«بىرەۋدىڭ ءۇش ۇلى بولىپتى: ەكەۋى وتە اقىلدى ەكەن دە، ءۇشىنشىسى... فۋتبولشى ەكەن» دەگەن ءزىلدى ءازىلدىڭ برازيليادا قانشالىقتى تانىمال ەكەنىن كىم ءبىلسىن، الايدا تەڭبىل دوپتىڭ قىر-سىرىن تۇگەل مەڭگەرگەن ويىنشىلاردىڭ وي-ورە جاعىنان اناۋ ايتقانداي ارتىلىپ كوزگە تۇسە بەرمەيتىنىن راس دەرەك دەسەدى. بىراق فۋتبولشىلار اراسىندا دا ينتەللەكتۋالداردىڭ كەزدەسەتىنىنە برازيليا قۇراماسىنىڭ 80-جىلدارداعى كاپيتانى سوكراتەس دالەل بولا الادى.

وقىمىستى ويىنشى

بۇعان «كىنالى» – سوكراتەستىڭ اكەسى رايمۋندو مىرزا. سالىق اگەنتى بولىپ قىزمەت ەتسە دە، تاريحي-عىلىمي، پالساپالىق ادەبيەتكە اۋەس، اسىرەسە كونە گرەك ويشىلدارىنا تابىناتىن، ولاردىڭ قاناتتى سوزدەرىن جاتقا سوعاتىن وتاعاسى اۋەلگى ءۇش ۇلىنا سول ءوزىنىڭ پىرلەرىنىڭ اتىن قويىپتى: سوكراتەس، سوستەنەس جانە سوفوكلەس. ءتورتىنشى ۇلعا كەلگەندە ول ادەتتەن جاڭىلدى ما، الدە «س»-دان باستالاتىن باسقا ويشىلدار ەسكە تۇسپەدى مە، ايتەۋىر اقساقال كەنجە بالاسىنا ءوز ەسىمىن بەرىپتى. ەركەلەتىپ «راي» دەپ اتاعاندىقتان، بىرتە-بىرتە وسى قىسقارتىلعان ەسىممەن تانىلعان ول اعاسىنىڭ جولىن قۋىپ، تانىمال فۋتبولشى بولدى، 1994 جىلى ۇلتتىق قۇراما ساپىندا الەم چەمپيونى اتاندى.

سوكراتەس برازيلەيرو سامپايو دە سوۋزا ۆيەيرا دە وليۆەيرا – ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ تولىق اتى-ءجونىن ءبىر دەممەن ايتىپ شىعۋ دا وڭاي ەمەس (كونە گرەك اتتاسىنان ەرەكشەلەنۋ ءۇشىن «برازيلەيرو» دەگەندى ءوزى قوسقان). ءتورت ۇلدىڭ ىشىندە اكەسىنە تارتىپ، كىتاپقۇمار بولعان ول مەكتەپ قابىرعاسىندا ءجۇرىپ-اق پلاتون، كانت، فرەيد، ماكياۆەللي، رۋسسو سىندى عۇلامالاردىڭ ەڭبەكتەرىمەن تۇگەل تانىسىپ شىعىپتى.

ارينە، جۇمىر جەردەگى العاشقى قادامى الا دوپتى تەبۋگە تىرىسۋدان باستالاتىن باسقا دا برازيليالىق بالاقايلار سەكىلدى سوكراتەس تە فۋتبولعا تيتتەي كەزىنەن قۇمارتقان. «بىردە جاسىل الاڭدا جاتتىعۋ جاساپ جاتقان ويىنشىلاردى كورىپ، ەسىم كەتتى. دەرەۋ ءبارىن باسقارىپ تۇرعان باپكەرگە بارىپ، مەنىڭ دە ويناعىم كەلەتىنىن ايتتىم. ءساتى تۇسكەندە، ولاردىڭ ءبىر جارتىلاي قورعاۋشىسى اۋىرىپ، كەلە الماي قالىپتى. مەنى لەزدە سونىڭ ورنىنا قوستى. ولار شامامەن 20 جاستاعى جىگىتتەر ەدى، ال مەن... 11-دە بولاتىنمىن! جاسىمدى سۇراماعان سەبەبى، مەن سول كەزدىڭ وزىندە بويشاڭ ەدىم» دەپ ەسكە الادى بولاشاق جارىق جۇلدىز.

بۇل – «رانو دە وۋرو» اتتى شاعىن فۋتبول كلۋبى ەدى. بالاقايدىڭ الا دوپتى ايالاعانداي ادەپپەن قيمىلدايتىن اسەم تەحنيكاسىنا قىزىققان باپكەر ەكى كۇننەن سوڭ ونىڭ جاسىنا دا قاراماستان كومانداعا قابىلدايدى. ال سوكراتەس 16-عا تولعاندا «بوتافوگونىڭ» (گاررينچا ويناعان ايگىلى ريونىڭ «بوتافوگوسى» ەمەس، ريبەيراو-پراتو قالاشىعىنىڭ ورتاقول عانا كومانداسى) جاستار قۇرامىنا جاتتىقتىرۋشى بولىپ تاعايىندالعان ونىڭ العاشقى باپكەرى جاڭا قىزمەت ورنىنا مۇنى دا الا كەتەدى. بويى 188 سم بولعانىمەن (25-كە كەلگەنشە تاعى 5 سم وسەدى), سالماعى 70 كەلىگە دە جەتپەيتىن سىرىقتاي بوزبالا دەنە كۇشى دايىندىعىمەن اينالىساتىن مامانداردىڭ كومەگىمەن كوپ ۇزاماي ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي ناعىز اتلەتكە اينالادى.

اتالمىش كلۋبپەن العاشقى كاسىبي كەلىسىم جاساسقاندا، سوكراتەس ولارعا «ۋنيۆەرسيتەتتىڭ مەديتسينا فاكۋلتەتىندەگى وقۋىما كەدەرگى كەلتىرمەيسىزدەر» دەگەن شارت قويعان ەكەن. ءسويتىپ، 17 جاسىندا باستاعان وقۋىن 6 جىلدا ءبىتىرىپ، 1977 بالالار دارىگەرى ماماندىعىن الىپ شىعادى. اۋەلدە «ديپلومىم قولىما تيگەن سوڭ سپورتتى قويىپ، اۋىرعان بالالاردىڭ دەنساۋلىعىنا اراشا تۇسەمىن» دەپ جوسپارلاعان جاس جىگىتتىڭ دەگەنى بولماي، جارقىراپ جانىپ كەلە جاتقان فۋتبول جۇلدىزىنا اتاقتى كوماندالار ءسوز سالا باستايدى. اقىرى ول «كورينتيانس» كلۋبىنىڭ شاقىرۋىن قۇپ الادى.

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

دەگەنىنەن قايتپاس دەموكرات

كلۋب قوجايىنى ۆيسەنتە ماتەۋس كوپ ۇزاماي «ساۋ باسىنا ساقينا» تىلەپ العانىن ۇعادى. ويتكەنى «دارىگەر بالا» سونىمەن قاتار «بۇلىكشى» دە بولىپ شىقتى! ءبىلىمدار، تاباندى، جىگەرلى جىگىت سوزگە شەشەندىگىنىڭ، ادامداردى ءوز كوزقاراسىنا يلاندىرا ءبىلۋىنىڭ ارقاسىندا از ۋاقىت ىشىندە ارىپتەستەرى اراسىندا وراسان زور بەدەلگە يە بولىپ، كلۋب تىرشىلىگىنە ءبىراز وزگەرىس ەنگىزدى. ماسەلەن، كوماندا مۇشەلەرى بىلىمىنە، ۇلتىنا، الەۋمەتتىك جاعدايىنا، الاتىن جالاقىسىنا، ءتىپتى ساياسي كوزقاراسىنا قاراماستان تەڭ قۇقىلى بولدى. ءبىر نارسەگە كەلىسپەگەن ويىنشى ءوز ويىن ورتاعا شىعىپ، اشىق ايتا الاتىن. ونىڭ پىكىرى تالقىعا سالىناتىن. ءوز ەركىمەن كەتەم دەۋشىلەرگە قىسىم جاسالمايتىن. فۋتبولشىلاردىڭ جالاقىسى ەلدەگى ينفلياتسياعا بايلانىستى رەتتەلىپ وتىردى جانە بۇدان بىلاي ولار باپكەردى وزدەرى سايلايتىن بولدى! مۇنى سول كەزدەگى ءباسپاسوز «كورينتيانس» دەموكراتياسى» دەپ اتادى.

برازيليانى ديكتاتۋرا دەندەپ تۇرعان سول جىلداردىڭ وزىندە سوكراتەس ساياسي كوزقاراسىن اشىق بىلدىرەتىن. ول ادەيى شاشى مەن ساقالىن ءوسىرىپ، بۇكىل لاتىنامەريكالىق جاستاردىڭ ءپىرى سانالاتىن چە گەۆاراعا ۇقساۋعا تىرىستى. «حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن قارۋ ۇستاۋ قاجەت بولسا، مەن وعان دا دايىنمىن» دەدى ول ءبىر سۇحباتىندا. ەلدىڭ ساياسي ومىرىنە بەلسەنە ارالاسقان ول 1984 جىلدىڭ 16 ساۋىرىندە 2 ميلليون (!) ادام قاتىسقان ميتينگىدە ءسوز سويلەپ، سايلاۋدىڭ ەرىكتى جۇرگىزىلۋىن تالاپ ەتتى. «ەگەر بيلىك وسىعان كەلىسسە، وندا مەن ەلدەن كەتپەيمىن» دەدى ول، ويتكەنى سونىڭ الدىندا عانا سوكراتەستى يتاليالىق «ينتەر» ءوزىنىڭ العى شەبىندەگى رۋممەنيگگە مەن التوبەلليگە پاس شىعارىپ بەرۋشى ديسپەتچەر رەتىندە كورگىسى كەلەتىنىن جەتكىزگەن-ءدى. الايدا سەنات بۇل تالاپتى قابىل العان جوق، سوسىن فۋتبولشى يتالياعا اتتاندى. بىراق «ينتەرگە» ەمەس، «فيورەنتيناعا». ويتكەنى بۇل كلۋب فۋتبولشىعا وتە قولايلى جاعداي تۋعىزدى: جىلىنا 825 مىڭ دوللار جالاقى، 4 بالاسىن تەگىن وقىتۋ جانە ت.ب. جەڭىلدىكتەر...

فلورەنتسيادا ەكى جىل ويناۋعا ءتيىستى دەموكرات ءبىر-اق جىل شىدادى. بىرىنشىدەن، ساياساتقا بەي-جاي قارامايتىن سوكراتەس ەلىنە بىرنەشە رەت بارىپ قايتام دەپ، كوماندا جەتەكشىلەرىمەن رەنجىستى. ەكىنشىدەن، يتاليان ءتىلىن ۇيرەنگەن جوق، ال اۋدارماشى وقىمىستى ويىنشىنىڭ ءسوزىنىڭ جارتىسىن تۇسىنە المادى. ۇشىنشىدەن، تانىمال تۇلعا بولعاندىقتان، ونىڭ ءار قادامى جەرگىلىكتى پاپاراتستسي تاراپىنان قاداعالانىپ، نە ىستەسە دە، ەرتەسىنە-اق بۇكىل ەلگە ءمالىم بولىپ وتىردى. «ايەلىممەن، بالا-شاعاممەن كوشەگە شىعۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولدى» دەپ ەسكە الادى فۋتبولشىنىڭ ءوزى. تورتىنشىدەن، كوماندانىڭ ناتيجەلەرى دە ەل كۇتكەندەي بولمادى. جانە، ەڭ سوڭىندا، ادىلدىكسۇيگىش سوكراتەستى «الدىن الا كەلىسىلگەن ويىن» دەگەن پالە جيرەندىردى.

«ءبىز فۋتبول ماۋسىمىنىڭ سوڭىندا ناتيجەسىنىڭ ءبىز ءۇشىن ەش ماڭىزى جوق ماتچ وينادىق، – دەيدى ول. – الاڭعا شىعار الدىندا مەن ارىپتەستەرىمنىڭ «بۇگىن تەڭ ويناۋعا ءتيىسپىز» دەپ سىبىرلاسىپ جاتقانىن ەستىپ قالدىم. ىزام كەلدى دە، «مەن تەك جەڭىس ءۇشىن وينايمىن» دەدىم. سەنسەڭىز، 45 مينۋت بويى اياعىم دوپقا ەكى-اق رەت ءتيدى، وندا دا كەزدەيسوق! كوماندالاستارىم ماعان ءبىر رەت تە پاس بەرمەدى! ۇزىلىستە مەن ەكىنشى تايمعا قاتىسپايتىنىمدى ايتتىم دا، زاتتارىمدى الىپ، كەتىپ قالدىم. مۇنداي ماسقاراعا كۋا بولعانىمشا، كوزىمدى جوعالتايىن دەدىم. اقىرى ماتچ 0:0 ەسەبىمەن تەڭ اياقتالىپتى!».

وتانىنا ورالعان سوڭ، سوكراتەس «فلامەنگودا»، «سانتوستا» وينادى.

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

پەشەنەگە جازىلعان پەنالتي

ۇلتتىق كوماندانىڭ سارى-جاسىل جەيدەسىن العاش 1979 جىلى پاراگۆايعا قارسى ويىندا كيگەن سوكراتەس 7 جىل بويى برازيليانىڭ نەگىزگى ءۇمىتى بولدى. يسپانيادا وتكەن 1982 جىلعى الەمدىك دوپ دوداسىندا بۇلار التىننان القا تاعۋعا ابدەن لايىق ەدى، الايدا جارتىلاي فينالعا بەرىلەر جولداما ءۇشىن تالاستا يتاليادان جەڭىلىپ قالدى. سوندا دا زيكو، فالكاو، جۋنيور، ەدينو سەكىلدى سەنىمدى سەرىكتەرىمەن بىرگە بۇكىل الەم جۇرتشىلىعىنىڭ جۇرەگىن جاۋلاعان كەرەمەت ويىن كورسەتتى. ال ونىڭ كسرو قۇراماسىنىڭ قاقپاشىسى رينات داساەۆتى قالاي قاپى قالدىرعانى، مۇنداي عاجاپ گولداردىڭ سيرەك كەزدەسەتىنى جاسامىستاۋ جانكۇيەرلەردىڭ جادىندا شىعار دەپ ويلايمىز.

1986 جىلى سوكراتەس جوعارىدا اتالعان جامپوزدارمەن بىرگە سودان ءتورت جىل بۇرىنعى قاتەلىكتەرىن تۇزەۋ ءۇشىن مەكسيكاعا اتتاندى. ءبىرىنشى ماتچتا برازيليا فۋتبولشىلارى يسپانيانى ۇتتى: تارتىستى ماتچتىڭ تاعدىرىن جاقىن جەردەن باسپەن سوققان سوكراتەستىڭ گولى شەشتى. باس باپكەر تەلە سانتانانىڭ بىرتە-بىرتە بابىنا ەنگەن شاكىرتتەرى سوسىن ءالجيردى جانە سولتۇستىك يرلانديانى جەڭىپ، توپ جەڭىمپازى اتاندى. 1/8 فينالداعى برازيليا – پولشا كەزدەسۋىنىڭ ەسەبىن پەنالتيدى تەك وزىنە عانا ءتان ەرەكشە ستيلدە ء(بىر ورنىندا قوزعالماي تۇرىپ!) ورىنداعان سوكراتەس اشتى. ەكىنشى تايمدا جوزيمار، ەدينو جانە كارەكا ەسەپتى ەسەلەي ءتۇستى.

شيرەك فينالداعى برازيليا – فرانتسيا (1:1) ماتچى اسا قىزىقتى ءوتتى. 120 مينۋتقا سوزىلعان فۋتبول سپەكتاكلىندە ونەر تۋىندىسىنا ءتان ەلەمەنتتەردىڭ ءبارى بولدى. مامانداردىڭ مۇنى «فينال الدىنداعى فينال» دەپ باعالاۋى استە تەگىن ەمەس-ءتى. كورگەن جاننىڭ ەسىنەن ماڭگى وشپەس مازمۇندى ماتچتا برازيليالىقتار ءسال عانا باسىمدىق بايقاتقان ەدى. 75-مينۋتتا سول باسىمدىقتى ناتيجەگە ۇلاستىرۋعا ولار تاماشا مۇمكىندىك الدى. فرانتسۋز قورعاۋشىلارى ءوز ايىپ الاڭىندا برانكونى شالىپ جىقتى دا، تورەشى پەنالتي بەلگىلەدى. بىراق زيكونىڭ 11 مەترلىك نۇكتەدەن باعىتتاعان سوققىسىن جوەل باتس سىرتقا قاعىپ جىبەردى. ويىن سوڭىنداعى پەنالتيدى زيكو تاماشا ورىندادى، بىراق شابۋىلشى ءوز قاتەلىگىن تۇزەگەنىمەن، جۋليو سەزار مەن سوكراتەستىڭ سوققىلارى قاقپاعا دارىماي، ولار 3:4 ەسەبىمەن جەڭىلىپ قالدى. سوكراتەس پەنالتيدى تاعى دا ءبىر ورنىندا تۇرىپ ورىنداعان ەدى. ونىڭ ءستيلىن الدىن الا زەرتتەپ العان باتستى بۇل ءتاسىل ساستىرا قويعان جوق...

ءسويتىپ، برازيليانىڭ 1970 جىلعى پەلە باستاعان داڭقتى كومانداسىنا جەتەقابىل دەپ باعالانعان سوكراتەس پەن زيكونىڭ بۋىنى سول كۇيى الەم چەمپيونى بولا المادى.

* * *

سوكراتەس 2011 جىلدىڭ 4 قىركۇيەگىندە اسقازان دەرتىنەن قايتىس بولدى. امان بولعاندا، بيىل 70 جاسقا تولار ەدى. ول ۇنەمى برازيليالىقتاردىڭ فۋتبولعا قىزىعۋشىلىعى بىرتە-بىرتە تومەندەپ بارا جاتقانىنا ناليتىن. «ءبىزدىڭ كەزىمىزدە ۇلتتىق قۇراما انشەيىن جولداستىق كەزدەسۋ وتكىزىپ جاتسا دا، بۇكىل ەلدەگى تىرشىلىك سىلتىدەي تىناتىن. كەيىنگى كەزدە ءتىپتى الەم چەمپيوناتىنىڭ ىرىكتەۋ ويىنىنا دا ونشالىقتى نازار اۋدارىلمايدى. بالالارعا فۋتبول ساباعىن ۇيرەتەتىن باپكەرلەردىڭ جالاقىسى دا ماردىمسىز. جاسوسپىرىمدەر كوماندالارىنىڭ ويىنى ءتىپتى دەمالىس كۇندەرى ەمەس، ولار مەكتەپتە وتىرۋعا ءتيىس جۇمىس كۇندەرى وتكىزىلىپ ءجۇر. بۇل نە ماسقارا؟ سوندا فۋتبولشى ءبىلىم الماۋى كەرەك پە؟ ەرتەڭ ولار قانداي ادام بولىپ قالىپتاسادى؟» دەپ كۇيىپ-پىسەتىن-ءدى.

سوكراتەس بۋتسىسىن شەگەگە ىلگەن 1988 جىلدان كوز جۇمعانشا، ياعني 23 جىل بويى ريبەيراو-پراتوداعى ەمحاناسىندا باياعى باستى ارمانىمەن – بالالاردى ەمدەۋ ىسىمەن الاڭسىز اينالىستى. جۇمىس كابينەتىندە كونە گرەك ويشىلى سوكراتتىڭ ءمۇسىنى تۇرعان دەسەدى...

ساكەن سىبانباي

سوكراتەس

1954 جىلدىڭ 19 اقپانىندا پارا شتاتىنداعى بەلەم قالاشىعىندا (برازيليا) دۇنيەگە كەلگەن;

برازيليا ۇلتتىق قۇراماسى ساپىندا 60 ويىن وتكىزىپ، 22 گول سوققان;

ەكى الەم چەمپيوناتىنا بارىپ (1982 جانە 1986), فينالدىق تۋرنيرلەردە جالپى سانى 10 ويىن وتكىزىپ، 4 گول سوققان;

وڭتۇستىك امەريكانىڭ 1983 جىلعى ۇزدىك فۋتبولشىسى;

«بوتافوگو»، ريبەيراو-پراتو (1970-1977), «كورينتيانس» (1978-1983), «سان-پاۋلۋ» (1983-1984), «فيورەنتينا»، يتاليا (1984-1985), «فلامەنگو» (1985-1987), «سانتوس» (1988) كلۋبتارىندا ونەر كورسەتكەن.

Abai.kz