كەي دەرەككوزدەردىڭ مالىمەتتەرىنە ارقا سۇيەر بولساق، استانا جاقتان وعاشتاۋ ءبىر لوببيستىك ارەكەتتەردى بايقاۋعا بولادى. رەسەيدىڭ قالتالى ءھام ىقپالدى ادامدارى قازاقستانداعى قۇمار ويىن يندۋسترياسىن ءوز باقىلاۋىندا ۇستاۋدى كوزدەپ، «ءباس تىگۋ ورتالىعى» (تسەنتر ۋچيوتا ستاۆوك) ارقىلى ودان پايىز الىپ وتىرۋدى كوزدەيتىن سياقتى.

بۇل يدەيانىڭ ءتۇپ-تامىرىنا زاڭنامالىق تۇرعىدا بالتا شابىلعان دەسەك تە، قىبىر-جىبىر ءالى باسىلار ەمەس...

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ويىن بيزنەسى تۋرالى» زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەر ماتىنىنە ەسىم-سويى بەلگىسىز الدەبىرەۋ «ءباس تىگۋ ورتالىعى» (تسەنتر ۋچيوتا ستاۆوك) تۋرالى ۇسىنىستى ەنگىزبەك بولعانى ەستەرىڭىزدە شىعار؟.. وسىلايشا لوببيستەر جەكە كومپانياعا ءبۇتىن ءبىر سالانى باقىلاۋعا بەرىپ، ءاربىر ءباس تىگۋدى ءوز سەرۆەرلەرى ارقىلى وتكىزىپ، ودان پايدا الىپ وتىرۋدى كوزدەگەن.

ال دەپۋتاتتار بۇل ماسەلەنى ەگجەي-تەگجەيلى تەكسەرىپ، ساراپ قىلىپ، جەمقورلىق فاكتورلارىن ەلەكتەن وتكىزىپ، قازاقستانعا ەشقانداي «بتو» (تسۋس) كەرەك ەمەس دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن. قۇزىرلى ورگاندارعا ونسىز دا باقىلاۋ قۇقىعى بەرىلگەن. مۇنداي باقىلاۋ قۇقىعى سالىق ورگاندارىندا دا بار. بۇلارعا قوسا تاعى ءبىر باقىلاۋشىنى قوساقتاۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ ونىڭ ۇستىنە مۇنداي «پروكلادكا-فيرمالار» - بۇل ەسكى قازاقستاننىڭ ەنشىسىندەگى جۇيە. ال پرەزيدەنت توقاەۆ مۇنداي «اكە-كوكەشىلدىككە» جاڭا قازاقستاندا ورىن جوق ەكەنىن شەگەلەپ ايتقان.

سوندىقتان، ەشقانداي «بتو» (تسۋچ) دەگەنگە ورىن جوق! دەپۋتاتتار سولاي دەپ شەشتى. جانە مۇنىسى قيسىنعا كەلەدى دە! بۇل ەگجەي-تەگجەيلى ويلاستىرىلعان جانە ەڭ ماڭىزدىسى - تاۋەلسىز شەشىم!

ءبىز «تاۋەلسىز شەشىم» دەگەندى نەگە ايتتىق؟ سەبەبى، كەي دەرەككوزدەردىڭ مالىمەتىنشە، الگى قۇيىسقانعا قىستىرىلعان «بتو» (تسۋچ) دەگەندى قازاقستاننىڭ تەرەڭ قالتالى «اعاسىماقتارى» ەمەس، داۋدەي بولسا رەسەيدىڭ وليگارحتىق قۇرىلىمدارى ءوز مۇددەسىنە شەشكىسى كەلگەن (لوببيلەگەن).

رەسەيدەگى قۇمار ويىن يندۋسترياسىن «بتو» (تسۋچ) ارقىلى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاپ وتىرعاندار قازاقستانعا دا اۋىز سالماقشى. قازاقستانعا «بتو» (تسۋچ) دەگەن اتپەن ەنبەك بولىپ، ەكىلەنىپ وتىرعاندار رەسەيدە - «ەتسۋپيس» دەپ اتالادى.

ءسويتىپ، اقىرىندا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ويىن بيزنەسى تۋرالى» زاڭ ماتىنىنەن «بتو» (تسۋچ) تۋرالى بارلىق ءسوزدى الىپ تاستاپ، جوق ەتتى. اقىرعى شەشىم وسى. زاڭ جوباسى ەكىنشى وقىلىمعا «بتو» (تسۋچ) دەيتىن «پروكلادكا-فيرما» تۋرالى سوزدەرسىز جىبەرىلدى.

دەسە دە، ءىس مۇنىمەن اياقتالماي تۇر. دەپۋتاتتار ارقىلى دەگەنىن وتكىزە الماعان ماسكەۋلىكتەر ەندى ۇكىمەتتى جاعالاپ ءجۇر!

جەكە ينسايدەرلىك اقپاراتقا جۇگىنسەك، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ويىن بيزنەسى تۋرالى» زاڭ ماتىنىنە «بتو» (تسۋس) تۋرالى ەنگىزۋدى سۇرانىپ، جاندايشاپ بولىپ جۇرگەن رەسەيگە ەسىم-سويى بەلگىلى پولتيتەحنولوگ ءھام قوعام قايراتكەرى قازاقستانداعى قۇزىرلى ورگان اۋديەنتسياسىندا، ۇكىمەت ۇيىندە ەسىك قاعىپ، تورۋىلداپ ءجۇر.

رەسەي وليگارحتارىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن جاندايشاپ بولىپ، قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ ەسىگىن تورۋىلداپ جۇرگەن رەسەي پوليتتەحنولوگى قاتارداعى كەلدىم-كەتتىم ادام ەمەس. رەسەيلىك ۆتب بانكىنە تيەسىلى «سوۆرەمەننىە پلاتيوجنىە رەشەنيا» (سپر) اق-نا قاتىسى بار ادام. ال «سپر» دەگەنىڭىز – قازاقستانعا ەنگىزگەلى وتىرعان «بتو» (تسۋس) دەگەننىڭ رەسەيدەگى انالوگى.

ءدال وسى «سپر» دەگەنىڭىز 2021 جىلى رەسەيدەگى «موبيلنايا كارتا» جشس كەۇ-دى ساتىپ الىپ، 2021 جىلدىڭ قىركۇيەگىنەن باستاپ پرەزيدەنت ءپۋتيننىڭ بۇيرىعىمەن، رەسەيدەگى بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن بۋكمەكەرلىك دۇكەندەردەن «ستاۆكالار» اۋدارىمىن تىركەيتىن بىرىڭعاي ورتالىققا اينالىپ شىعا كەلگەن.

ال 2021 جىلدىڭ اياعىندا (كومپانيا ەسەبىنشە) «سپر» دەگەننىڭ اكتسيونەرلەرى - «بف پريامىە ينۆەستيتسي» جشس (49%), انو «تسەنتر پروگرەسسا بوكسا» (41%) جانە استانا ۇكىمەتىن تورۋىلداپ جۇرگەن كىسى بولىپ شىعا كەلگەن.

رەسەي قازاقستانداعى قۇمار ويىن يندۋسترياسىنا اۋىز سالعىسى كەلىپ، كەلىسسوزگە وتە-موتە مۇقتاج بولىپ وتىر. سول ءۇشىن دە، ءوز دەلەگاتسياسىن قازاقستاننىڭ جوعارعى لاۋازىمدى كابينەتتەرىنە كەزەك-كەزەك جولداۋدا.

مىسالى، مامىر ايىنىڭ باسىندا قارابالين دەگەن سوي-اتى بار الدەبىرەۋ ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنداعى كابينەتتەرتەرگە كىرىپ، «بتو» (تسۋس) تۋرالى جاڭا جوبانى تانىستىرىپ شىققان-مىس. قارابالين ءالى كۇنگە دەيىن قۇزىرلى ورگاندارداردىڭ، سالىق ورگاندارىنىڭ ەسىگىن قاعىپ، جوبا تانىستىرىلىمىن جاساپ جۇرۋىدە عاجاپ ەمەس.

ەسكەرتۋ! بۇل ارەكەتتەردىڭ بارلىعى – ءماجىلىس «بتو» (تسۋس) تۋرالى بارلىق سوزدەردى زاڭ ماتىنىنەن تۇبەگەيلى الىپ تاستاعان سوڭ دا جالعاسىپ جاتىر.

ايتا كەتەيىك، ءماجىلىس دەپۋتاتتارى زاڭ جوباسىنان الىپ تاستاعان، كەرەكسىز دەپ تاپقان «بتو» (تسۋس) تۋرالى العاشقى جوبا رەسەيدەگى «ەتسۋپيس» جۇيەسىنىڭ سوزبە-ءسوز كوشىرمەسى ىسپەتتى، سول جۇيەنىڭ نەگىزىندە جازىلىپ شىققان.

سول 2021 جىلى «سپر» اكتسيونەرلەرىنىڭ رەسەيدە دەگەنى بولىپ، پۋتين پارمەن بەرىپ، زاڭ قابىلدانىپ كەتكەن. ال رەسەي دەپۋتاتتارىنان ەشكىم كەلىسىم-رۇقسات سۇراماعان. اتالعان جۇيە قازىرگە دەيىن سوندا جۇمىس جاساپ جاتىر.

ال رەسەي وليگارحتارى رەسەيدەگى وتكىزە العان ايلاسىن قازاقستاندا وتكىزە الماي، الەك بولۋدا. قازاقستان رەسەيدىڭ «پروكلادكا-فيرماسىن» ءوز نارىعىنا ەنگىزۋگە قارسى. العاشقى جولى بۇل ارەكەتتەرى ءساتسىز اياقتالدى. دەسە دە، ماسكەۋلىك دوكەيلەر دەگەندەرىنەن قايتپاي وتىر. ەكىنشى كەزەك ارەكەتتەنۋدە. جوعارىداعى ايتىلعان اقپاراتتارعا كوز سالساق، بۇل جولعى لوببيلىك كۇشتەردىڭ ارتىندا دا سول رەسەيدىڭ وليگارحتارى مەن اكىمشىلىك رەسۋرستارى تۇرعانى بايقالادى. جانە ەڭ ماڭىزدىسى – جاي عانا اكىمشىلىك رەسۋرستارى ەمەس، قازاقستاننىڭ ۇستىنەن جۇرگىزگىسى كەلەتىن بيلىكتەرى تۇر!

ءيا، ءدال سولاي! قازاقستان بيلىگىنە بيلىك جۇرگىزگىسى كەلەتىن پيعىلدارى. بالكىم، ءبىزدىڭ قازاقستاندا رەسەي وليگارحتارىنىڭ بۇل پيعىلدارىن بايقامايتىن دا شىعار. بىراق، ماسكەۋ «قازاقستاندى ءوز قالتاسىندا» دەپ ويلايتىنى ايدان انىق! كەزەك-كەزەك ادام جىبەرىپ، ۇكىمەتتىڭ ەسىگىن قاعۋى – سول پيعىلدارىنىڭ ايقىن كورىنىسى!

رەسەي لوببيستەرى دەپۋتاتتار ارقىلى ىقپال ەتىپ كوردى. بولمادى. ەندى ۇكىمەت جاقتاعى وزگە ەسىكتەر ارقىلى كىرۋدى بايقاپ كورۋگە ارەكەتتەنۋدە. ولار استانا وزدەرىن ءتۇبى ەستيدى، ءبىزدىڭ مۇددەمىزگە جىعىلادى دەپ سەنەدى. سەبەبى – قازاقستان تاۋەلسىزدىگى ولار ءۇشىن كونستيتۋتسيالىق قانا. ساياسي دەكلارتسيا، ءيا، بىراق ساياسي فاكت ەمەس.

ەگەر رەسەي وليگارحتارى ءوز دەگەندەرىن ءتۇبى وتكىزىپ، سول جاعالاۋداعى ۇلكەن شەندىلەر مەن دەپۋتاتتاردى دەگەنىنە كوندىرەتىن بولسا، مۇندا ۇلكەن ماسەلە تۋىندايدى. ول – قازاقستاننىڭ ءاربىر ويىنشىسىنان رەسەيدەگى «سپر» سەكىلدى الدەبىر فيرمالارعا، رەسەيدەگى وليگارحتارعا پايدا-پايىز ءتۇسىپ وتىراتىنى دا ەمەس.

ەگەر «بتو» (تسۋس) دەگەنگە سونداي قۇزىرەت بەرىلەتىن بولسا – تەك ويىنقۇمار قازاقستان ازاماتتارىنىڭ عانا ەمەس، سونداي-اق، وسى سالاعا تارتىلعان مەمورگانداردىڭ، سونىڭ ىشىندە سالىق ورگاندارىنىڭ، سايكەسىنشە بۇكىل قازاقستان حالقىنىڭ تسيفرلىك مالىمەتتەرى رەسەيدىڭ قولىندا بولادى دەگەن ءسوز! بىزگە بۇل كەرەك پە؟ استە جوق!

رەسەيدەن ات تەرلەتىپ كەلگەن «قۇرمەتتى قوناقتاردىڭ» بۇل كەلىستەرىنە، ولاردىڭ قازاقستانداعى مۇددەلەستەرىنىڭ استىرتىن جۇزدەسۋلەرىنە توقتاۋ سالاتىن كەز كەلگەن جوق پا؟

ءيا، ءبىز «وداقتاس» شىعارمىز. ستراتەگيالىق ارىپتەس تە بولارمىز. كورشىمىز جانە باسقامىز. بىراق، ءبىز رەسەيدىڭ كەنجە ءىنىسى ەمەسپىز!

Abai.kz