سونىمەن جىر بولعان شىۇ ءسامميتى دە ءوتتى. استانالىقتار ءتۇرلى كورتەجدىڭ سۋرەتىن جاريالاپ، وتشاشۋدىڭ ۆيدەوسىن سالىپ جاتىر. ال ءبىز ونلاين قاراپ وتىرمىز. ماڭىزدى ماسەلەلەر تالقىلاندى، ۇسىنىستار ايتىلدى. سونىڭ ىشىندە گەوساياسي ماسەلەلەر كوپ قوزعالدى. سوعان ءجىتى توقتالۋ ماڭىزدى دەپ ويلايمىن.

قازىر الەمدەگى گەوساياسي احۋال كۇردەلى كۇيدە. «گەوساياسي احۋالعا بايلانىستى» دەگەن ءسوزدى دە ءجيى ەستيتىنىمىز سوندىقتان. قاقتىعىستار ارتتى، الەم ەلدەرى مۇزداي قارۋلانىپ جاتىر، ميليتاريزم كۇشەيدى. قاراباقتا ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىندا سوڭعى ءتورت جىلدا ەكى سوعىس، ونداعان قاقتىعىس بولدى. ۋكراينا جەرىن تارتىپ الىپ، يەمدەنۋدى قالايتىن رەسەيدىڭ ارەكەتى اناۋ. گازاداعى قانتوگىسكە توعىز ايدان اسىپ، گەوگرافيالىق اۋماعى كەڭەيىپ، وعان ليۆانداعى توپتار كيلىگە باستادى. قىزىل تەڭىزدەگى حۋسيتتەر مۇلدە بولەك تاقىرىپ. سيىردىڭ بۇيرەگىندەي بولشەكتەنىپ جاتقان سيريا تاعى بار. افريكادا كۇندە توڭكەرىس، كۇندە ونداعان مىڭ ادام بوسىپ جاتىر. جالپى الەمدە 180-نەن استام قاقتىعىس بولىپ جاتىر.

بۇگىنگى شىۇ سامميتىندە وسىنداي گەوساياسي جانجالداردى شەشۋگە قاتىستى ۇسىنىستار ايتىلدى. شىۇ-عا كىرەتىن ەلدەردىڭ الەمدىك ساياساتتا سالماعى باسىم، اسىرەسە ءۇندىستان مەن قىتايدىڭ. سول سەبەپتى قانداي دا ءبىر ايماقتىق قاقتىعىستاردى رەتتەۋگە قابىلەتتى دەۋگە بولادى. بۇرىن بۇل ۇيىمعا 5 ەل مۇشە ەدى، قازىر 10 ەلگە جەتتى. سالماعى ارتا ءتۇستى. قاقتىعىس دەمەكشى بۇگىن قىتاي مەن ءۇندىستان شەكارا داۋىن شىۇ اياسىندا قارۋسىز شەشۋگە كەلىستى دەگەن اقپارات شىقتى. قازاقستان باق-تارىنان بايقامادىم، الەم جاڭالىقتارى جازىپ جاتىر.

استانادا وتكەن ءسامميتتىڭ ءبىر ماقساتى دا سول الەمدەگى تۇراقتىلىقتى كۇشەيتۋ عوي. وعان ۇيىمداعى ەلدەردىڭ ىشىندە ەڭ مۇددەلىسى قازاقستان دەسەك تە بولادى. سەبەبى الەمدەگى گەوساياسي قاقتىعىستار كۇشەيسە، الىپ دەرجاۆالار اراسىنداعى مۇيىزدەسۋدە قۇربان بولىپ كەتۋ قاۋپى بار. سول سەبەپتى وسىنداي ۇيىمداردىڭ اياسىندا ءبىز «الەمدەگى بەيبىتشىلىك، قاقتىعىستاردى ازايتۋ، حالىقارالىق قۇقىق جانە الەمدىك تۇراقتىلىقتى كۇشەيتۋ» دەگەن سوزدەردى، ۇسىنىستاردى ايتا بەرەمىز، ايتا بەرەمىز. بۇگىن توقاەۆ بايانداماسىندا وسى ماسەلەلەردى تاعى دا ايتتى. الەمدەگى حالىقارالىق ينستيتۋتتار داعدارىسىن ايتىپ، رەفورمالاۋ قاجەتتىلىگىن كوتەردى جانە شىۇ-نىڭ رولىنە توقتالدى. ءسوز اراسىندا شىۇ ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى تۇراقتىلىقتى، بەيبىتشىلىكتى قامتاماسىز ەتە الاتىن ۇيىمعا اينالۋى تيىستىگى ايتىلدى.

«ءۇش زۇلىم كۇشپەن» كۇرەس دەگەن ايتىلدى. وسىعان دەيىن دە ايتىلعان جانە الدا ايتىلا بەرەتىن تاقىرىپ. تەرروريزم، ەكسترەميزم جانە سەپاراتيزممەن كۇرەس ماسەلەسى عوي. جالپى ساراپشىلار قازاقستان قوعامى ءۇشىن ءدىني ەكسترەميزم جانە سەپاراتيزم قاۋىپتى دەگەندى ءجيى ايتۋمەن كەلەدى. سوڭعى ۋاقىتتا وسى ۇشەۋىمەن كۇرەس جايلى ءبىزدىڭ تاراپتان حالىقارالىق ۇيىمداردا، بيىك مىنبەرلەردە ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. سەپاراتيزم بابىمەن سولتۇستىككە قاراپ ۇلىپ، سوتتالىپ جاتقاندار بار عوي. ءدىني ەكسترەميزم بويىنشا ۇستالىپ جاتقاندار دا بار. سوندىقتان دا پرەزيدەنت ايتىپ وتىرعان قاۋىپتى ەشكىم جوق دەي الماس.

قازاقستان ورتالىق ازيادا تۇراقتىلىق بولعانىن قالايدى. ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ بارلىعى دا سونى قالايدى. الەمدەگى احۋالدىڭ كۇردەلەنە ءتۇسۋى ءبىز سياقتى ەلدەرگە وڭايعا سوقپايدى. ول ەكونوميكا، قاۋىپسىزدىك دەگەن قيىن تاقىرىپتارعا اسەر ەتەدى. ال الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە تۇتانىپ جاتقان قاقتىعىس وتتارىنىڭ كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە ءسىز بەن ءبىز ءومىر سۇرەتىن ورتالىق ازيا اتتى ايماقتى دا شارپىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس. توقسانىنشى جىلدارى تاجىكستاندى ءبىر مارتە ورتەپ كەتكەنى بار. وندايدىڭ الدىن الۋدىڭ ءبىر جولى، وسىنداي ۇيىمدار ارقىلى كۇردەلى تاقىرىپتاردى رەتتەۋگە تىرىسۋ، ءۇنىڭدى، كوزقاراسىڭدى ءبىلدىرۋ. كەز كەلگەن ۇيىم ەڭ الدىمەن ۇسىنىس ايتىپ، پوزيتسيا ءبىلدىرۋ، ىڭاعايى كەلسە سول ۇيىمنىڭ ىقپالىن پايدالانۋ الاڭى. قازاقستان شىۇ اياسىندا سول پوزيتسياسىن ءبىلدىردى. ال پوزيتسيا قاشاندا بەلگىلى - بەيبىتشىلىك، تىنىش دامۋ، قاقتىعىستاردى حالىقارالىق قۇقىقتىق تالاپقا ساي رەتتەۋ. باسقاشا پوزيتسيا بولۋى مۇمكىن دە ەمەس!

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz