نۇرلان ءالىمجان: "ەلباسىن ەشكىممەن سالىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق"
تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي ايگىلى جەلتوقسان وقيعاسى جايلى ەستەلىك شىعار دەپ، جىل سايىن ەكرانعا ەلەڭدەيتىن كورەرمەنگە «كوشباسشىنىڭ جولى» اتتى تۋىندى تارتۋ ەتىلدى. «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى» اتتى كوركەم فيلمدە بوزبالا نۇرسۇلتاندى سومداپ، پرەزيدەنتتەن العىس العانى ۇنادى ما، كينوگەرلەردىڭ باستى كەيىپكەردى ىرىكتەۋدە تاڭداۋى تاعى دا نۇرلان الىمجانعا ءتۇستى. نۇرلاننىڭ بۇعان دەيىن تالاي كوركەم تۋىندىلارعا ءتۇسىپ، حالقىن ادەمى انىمەن سۋسىنداتىپ جۇرگەنىن ەسكەرسەك، ونىڭ دا وزىندىك قالىپتاسقان جولى بار ونەر يەسى ەكەنى انىق. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، اكتەردەن بۇگىنگى ونەردىڭ ءورىسى جايلى سۇراپ كوردىك. سازگەرلىگى تاعى بار سەگىز قىرلى جىگىتتىڭ قوعام مەن كينو جايلى تىلگە تيەك ەتكەنى تومەندەگىدەي بولدى.
- نۇرلان مىرزا، بۇرىنعى نۇرلان مەن قازىرگى نۇرلاننىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار سياقتى؟
- كوپشىلىكتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بەت الپەتىم بۇرىنعى قالپىندا كورىنەدى. ال ىشكى جان دۇنيەمدە ايتارلىقتاي وزگەرىس بار...
- مۇنى سۇراپ وتىرعانىم، ءسىز ەلباسى تۋرالى بىرنەشە فيلمگە ءتۇسىپ ۇلگەردىڭىز. كوپتەگەن ارىپتەستەرىڭىزدىڭ بۇعان قولى جەتە بەرمەدى. پرەزيدەنتتىڭ ءرولىن سومداۋ بەدەلىمدى ارتتىردى دەي الاسىز با؟
تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي ايگىلى جەلتوقسان وقيعاسى جايلى ەستەلىك شىعار دەپ، جىل سايىن ەكرانعا ەلەڭدەيتىن كورەرمەنگە «كوشباسشىنىڭ جولى» اتتى تۋىندى تارتۋ ەتىلدى. «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى» اتتى كوركەم فيلمدە بوزبالا نۇرسۇلتاندى سومداپ، پرەزيدەنتتەن العىس العانى ۇنادى ما، كينوگەرلەردىڭ باستى كەيىپكەردى ىرىكتەۋدە تاڭداۋى تاعى دا نۇرلان الىمجانعا ءتۇستى. نۇرلاننىڭ بۇعان دەيىن تالاي كوركەم تۋىندىلارعا ءتۇسىپ، حالقىن ادەمى انىمەن سۋسىنداتىپ جۇرگەنىن ەسكەرسەك، ونىڭ دا وزىندىك قالىپتاسقان جولى بار ونەر يەسى ەكەنى انىق. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، اكتەردەن بۇگىنگى ونەردىڭ ءورىسى جايلى سۇراپ كوردىك. سازگەرلىگى تاعى بار سەگىز قىرلى جىگىتتىڭ قوعام مەن كينو جايلى تىلگە تيەك ەتكەنى تومەندەگىدەي بولدى.
- نۇرلان مىرزا، بۇرىنعى نۇرلان مەن قازىرگى نۇرلاننىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار سياقتى؟
- كوپشىلىكتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بەت الپەتىم بۇرىنعى قالپىندا كورىنەدى. ال ىشكى جان دۇنيەمدە ايتارلىقتاي وزگەرىس بار...
- مۇنى سۇراپ وتىرعانىم، ءسىز ەلباسى تۋرالى بىرنەشە فيلمگە ءتۇسىپ ۇلگەردىڭىز. كوپتەگەن ارىپتەستەرىڭىزدىڭ بۇعان قولى جەتە بەرمەدى. پرەزيدەنتتىڭ ءرولىن سومداۋ بەدەلىمدى ارتتىردى دەي الاسىز با؟
- ارينە، ەلباسىنىڭ ءرولىن سومداۋ بەدەلىمدى ايتارلىقتاي ارتتىردى. ماقتانعانىم ەمەس، شىنىمەن دە ەكىنىڭ بىرىنە پرەزيدەنتتىڭ وبرازىنا ەنۋ بۇيىرا بەرمەيدى. فيلمگە كەيىپكەر تاڭداۋ بارىسىندا سىناقتان بىرنەشە ادام ءوتتى. سونىڭ ىشىندە تاڭداۋ ماعان تۇسكەندە قۋانىشىمدا شەك بولمادى. ءبىر ايتا كەتەتىنى – اراعا تانىس-تامىر جۇگىرىپ، جوعارىدان قوڭىراۋ سوعىلعان جوق. ىرىكتەۋ ءادىل ءوتتى.
- جالپى كينوگەرلەردىڭ تاڭداۋى نەگە سىزگە تۇسە بەردى؟ الدە كەشەگى نۇرسۇلتان مەن بۇگىنگى نۇرلاننىڭ اراسىندا الدەبىر ۇستاستىق بار ما؟
- ارينە، ۇقساستىق بولعان سوڭ تاڭداۋ ماعان ءتۇستى دەپ ويلايمىن.
- ماسەلەن؟
- ەڭ ءبىرىنشى سىرتقى پىشىنىمىزدە كوپ ۇقساستىق بار. مۇنى ءوزىم ەلباسىنىڭ جاس شاعىنداعى كەلبەتىنە قاراپ سالىستىرعاندا اڭعاردىم. بايقاعانىم، كوزىمىزدىڭ قارالىعى، ماڭدايىمىزدىڭ اشىقتىعى، جاق سۇيەكتەرىمىزدىڭ فورماسى ءبىر-بىرىمىزگە كەلەتىن ءتارىزدى. ءفيلمنىڭ ماقساتى – نەگىزگى كەيىپكەر مەن كەيپكەردىڭ كەيپىنە ەنەتىن اكتەردىڭ اراسىنداعى ۇقساستىقتى تابۋ ەمەس، تۇلعانىڭ ءومىر جولىن كورسەتۋ عوي. سونىمەن قاتار ازاماتتىق تۇرعىسىندا ەلباسىنىڭ جاس كەزىندەگى ىشكى جان-دۇنيەسىن جەتكىزۋ بولدى.
- مۇنى سۇراپ وتىرعانىم، ءسىز دە بوزبالا نۇرسۇلتان سياقتى بالا كۇنىڭىزدە ۇشقىش بولۋدى ارمانداعان ەكەنسىز. بىراق، نۇرلان نەگە ونەرگە كەتىپ قالدى؟
- مەنىڭ دە بالا كۇنىمدە ۇشقىش بولۋدى ارمانداعانىم راس. توقتار اۋباكىروۆ اعامىز سياقتى كوسماناۆت بولسام دەيتىنمىن. دەگەنمەن، ەر جەتە كەلە ول ارمانعا قول جەتكىزۋدىڭ وڭاي ەمەس ەكەنىن ۇعىندىم. سەبەبى ۇشقىش بولۋ ءۇشىن مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ ماتەماتيكا مەن فيزيكا، حيميا پاندەرىن جاقسى مەڭگەرۋ كەرەك ەكەن. ال مەن كوبىنە اۋىز ادەبيەتىنە جاقىن بولدىم. اسكەري قىزمەتتە ىستەيتىن ء بىر اعام دا ۇشقىشتاردىڭ ءومىرىنىڭ سىرتتا وتەتىنىن ايتىپ، رايىمنان قايتارۋعا تىرىستى. ءبىزدىڭ وتباسى دا ونەردەن الشاق ەمەس، اكەم - اقىن ءارى دراماتۋرگ. داستارحانىمىزدان نەبىر اقىن-جازۋشىلار كەلىپ ءدام تاتىپ جاتاتىن. ء سويتىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ تەاترىنان اكەمنىڭ «قۇدالىق» اتتى قويىلىمىن كوردىم. سودان باستاپ ونەرگە كوزسىز عاشىق بولدىم. سپەكتاكلدە ويناعان اكتەرلەردىڭ شەبەرلىگىن كورگەن سوڭ، مەن دە وسىنداي ءارتىس بولام دەپ وزىمە ىشتەي سەرت بەردىم.
- جالپى ەلباسى جايلى دەرەكتى فيلمدەردەن باستاپ، تولىق مەتراجدى تۋىندىلاردى ءتۇسىرۋ سانگە اينالدى. وسىنىڭ بارلىعى بۇگىن بار دا، ەرتەڭ ۇمىت بولاتىن ۋاقىت سۇرانىسىنداعى «جىلتىر» دۇنيەلەر ەسەبىندە قالىپ قويماي ما؟
- ءار زامماننىڭ وزىندىك گەرويى بار دەسەك، ء بىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ۋاقىتتىڭ گەرويى - پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ دەر ەدىم. ويتكەنى ول كىسىنىڭ حالقىنا ەتكەن ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز. سوندىقتان كەيىنگى ۇرپاق ول كىسى جايلى كينولاردى قىزىقتاپ، تاماشالايتىن بولادى. ەگەر ابىلاي حاننىڭ زامانىندا كينەماتوگرافيا سالاسى دامىپ، حاننىڭ ءومىر جولىنا ارنالعان كارتينا تۇسىرىلگەن بولسا، مەن ونى تامسانىپ كورگەن بولار ەدىم. ويتكەنى مىڭ رەت ەستىپ وقىعاننان گورى كوزبەن كورگەن اقيقات اناعۇرلىم تارتىمدى. پرەزيدەنت تۋرالى تۋىندىلاردىڭ قۇندىلىعى دا ۋاقىت وتكەن سايىن ارتپاسا، كەمىمەيدى. جارىققا شىققالى وتىرعان «كوشباسشىنىڭ جولى» كارتيناسى -ۇلكەن ەپوپەيا. مۇنىڭ جالعاسى ءالى تۇسىرىلەدى. بۇل كينودا ەلباسىنىڭ بالالىق شاعىنان باستاپ، وقۋشى، جۇمىسشى دەيسىز بە، ءومىر جولىنىڭ بارلىق كەزەڭى بەينەلەنەدى.
- الايدا كوزى ءتىرى ادامدى وسىلايشا ماداقتاۋ ورىندى دەي الاسىز با؟
- پرەزيدەنت تۋرالى كينو ءتۇسىرىپ جاتقان ەل جالعىز ءبىز ەمەس قوي. اقش تا پرەزيدەنتتەرىنىڭ قۇرمەتىنە ارناپ تالاي فيلمدەر تۇسىرگەن. ءتىپتى، قازىر كەز كەلگەن جەتكىنشەكتەن وسكەندە كىم بولاتىنىن سۇراساڭىز، بىردەن «پرەزيدەنت» دەيدى. مەن ەلباسى تۋرالى تۋىندىلار بۇگىنگى جەتكىنشەكتەرگە جىگەر بەرەدى، ارماندارىنا قانات بايلايدى دەپ ويلايمىن.
- ەگەر كەلەر ۇرپاقتى تاربيەلەيتىن تۇلعا ىزدەسەك قازاق تاريحىندا نەبىر قاس باتىرلار، ءباھادۇر حاندار بولعان جوق پا؟
- كەشەگى وتكەن باتىرلاردان باستاپ، بۇگىنگى سپورت شەبەرلەرىنىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان تۋىندىلار ءتۇسىرىلىپ-اق جاتىر. بىراق ولاردىڭ جارناماسى از. جالپى ەلباسىن ەشكىممەن سالىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ سانايمىن. ويتكەنى ول كىسىنىڭ دە قازاق تاريحىنان الاتىن وزىندىك ورنى بار. قۇرمەتتى كوزى تىرىسىندە كورسەتكەنىمىز ءجون بولار.
- بىلۋىمشە، قازاقتىڭ قايتپاس باتىرى، تاۋەلسىزدىگىن اڭساپ كەتكەن سوڭعى حانى كەنەسارى بەينەسىن كينودا سومداۋ كوپتەن بەرگى ارمانىڭىز. ەگەر كەنەسارىنى سومداۋ باعىڭىزعا بۇيىرسا، ءسىز ءۇشىن كىمنىڭ ءرولىن الىپ شىعۋ مارتەبە بولار ەدى؟ كەشەگى كەنەسارى حاننىڭ با، الدە بۇگىنگى پرەزيدەنتتىڭ بە؟
- كەنەسارىنىڭ رولىندە ويناۋدى ارماندايتىنىمدى ايتىپ، اتالعان ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى ساتىبالدى نارىمبەتوۆ اعامنىڭ الدىنان ءوتتىم. الايدا، اكتەرلەردى تاڭداپ قويعانىن، ماعان لايىقتى ءرول جوق ەكەنىن ايتتى. ەگەر كەنەسارىنى سومداۋداعى ارمانىم ورىندالعاندا ول ءرولدى ۇلكەن ىجداحاتتىلىقپەن الىپ شىققان بولار ەدىم. كەنەسارى حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسىپ، سونىڭ جولىندا جانىن قۇربان ەتكەن باتىر تۇلعا. ال، بۇگىنگى پرەزيدەنت سول حان كەنەلەردىڭ جالعاسى ىسپەتتى. قۇدايعا شۇكىر، قازىر قاي جاقتان جاۋ ءتيىپ كەتەدى دەپ قالتىراپ وتىرعان جوقپىز. بۇل ەلباسىمىزدىڭ تىنىشتىقتى تۋ ەتىپ وتىرعاندىعىنىڭ ارقاسىندا بولسا كەرەك. ەل تىزگىنىن ۇستاعان جانداردى ء بولىپ- جارمايمىن. ارقايسىسىنىڭ حالىق جۇرەگىنەن ويىپ الار وزىندىك ورنى بار. كىمنىڭ ءرولىن سومداسام دا بار ىنتامدى سالۋعا تىرىسامىن. ول مەنىڭ اكتەرلىك مىندەتىم.
- مىسالى، قىتايلىق دجەكي چاندى كۋنفۋسىز ەلەستەتە المايمىز. اتاقتى بريۋس لي دە وسى ءبىر ۇلتتىق سپورت ءتۇرىن ماداقتاپ ءوتتى. ال بىزدە قازاق كۇرەسىن قويىپ، جاستارعا سپورتتى ماداقتايتىن ءبىر دە ءبىر تۋىندى جوق ەكەن. بولاشاقتا ءوزىڭىز ءتىلىن مەڭگەرگەن تاەكۆوندو كينودان كورىنىس تابۋى مۇمكىن بە؟؟
- ارينە، مۇمكىن. تاەكۆوندونىڭ قاتالدىعىمەن قاتار اسەمدىگى دە باسىم. كەز كەلگەن ادامدى ەلىكتىرىپ، باۋراپ الادى. دەيتۇرعانمەن ونى ناسيحاتتايتىن كينوعا تۇسۋگە ءالى تاجىريبەم جەتپەيدى. دەمەك، ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە دەگەنىم ءجون بولار. بولاشاقتا ارنايى كينوستۋديا اشىپ، رەجيسسەرلىقپەن اينالىسسام دەيمىن. بۇل جوسپارىم سول كەزدە جۇزەگە اسۋى مۇمكىن. ويىمدا سپورتتان دا باسقا ەكرانعا الىپ شىقسام دەگەن تاقىرىپتار جەتەرلىك. ءبىزدىڭ بايتاق جەردىڭ تابيعاتى شەكسىز سۇلۋ عوي! وكىنىشتىسى سول – ءبىز سونى وزگەلەرگە كورسەتە الماي كەلەمىز. وسىنداي باعا جەتپەس بايلىعىمىزدى ەكران ارقىلى پاش ەتسەم دەگەن ءۇمىت بار.
- تەلەارنالاردان تۇرىك پەن كارىس سەريالارى سىرىلىپ، ء تول تۋىندىلاردى ءتۇسىرۋ قولعا الىنادى دەپ جاتىر. بۇل قۋانتارلىق جاعداي. ايتسە دە مۇنىڭ سوڭى ساپاسىز تۋىندىلاردىڭ كوبەيۋىنە جول اشادى دەپ كۇماندانبايسىز با؟
- ەگەر وسى باستاما قولعا الىنسا، مەن ءۇشىن قازاق كينوسىنىڭ داۋىرلەۋ كەزەڭى باستالعان بولار ەدى. ويتكەنى – ءبىز بويىمىزعا باسقا جۇرتتىڭ مادەنيەتى مەن ءداستۇرىن ءسىڭىرىپ جاتىرمىز. دەگەنمەن ساپاسىز تۋىندىلاردان كورەرمەندى جەرىتىپ الامىز با دەپ، الاڭدايتىنىم دا جاسىرىن راس. سەبەبى – بۇگىنگى ءتۇسىرىلىپ جاتقان وتاندىق تەلەسەريالدارعا كوڭىلىم تولمايدى. كوبىسىنەن ءتىپتى قازاقتىڭ ءيىسى شىقپايدى، ەلىكتەۋشىلىك باسىم. «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەگەن عوي، بالكىم، ۋاقىت وتە وڭالىپ كەتەر. ماسەلەن، كۇنى كەشە «كەلىن» كارتيناسى ارقىلى كوپتىڭ سىنىنا قالعان ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ كەيىنگى «شالى» قانداي ءساتتى شىقتى. رەجيسسەر حالىقتىڭ مەنتاليتەتىمەن ساناسۋ كەرەكتىگىن ۇعىندى. ءبىز نەلىكتەن تۇرىك پەن كارىستىڭ سەريالدارىن كورگەندە ۇيىپ قالامىز. ويتكەنى ولاردىڭ تۋىندىسىندا ء وز ۇلتىنىڭ قۇندىلىعى ساقتالعان. ۇياتتى قىلىق، انايى كورىنىستەر جوق. قاراپ وتىرساڭ بەرەتىن تاربيەلىك ءمانى كوپ. سول سياقتى بىزدە دە ۇلتىق بولمىسىمىزدى كورسەتىپ، سالت- ءداستۇرىمىزدىڭ ايناسى بولاتىن جوبالاردى قولعا السا، قۇبا قۇپ دەر ەدىم.
- ءسىزدىڭ ساجدەگە جىعىلىپ، بەس ۋاقىت ناماز وقيىتىندىعىڭىزدان حاباردارمىز. وسى ورايدا قوعامدا قالىپتاسقان ءبىر پىكىر جايلى سۇراعىم كەلىپ وتىرعانى. بىرەۋلەر «بالاڭدى نامازعا جىق» دەسە، ەندىبىرەۋلەر «وداندا تۇششىمدى تاربيە بەرىپ، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ ءتىلىن ۇيرەت» دەپ جاتادى. بۇعان نە دەيسىز؟
- ەكى پىكىردى دە قولدايمىن. ويتكەنى ناماز عانا وقىپ، تىرشىلىك ەتپەي قول قۋسىرىپ وتىرعان دۇرىس بولماس. اللا تاعالانىڭ ءوزى امال جاساپ، ەڭبەك ەتەتىن ادامداردى سۇيمەي مە؟ عىلىم مەن تەحنيكانىڭ ءتىلىن مەڭگەردىم، بولدىم تولدىم دەۋگە تاعى كەلمەيدى. سەبەبى – ومىردەگى باقىتتىڭ كىلتى عىلىم مەن تەحنولوگيادا عانا ەمەس. بۇل ومىردە ءجۇرىپ و دۇنيەنىڭ دە بار ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
- ارىپتەستەرىڭىز الماتىنى قيا الماي جۇرگەندە ءسىز نەلىكتەن استانالىق اتانۋعا اسىقتىڭىز؟
- جاڭا قالاعا ەرتەرەك ەنىپ، ەتەنە ءسىڭىسىپ كەتسەم دەدىم. قازىر اتا- اناممەن بىرگە تۇرامىن. اتىم استانادا دەگەنى بولماسا، زاتىم الماتىدا. ويتكەنى الاتاۋدىڭ بوكتەرى ونەر مەن مادەنيەتتىڭ ورداسى بولىپ قالىپتاسىپ قويعان عوي. سوندىقتان الماتى مەن استانانىڭ اراسىندا جۇرەمىن. اراسىندا اسابالىقپەن اينالىساتىن بولعاندىقتان، شاقىرتىلعان تويلارعا دا كەلىپ تۇرامىن.
- سىزدەي سال سەرى جىگىتتىڭ جارى وتاعاسىن «قىزىل كوز» قىزداردان قىزعىشتاي قوريتىن بولار. ونىڭ ۇستىنە ءسىز كوبىنە تۇزدە جۇرەتىن ادامسىز. وتباسىندا كيكىلجىڭ تۋىنداپ قالاتىن ساتتەر ءجيى بولا ما؟
- وتباسىندا ىدىس-اياق سىلدىرلاماي تۇرمايدى دەيدى. ال، مەنىڭ شاڭىراعىمدا ءبارى كەرەمەت، كەم-كەتىكسىز كۇن كەشەمىز دەسەم وتىرىك بولار. كوبىنە جارىم تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا تىرىسادى. ويتكەنى ول دا ونەردەن الشاق جان ەمەس. ءاردايىم باعىت بەرىپ، كەرەك كەزىندە دەم بەرىپ وتىرادى. بالالارىمدى باعىپ، ءۇي شارۋاسىنا باس- كوز بول دەمەگەنىمدە ول كىسىدەن دە مىقتى اكتريسا شىعار ەدى. وتباسىمنىڭ بەرەكەسىن كەلتىرىپ وتىرعان اياۋلى جارىم بۇگىن دە ءۇش بالامنىڭ اناسى.
- ەكراننىڭ ادامى بولعاندىقتان سالونعا بارىپ دەگەندەي بەت اجارىڭىزدىڭ كۇتىمىنە ءجىتى ءمان بەرىپ تۇراتىن بولارسىز؟
- سالونعا بارمايمىن. بىراق، كەلبەتىمە كوڭىل اۋداراتىنىم جاسىرىن ەمەس. ول ءۇشىن دۇرىس تاماقتانىپ، ۋاقىتىلى ۇيىقتاۋعا تىرىسامىن. ۇنەمى باراتىن ارنايى شاشتارازىم عانا بار. ايتپەسە ەشقانداي مانيكيۋر جاساتپايمىن، تىرناعىمدى ءوزىم الامىن. بويانىپ، سىلانىپ-سيپانۋدان اۋلاقپىن. مەن ءۇشىن باستى سۇلۋلىق – تابيعاتتىڭ بەرگەن بولمىسىندا.
اڭگىمەلەسكەن دينار كاميلوۆا،
Abai.kz
