولىپ اۆتوردىڭ جەكە باسىنا شابۋىلداۋ، كەكەپ-مۇقاۋ، تىرناق استىنان كىر ىزدەۋ ءجايىتى باسىم. سول ارقىلى قالامگەرلەردىڭ قۇقىعى مەن بەت-بەدەلىنە، اتاق-داڭقىنا قاسا-قانا كىر كەلتىرىپ جۇرگەندەر دە جوق ەمەس، بارشىلىق.

مۇنداي ماقالانىڭ كوكەسىن ءوزىن زەينوللا سەرىكقاليۇلى، ساعات اشىمباەۆ، باقىت سارىبالاۇلىمەن قاتار قوياتىن، «بەرىك ءپرينتسيپتى سىنشىلاردىڭ ءبىرىمىن» دەيتىن جۇما-نازار سومجۇرەكتىڭ ماقالاسىنان دا بايقادىق. مەن ەمەس، كەز كەلگەن كوزى قاراقتى سانالى وقىرمان «بەرىك ءپرينتسيپتى سىنشىنىڭ» ءبىز ءسوز ەتپەكشى بولىپ وتىرعان ماقالارىن وقىعاننان كەيىن قانداي ويدا قالاتىنىن ايتۋدىڭ ءوزى قيىن.

ەندى جۇما-نازار سومجۇرەكتىڭ العاشقى ماقالاسىنا ءۇڭلىپ كورەلىك. ماقالانىڭ «اشىنعاننان شىعادى اششتى داۋسىم» («ءۇش قوڭىر» №27, 17 تامىز 2011 ج.) دەگەن تاقىرىبىن وقىپ زورلىق-زومبىلىق كورگىپ، ومىردەن كۇدەر ۇزگەن ادامنىڭ جانايقايى بولار دەپ ويلاعانمىن. ونىڭ ۇستىنە ماقالا: «اتتاپ باسقان سايىن الدىڭنان شىعا كەلەتىن ادىلەتسىزدىك اتتى سايتاننىڭ ساپالاعى كىمنىڭ دە جانىن جەگىدەي جەپ، جۇيكەسىن كەمىرشىكتەي كەمىرىپ جۇقارا بەرەدى عوي. ادىلەتسىزدىككە ەتىمىز ۇيرەنىپ كەتكەنى سونداي، ونىڭ كوبىنە ءتوزىپ جۇرە بەرەمىز. توزبەگەندە دە، وعان قارىسى قىلار قايرانىم جوق. ادىلدىك ىزدەپ ارىزدانساڭ، ونى تاپپاي شارشايسىڭ»، – دەپ باستالادى.

سويتسەك، «ءمۇشايرالاردا جولى بولماعان»، دۇرىسى «ءمۇشايرانىڭ جۇلدەسىنە ىلىنە الماي قالعان» ج-ن.سومجۇرەكتىڭ جاناقايى بولىپ شىقتى. ءيا، راقىمسىز مىنا دۇنيەنىڭ كەسىرىنەن جولى بولمايتىندار بۇرىن دا بولعان، قازىر دە بار، بۇدان كەيىن دە بولا بەرمەك... ءبىر ەسەپتەن بۇل ءومىر سونىسىمەن قىزىق قوي. ادامنىڭ ءوزى ويلاعانىنداي بولا بەرەتىن زامان قايدا بار؟! وتكەن جىلى مەرەيتويىن تويلاپ، ءمۇشايرا جاريالاپ، اقىن-جازۋشىلارىمىز مارە-سارە بولعان قازاق پوەزياسىنىڭ قوس شىڭى مۇقاعالي ماقاتاەۆ پەن  قاسىم امانجولوۆ تا ءوز زامانىنىڭ «ادىلەتسىزدىگىنەن» اينالىپ وتە الماعان. سوندىقتان دا م.ماقاتاەۆتىڭ: «شاڭباسقان ارحيپتەردەن تابىلارمىز»، – دەپ ءفاريزا وڭعارسىنوۆاعا مۇڭ شاعىۋى مەن ق.امانجولوۆتىڭ:

«جەڭىسىم مەنىڭ جارىق ەتسە،

كەلەدى دوس بولىپ انت بەرىپ.

ءبىر جەرىمنەن قالت كەتسە،

كەتەدى شىركىن جالت بەرىپ», – دەگەنى دە سول ءسىز ايتقان ادىلەتسىزدىكتەردىڭ ءبىر پاراسى بولار. سول سەبەپتەن دە ج.ەرمانوۆ ماقاتاەۆقا ارناعان «باق پەن سور» دەگەن ولەڭىندە:

«ويى بيىك،

بويى بيىك ورتادان

جاندى-ءسوندى

                      لاپىلداعان ءورت ادام.

ەشكىم ونى سيپاعان جوق ماڭدايدان،

ەشكىم ونى قاققان ەمەس ارقادان.

باسىن يسە، ادالدىققا يەتىن

ەشكىم ونىڭ تۇسىنگەن جوق نيەتىن.

وزەگىنەن تەۋىپ جاتقان ءومىردى ول

وگەيسىمەي، ءولىپ-ءوشىپ سۇيەتىن!» – دەپ جىرلاپتى. قانداي كەرەمەت كوركەم وبراز! م.ماقاتاەۆتىڭ بۇكىل بولىمىسى مەن جاسامپازدىعى وسى ەكى شۋماققا سيىپ تۇرعانداي.

ج-ن.سومجۇرەك ءمۇشايرادان جولىنىڭ بولماي جۇرگەنىن كوبىنەسە جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى ن.ورازاليننەن كورەدى ەكەن. ويتكەنى، ەكى ماقالاسىنىڭ دا ۇشتەن ءبىر بولىگى ن.ءورازاليندى كۇنالاۋعا ارنالعان. ءتىپتى، كەيدە ن.ءورازاليننىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن سوزدەر دە كەزدەسەدى. ونىڭ ءبارىن تىزبەلەپ ايتىپ وتىرۋدىڭ ءوزى ۇيات. دەيتۇرعانمەن سوزىمىزگە دالەل رەتىندە ج-ن.سومجۇرەكتىڭ سوزدەرىنەن سيتات كەلتىرۋگە تۋرا كەلەدى. ول: «ءادىل قازىلار القاسى دەگەن جاي اتى عانا. جازۋشىلار وداعىنىڭ شەكسىز بيلىگىنە يە بولىپ العان، «ماڭگىلىك مارتەبەلى قۇرمەتتى» توراعا نۇرلان ورازالين جىر ءمۇشايرالارىنىڭ جۇلدەسىن جابىق كونكۋرس تالاپتارىنا ساي ەمەس، ءوز مۇدە-تىلەكتەستەرىنە قاراي بولىسكە سالۋدى ادەتكە اينالدىرعان. جابىق كونكۋرس، بۇركەنشەك ات دەگەن دە جاي قۋلىق. ياعني، قۋلىقتارىنا قۇرىق تا، سىرىق تا بويلامايدى. كۇنى بۇرىن كەلىسىلگەن، جوبالانعان ءوز اۆتورلارىنا جۇلدە ۇلەستىرىلەدى»، –  دەپ بار كۇنانى ن.ورازاليگە ءۇيىپ-توگەدى دە، اياق استىنان جالت بەرىپ: «قازىلار القاسىنىڭ  توراعاسى اقساقال اقىنىمىز تۇمانباي مولداعاليەۆ ەكەنىن بۇرىن وقىپ ەستىگەنبىز. تۇمەكەڭ جەتپىستىڭ بەل ورتاسىن اسىپ، سەكسەنگە قاراي اياق باسقاندا پەندەلىككە بارماس، قۇدايدان قورقار، تاباندىلىق تانىتار، ادىلەتتىلىككە، جولسىزدىققا جول بەرمەس دەپ ۇمىتتەنگەنبىز. قايداعى؟! باس جۇلدەنى ءجۇرسىن ەرمانعا الىپ بەرگەنى – 2008 جىلى سول ءجۇرسىن ۇيىمداستىرىپ وتكىزگەن «ءبىر ولەڭ – ءبىر الەم» اتتى جىر ءمۇشايراسىنىڭ باس جۇلدەسىن تۇمانبايعا بەرگىزگەنىنىڭ قارىمتاسى ەكەنىن جۇرت بىردەن بىلە قويدى». «تۇمانباي مەن ءجۇرسىن ساۋدا ايىرباسىن جاسادى»، – دەپ ت.مولداعاليەۆتى ايىپتاۋعا وتەدى.

ول جانە «ساكەن ءيماناسوۆتىڭ جازىلماعان ولەڭىنە كوميسسيا توراعاسى – ءادىل «قازى» تۇمەكەڭ (تۇمانباي) دوسىنا مىرزالىق جاساپ،  قولىندا تۇرعان تەگىن اقشانى تەگىن بەرە سالعان» («ءۇش قوڭىر» №33, 28 قىركۇيەك 2011 جىلى «ءمۇشايرا – مازاق ءھام «تويىمسىزدار توبى»), – دەپ «تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا تيەر» دەگەننىڭ كەرىن كەلتىرەدى. ج-ن.سومجۇرەك: «جۇلدە العانداردىڭ كوبى بۇرىنعى ءمۇشايرالاردا دا سىباعا الىپ، ءمۇشايرا نومەنكلوتۋراسىندا ەنىپ العاندار ەكەن. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ بەتىن بەرمەيتىندەر دە سولار. «وزدەرى بي، وزدەرى قوجا، وزدەرى ۇلى اقىن» بولىپ العاندار كىلەڭ»، – دەپ ىزاعا بۋلىعادى. اۆتوردىڭ بۇل سوزىڭىزگە سەنسەك. قازاق ادەبيەتىندە «ءمۇشايرا نومەنكلوتۋراسىنا» مەن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ بەتىن بەرمەيتىن» اقىنداردان باسقا قارا ءۇزىپ وزىپ شىعاتىن اقىندار بولماعان بولماي ما؟ سول ءۇشىن دە ءمۇشايرانى سولاردىڭ جەڭىپ الارى ءسوزسىز عوي. وعان امال نەشىك؟!

«ەكىنشى ورىن العان يران-عايىپ پەن بىلىسپەك ابدىرازاقتىڭ ولەڭدەرىن گازەت باسپاپتى. سوعان قاراعاندا ونشا بولماسا كەرەك. ءۇشىنشى ورىن العان ۇشەۋدىڭ ءبىرى ساكەن يماناسوۆتىڭ جىرى دا جاريالانباپتى. سول سەبەپتى پالەن-تۇڭلەن دەپ پىكىر ايتا المايمىز، – ج-ن.س.». «وزدەرى بي، وزدەرى قوجا، وزدەرى ۇلى اقىندارعا» «ءۇش قوڭىر» گازەتىنە شىعۋ تاڭسىق بولماعان شىعار. مەن بىردەمە بىلسەم يران-عايىپ پەن س.يماناسوۆ قازىرگى قازاق پوەزياسىنىڭ الدىعى قاتارىنان كورىنىپ جۇرگەن اقىندار. ال بىلىسبەكتىڭ ولەڭى «ونشا بولماي قالعانان» ەمەس، توتە جازۋدان كيريلليتسيا اۋداراتىن ادام بولماي قالعانىن بىلمەگەننەن كەيىن، بۇلاي ايتۋعا قالاي اۋزى باردى ەكەن. وبال-ساۋاپ دەگەن بار ەمەس پە؟! بىلىسبەك ج-ن.سومجۇرەك ويلاعانداي «ونشا بولماعان» ولەڭ جازبايدى. وعان مەنىڭ سەنىمىم كامىل!

«جۇلدەگەلەردىڭ ولەڭدەرىندە بايانداۋ، ايتۋ بار دا، ءوز ويلارىن كوركەمدىك كەستەلەرمەن كوركەمدەپ جەتكىزۋ جەتىسپەيدى. تەڭەۋ، ەپيتەت، مەتافورا، بالاۋ، اسەرلەپ سۋرەتتەۋلەر جوقتىڭ قاسى. تىڭ وي، تىڭ اسەرلى تىركەستەر، وقىرمانعا وي سالاتىن مىقتى تۇيىندەر دە نەكەن ساياق، – ج-ن.س.». بۇلاي جەڭىل-جەلپى ايتا سالۋ ادامعا وڭاي. بىراق بۇل پوەزياعا جاساعان قيانات ەسەپتەلەدى. اۆتوردىڭ بۇل ءسوزىن تەرىسكە شىعارۋ ءۇشىن الىسقا بارماي-اق دالەل رەتىندە ج.ەرمانىڭ جوعارىداعى ەكى شۋماق ولەڭىن الۋعا بولادى.

«ءۇشىنشى ورىن العان رىسبەك دابەيدىڭ «ماقاتاەۆ كوشەسى. ساياباق» ولەڭى: وتىرىك كۇلەتىن، وتىرىك جىلايتىن، جادۇگوي جاندارعا جايىڭ جوق ۇنايتىن... ولەڭگە اينالعان ءومىردىڭ وزەگى، پاراقتار بەتىنەن ءحالىمدى سۇرايسىڭ، – دەپ باستالىپتى. ءومىردىڭ ولەڭگە اينالعانى ءجون، ال پاراقتار بەتىنەن مۇقاعاليدىڭ رىسبەكتىڭ ءحالىن سۇرايتىنىن قالاي تۇسىنەمىز؟ مۇقاڭ الدە كەزىندە وعان ءحالىن سۇراپ ولەڭ ارناپ پا ەكەن؟ ارناعان كۇندە دە ونى مۇندا قىستىرۋدىڭ قيسىنى قايسى؟»، – دەپ ج-ن.سومجۇرەك وزىنە-ءوزى سۇراق قويىپ، وعان جاۋاپ تاپپاي دال بولادى. قۇددى «مەن نە دەيمىن، دومبىرام نە دەيدى» دەگەننىڭ ءدال ءوزى. ال اقىن بۇگىنگى قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان كەي ادامداردىڭ رۋحاني بايلىقتان قۇرى الاقان قالىپ، اقشانىڭ قۇلىنا اينالىپ بارا جاتقانىنا ناليدى. «وتىرىك كۇلىپ، وتىرىك جىلايتىنتار» كوبەيىپ كەتتى، ونداي «جادۇگوي جاندارعا اقىندار ۇناسىن با؟». تەك اقىندار ءۇشىن «ءومىردىڭ وزەگى ولەڭ بولىپ» كىتاپقا جازىلىپ  قالا بەرەدى. سول كىتاپتان وقىپ «ءسىز بەن ءبىزدىڭ ءحالىمدى سۇرايتىن جاندار تابىلادى» دەگەن ۇكىلى ءۇمىتىن كەلەشەكتەن ۇزبەيدى. اقىن م.ماقاتاەۆتىڭ ەسكەرتكىشىنە مۇڭىن شاعۋ ارقىلى ويىن بولىسەدى.

ج-ن.سومجۇرەك جانە «ءۇشىنشى شۋماعىن: «و، مۇقا! مەن سەنى ساعىنام ءبىرتۇرلى...»، – دەپ تۇيىندەيدى. بۇكىل ەل بولىپ توبەمىزگە كوتەرىپ جاتقان مۇقاعاليعا جاي عانا ءبۇرتۇرلى ساعىنىش لايىق پا ەكەن؟ مۇقاڭا ونداي ساعىنىش قاجەت ەمەس. ءبىرتۇرلىسى قاي ءتۇرى؟ – دەگەن دە سۇراق تۋادى»، – دەپ بۋىنسىز جەردەن پىشاق ۇرادى. بىراق اقىننىڭ: «جانىمدى جەپ سۇرعىلت كۇننىڭ رەڭى، شۋىرعان ەل... بايعۇس قاندەن ۇرەدى. كەشە سەنى كەلەكە ەتكەن كوپ توبىر، سالقىن باقتا سەرۋەندەپ جۇرەدى»، – دەگەن ولەڭ جولدارىنان ج-ن.سومجۇرەك قيسىنسىز سۇراعىنىڭ جاۋابىن الا الادى دەپ ويلايمىن. سول ءۇشىن دە اقىن مۇقاعاليدى «ءبىرتۇرلى» ساعىنباي قايتسىن؟! ونىمەن قويماي ج-ن.سومجۇرەك: «قالعان شۋماقتارى دا تاتىمدى، تۇشىمدى، جۇرەككە جىلى جولدارى جوق. ءتۇيىن دە ءالسىز. مۇقاعاليعا ارنالعان جىرلاردىڭ ءتۇيىنى جاي ءتۇيىن ەمەس، تاس ءتۇيىن بولماس پا؟»،  –  دەپ مىسالعا: ... قايران اقىن مايگۇل قىزىن ساعىنىپ، تەمىر جولعا ءالى قاراپ تۇرعانداي... جولدارىن كەلتىرىپ: «قازا بولعان قىزىن ساعىنعان اقىن نەگە تەمىر جولعا قاراپ تۇرۋى كەرەك؟ كەڭسايعا جەرلەنگەن جەرىنە قاراي قاراسا كەرەك-ءتى»، – دەپ اقىننىڭ القىمىنان الادى.

مۇقاڭنىڭ مايگۇل اتتى قىزىن ترامۆاي قاعىپ كەتىپ مەرت قىلعانىن بىلايعى جۇرت جاقسى بىلەدى. م.ماقاتاەۆتىڭ تاس ءمۇسىنى اقىننىڭ ءوز اتىنداعى ترامۆاي جولىنا قاراتىلىپ سوعىلعانى دا اقيقات. سول سەبەپتەن دە اقىن ولەڭىنىڭ تاقىرىبىن: «مۇقاعالي كوشەسى. ساياباق» دەپ قويعان جوق پا؟ ەگەر ج-ن.سومجۇرەك ايتقانداي كەڭساي تۋرالى بولسا وندا اقىن ولەڭىنىڭ اتىن مۇمكىن «مۇقاعاليدىڭ مۇردەسى. كەڭساي» دەپ قويعان بولار ما ەدى؟ وندا بۇل ولەڭ مۇلدە باسقاشا جازىلارى ءسوزسىز ەدى.

الايدا، ج-ن.سومجۇرەك: «جازۋشىلار وداعى باسشىلارىنىڭ پوەزياعا دەگەن تالعامدارىنىڭ تىم تومەندىگىنە، قارابايلىعىنا قايران قالاسىڭ. بۇل – ادىلدىكتى بەلدەن باسۋ، ءوزىم بي، ءوزىم قوجا دەپ، ويلارىنا كەلگەنىن ىستەپ، تايلاقتاي تايراڭداپ، بۇدان الدە قايدا جاقسى ولەڭدەرىن جولداعان وزگە جاقسى اقىنداردىڭ بەتىنە تۇكىرۋ»، – دەپ وداقتى قارعاپ-سىلەۋدەن ءبىر جاڭىلمايدى. ج-ن.سومجۇرەك ىنتالاندىرۋ سىيلىعىن العان ج.بودەشتىڭ «جەتىسۋ سۋرەتتەرى» دەگەن ولەڭىنەن مىنا شۋماقتى جۇلىپ الىپ: «شىندىقتى جالعان دەسە كىم وڭادى، مۇك باسىپ، كوگەرتىپ تۇر قۇم وبانى. اسان قايعى جەلماياسىن شوگەرىپتى، جەر جوق دەپ جەتىسۋداي مۇنان ارى. بىرىنشىدەن، ءبىرىنشى جولدىڭ ولەڭ مازمۇنىنا ەش قاتىسى جوق (قالاي قاتىسى جوق؟ ءسوز شىندىقتان بۇزىلمايدى. ويتكەنى جەر جانناتى جەتىسۋدىڭ  قۇم وبالارىنىڭ ءوزى دە كوگالعا اينالىپ كەتكەنىن ايتىپ وتىرعان  جوق پا؟ قانداي كوركەم سۋرەت دەسەڭىزشى! – ءا.ءا.). سەبەبى، جەتىسۋدى جەر ءجانناتى ەمەس دەپ كىم ايتتى؟ ء(وزىڭىز دە بۇل شىندىققا مويىن ۇسىنىپ وتىرعان جوقسىز با؟ – ءا.ءا.) ەكىنشىدەن، مۇك تۋندرادا وسەتىن وسىمدىك، كەيىن تورفقا اينالادى. وسى  ەكىنشى جولدىڭ ماعاناسى بۋالدىر (سەبەبى، ءسىز مۇكتىڭ جەتىسۋدا دا وسەتىنىن بىلمەي وتىرسىز. سوندىقتان بىلمەيتىن نارسەگە ورىنسىز باس سۇعۋ  دۇرىس ەمەس. – ءا.ءا.). قۇم وبالار، نەگىزىنەن، جەتىسۋ جەرىندە ەمەس، قاراقۇم، قىزىلقۇمدارعا ءتان. (وعان كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ءسىز جەتىسۋدىڭ جەرىن ءبىر ارالاپ شىعۋىڭىز كەرەك سياقتى، – ءا.ءا.). سوسىن، قۇم وبالاردى مۇك باسىپ تۇر دەۋگە بولا ما؟ (نەگە بولماسىن؟ ويتكەنى جەتىسۋدىڭ باسقا وڭىردەن ارتىقشىلىعى وسىندا تۇرعان جوق پا؟ – ءا.ءا.). ۇشىنشىدەن، ءتورتىنشى جولدىڭ ماعاناسى مۇلدەم كەرى كەتىپ تۇر. اۆتور «جەتىسۋدان ارتىق جەر جوق» دەگىسى كەلگەن، بىراق «ارى» ءسوزى ارتىق دەگەن ءسوزدىڭ ءسينونيمى ەمەس. «ءارى قاراي» ارى قاراي جول جوق دەگەندە ايتىلادى، (دەمەك، ءسىز «ارى» ءسوزىن  «اۆتور جەتىسۋدان ارتىق جەر جوق دەگىسى كەلگەن» دەپ تۇسىنگەن ەكەنسىز، وندا «ارى» ءسوزى بۇل جەردە «ارتىق» سوزىمەن اۋىسپالى ماعانادا قولدانىلىپ تۇر. ول اقىندىق شەبەرلىگىنىڭ ايقىن تۋىندىسى. وعان داۋ ايتۋ ورىنسىز. – ءا.ءا.).

«كەلەسى ءبىر شۋماقتا: قاشانعى قارا تاسقا تەر سىڭبەيدى، سىڭبەگەن تەر جەل قاعىپ ءولسىن مەيلى. جەتى سۋدان قىز العان جۇماتايىم، ءحافيزدىڭ ارۋلارىن مەنسىنبەيدى، –  دەيدى. العاشقى ەكى جولدا تۇك ماعانا جوق، مەنسىنبەيدىگە ۇيقاس ءۇشىن الا سالعان. قارا تاسقا تەر سىڭدىرمەك بولىپ جۇرگەن كىم بار، – ج-ن.س.». وبەكتيۆتىك تۇردە قاراساق ارينە، قارا تاسقا تەر سىڭبەيدى. بىراق تاسقا تەر سىڭىرمەك بولعان ج.بودەشتىڭ پوەزياسى. ويتكەنى، ەسكى فولكلوردا، بۇگىنگى جازبا ادەبيەتتە دە قاراتاس قاتالدىقتىڭ، ىمىراعا كەلمەيتىن مەيىرىمسىزدىكتىڭ بەينەسى رەتىندە الىنىپ كەلگەنى بەلگىلى. اقىن: «قاشانعى قارا تاسقا تەر سىڭبەيدى»، – دەپ دۇنيەگە جار سالا وتىرىپ، كوكىرەگى قاراڭعى، جۇرەگى تاسقا اينالىپ كەتكەندەردىڭ كەۋدەسىنە ساڭىلاۋ ءتۇسىرىپ، تاس جۇرەگىن ءجىبىتۋ ءۇشىن تىنباي ەڭبەكتەنىپ كەلە جاتقان داۋىلپاز اقىن. قازاق اتام «ءتىل تاس جارماسا، باس جارادى» دەگەن ءسوزدى بەكەر ايتپاسا كەرەك.

«ال بودەش بولسا: «تاسقا تەر سىڭبەيدى، سىڭبەسە ءولسىن مەيدى»، – دەپ قارا تاستى قارعايدى. سوسون جۇماتاي جەتىسۋدان قىز السا، ءوزى دە سول ولكەدەن ەمەس پە. ەگەر ول وزگە ولكەندەن بولىپ، جەتىسۋدان قىز السا ءسوز باسقا. مىنە، ءبىر شۋماقتا قانشاما قيسىنسىزدىق، قايشىلىقتارعا ۇرىنعان، – ج.ن.س.». مەن مۇندا قارا تاستى قارعاعان بودەشتى بايقاپ وتىرعان جوقپىن. دەمەك، اقىننىڭ پوەزياعا توككەن تەرى كەۋىپ بۋعا اينالىپ ولسە دە، ەرتەڭ شىق بولىپ جەرگە قونىپ كادەگە جارايايتىنىنا سەنەدى. ال جۇماتاي جەتىسۋدا تۋا ما، جوق باسقا ولكە دە تۋا ما بۇل جەردە ونىڭ ماڭىزى شامالى. وعان بولا «قانشاما قيسىنسىزدىق، قايشىلىقتارعا ۇرىنعان» دەۋدىڭ قاجەتى جوق. «ءبىرىنشى جولداعى «قاشانعى» ەمەس، «قاشاننان» بولىپ قولدانىلۋى  كەرەك. قاشانعى قارا تاس، باياعىدان كونەدەن بەرى دەگەن ماعانانى بىلدىرەدى. سوندا كونە تاسقا تەر سىڭبەسە، جاڭا تاسقا تەر سىڭەر مە ەدى دەگەن سۇراق تۋادى ەمەس پە؟ تاستىڭ كونەسى جاڭاسى دەگەن بومايدى. تاستىڭ ءبارى جەرمەن قوسا جارالعان، – ج-ن.س.». بۇل جەردە «قاشانعى»  ورنىنا «قاشاننان» دەگەندى قولداناتىن بولساق، ارينە، ولەڭ جولىنىڭ ماعاناسى ءسىز ايتقانداي مۇلدە باسقا ارناعا بۇرىلىپ كەتەرى ءسوزسىز. اقىن سول ءۇشىن دە «قاشانعا دەيىن» دەپ ايتۋدىڭ ورنىنا  «قاشانعى» دەپ ءسوزدى وتە ورىندى قولدانعان. «قازاقتىڭ بۇرىنعى قارا ولەڭدەرىنىڭ كوبىندە العاشقى ەكى جولى سوڭعى ەكى جولىمەن ماعانانلىق جاعىنان بايلانىسپاي، تەك ۇيقاس ءۇشىن قولدانىلىپ وتىرعان. قازىر ونداي ولەڭ قۇراۋعا بولمايدى، – ج-ن.س.». بۇل كوستيۋم برلوكيمەن قازاقتىڭ تاقياسىن كيۋگە بولمايدى دەگەنمەن بىردەي عوي. مۇقاعالي دا قارا ولەڭگە كۇپى كيگىزىپ، شەكپەن جاۋىپ ۇكىلەپ جىبەرگەن جوق پا؟!

«ءول، ءتىرىل، بىراق قالايدا ءبىر شۋماقتىڭ ءتورت جولى ءبىر ماعاناعا باعىنىپ، بىرىمەن ءبىرى تىعىز بايلانىستا بولۋ كەرەك. بودەش قازىرگى ولەڭگە قويىلار وسى قاتاڭ تالاپتى بەلدەن باسىپ، ەسكى سارىنعا ءتۇسىپ كەتە بەرەدى، ج-ن.س.». مۇندا اۆتور قايداعى قاتاڭ تالاپتى ايتىپ، قازاق پوەزياسىنىڭ اتا تەگى بولعان قارا ولەڭنەن ءبىر جولاتا ات كەكىلىڭدى كەس دەپ وتىرعان جوقسىز با؟ ەگەر ج-ن.سومجۇرەكتىڭ ايتقانىنداي بولسا بۇگىنگى قازاق پەزياسىسى ماڭگۇرت پوەزياعا اينالماي ما؟ سودان بارىپ باسقاعا مازاق بولمايمىز با؟! بار گاپ وسى ەكى شۋماق ولەڭدە تۇرسا الىپ تاستاۋعا دا بولادى. وعان بولا ج.بودەشتىڭ بۇل ولەڭى اقساپ قالمايدى. سول قارا جوراسىنان ءبىر تانباي تايپالىپ كەتە بەرەدى.

«ال ەكىنشى ولەڭى «مۇقاعاليعا مۇڭ شاعۋ» – مۇقاعالي تۋرالى ەمەس، ءوزى تۋرالى شىعارىلعان ولەڭ. 13 شۋماق ولەڭ ءتۇپ-تۇگەل مۇقاعاليعا ارىز ايتىپ، ءوز مۇڭىن شاعىپ، شاعىمدانۋدان تۇرادى. جەكە باسىنىڭ كۇيىن كۇيىتتەپ، ادرەسسىز الدە كىمدەرگە رەنىش بىلدىرەدى، اش اراداي تالاعان الاياقتاردان ەسەمدى كىم الىپ بەرەدى دەيدى. كومپوزيتسيلىق تۇتاستىق جوق، ءبىردى ايتىپ بىرگە كەتەدى، – ج-ن.س.». «مۇقاعاليعا مۇڭ شاعۋ» دەپ تاقىرىپتىڭ ءوزى ايتىپ وتىرعانداي. اقىن مۇقاڭا قالاي مۇڭ شاقسا دا ءوز ەركى وزىندە. اقىن مۇڭىن شاعۋ ارقىلى ماقاتاەۆتى قازاق پوەزياسىدا ءپىر تۇتاتىن، اسقاق رۋحىنان كۇش-قۋات الاتىن اعالارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن ايتىپ وتىر. مىنا دۇنيەدە جاركەننىڭ مۇڭىن تىڭدايتىندار اينالاسىندا قالماي بارا جاتقانىنا ناليدى. سول ارقىلى مۇقاڭنىڭ رۋحىمەن سىرلاسىپ ءبىر جەڭىلدەپ راحات تاپقانداي بولادى. بۇل جەردە اقىن ءسىز ايتىپ وتىرعان «كومپوزيتسيلىق تۇتاستىق»  دەيتىن تار شەڭبەردى تاستالقان ەتكەن. بۇل ناعىز اقىنعا ءتان مىنەز بەن شابىت. ول بىرەۋدىڭ ادرەسىن ناقتىلاپ جازاتىنداي جۋرناليستىك زەرتتەۋ جۇرگىزىپ وتىرعان جوق قوي. ول جەكە باسىنىڭ كۇيىن كۇيىتتەسە دە، قازىرگى قوعامنىڭ بەت بەينەسىن وتكىر دە، كوركەم تىلمەن كەستەلەۋ ارقىلى ءبىراز كەلەڭسىزدىكتەردىڭ بەتىن اشقان. «باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق» دەگەن اتالى ءسوز وسىندايدا ايتىلسا كەرەك.  

«دەي دەي كەلىپ: ارىستانداي اقىرعان سەن بولماساڭ، اقىن بولىپ مەن داعى جارتپاسپىن، – دەپ تۇيىندەيدى. اقىن بولىپ جارتپايتىنىڭ ءوزى ءبىلىپ وتىرسا، وندا مۇشايراعا قاتىسىپ نەسى بار دەمەسكە لاجىمىز جوق. قىسقاسى، بۇل ولەڭدە مۇقاعالي جوق، بودەشتىڭ ءوزى عانا بار، – ج-ن.س.».  مۇندا  اقىن «ارىستانداي اقىرعان» ارقا سۇيەر اعامىز، ءسىز پوەزياعا «ايبىندى الىپ تاسقىن بولىپ» كەلىپ، بىزگە سارا جول اشپاساڭىز ءسىزدىڭ ارتىڭىزدان اقىن بولىپ ەرە الماس ەدىك. اقىن بولىپ تا جارىتپاس ەدىك. قۇدايعا شۇكىر، مەنىڭ بۇگىنگى دەڭگەيگە جەتۋىم ءسىزدىڭ ارىستانداي اقىرعان اسقاق رۋحىڭىز، ارتىڭىزعا قالدىرعان اسىل مۇراڭىز دەپ الەمگە جار سالادى.

«...ولەڭنىڭ تاقىرىبى دا دۇرىس ەمەس، مۇقاعاديعا ەمەس، مۇقاعالي رۋحىنا مۇڭ شاعۋ» دەسە بولار، – ج-ن.س.». ولەڭنىڭ تاقىرىبى قالاي دۇرىس ەمەس، ارينە، مۇقاعالي باقيلىق، ارۋاقتى ادام بولعاندىعى ءۇشىن رۋحىنا مۇڭ شاعىلاتىنى اقيقات. تاقىرىبىن «مۇقاعالي رۋحىنا مۇڭ شاعۋ» دەپ وزگەرتۋدىڭ نە قاجەتى بار؟

«ىنتالاندىرۋ سىيلىعى ءتىزىم بويىنشا ۇلەستىرىلگەن قۋاندىق شولاقوۆتىڭ «ولەڭنىڭ وزەگىندە ولەڭ بار» بىلاي تۇيىندەلەدى: الىنارىن سەزگەن ارمان شىڭى ءبىر، باقىتتى اقىن، قۇشقان كوڭىل گۇلى نۇر. مەن بىلەتىن بولسام ەگەر بىردەمە، ارانىنا سۇم اجالدىڭ سەن جازعان، سيماق ەمەس ءتىرى جىر مەن ءىرى جىر. العاشقى ەكى جولدىڭ ماعاناسىن قارا سوزگە اينالدىرىپ بارىپ ازەر ۇعاسىڭ، – ج-ن.س.». ءبىز بۇل ءسوزدى قارا سوزگە اينالدىرماي-اق ءتۇسىنىپ وتىرسىز. ادەيى تۇسىنبەگەندەي سىڭاي تانىتىپ وتىرعانىڭىز سىنشىعا جاراسپايتىن جات قىلىق.

«ەكىنشى جولداعى «...قۇشقان كوڭىل گۇلى نۇر» ءتۇسىنىپ كورىڭىز. ءۇشىنشى جولى مۇلدەم ارتىق، بوسقا قىستىرىلىپ تۇر. ءوزى ايتقانداي ءبىز دە بىردەمە بىلسەك، – ج-ن.س.». بۇنىڭىزعا جول بولسىن، باقىتتى اقىننىڭ كوڭىل گۇلى نۇردى (ارينە، كۇننىڭ نۇرىن، سەزىم نۇرىن) قۇشىپ، ءوبىپ تۇرعان جوق پا؟ وسى جولدى وقىپ وتىرىپ ق.شولاقوۆ شىنىمەن باقىتتى اقىن ەكەن دەگەن ويدا قالدىم.  ۇشىنشى جول بوسقا قىستىرىلىپ تۇرعان جوق، كەرىسىنشە ولەڭنىڭ اجارىن اشىپ، ويىن ودان ارى ايقىنداي تۇسكەندەي.

«سوڭعى ەكى جولداعى ءتۇيىن ءسوزدى قازاق بولعان جاقسى اقىنداردىڭ بارىنە ەرتەسىندە-اق ايتىپ ءجۇرمىز. «ەندى ەكىنشى ءومىرىڭ باستالدى، سەنى اجال العانمەن جىرلارىڭ ماڭگى جاسايدى»، – دەپ. دۇرىسى، سونىڭ الدىنداعى ءتاپ-ءتاۋىر شۋماقپەن بىتىرە سالۋ كەرەك ەدى، – ج-ن.س.». سوندا بۇل باقيلىق بولعان جاقسى اقىندارعا ايتا-ايتا جاۋىر بولعان ءسوز دەگەنىڭىز كەلەدى عوي. بۇل جەردە اقىن مۇقاعاليعا ارناعىسى كەلگەن ەكەن ارناسىن، ونى نەگە ءبىز ارناما دەپ ايتۋىمىز كەرەك. ءسىز ايتقانداي «الدىنداعى شۋماقپەن بىتىرە سالسا» اقىن بۇل ولەڭىن اتقا جايداق مىنگىزىپ جىبەرگەن بولماي ما؟!

«...باتىق ءماجىتۇلىنىڭ «ەسكى قاراساز»، «ازاتتىقتىڭ اقىنى»، «قازاعىنا قاناتتى جىر قالدىردى» اتتى ءۇش ولەڭنىڭ ۇشەۋى دە مۇقاعاليعا ارنالعان. ال ءۇش ولەڭنىڭ ەكىنشىسى جەتىسۋعا، ءۇشىنشىسى تاۋەلسىزدىككە ارنالسىن دەگەن ءمۇشايرا قايدا؟ – ج-ن.س.». ەڭ وكىنىشتىسى سىنشى ب.ءماجىتۇلىنىڭ ءۇش ولەڭىن تولىق وقىماعاندىعى بەلگىلى بولىپ تۇر. اقىن «ەسكى قاراساز» دەگەن ولەڭىن وقىپ وتىرساڭىز: «سارىالا قاز، ۇيرەكتەر قونار ماڭى، سوندا ويانعان اقىننىڭ بالا ارمانى. ەسكى قاراسازدى سەن بىلەسىڭ بە، قارا ولەڭنىڭ قارا جۇرت، قارا ورمانى. اقىن ءۇشىن بۇل ايماق ەڭ كورىكتى، ارقاشاندا ۇلىنا دەم بەرىپتى. قاراشا ءۇيدىڭ قاسيەت، كيەسى بار. تالبەسىگى وسىندا تەربەلىپتى»، – دەپ مۇعالاي اقىنمەن ونىڭ تۋعان جەرى قاراسازدى قاتار قويىپ جارىستىرا، شەندەستىرە شەبەر كەستەلەيدى. ارى قاراي ولەڭ وسىلاي ورىلە بەرەدى. بىراق ج-ن.سومجۇرەك «ەسكى قاراسازدى» جەتىسۋدىڭ ءبىر پۇشپاعى ەكەنىن بىلمەيتىن سياقتى. ويتكەنى، «اقىن ءۇشىن بۇل ايماق ەڭ كورىكتى» ەكەنى اقيقات. وسى ولەڭدى وقىپ وتىرىپ اقىن جەتىسۋ تۋرالى ولەڭ جازباپتى دەگەنىڭىز اقىلعا سيمايدى.

ال ب.ءماجىتۇلىنىڭ «ازاتتىق اقىنى» دەگەن ولەڭى تاۋەلسىزدىككە ارنالعان. اقىن ب.ءماجىتۇلى ولەڭنىڭ ءبىرىنشى شۋماعىنان تارتىپ سوڭىنا دەيىن تاۋەلسىزدىك تۋرالى جىرلايدى. تەك ءار شۋماعىنىڭ سوڭعى جولىن «مۇقاعالي ولەڭدەرىن وقىدى» دەپ تۇيىندەپ وتىرعان. وعان دا مىسال كەلتىرەيىك پە. مىسالعا، ولەڭنىڭ سوڭعى ەكى شۋماىن الايىق. اقىن: «ازاتتىق دەپ ءان سالعاندار، اسۋلارعا جول سالعاندار، كوك بايراعىن جەلبىرەتىپ، كوكتەمدەرىن قارسى العاندار – مۇقاعالي ولەڭدەرىن وقىدى. ساپارلارعا سايلانعاندار، قۇشاقتارىن جايعان جاندار، اق وردامىز – استانانىڭ، يەسىنە اينالعاندار – مۇقاعالي ولەڭدەرىن وقىدى»، – دەپ، تاۋەلسىزدىكتى جىرلايدى. بۇل ولەڭ شۋماقتارىن تالداپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

وسىنى بىلە تۇرا ج-ن.سومجۇرەك: «دەمەك، كونكۋرس شارتىنا ساي ەمەستىگىنە قاراي مۇلدە ەسەپكە الىنباۋى كەرەك ەمەس پە. ءمۇشايرانى ۇيىمداستىرىپ وتىرعان جازۋشىلار وداعى، ونىڭ تاعايىنداعان ءادىل قازىلار القاسى بۇل شارتتى كورەر كوزگە نەگە بۇزادى؟ سۋدىڭ دا سۇراۋى بار. بۇل – ناعىز زاڭ بۇزارلىق، ءتىپتى باس بۇزارلىق. مۇشايراعا بولىنگەن ميلليونداعان تەڭگە قارجىنى تالان-تاراجىعا سالعاندىق. ولاي بولسا بۇل قارجى پوليتسياسىنىڭ ارالاساتىن شارۋاسى. «ءۇش قوڭىر» گازەتى جاي قالدىرماي ءتيىستى ورىنداردىڭ تەكسەرۋىن سۇرايدى دەپ ويلايمىز»، – دەپ جازىۋشىلار وداعىنا قيسىنسىز جالا جابادى. بىلمەگەن ۋ ىشەدى دەگەن وسى شىعار. ونىمەن قويماي بۇل ىسكە «ءۇش قوڭىر» گازەتىن ارالاستىرىپ بەكەر بوسقا گازەتتى ارانداتۋعا دەيىن بارعان.

«اتاقتى سەرىك اقسۇڭقارۇلى باسقا اقىندارداي تەر توگىپ جاتپاي-اق «رۋح» دەگەن بار بولعانى ءۇش-اق شۋماق جىر جازىپ ىنتالاندىرىۋ سىيلىعىن وپ وڭاي قالپاقپەن ۇرىپ الىپتى» دەپتى ج-ن.سومجۇرەك. ءوزى اتاقتى اقىن بولسا ارينە ىنتالاندىرۋ سىيلىعىن قالپاقپەن ۇرىپ الاتىنى حاق. ول جانە «...ماعجاننان – مۇقاعاليعا اينالىپ، ورداڭا ويناق سالام ءبىر كۇنى. ەندى وسىنداي لەپىرە بەرۋگە بولا ما ەكەن؟» – دەيدى. اتاقتى اقىننىڭ ماعجاننان – مۇقاعاليعا اينالىپ وردامىزدا ويناق سالسا نە بولىپتى. اقىن ەلدىڭ سەرىسى، ەركەسى ەمەس پە؟ ونى كەشىرۋگە بولادى. ايتەۋىر، «ورداڭا ويران سالام» دەپ وتىرعان جوق قوي. ودان قۇداي ساقتاسىن؟!

«ەركىن ءىبىتانوۆ اتىنداعى ارنايى جۇلدەگە يە بولعان جاراس سارسەكتىڭ «پايعامبار اقىن» ولەڭىندە مۇقاعاليدىڭ بەينەسى دە، ونىڭ پايعامبارعا ۇقساتارلىق ەش قاسيەتى دە سۋرەتىلمەيدى» دەگەنىڭىزگە كەلىسۋگە دە، كەلىسپەۋگە دە بولادى. كەلىسپەيتىنىم بۇل جەردە پايعامباردىڭ ورنى مۇلدە بولەك، كەلىسەتىنىم  ج.سارسەكتىڭ مۇقاعاليدى پايعامباردان كەم كورمەيتىنى. ونى اقىن ءوزىڭىز ايتقانداي «قاراپايىم جىر جولدارىمەن» ادەمى كەستەلەپ جەتكىزە بىلگەن. مۇمكىن ولەڭنىڭ اتىن «مۇقاعاليدىڭ قازاسىن ەستىگەندە»  دەسە بولار مە ەدى؟

ەندى ج-ن.سومجۇرەكتىڭ ەكىنشى ماقالاسى (العاشقى ماقالاسىنىڭ جالعاسى) «ءمۇشايرا – مازاق ءھام «تويىمسىزدار توبى» حاقىندا» («ءۇش قوڭىر» №33, 28 قىركۇيەك 2011 جىلى) اتتى ماقالاڭىزعا ايالداپ وتەيىك. بۇل ماقالاڭىزدا دا الدىنعى ماقالادا ايتىلعان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى ن.ورازالين مەن كوميسسيا توراعاسى ت.مولداعاليوۆكە دەگەن ءالاۋلايىڭىزدى قايتالاۋدان ءبىر جازبايسىز. سەبەبى، سىزگە ەرەگەسكەندەي ت.مولداعاليەۆ «شىعىس شىنارى» ءمۇشاراسىندا ءبىر ميللليون تەڭگەنى قانجىعالايدى. بۇل دا سىزگە رۋحاني سوققى بولىپ تيگەن سەكىلدى. سول سەبەپتەن دە بۇل جولى سىن جەبەڭىز الدىمەن ت.مولداعاليەۆقا قاراي اتىلىپتى. «تۇمانباي سوناۋ ستۋدەنتتىك كەزىندە «ستۋدەنت داپتەرى» دەگەن تۇڭعىش جىر جيناعىمەن تانىلعان اقىن. مەن ول كىتابىن ول كەزدە وقي العانىم جوق. دەگەنمەن  وندا جانە ودان كەيىنگى جىر جيناقتارىنداعى ماحاببات تاقىرىبى ءبىر-شاما جاقسى جىرلانعان بولۋ كەرەك، ماحاببات جىرشىسى اتانىپ كەتتى، – ج-ن.س». تۇمانبايدىڭ العاشقى جىر جيناعىن ج-ن.سومجۇرەكتىڭ وقي الماعانىنا تۇمەكەڭ كۇنالى ەمەس. ال ودان كەيىنگى جىر جيناقتارىن دا وقي الماعانى سىنشى ءۇشىن دۇرىس بولماعان. سول سەبەپتەن دە ج-ن.سومجۇرەك: «...ماحاببات تاقىرىبى ءبىر-شاما جاقسى جىرلانعان بولۋ كەرەك» دەپ «سەنىمسىز» پىكىر ايتادى.

«ەل بەكەر ايتپاعان شىعار، مىنا ءبىر ميلليونعا باعالانعان ولەڭىندە سونىڭ ءبارىن ءوزى جوققا شىعارىپ، اۋىلدا وزىنە قاراماعانىن، ودان كەيىن دە وزىنە قىز عاشىق بولماعانىن، ءسويتىپ كەزىندە ونداي باقىت بۇيىرماعانىن ايتا كەلىپ: ...قىزدار ونشا قىزىقپاعان جىگىتتى، ماحاباتتىڭ جىرشىسى دەپ جۇرگەن كىم؟ – دەپ تامامدايدى. وسىنداي دا ءسوز بولا ما ەكەن – ج-ن.س.).  «ەل بەكەر ايتپاعان شىعار...» دەگەنىڭىزدى تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. اقىن «ماحاببات جىرشىسى» دەگەن ەل بەرگەن ماداقتى بۇل جەردە جوققا شىعارايىن دەپ وتىرعان جوق. كەرىسىنشە سونىڭ استارىن اشا تۇسپەكشى. «بىرىنشىدەن، ماحاببات جىرشىسى بولىپ، تاماشا ماحاببات ليركاسىن تۋدىرۋ ءۇشىن اقىنعا قىز قاراپ، عاشىق بولۋى شارت ەمەس. سول قاراماعان قىزعا اقىننىڭ ءوزى عاشىق بولسا، سوندا عانا عاشىقتىق جىرلارى تۋادى – ج-ن.س.» دەگەنىڭىز بەن كەلىسۋگە بولادى. بىراق، اقىن تۇمەكەڭ بۇل ولەڭىندە «ماعان قىزدار عاشىق بولعان سوڭ ماحابات جىرىن ارنادىم» دەپ وتىرعان جوق قوي. اقىننىڭ: «...ءبىزدىڭ اۋىل قىزدارىنىڭ ءبارى دە، قاراعان جوق ماعان عاشىق  كوزبەنەن»، «... ماعان عاشىق قىزدى كورە الماي، جىگىتتىكتىڭ بازارىنا كىرىپتىك». «...باستاپقىدا وتىراتىن قاسىمدا، قارا قىز دا تۇمانبايدى ۇمىتتى» ، – دەگەن ولەڭ جولدارىنان مەكتەپ قۇشاعىندا جۇرگەندە ءوزى ۇناتقان قىزدارعا كوڭىلىن بىلدىرە الماي، ىشتە تۇنشىققان سەزىمنىڭ جەتەگىندە ءجۇرىپ «جىگىتتىكتىڭ بازارىنا» بايقاماي كىرىپ كەتكەن ۇياڭ، ۇيالشاق اقىن بالانىڭ بەينەسىن كورە الامىز. ت.مولداعاليەۆتىڭ «ستۋدەنت داپتەرى» دەگەن جىر جيناعىنداعى ولەڭدەردىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە مۇمكىن مەكتەپتەگى عاشىقتارى سەبەپشى بولعان شىعار، كىم ءبىلسىن؟!

«تۇمانباي وسى ولەڭىندە وزىنە قىز قاراماعانىن اناسىنان كورىپ، مەنى نەگە سۇلۋ قىلىپ تۋمادىڭ دەپ كىنالايدى. بۇل دا بوس ءسوز. نەگە دەسەڭىز تۇمەكەڭ جاسىندا قىز قارايتىنداي كورىكتى جىگىت بولعان. قاراتا الاماسا ءوزىنىڭ قىرسىزدىعىنان بولار. اناسىن بەكەر كىنالاعان. قىسقاسى بۇل ولەڭ ەمەس – ءالاۋلاي، – ج-ن.س.». مىنا سوزىڭىزدەن تۇمانباي ەمەس، ءوزىڭىز «الاۋلايىمعا» سالىپ لاعىپ كەتكەنىڭىزدى بايقاۋ قيىن ەمەس. اقىن تۇمەكەڭ: «...تۋعاننان سوڭ، اسىل انام، تۇماشىن، نەگە سۇلۋ قىلىپ تۋماعان؟..», – دەپ بالا كەزىندە ماحابباتتا جولى بولماعانىن «سىرتقى سۇلۋلىقتان بولۋ كەرەك» دەپ كەلتە ويلاعان بالالىق اقىماقتىعىن ەسكە الىپ، جۇرتقا تاماشا ازىلمەن، ءمولدىر ليريكامەن بۇگىن اشكەرە ەتىپ وتىر. بارىمىزدە بالا بولدىق، مەكتەپتە وقىدىق. ماحابباتتا عانا ەمەس، كەز كەلگەن نارسەدە جولىمىز بولماي قالسا اتا-انامىزدان نەمەسە باسقادا سەبەپتەردەن كورەتىنبىز. بالالىق ماحاببات دەگەنىمىز تەك وتكىنشى سەزىم عانا. بۇل كەز كەلگەن بالانىڭ باسىندا بار وقيعا... بۇل ناعىز بالالىق بال داۋرەننىڭ اقيقاتى. مۇنى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى.

اقىن جانە سول كەزدەگى جولى بولماعان سەزىمىن: «مۇرتىم جاڭا تەبىندەگەن كەزىمنەن، ورتتەي ءورشىپ ءبىر مۇڭ تۇردى كوزىمدە. مەن نە ءۇشىن وكپەلەدىم ومىرگە، ماعان باقىت بەرمەدىڭ دەپ كەزىندە», – دەپ ويىن ودان ارى اشا تۇسەدى. وعان بولا «قىز قاراماعانىن اناسىنان كورىپ، مەنى سۇلۋ قىلمادىڭ دەپ كۇنالايدى» دەگەنىڭىزدىڭ ءوزى بوس ءسوز. ت.مولداعاليەۆتىڭ بۇل ولەڭى تۋرالى اقىن زەينوللا تىلەۋجانۇلى: «مەن تۇماعاڭدى مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە بىلگەم. قازاق حالقى العاشقى كىتابىنان تانىعان. ءتىپتى، ءبىر كەزدەرى وسىنداي ۇلاعاتتى، ۇلكەن اقىن بولسام دەپ، ول كىسىنىڭ قىلدان نازىك ليريكاسىنا ەلىكتەپ ولەڭ جازعام. سوندىقتان تۇماعاڭا سىن ايتۋعا ءوزىمنىڭ ورەم جەتكەن جوق دەپ سانايمىن»، –  دەپ جازىپتى «جۇلدەدەن اركىم-اق بار تالاسى... سوندا دا سولاردىڭ بار تاڭداماسى» («ءۇش قوڭىر» №30, 7 قىركۇيەك 2011 جىلى) دەگەن سىن ماقالاسىندا. بۇل ناعىز ولەڭنىڭ پارقىن، نارقىن بىلەتىن اقىننىڭ جۇرەكجاردى شىن ءسوزى. ءبىزدىڭ ودان الىپ-قوسارىمىز جوق.

الايدا، ج-ن.سومجۇرەك: «بۇل جولى دا قاناعاتسىزدىق، تويىمسىزدىق تانىتىپتى...»، «...ماقتاعاندى كىم جەك كورسىن. ۇلىقبەك جۇرسىنگە ءۇشىنشى ورىننىڭ 400 مىڭ تەڭگەسىن شىتىرلاتىپ ساناپ بەرگەن. نەتكەن مىرزالىق! جوق بۇل مىرزالىق ەمەس – ەركىنسىپ، داندايسىپ، ابدەن بەتىمەن كەتكەندىك! ايتپەسە، اتا ساقالى اۋزىنا شىققان  الپىسقا كەلىپ، اقساقال اتانعان اقىن، مۇشايراعا وسىنداي جاسىق جىرلارىن ۇسىنا ما»، – دەپ جاعادان الىپ، بەت جىرتىسۋعا دەيىن بارعانى ۇيات بولعان. ال «جاقسى دەگەن جاي ءسوز، ونداعى قاپتاعان قاتەلىكتەردى لوگيكالىق جاعىنان قيسىنسىز جولداردى ز.تىلەۋجان بۇلتارتپاي دالەلدەپ بەرگەن»، – دەگەن پىكىرىمەن از دا بولسا كەلىسۋگە بولادى. ويتكەنى، اقىن ز.تىلەۋجانوۆ اتالمىش ماقالاسىندا ج.ەرماننىڭ ولەڭىندەگى اعاتتىقتى ءدال باسىپ كورسەتكەن. اسىرەسە، ءجۇرسىن «قول سوزىپ ماحابباتتىڭ جۇلدەسىنە» مەن «ولەڭ كۇنى نە بولار ۇلىقبەكسىز» دەگەن ەكى جولدان وڭباي سۇرىنگەن. ول تۋرالى ز.تىلەۋجانوۆ: «...ماحابباتتا جۇلدە بولعان، ونى جەڭىپ العان ادامدى كورگەن دە ەستىگەن دە ەمەسپىن». ال «...ۇلىقبەك ولەڭسىز-اق كۇن كورەدى ەكەن دە، ال ولەڭ – قازاق پوەزياسى ۇلىقبەكسىز ولە قالادى ەكەن؟!» – دەيدى. وتە دۇرىس پىكىر. ءجۇرسىننىڭ بۇل اعاتتىعى سىنشى ەسماعانبەت يسمايىلوۆتىڭ: «ولەڭدەردى بۇرقىراتىپ كوپ جازا بەرگەنشە، تاقىرىپتاردى، ءومىر كورىنىستەرىن، اقىندىق دۇنيەدە تولعاعىن جەتكىزىپ، تەرەڭ مەڭگەرىپ جاز دەگەن قاعيدا وسىدان تۋادى. اقىن دا باپتاۋلى جۇيرىك ات، قىران قۇس سياقتى ەمەس پە؟! جۇيرىكتى كۇندە بايگىگە قوسپايدى، قوسسا دا جۇلدە المايدى، بابىنا كەلتىرىپ قوسقاندا عانا ءۇمىتىن اقتايدى»، – دەپ ايتقانىن ەسكە سالادى.

ز.تىلەۋجانوۆتان لايىقتى باعاسىن العان ەكىنشى اقىن ج.سارسەكتىڭ «داۋىس» دەگەن ولەڭىن جان سالا تەرىستەمەك بولاسىز. «...باسىندا قاراسوزبەن باياندالعان اڭداتپا بولماسا، ولەڭنىڭ نە تۋرالى، كىم تۋرالى ەكەنىن بىلە الماس ەدىڭىز. بار بولعانى بەس-اق شۋماق. كۇن شىعاتىن جاعىمدى عايىپ قىلامىن دەدى مە، كۇن سۇيەتىن ءتانىمدى مايىپ قىلام دەدىڭ بە؟ كولدەنەڭدەپ كوك اتتى كوڭىلىمدى قالدىرىپ، ازدىعىمدى بەتىمە ايىپ قىلامىن دەدى مە؟ – دەيدى. نەگە ازدىعىمىزدى؟ ءبىز شەشەندەردەن از با ەكەنبىز؟ بۇل نە ءسوزى؟ – ج-ن.س.». مۇندا اقىن شىعىس قازاقستاندى جانە وندا جاساپ جاتقان قازاقتاردىڭ ازدىعىن پايدالانىپ ەلدىڭ شىرقىن بۇزىپ، باسسىزدىق جاساعان كولدەنەڭ كوك اتتىلارعا وبرازدى تىلمەن ويلى دا، سالماقتى سۇراق تاستايدى. بىراق ج-ن.سومجۇرەك: «ەكىنشى شۋماعىندا دا وسىنداي «دەدى مە، دەدى مە» دەي بەرەدى. ال وسى جولداردان اقىننىڭ ءور داۋىسىن تاۋىپ الىڭدارشى. «داۋىس» دەپ تاقىرىپ قويعانىمەن، سول داۋىس جوق. جاي قارابايىر، موماقان، مايدا جىرلار. «مايىپ قىلام دەدى مە» ەمەس، مايىپ قىلدى عوي. ءتورت ازاماتىمىزدى بىردەي جايراتىپ سالىپ وتىرسا، سارسەك جاي «كوڭىلىمدى قالدىرىپ» دەپ جۇقالايدى»، – دەپ جاراسقا «جان داۋسىڭمەن اتتان ساپ، بار قازاقتى اتقا قوندىرىپ شەشەندەردىڭ باسىنا قارا بۇلت ءۇيىرىپ، كەك الۋعا رۇحتاندىرۋ كەرەك ەدى» دەگىسى كەلىپ تۇر ما؟! بۇل ەسكى جارانىڭ اۋزىن اشىپ، ۇلت ارازدىقتى قوزدىرۋمەن بىردەي عوي. ول ەلدىگىمىزگە سىن. «سوسىن وزىنشە بىلاي لەپىرىپ تاقپاقتاي جونەلەدى: سول قولىممەن قاۋسىرسام – ءبىر دەگەنىم نەمەنە, وڭ قولىممەن قاۋسىرسام – مىڭ دەگەنىڭ نەمەنە؟ ءوز ۇيىمدە سىلتەگەن بىلەك دەگەن نەمەنە، ارىستاننان الساڭ دا جۇرەك دەگەن نەمەنە؟ ماعىناسىز سىلدىر سوزدەر تىزبەگى بۇل، – ج-ن.س.». بىلە بىلسەڭىز بۇل شۋماقتا اسقاق داۋىس تا، قارسى كەلگەن دۇشپانىن وڭمەن دە، سولمەن دە جايراتىپ سالار مىعىم كۇش تە بار. ناعىز قازاق باتىرلارىنا ءتان قايەتتى بايقاۋ قيىن ەمەس. «ودان كەيىنگى ءتۇيىن شۋماقتىڭ ءبىرىنشى جولىنداعى: «وشىككەندى جايمەنەن وتكىزەتىن وڭەشپىز؟ – دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟ وشىككەن شەشەندەردى جايمەنەن وڭەشتەن وتكىزە سالامىز دەگەنى مە؟ وندا وڭەشتەن وتكىزەمىز دەگەننىڭ نە ءجونى بار؟ – ج-ن.س.». ارينە، ءبىزدىڭ حالىق وتە سابىرلى، ەگەر كىمدە-كىم قيتىعىنا، نامىسىنا تيە بەرەتىن بولسا قازى-قارتا جەگەندەي قينالماي-اق، قيناماي-اق قىلقىتىپ جۇتا سالادى دەي كەلىپ، اقىن بۇل ويىن «وبالسىزعا وپىنىپ وعاش بولدى-اۋ دەمەسپىز» تۇيىندەيدى. بىراق ج-ن.سومجۇرەك: «سارسەكتىڭ وبالسىز ياعني وبالى جوق دەپ وتىرعانى كىم؟ وپات بولعاندار ما، ەلدە وپات ەتكەن شەشەندەر مە؟ وبالسىزعا، ياعني وبالى جوققا قالاي وپىنامىز؟ ءتىپتى، سولاي دەپ ايتۋعا بولمايدى عوي. ال ايتقان ەكەنسىز ءتۇسىنىپ كورىڭىز. وپىنىپ دەگەن – وكىنىپ دەگەننىڭ ءسينونيمى. سوسىن سارسەك نە نارسەنى «وعاش بولدى دەمەسپىز» دەپ وتىر. ورىن العان وقيعانى نەگە وعاش دەمەيمىز»، – دەپ قيسىنسىز سۇراق قويىپ، سانساققا جۇگىرتەدى.

مۇنىڭ تۇسىنبەيتىن نەسى بار. سارسەك 19 جىلدىڭ الدىنداعى وقيعانى «وعاش بولدى دەمەسپىز» دەپ وتىرعان جوق، كەرىسىنشە «وشىككەندى جايمەنەن وڭەشپەن وتكىزىپ جىبەرگەنىمىزدى» وعاش سانامايتىن حالىقپىز دەپ وتىر. ال «وسى جولداردى جازعان اقىننىڭ اقىندىعىنا، ءتىپتى، قازاق تىلىندە دۇرىستاپ سويلەم قۇراپ ويىن جەتكىزە الاتىنىنا كۇمان كەلتىرە باستايمىز. ايتپەسە، وسىنشاما شاتىستىرىپ كىسى جازا ما؟» دەگەنىڭىزگە جول بولسىن!

بۇل جەردە مەن اقىن ز.تىلەۋجاننىڭ: «جاراس سارسەك «داۋىس» دەگەن شاعىن ولەڭىندە ەل مۇڭىن، جەر قۇنىن، ەرلىكتى، تەكتىلىكتى ارقاۋ ەتكەن»، – دەگەن پىكىرىمەن تولىق كەلىسەمىن. بىراق ج-ن.سومجۇرەكتىڭ: «ءتۇيىن شۋماقتىڭ قالعان ەكى جولى دا وڭىپ تۇرعان جوق. كوڭىل قارىز بولساق تا، ءومىر قارىز بولساق تا، ءبىز ەشكىمگە تاريحتا جەرمەن قارىز ەمەسپىز... – دەيدى. جارايدى، ەشكىمگە دە جەر قارىز ەمەسپىز. بىراق شەشەندەر كىسىلەرىمىزدى بىزدەن جەر داۋلاپ ولتىرگەن جوق قوي. سارسەكشە، جەر قارىز بولماعانىمەن، كوڭىل قارىز ەكەنبىز جانە ءومىر قارىز ەكەنبىز. ەگەر ءومىر قارىز بولساق، ولاردىڭ ادامدارىمىزدى ءولتىرىپ جۇرگەنى ءبىزدىڭ ءومىر قارىز بولعانىمىزدان با؟..»، – دەگەنىنەن بىردەمە تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. بۇل ولەڭنەن مەنىڭ تۇيگەنىم، اقىن تاريحتا ءبىزدىڭ قازاق ۇلتاراقتاي جەرى مەن حالقىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن «مىڭ رەت ءولىپ، مىڭ رەت ءتىرىلدى». ال سىزدەر قۋعىن-سۇرگىن كورىپ ءبىزدىڭ جەرگە ومىرلەرىڭدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن كەلگەندە ءبىزدىڭ قازاق قۇشاق جايا قارسى الدى، ءوز تۋىسىنداي باۋىرىنا  باستى، قولىندا بارىن ايامادى، كەرەك دەسەڭ سەندەر ءۇشىن ومىرلەرىن قيۋعا دەيىن باردى. سوندا مىنا ىستەپ وتىرعان قىلىقتارىڭ دۇرىس پا دەۋ ارقىلى جالپى قازاق جەرىندە جاساپ جاتقان كەلىمسەكتەرگە پوەزيا تىلىمەن ەسكەرتۋ جاسايدى.

«ءبىرىنشى ورىن – 800 مىڭ تەڭگە سىيلىق العان قازىبەك يسانىڭ «جاپانداعى جالعىز ءۇي» جىرى تۋرالى زەينوللا تىلەۋجانوۆ «تاقىرىپ اشىلماعان» دەپ پىكىر ايتقان ەكەن. العاش وقىعاندا مەن زەينوللاعا قوسىلعانداي بولعام»، – دەپ بۇل ويىنان اينىعان سەبەبىن ج-ن.سومجۇرەك جالعىز ءۇي بولىپ وتىراتىن شوپانداردىڭ ۇيىمەن تۇسىندىرە كەلىپ: «ق.يسانىڭ بۇل جىرى ەرىكتى تاقىرىپقا ارنالعان، كوڭىل-كۇي ليريكاسى. ولەڭدى ءتۇسىنىپ وقيتىن وقىرماندى بەي-جاي قالدىرمايدى. اقىن – كوڭىل كۇيىنىڭ، جۇرەك سەزىمىنىڭ قۇلى. جۇرەگىڭدى كەرنەگەن سەزىمىڭنىڭ، كۇمبىرلەپ تۋعان كوڭىل كۇيىڭنىڭ قۇلى بولماساڭ، اقىن دا بولا المايسىڭ. «جاپانداعى جالعىز ۇيدە» سول كوڭىل كۇي شەرتىلگەن، وقىرماننىڭ دا كوڭىل كۇيىن قوزعايدى. ولەڭ سول ماقساتىنا جەتىپ تۇر»، – دەپ كوڭىل جىقپاس پىكىر ايتادى. بىراق اقىننىڭ نەنى ايتپاقشى بولىپ وتىرعان وزەكتى ويىن اشىپ بەرە الماعان. ويتكەنى، قازىبەك يسانىڭ بۇل ولەڭى جاي كوڭىل كۇي ليركاسى عانا ەمەس، شەكسىز تەرەڭدىككە تارتقان وي ءيىرىمى مەن العىر فيلوسوفيا بار. سول ءۇشىن ونى ءار ادام شاما-شارىقىنشا ءارتۇرلى تۇسىنەدى. اقىننىڭ نەنى ايتپاقشى بولعانىن ءبىلۋ ءۇشىن ولەڭنىڭ تەرەڭىنە سۇڭگي الاتىن مۇحامەدجان قاراتاەۆ، ەسماعانبەت يسمايىلوۆ، زەينوللا سەرىكقاليۇلى سەكىلدى پاراساتتى سىنشىلار قاجەت بىزگە.

ج-ن.سومجۇرەك جانە: «...بىلتىر ۇلىقبەك سەرىك اقسۇڭقارۇلىنا باس جۇلدە بەرىپ، «دجيپ» مىنگىزسە، بيىل سەرىك ونىڭ قارىمتاسىن قايتارىپ وتىر. وبالى نەشىك، ۇلىقبەكتىڭ «امانجول قۇدىعى تۋرالى باللاداسى» ءتاپ-ءتاۋىر. بىراق ءتۇيىنى قاتە تۇجىرىمدالعان. «...ارقالى جىرلارىنان وت شاشىراپ، اقىننىڭ جارقىرايدى كولەڭكەسى»، – دەيدى. ءوزىن جارقىراتپاي كولەڭكەسىن جارقىراتقانى ميعا قونبايدى. بەينەلەپ ايتقاننىڭ دا قيسىنى بولۋ كەرەك قوي. نەشە جەردەن اسەرلەپ، نەشە جەردەن بەينەلەپ ايتساڭ دا كولەڭكەنىڭ  جارقىراعانىن ەلەستەتە المايدىڭ» – دەيدى. دەمەك، «ايىرباس ساۋدا» دەگەن ۆيروس ج-ن.سومجۇرەكتىڭ  وي-ساناسىن ابدەن شاتاستىرعان جىبەرگەن. سونىڭ كەسىرىنەن بە، ج-ن.سومجۇرەك ۇلىقبەككە ءتيسۋدىڭ باسقا جولىن تاپپاي اقىننىڭ «...ارقالى جىرلارىنان وت شاشىراپ، اقىننىڭ جارقىرايدى كولەڭكەسى» دەگەن ولەڭ جولدارىنا «ءوزىن جارقىراتپاي كولەڭكەسىن جارقىراتقانى ميعا قونبايدى»، – دەپ ورىنسىز شۇيلىككەنى دۇرىس بولماعان.

«ءبىرىنشى ورىن – ءبىر ميلليون تەڭگە بەرىلگەن تەمىرحان مەدەتبەكتىڭ «قاسىم اعام-اي» جىرى وسى ورىنعا ولقى بولىپ تۇر. تەمىرحان سوڭعى جىلدارى لەكىتىپ لەپىرە بەرەتىن، ەكپىندى جىردىڭ، اسقاق سويلەۋدىڭ، اسەرەلەۋدىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ ءسوزدى ورىندى-ورىنسىز، ءجوندى-ءجونسىز ساپىرا بەرەتىن ستيل تاۋىپ الدى. سىنالىپ تا ءجۇر، بىراق سىنعا قۇلاق اسپايدى، – ج-ن.س.». تەمىرحان ارقالى اقىن، سوندىقتان ولەڭدەرى دە ارقالى. ونىڭ ولەڭدەرىنەن تاسقىن سۋدىڭ ەكپىنىن بايقاۋعا بولادى. ت.مەدەتبەكوۆتىڭ ولەڭدەرى سونىسىمەن قۇندى. مەدەتبەكوۆتىڭ ولەڭدەرىن سىناپ جۇرگەندەردىڭ سىنى «توبىق جاسىرار تەرەڭى جوق» جالاڭ دۇنيەلەر. سول سەبەپتەن اقىنعا سىن شىبىن شاققانداي دا اسەر ەتپەي ءجۇر. بىراق ج-ن.سومجۇرەك: «مىنا جىرىندا سونداي لەپىرتكەن. «قاسىم اعام-ايدى» قىرىق رەت قايتالايدى. سەنىڭ سوزدەرىڭ كوك مۇزدىڭ ءوزىن وسىنداي ورتەپ جالىن قىلادى. ...سەنىڭ جىرلارىڭ جەردى تىتىرەتىپ جەتى قات كوككە جارىلىسقانداي.. سەنىڭ جىرلارىڭ تاستار مەن تاستار زاريادتار مەن زاريادتار قاقتىعىسىپ سوقتىققانداي. بۇل اسىرا اسىرەلەۋ ەمەس، ءجونسىز اسەرەلەۋ. پوەزيادا اسىرا اسەرەلەۋ – كوركەمدىكتىڭ ءبىر ءتۇرى. بىراق ميعا قونبايتىن ءجونسىز اسەرەلەۋ شەبەرلىك ەمەس، كوپىرتۋگە جاتادى. تەمىرحان كوپىرتۋدىڭ شەبەرى بولىپ بارادى»، – دەيدى. بىرىنشىدەن، ج-ن.سومجۇرەك: «تەمىرحان «قاسىم اعام-اي» قىرىق رەت قايتالايدى» دەپ وتىرىك ايتىپ وتىر. ويتكەنى، بار-جوعى 52 جولدان تۇراتىن ولەڭدە 9 رەت قايتالاعان «قاسىم اعام-ايىن» ول بەس ەسەلەپ جىبەرگەن. ولاي ايتۋدان ۇيالماي ما؟ ەكىنشىدەن، ج-ن.سومجۇرەك «پوەزيادا اسىرا اسەرەلەۋ – كوركەمدىكتىڭ ءبىر ءتۇرى» دەپ مويىنداعان بولادى دا، ارتىنان «بىراق ميعا قونبايتىن ءجونسىز اسەرەلەۋ شەبەرلىك ەمەس، كوپىرتۋگە جاتادى، – دەپ سوزىنە دالەل رەتىندە اققىننىڭ جوعارىداعى ولەڭ جولدارىن مىسالعا كەلتىرەدى. بىراق مەن بۇل ولەڭ جولدارىنان ميعا قونبايتىن ءجونسىز اسىرەلەۋدى كورىپ وتىرعانىم جوق. ءبارى ءوز ارناسىندا، ءوز ورنىندا.

«سىننىڭ ماقساتى، – دەيدى چەرنىشەۆسكي، «ادەبي شىعارمانىڭ جاقسىلىعى مەن كەمشىلىگى تۋرالى وزىق قاۋىمنىڭ وي-پىكىرىن قالىڭ كوپشىلىك اراسىنا جەتكىزىپ تاراتۋ بولىپ تابىلادى. البەتتە، ول ماقسات تۋرا، ناقتى نىسانا ايقىن بولعان جەردە ويداعىداي ىسكە اسادى».

ادەتتە قالامگەرلەر، «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەگەن ءسوزدى ءجيى ايتادى. الايدا، سىنشى تۇزەلمەي، سىن تۇزەلمەيتىنىنە ونشا ءمان بەرمەيدى. ويتكەنى، سىنشى تۇزەلسە، سىن تۇزەلەدى. سىن تۇزەلسە، ءمىن تۇزەلەدى. ءمىن تۇزەلسە، ادەبيەت داميدى، كوركەيەدى. بۇل – اقيقات!

ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz