قازاقتىڭ ەركىندىگى مەن ازات ويىنىڭ ىقىلىم زامانداردان بەرگى ايناسى بولىپ كەلگەن بەكزادا ونەر ايتىستى سوۆەت زامانىندا اياعىنان تۇرعىزىپ، حالقىمەن قاۋىشتىرىپ، سول ونەردىڭ ىستىعى مەن سۋىعىنا شىداپ، 30 جىلدان استام ۋاقىت ايتىستى ورگە سۇيرەپ كەلە جاتقان قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، اقىن ءجۇرسىن ەرمان مىرزا وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردىڭ العاشقى لەگىنە جاۋاپ بەرىپ وتىر. سوڭعى بولعان ايتىس توڭىرەگىندەگى ساۋالدارعا جيناقتاي جاۋاپ بەرگەن ءجۇرسىن ەرمان: «باسقا باسقا، ءدال بەكبولاتتىڭ مەنى شەتتەتەتىندەي رەتى جوق قوي دەگەندە نە تۇر؟ مىنانداي مىسال كەلتىرەيىن.  بايتاق جەردى يگەرىپ، ەگىن ەكتىك دەيىك. جەردى الۋ، جىرتۋ، تۇقىم تاۋىپ، سەبۋ، ونى باپتاۋ، كۇتۋ، جانار-جاعار ماي تاۋىپ، مول ونىمگە ەندى جەتكەن كەزىڭدە بىرەۋ كەلىپ سول ەگىنىڭدى مەن دە ورا بەرەيىن دەسە، شامداناسىڭ با، جوق پا؟ مەن ءوز باسىم عانا ەمەس، ءۇي-ءىشى، بالا-شاعا، دوس-جارانىممەن وسى ايتىستى جولعا سالۋ ءۇشىن قانشا اقىرەت شەككەنىمدى بەكبولات بىلەدى عوي. مەنى «كۇرەسىنگە يتەرە سالۋدىڭ» (مۇقاعالي), نە ءجونى بار دەپ ىنىمە بازىنا ايتسام، ونى سونشاما جالاۋلاتۋدىڭ نە قاجەتى بار. سول ايتىستىڭ الدىندا 2-اق اپتا بۇرىن مەنىمەن ءبىر كۇن بويى بىرگە جۇرگەن مۇقامەتجاننىڭ ماعان ول تۋرالى جاق اشپاي كەتۋى كىسىلىككە جاتا ما؟ مەن كەيىدىم، بەكبولات كىشىرەيدى» دەيدى.

Abai.kz

قازاقتىڭ ەركىندىگى مەن ازات ويىنىڭ ىقىلىم زامانداردان بەرگى ايناسى بولىپ كەلگەن بەكزادا ونەر ايتىستى سوۆەت زامانىندا اياعىنان تۇرعىزىپ، حالقىمەن قاۋىشتىرىپ، سول ونەردىڭ ىستىعى مەن سۋىعىنا شىداپ، 30 جىلدان استام ۋاقىت ايتىستى ورگە سۇيرەپ كەلە جاتقان قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، اقىن ءجۇرسىن ەرمان مىرزا وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردىڭ العاشقى لەگىنە جاۋاپ بەرىپ وتىر. سوڭعى بولعان ايتىس توڭىرەگىندەگى ساۋالدارعا جيناقتاي جاۋاپ بەرگەن ءجۇرسىن ەرمان: «باسقا باسقا، ءدال بەكبولاتتىڭ مەنى شەتتەتەتىندەي رەتى جوق قوي دەگەندە نە تۇر؟ مىنانداي مىسال كەلتىرەيىن.  بايتاق جەردى يگەرىپ، ەگىن ەكتىك دەيىك. جەردى الۋ، جىرتۋ، تۇقىم تاۋىپ، سەبۋ، ونى باپتاۋ، كۇتۋ، جانار-جاعار ماي تاۋىپ، مول ونىمگە ەندى جەتكەن كەزىڭدە بىرەۋ كەلىپ سول ەگىنىڭدى مەن دە ورا بەرەيىن دەسە، شامداناسىڭ با، جوق پا؟ مەن ءوز باسىم عانا ەمەس، ءۇي-ءىشى، بالا-شاعا، دوس-جارانىممەن وسى ايتىستى جولعا سالۋ ءۇشىن قانشا اقىرەت شەككەنىمدى بەكبولات بىلەدى عوي. مەنى «كۇرەسىنگە يتەرە سالۋدىڭ» (مۇقاعالي), نە ءجونى بار دەپ ىنىمە بازىنا ايتسام، ونى سونشاما جالاۋلاتۋدىڭ نە قاجەتى بار. سول ايتىستىڭ الدىندا 2-اق اپتا بۇرىن مەنىمەن ءبىر كۇن بويى بىرگە جۇرگەن مۇقامەتجاننىڭ ماعان ول تۋرالى جاق اشپاي كەتۋى كىسىلىككە جاتا ما؟ مەن كەيىدىم، بەكبولات كىشىرەيدى» دەيدى.

Abai.kz

- ءجۇرسىن اعا، ينتەرەنت-كونفەرەنتسياعا قوش كەلدىڭىز! قازىر قايداسىز؟ نەنى كاسىپ ەتىپ ءجۇرسىز؟

- مەن بىلتىرى ءبىر جىلداي مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىندا ايتىس دەگەن ءبولىم اشىلىپ، سوندا ەكى-ءۇش اقىنمەن بىرگە قىزمەت جاسادىم.

بيىلعى جىلدىڭ ماۋسىم ايىنان بەرى، جاڭا تاعايىندالعان مينيستر مۇحتار ابرارۇلى قۇل-مۇحاممەدتىڭ ۇسىنىسىمەن الماتىعا كەلىپ، رەسپۋبليكالىق كىتاپ مۋزەيىن باسقارىپ وتىرمىن. ىستەيمىن دەگەن ادامعا جۇمىسى كوپ بۇل جەردىڭ. مۇراجايدىڭ ءىشى تولعان تۇنىپ تۇرعان قازىنا: مىڭ جىل بۇرىن شىققان كىتاپتاردىڭ، ەسكى، سيرەك كەزدەسەتىن، وتە سيرەك كەزدەسەتىن قولجازبالاردىڭ جيناقتالعان جەرى. مۇراجاي قورىندا 62 مىڭنان ارتىق كىتاپ بار.

ارينە، مۇراجايدىڭ قازىرگى جاعدايى قولداۋعا دىلگەر بولىپ تۇر. جوندەۋ جۇمىستارىنا، مۇراجاي ەكسپوناتتارىن زاماناۋي تەحنولوگياعا سايكەس جابدىقتاۋعا تالاپ قىلساق، ىستەيتىن جۇمىس كوپ. مۇراجاي قورىنا قاتىستى ءبىر عانا فاكتىنى ايتىپ بەرەيىن، مىنا باتىس قازاقستاندا، باياعى بوكەي ورداسىندا 1917-18 جىلدارى «ۇران» دەگەن گازەت شىعىپ تۇرعان ەكەن. ەنتسكلوپەدياعا قاراساڭىز، «ۇران» گازەتى شىعىپ تۇرعان دەپ جازىلعان. بىراق، گازەتتىڭ ءوزى جوعالىپ كەتكەن. مەن وسى قىزمەتكە كەلگەن سوڭ، سيرەك كىتاپتار قورىنان قاراسام، سول «ۇران» گازەتىنىڭ 22 ءنومىرى 65 جىلدان بەرى ساقتالىپ تۇر ەكەن. گازەت – اراب قارپىندە. بۇل – ۇلكەن جاڭالىق. ارابشادان كيريلليتساعا ءتۇسىرىپ، كولەمدى ماقالا دايىنداپ جاتىرمىن. باسقاسىن ايتپاعاندا، باياعى كاكىتاي مەن احمەت شىعاراتىن ابايدىڭ العاشقى كىتابىنىڭ جالعىز نۇسقاسى وسى مۇراجايدى ساقتاۋلى. وسىنداي اسا قۇندى تاريحي جادىگەرلەر ساقتالعان، ادەمى، ۇلتتىق ماڭىزى بار جەرگە قىزمەتكە كەلىپ وتىرمىن.

- سوڭعى بولعان ايتىستا سىزگە شاپان جابىلدى. شاپان جاۋىپ شىعارىپ سالۋ دەگەن تۇسىنىك بار. ءوزىڭىز قالاي قابىلدادىڭىز؟ مەيىرجان دەگەن جۇرگىزگەن سول ايتىستا كۇلمەي قويدىڭىز. نەگە؟

- مەن بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن، مىنا ءبىر ساۋالعا جاۋاپ بەرەيىنشى. ماعان قويىلعان سۇراقتاردىڭ ءبارىن كورىپ وتىرمىن: سۇراق بەرۋشىلەر ناقتى اتى-ءجونىن قويماپتى. سوسىن بالە-جالا ىزدەگەن ساۋالدار كوپ ەكەن: بەكبولاتپەن اراڭداعى شاتاق، «نۇر وتانمەن» اراداعى شاتاق، سوڭعى ايتىستاعى شاتاق دەپ قايتالانىپ كەلە بەرەدى ەكەن. سوندىقتان، ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ الۋ ءۇشىن بەكبولات تۋرالى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىن:

بەكبولات مەنىڭ ءىنىم ىسپەتتى جىگىت. باستاۋىش سىنىپتا وقىپ ءجۇرىپ ساحناعا شىققاننان بەرى كوز الدىمدا. ەسەيىپ، ەسىن جيعاننان كەيىن كوزىمىزدىڭ قۋانىشىنا اينالدى. ستۋدەنت كەزىنەن باستاپ مەنىڭ كوپ قامقورلىعىمدى كورگەنىن ءوزى دە ءار جەردە ايتىپ ءجۇر. وسىدان 4-5 جىل بۇرىن بولسا كەرەك، مەن ونى قازاقكوشىن جەتەلەۋگە لايىق جىگىت دەپ بىرنەشە سۇحباتتا جاريالادىم. كۇزدە، نەگە وكپەلەسىپ قالدىق؟ بۇل انشەيىن اعايىن اراسىندا بولا بەرەتىن قازاقى وكپە-ناز. ءوزى وتكىزىپ جاتقان ايتىستىڭ اقىلداسۋىنا مەنى نەگە قوسپادى، نەگە بىرلەسىپ اتقارمادىق دەۋگە مەنىڭ قاقىم بار شىعار دەپ بىلەمىن. وسى قىڭىراتقى كەزىندە ارتىق-اۋىس ايتىلعان سوزدە بار شىعار. ونى نەگە ۇشىندىرا بەرەسىڭدەر؟ قازاققا بالە-جالا، داۋ-داماي كەرەك. وگىز ءولىپ، اربا سىناتىنداي ەشتەڭە جوق قوي. باسقا باسقا، ءدال بەكبولاتتىڭ مەنى شەتتەتەتىندەي رەتى جوق قوي دەگەندە نە تۇر؟ مىنانداي مىسال كەلتىرەيىن.بايتاق جەردى يگەرىپ، ەگىن ەكتىك دەيىك. جەردى الۋ، جىرتۋ، تۇقىم تاۋىپ، سەبۋ، ونى باپتاۋ، كۇتۋ، جانار-جاعار ماي تاۋىپ، مول ونىمگە ەندى جەتكەن كەزىڭدە بىرەۋ كەلىپ سول ەگىنىڭدى مەن دە ورا بەرەيىن دەسە، شامداناسىڭ با، جوق پا؟ مەن ءوز باسىم عانا ەمەس، ءۇي-ءىشى، بالا-شاعا، دوس-جارانىممەن وسى ايتىستى جولعا سالۋ ءۇشىن قانشا اقىرەت شەككەنىمدى بەكبولات بىلەدى عوي. مەنى «كۇرەسىنگە يتەرە سالۋدىڭ» (مۇقاعالي), نە ءجونى بار دەپ ىنىمە بازىنا ايتسام، ونى سونشاما جالاۋلاتۋدىڭ نە قاجەتى بار. سول ايتىستىڭ الدىندا 2-اق اپتا بۇرىن مەنىمەن ءبىر كۇن بويى بىرگە جۇرگەن مۇقامەتجاننىڭ ماعان ول تۋرالى جاق اشپاي كەتۋى كىسىلىككە جاتا ما؟ مەن كەيىدىم، بەكبولات كىشىرەيدى. وسىمەن تامام ەمەس پە؟ ال بەكبولات پەن داۋرەن قۋاتتىڭ اراسىنداعى كيكىلجىڭ سياقتى بىردەڭەگە مەنى ارالاستىرۋدىڭ ەش قيسىنى جوق. بىلمەيتىن شارۋام. ىرعاسار دا قويار. بەكبولاتتىڭ ءدىني ۇستانىمى ماعان ۇناماۋى مۇمكىن. ول ءوز شارۋاسى. مەن اتا-بابامنىڭ ءداستۇرلى ءدىنىن قۇرمەتتەگەن اداممىن. ءدىني ساۋاتىم از. شامام كەلگەنشە يمانىمدى تولىقتىرسام دەيمىن. بالالارىم تۇگىلى ءۇش-ءتورت نەمەرەم دە نامازعا جىعىلعان. ولارعا دا ابۋ–حانيفە ماسحابىنان اۋىتقىماڭدار دەپ ەسكەرتىپ، تىيىپ وتىرامىن. كىمگەكىم ءجون ايتقانداي؟ تالاي دانىشپاننىڭ باسىن قاتىرعان ءدىن جۇمباعى ءبىزدى دە مازالايتىنى راس. ايتەۋىر ءوز ۇستانىمىمىزدى قوعامعا تاڭباساق، وسى ماقساتتارىمىز ءۇشىن حالىق ونەرىن ارباعا جەگىپ جىبەرمەسەك ەكەن دەگەن قاۋىپىمدى ەسى بار قازاق ۇعار دەيمىن. ەڭ قورقىنىشتىسى، ەكى ءىنىمنىڭ اراسىنداعى تۇسىنىسپەۋشىلىك كەزىندە نەبىر اۋىر سوزدەر ايتىلىپ جاتىر ەكەن. مەن ءوزىم ينتەرنەتپەن اۋەستىگىم جوق اداممىن. وسى كونفەرەنتسياعا بايلانىستى ەكى سايتتى اشىپ قاراپ ەدىم، ازا بويىم قازا بولدى. نە دەگەن عايبات سوزدەر؟ داۋرەننىڭ جەكە باسىن، نەمەسە بەكبولاتتىڭ جەكە باسىن وسىنشا قورلاۋعا بولا ما؟ سونشاما اۋىر سوزدەر ايتۋعا بولا ما؟ اتىمدى جازبايدى ەكەنمىن دەپ نە بولسا سونى شاتا بەرۋگە بولا ما؟ مەن داۋرەنمەن ونشا ارالاسپاعان اداممىن، بىراق ونى سونشاما كۇستانالاۋشىلاردىڭ قىلىعىنان شوشىندىم. وبال قايدا، ار-ۇيات قايدا؟ بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ سيقى وسى بولسا، قايدا بارىپ وڭامىز؟ وسىمەن، بەكبولات تۋرالى قايتالانىپ كەلەتىن ساۋالداردىڭ بارىنە جاۋاپ بەردىم عوي دەپ ويلايمىن. سونىمەن، بۇل تاقىرىپقا قايتا اينالىپ سوقپاي-اق قويالىق.

(جالعاسى بار)

Abai.kz