ءبىز كەلمەسكە كەتتى دەپ جۇرگەن، اتىڭ وشكىر كەڭەس يمپەرياسى كەزىندەگىدەي مەملەكەت باسشىسى تاپ ءبىر شۇلەن تارقاتقانداي جىل سايىن، ءتىپتى، ءبىر جىلدا بىرنەشە رەت  «ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەن» ەل ازاماتتارىنا مەملەكەتتىك وردەندەر مەن مەدالدار، باسقا دا قۇرمەتتى اتاقتار مەن سىيلىقتار ۇلەستىرەتىنىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. 70 جىلدان استام وتارىندا ۇستاعان كەڭەستىك ورىس وتارشىلىعى كەزىندە دە ءدال وسىلاي بولعان.

تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 22 جىل تولعاندا «ەرەن ەڭبەك سىڭىرگەندەردى» سول بۇرىنعىداي تاعى دا جاپپاي ماراپاتتاۋلار باستالدى. وسى شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە قانشا ادام وسىنداي قۇرمەتكە يە بولعانىن ساناپ كورگەنمىن جوق. ونى ايتاسىز، بيىلعى وردەن، مەدال، سىيلىقتار العانداردىڭ سانىن دا بىلمەيمىن. جارايدى، سىيلىقسىز، ماراپاتسىز بولماي-اق قويسىن، وعان كەلىستىك. شىن مانىندە سول مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى جوعارى قۇرمەتكە يە بولعانداردىڭ  قايسىسى وعان لايىقتى، قايسىسى لايىقتى ەمەس، ونى دا سارالاپ، ەلەپ-ەكشەپ جاتقان جان بالاسى جوق سياقتى.

سوندا دا ءسوزىم جالاڭ بولماس ءۇشىن بيىلعى مەملەكەتتىك جوعارى ناگرادا العانداردىڭ بىرنەشەۋىنە عانا توقتالايىن.

1. ولجاس سۇلەيمەنوۆ

ءبىز كەلمەسكە كەتتى دەپ جۇرگەن، اتىڭ وشكىر كەڭەس يمپەرياسى كەزىندەگىدەي مەملەكەت باسشىسى تاپ ءبىر شۇلەن تارقاتقانداي جىل سايىن، ءتىپتى، ءبىر جىلدا بىرنەشە رەت  «ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەن» ەل ازاماتتارىنا مەملەكەتتىك وردەندەر مەن مەدالدار، باسقا دا قۇرمەتتى اتاقتار مەن سىيلىقتار ۇلەستىرەتىنىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. 70 جىلدان استام وتارىندا ۇستاعان كەڭەستىك ورىس وتارشىلىعى كەزىندە دە ءدال وسىلاي بولعان.

تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 22 جىل تولعاندا «ەرەن ەڭبەك سىڭىرگەندەردى» سول بۇرىنعىداي تاعى دا جاپپاي ماراپاتتاۋلار باستالدى. وسى شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە قانشا ادام وسىنداي قۇرمەتكە يە بولعانىن ساناپ كورگەنمىن جوق. ونى ايتاسىز، بيىلعى وردەن، مەدال، سىيلىقتار العانداردىڭ سانىن دا بىلمەيمىن. جارايدى، سىيلىقسىز، ماراپاتسىز بولماي-اق قويسىن، وعان كەلىستىك. شىن مانىندە سول مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى جوعارى قۇرمەتكە يە بولعانداردىڭ  قايسىسى وعان لايىقتى، قايسىسى لايىقتى ەمەس، ونى دا سارالاپ، ەلەپ-ەكشەپ جاتقان جان بالاسى جوق سياقتى.

سوندا دا ءسوزىم جالاڭ بولماس ءۇشىن بيىلعى مەملەكەتتىك جوعارى ناگرادا العانداردىڭ بىرنەشەۋىنە عانا توقتالايىن.

1. ولجاس سۇلەيمەنوۆ

...ماسەلەن، جوعارى مەملەكەتتىك ماراپاتقا يە بولعان، ورىستىڭ نە قازاقتىڭ اقىنى ەكەنى بەلگىسىز، ولجاس سۇلەيمەنوۆتى الايىق. بۇل ادامدى «ورىستىڭ اقىنى» دەيتىنىمىز - ولجەكەڭ وسى تاۋەلسىزدىگىمىزدى العالى شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت بويى تەك  ورەكەڭدەردىڭ عانا سويىلىن سوعىپ كەلە جاتىر، قازاق تىلىنە جانى دا، ءتانى دە ولەردەي قارسى، قازاق ءتىلىن مەنسىنبەيدى، ەڭبەكتەرىن ۇلى حالىقتىڭ تىلىندە جازادى. بىراق، سول ۇلى حالىق - ولجاستى ءوز اقىندارى سانىنا قوسپايدى، مەنسىنبەيدى. سوندا دا ولجەكەڭ «مەن ساعان ادال قۇل بولايىنشى» دەگەندەي ولاردىڭ شالعايىنا ورالۋىن قويار ەمەس. جۇرت اراسىندا وسى اقىنىمىزدىڭ انا جىلى سەمەي پوليگوندى جابۋدى ماقسات ەتكەن " نەۆادا-سەمەي" دەگەن قوزعالىس قۇرىپ، قاسىنداعى كەلىمسەكتەرىمەن «ولشەۋسىز بايلىققا بەلشەسىنەن باتقانى...» تۋرالى اڭگىمە كوپ. وسى جولداردىڭ اۆتورى سول سەمەي پوليگونىن جابۋعا «ازات» قوزعالىسى اتىنان ءبىر توپ سەرىكتەرىمەن قاتىسقان ءبىر ايدىڭ ىشىندە، ءتىپتى، پوليگوننىڭ رەسمي جابىلۋى كۇنىندە دە ولجاس سۇلەيمەنوۆتى ول ارادان ۇشىراتا الماعان. بۇرىنعى سەمەي وبلىسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى، مارقۇم كەشىرىم بوزتاەۆ قانا سول اجال اپانىن جابۋعا بەلسەنە كىرىسكەنىن ءوز كوزىمەن كورگەن. مىنە، وسى ولجەكەڭ مەملەكەت باسشىسىنىڭ قولىنان جوعارى ناگرادا الدى. سوندا ولجاس سۇلەيمەنوۆ ونداي جوعارى مەملەكەتتىك سىيلىققا لايىقتى ما، لايىقتى ەمەس پە، ار جاعىن وزدەرىڭىز شەشىڭىزدەر.

2. ۆلاديمير شكولنيك

«قازاتومونەركاسىبىنىڭ» «قۇدايى» ۆلاديمير شكولنيك  وسى جولى «وتان» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. بۇكىل ەگىستىككە لايىقتى ەڭ شۇرايلى دەگەن قازاق جەرىنىڭ تورتتەن ءبىرىنىڭ قوجايىنى وسى شكولنيك دەيدى بىلەتىندەر. ەندى ول ادام قازاق جەرىنىڭ اسا قۇندى قازبا بايلىعىنا  قوجالىق ەتەدى. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، رەسەي ازاماتى - ۇلى ەكەۋى پايدانىڭ وسى جاعىمەن اينالىساتىن كورىنەدى. قانشا ۋرانىمىزدىڭ رەسەي شەكاراسىنان اسىپ كەتىپ جاتقانىن جان بالاسى بىلمەيدى. وسى قازاق جەرىنىڭ ۋرانىنىڭ قوجايىنى قازاقستان با، جوق رەسەي مە، ونى دا ەشكىم تاپ باسىپ ايتا المايدى. مىنە، وسىنداي جان تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ جوعارى ناگراداسىنا لايىقتى ازامات پا، جوق پا ول جاعىن تاعى دا وزدەرىڭىز باعامداي بەرىڭىزدەر.

3. كەنجەعالي ساعاديەۆ

كەڭەس زامانىندا ۇزاق جىل قازاق اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى بولعان، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا سول ينستيتۋتتىڭ ەڭ مايلى جەرلەرىن ءوزى يەمدەنىپ كەتكەن، بۇگىندە سول ينستيتۋت عيماراتىنىڭ تەڭ جارىمىنىڭ قوجايىنى، تۇسكەن پايدانى وتباسى قىزىعىنا جۇمساپ جاتقان، ءوزى ويلاپ تاپقان حالىقارالىق بيزنەس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرگە قانداي ءبىلىم بەرىپ جاتقانىن جانى بالاسى بىلمەيتىن - كەنجەعالي ساعاديەۆ - وسى جولى «وتان» وردەنىن الدى. بۇل قۇدايدىڭ قۇلى دا سول جوعارى مەملەكەتتىك ناگراداعا شىن مانىندە لايىقتى ما، جوق پا، ونى دا ەشكىم تاپ باسىپ ايتا المايدى.

4. ەربولات دوساەۆ

بۇل - ۇكىمەت مۇشەسى، مينيستر. ونىڭ قانداي سالانىڭ ءمينيسترى ەكەنىن تاپتىشتەمەي-اق قويايىن. كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق ادامدار «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنەن وزدەرى-اق تاۋىپ وقىپ الادى. دوساەۆتىڭ دەنساۋلىق ءمينيسترى بولىپ تۇرعان كەزدە وڭتۇستىك قازاقستاندى اتى جامان سپيد كەۋلەپ كەتكەنى، سوسىن باتىس اقپارات قۇرالدارى جارىسا جازعانداي ونىڭ وففشوردا بىزدەن ۇرلاعان ەسەپسىز قارجىسى بارىن، سول ءۇشىن ول مەملەكەتكە جانە باسقا ءتيىستى ورىندارعا كوك تيىن دا سالىق تولەمەگەنى بەلگىلى بولعالى قاشان. بۇل ءمينيستردى سول «ەرلىكتەرى» ءۇشىن جوعارى دارەجەلى مەملەكەتتىك ناگراداعا ۇسىندى ما، جوق ول شىن مانىندە «سۇتتەن - اق، سۋدان - تازا ما»، ول جاعىن تاپ باسىپ ايتا المايمىن. ءبىزدىڭ ەلدەن باسقا ءبىر دە ءبىر ەل ۇرىلارعا جاعداي جاساپ وتىرعان جوق. سوندا بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟!

5.  نۇرلان قاپپاروۆ

بۇل دا مينيستر. وففشوردا ميلليونداعان دوللار جاسىرعان، سالىق تولەمەگەن. ول جونىندە باتىس جۋرناليستەرى جارىسا جازىپ جاتىر. ەلىمىزدىڭ ۇكىمەت مۇشەلەرى وسىنداي بىلىق-شىلىققا باتسا، قالعاندارىنا نە سورىم. ونىڭ قازىرگى جۇمىسىنا باعا بەرۋدەن اۋلاقپىن. مۇمكىن، باتىس جۋرناليستەرى وتىرىك جالا جاۋىپ وتىرعان شىعار. ولاردىڭ ساندىراعى جالا بولسا، نەگە سوتقا بەرمەيدى؟

وسى ەرلان دوساەۆ پەن نۇرلان قاپپاروۆ الماتىداعى ايالدامالاردى جەكەشەلەندىرىپ الىپ، سوندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن مىڭداعان ادامداردى دالاعا قۋىپ شىققانىن، ايالدامالاردى قيراتىپ جاتقانىن وتاندىق ءباسپاسوز از جازعان جوق. ەستۋىمىزشە، بۇلاردىڭ جەكەمەنشىكتەرىندە مۇناي، گاز سياقتى  شىلقا مايلى ورىندار بولا تۇرا، الماتىنىڭ قاراپايىم ادامدارىنىڭ ايالدامالارىن تارتىپ الاتىنداي، بۇلارعا نە كۇن تۋدى ەكەن؟ ونىڭ دا تۇپكى سەبەبىن مەن بىلمەيمىن، ال ءسىز بىلەسىز بە؟

6. اڭسار مۇساحانوۆ

بۇگىن ەلىمىزدەگى وبلىس اكىمدەرىنە قۇدايدىڭ ءوزى بەرىپ تۇر. ولاردىڭ اق دەگەنى -  العىس، قارا دەگەنى - قارعىس. جالپاق تىلمەن ايتقاندا ولاردى جەردەگى جارتى قۇداي دەسە دە بولادى. سونداي داۋرەنى ءجۇرىپ تۇرعانداردىڭ ءبىرى ءارى وسى جولى جوعارى مەملەكەتتىك ماراپاتقا يە بولعان - اڭسار مۇساحانوۆ.

وزىنەن جوعارى تۇرعاندارعا جاعىنۋدىڭ بەلگىسى مە ەكەن، وسى مۇساحانوۆ انۋ جولى «ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتى ەشقاشان دا وزگەرمەيدى!» دەپ سالدى-اۋ، سابازىڭ. نەتكەن جۇرەك جۇتقاندىق! بۇل ونىڭ ءوز ءسوزى مە، جوق مىقتىسىنىڭ ايتقىزىپ وتىرعانى ما، وعان مەن دە ءمان بەرمەيمىن.

وسى جىلى ما ەكەن، ءبىراز ءباسپاسوز بەتتەرى شۋىلداسا  جازدى. اڭسار مۇساحانوۆتىڭ «ەركەتوتايى» سۋ جاڭا ماشيناسىمەن قۇستاي ۇشىپ كەلە جاتىپ، بىرەۋدى قاعىپ ءولتىرىپتى. بىراق، وبلىس اكىمىنىڭ بالاسىنا ەشقانداي سوت جۇرمەيدى ەكەن. ول «ەركەتوتاي» تۇك بولماعانداي، الشاڭ باسىپ ءجۇر دەيدى بىلەتىندەر. سوندا بۇل پەندە دە مەملەكەتتىك جوعارى ماراپاتقا لايىقتى بولعانى ما، الدە ولاي ەمەس پە؟ ءادىلىن ءوزىڭىز ايتىڭىز، اعايىن. 

جۇماش كوكبورى

Abai.kz