الماتى، كاز گۋ، المابەك
اعارىپ اتقان تاڭدا كەپ،
الاۋلاپ وت بوپ جانعان ەك.
ەسىمدە، ءبارى ەسىمدە،
الماتى، كاز گۋ، المابەك...

(ستۋدەنتتىك فولكلوردان)

الماتى - قالىڭ ەلدىڭ جۇرەگىن جاۋلاعان اسەم قالا. كاز گۋ - جالپاق جۇرتقا بەلگىلى وقۋ ورداسى. ال المابەكتى كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. ونى ءبىلۋدىڭ دە قاجەتى جوق. ول ارمان قالا - الماتىعا وقۋ ىزدەپ كەلىپ، الما اعاشى جايقالعان شاھارعا توپ ەتە قالعان اۋىل بالاسىنىڭ وبرازى. ياعني، المالى شاھاردىڭ المابەگى. قاتارداعى كوپ ستۋدەنتتىڭ ءبىرى. بىراق بىرەۋ ءۇشىن سىرشىل، تاعى بىرەۋ ءۇشىن سىراشىل، ەندى بىرەۋ ءۇشىن قول جەتپەس ارمان... سول المابەككە كوڭىلى شىنداپ قۇلاعان قازاقتىڭ ءبىر ارۋ قىزى تومەن ەتەكتىگە ءتان ادەتتەگى ادەپ-مادەبىڭدى جيناپ قويىپ، باق ىشىنە بارىپ، وسىلاي دەپ «سىڭسىپتى». قالاشىقتىڭ ءبىراز قىزىنىڭ جۇرەگىن اۋناتقان المابەك سەرى جۋرفاكتى دا اۋىق-اۋىق شۋلاتىپ جۇرەتىن. بۇگىنگى بەلگىلى پروفەسسور، ول كەزدەگى ورىمدەي جاس وقىتۋشى، دەكاننىڭ ورىنباسارى ءشاربان نۇرعوجينا المابەكتى جەر تۇبىنەن ىزدەپ تاۋىپ الىپ، ىرەپ سويىپ جاتاتىن.

ءشاربانۋ شاقىرىپ اپ المابەكتى،

ەندىگارى ساباقتان قالما دەپتى...، -

دەپ اندەتەتىنبىز مۇندايدا. سول المابەك بۇگىندە جەر باسىپ جۇرگەندەردىڭ قاتارىندا جوق. بۇل جالعانمەن ەرتەرەك قوشتاستى. تەك وسىلاي كاز گۋ-ءدىڭ اڭىزدارىن ەسكە العاندا عانا ونىڭ ەلەس-بەينەسى جارق ەتە قالادى.

الماتى، كاز گۋ، المابەك
اعارىپ اتقان تاڭدا كەپ،
الاۋلاپ وت بوپ جانعان ەك.
ەسىمدە، ءبارى ەسىمدە،
الماتى، كاز گۋ، المابەك...

(ستۋدەنتتىك فولكلوردان)

الماتى - قالىڭ ەلدىڭ جۇرەگىن جاۋلاعان اسەم قالا. كاز گۋ - جالپاق جۇرتقا بەلگىلى وقۋ ورداسى. ال المابەكتى كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. ونى ءبىلۋدىڭ دە قاجەتى جوق. ول ارمان قالا - الماتىعا وقۋ ىزدەپ كەلىپ، الما اعاشى جايقالعان شاھارعا توپ ەتە قالعان اۋىل بالاسىنىڭ وبرازى. ياعني، المالى شاھاردىڭ المابەگى. قاتارداعى كوپ ستۋدەنتتىڭ ءبىرى. بىراق بىرەۋ ءۇشىن سىرشىل، تاعى بىرەۋ ءۇشىن سىراشىل، ەندى بىرەۋ ءۇشىن قول جەتپەس ارمان... سول المابەككە كوڭىلى شىنداپ قۇلاعان قازاقتىڭ ءبىر ارۋ قىزى تومەن ەتەكتىگە ءتان ادەتتەگى ادەپ-مادەبىڭدى جيناپ قويىپ، باق ىشىنە بارىپ، وسىلاي دەپ «سىڭسىپتى». قالاشىقتىڭ ءبىراز قىزىنىڭ جۇرەگىن اۋناتقان المابەك سەرى جۋرفاكتى دا اۋىق-اۋىق شۋلاتىپ جۇرەتىن. بۇگىنگى بەلگىلى پروفەسسور، ول كەزدەگى ورىمدەي جاس وقىتۋشى، دەكاننىڭ ورىنباسارى ءشاربان نۇرعوجينا المابەكتى جەر تۇبىنەن ىزدەپ تاۋىپ الىپ، ىرەپ سويىپ جاتاتىن.

ءشاربانۋ شاقىرىپ اپ المابەكتى،

ەندىگارى ساباقتان قالما دەپتى...، -

دەپ اندەتەتىنبىز مۇندايدا. سول المابەك بۇگىندە جەر باسىپ جۇرگەندەردىڭ قاتارىندا جوق. بۇل جالعانمەن ەرتەرەك قوشتاستى. تەك وسىلاي كاز گۋ-ءدىڭ اڭىزدارىن ەسكە العاندا عانا ونىڭ ەلەس-بەينەسى جارق ەتە قالادى.

بيىل كاز گۋ-ءدىڭ قۇرىلعانىنا 75 جىل تولدى. ەگەر بەلگىلى ءبىر كىسى 75 جاسقا كەلسە، ونىڭ كوڭىلىن كوتەرۋ ءۇشىن: «تويىڭا جۇرت جيىلسىن، كەۋدەڭە نۇر قۇيىلسىن. جىگىت جاسى - جەتپىس بەس، بىزدەرگە دە بۇيىرسىن»، - دەپ سايراي جونەلەر ەدىك. ال بۇل جەتپىس بەس - وقۋ ورنىنىڭ جاسى. تالايدى تۇلەتىپ ۇشىرعان قاسيەتتى قۇتمەكەننىڭ جەتپىس بەسىنشى بەلەسى.

ءبىزدىڭ ستۋدەنت شاعىمىزدا كاز گۋ ءوزىنىڭ ەلۋ جىلدىعىن اتاپ ءوتتى. كۇندە دۋمان، كۇندە توي... جۋرفاكتىڭ ءتورتىنشى كۋرس ستۋدەنتى باۋىرجان جاقىپوۆ «كەۋدەسى قىس گۋلەگەن، جاز گۋلەگەن، بىرەۋ بار ەلۋ جاستا كاز گۋ دەگەن»، - دەپ جۇمباقتاپ جىرلاسا، فيلفاكتىڭ ءۇشىنشى كۋرس ستۋدەنتى سۆەتقالي نۇرجانوۆ «كاز گۋ-ءىم ەلۋدەگى امان بولسىن، ساۋ ءجۇرسىن كاز گۋ-ءىمنىڭ قۇرداستارى!»، - دەپ ۇستازدارىنا اق تىلەك ايتتى. ول كەزدە جۋرفاك پەن فيلفاك ءبىر-بىرىمەن جاعالاسىپ كۇندە ايتىسىپ جاتار ەدى. جۋرفاكتىڭ جىن قۋعان اقىنى: «بەتىڭنەن فيلفاكسكي ءبىر سۇيەيىن، قاسىما ىڭعايلانىپ كەلشى، قالقام»، - دەپ ۇمتىلعاندا ونىمەن ايتىسىپ وتىرعان كورشى فاكۋلتەتتىڭ كەرمارالى: «ءو-ل-ءا-ءا!» - دەپ تۇرا قاشاتىن. باسىنا كيگەن بوركى كەرەمەت جاراساتىن جىر الەمىنىڭ «بالاپانى» بەيبىت قۇسانبەكوۆ: «بىزبەنەن ايتىسپاي ما، قايدا فيلفاك؟ باسىنان جىبەرەيىك سيپاپ-سيپاپ»، - دەپ قوديلانىپ تۇرار ەدى.

الماتىنىڭ جەرۇيىعىنا اينالعان كاز گۋ قالاشىعىنىڭ تابيعاتى بولەك-ءتى. قالىڭ كوك مايسا شالعىن، سىڭسىعان توعاي... باتىس بەتكەيدە گۇلدەرى جايقالعان بوتانيكا باعى... قالتاسى قاعىلعان ستۋدەنتتەر تاڭەرتەڭ ەمتيحان باستالاردان بۇرىن ۇستازدىڭ الدىنا قويۋ ءۇشىن وسى باقتان شوق-شوق گۇل جۇلىپ اكەلەدى. سويتسەك، ول ءوزىمىزدىڭ وسىمدىكتانۋشى ارىپتەستەرىمىزدىڭ ماڭداي تەرىن توگىپ ازىرلەپ جاتقان ديسسەرتاتسياسىنىڭ عىلىمي جاڭالىقتارى ەكەن عوي. قايتەيىك، وبال-ساۋاپتى بىلمەيتىن بەيباق كەزىمىز.

جالپى، ول كەزدە الماتىنىڭ اۋاسى تاپ-تازا بولاتىن. جاڭبىرىنىڭ تامشىسىنا دەيىن ايرىقشا ءمولدىر ەدى. الاتاۋدىڭ باسىنا ۇيىرىلگەن بۇلت ءبىزدىڭ قالاشىقتىڭ توبەسىنە ءتونىپ كەلىپ، اق جاۋىنىن سەلدەتىپ جىبەرگەندە جان سارايىڭ تازارىپ قالادى. بۇلتتىڭ ەڭ ءبىر تورەسى جاڭبىردىڭ ەڭ ءبىر مارجانىن كاز گۋ قالاشىعىنىڭ ۇستىنە اكەلىپ توگەتىن سياقتى. مۇندايدا كوكىرەگىن ولەڭ قىسپاسا جۇرە المايتىن جۋرفاكتىڭ قيالي قىزدارى: «جاراتقانعا، قۇدىرەتكە قىرسىعىپ، ءتاڭىريا جاتقان شىعار كىر سىعىپ»، - دەپ قادىر اقىننىڭ نوسەر تۋرالى جىرىن جاتقا سوعىپ تۇرادى.

قالاشىقتىڭ شالعىندى سابالاعان ادەمى جاڭبىرى اقىنداردىڭ دا شابىتىن وياتادى. تاۋ قوزعالسا قوزعالمايتىن باقىتجاننىڭ (ابىزوۆ) جۇرەگى ءجىبىپ، ماڭدايى ءجىپسىپ، كوزىنەن وت ۇشقىنداپ، كەۋدەسىنەن جىر ساۋلايدى:

جەردىڭ بەتى نوسەرمەن شايىلعاسىن،

ولەڭ باسىپ قالىپتى قايىڭ باسىن.

شىرقاپ كەتىپ بارادى ءبىر سۇلۋ قىز،

مەنىڭ ماحابباتىمنىڭ قايىرماسىن...

تالاي رەت قالىڭ نوسەردىڭ استىندا قالسا دا پانا بولاتىن جەر ىزدەمەي، ىرجالاڭداپ تۇرا بەرەتىن كۋرستاسىمىز قۇتماعامبەت قونىسبايعا: «سەن وسى ءومىرى مالمانداي سۋ بولاسىڭ دا جۇرەسىڭ. نەگە قولشاتىر ساتىپ المايسىڭ؟»، - دەسەك، ول: «ءاي، اينالايىن، الماتىدا جىلىنا ورتا ەسەپپەن العاندا بەس رەت كۇشتى جاڭبىر جاۋادى. سوندا سونىڭ جيىرماسىنا شىداپ كەلىپ، ەندى قالعان بەسەۋىنە بولا قولشاتىر الامىن با؟»، - دەپ سوزگە دەس بەرمەس ەدى. سول قالعان بەس جاڭبىرعا دا قايسارلىقپەن توتەپ بەرىپ، سۇيىكتى قاراقالپاقستانىنا تارتىپ تۇرعان قۇتەكەڭ كەيىن ءبارىبىر الماتىعا قايتىپ ورالدى. ونىڭ وزىندىك ەسەبىنە جۇگىنسەك، ودان كەيىن دە ايگىلى شاھاردا ءجۇز جيىرماعا جۋىق نوسەر جاڭبىر جاۋعان سياقتى. بىراق بۇگىنگى ءجا دەگەن ەكونوميكالىق شولۋشى قۇتماعامبەت قونىسبايدىڭ بالا بولىپ، قولىنا قولشاتىر ۇستاعانىن ءالى كۇنگە دەيىن كورمەپپىز.

قازىرگى سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان ۇستازدارىمىزدىڭ ءبارى دە ول كەزدە جاپ-جاس ەدى. ەلۋدەگى زەينوللا قابدولوۆ پەن تۇرسىنبەك كاكىشەۆ ءبىر-ءبىرىن قالجىڭمەن قاجاپ، قاتارلاسىپ كەتىپ بارا جاتاتىن. قالاشىقتىڭ كيەسى ەدى ولار. كاز گۋ قالاشىعىنىڭ ءار نىسانىن پەرزەنتىندەي ماپەلەگەن اتى اڭىزعا اينالعان اكادەميك ومىربەك جولداسبەكوۆ تە ەلۋگە ەندى عانا كەلگەن جىگىت اعاسى بولاتىن. ونىڭ بۇكىل بولمىس-ءبىتىمى ۋنيۆەرسيتەتپەن بىتە قايناسىپ كەتكەنى كوزىنەن دە، سوزىنەن دە سەزىلىپ تۇراتىن. مەن بىردە سينگاپۋر ەلىنە بارعان ساپارىمدا اتاقتى لي كۋان ءيۋدى كوردىم. «سينگاپۋر عاجايىپتارىنىڭ» اتاسى باس-اياعى جيىرما-وتىز جىلدىڭ ىشىندە ادام ايتقىسىز دارەجەدە دامىعان ءوز مەملەكەتىنىڭ ءار عيماراتىنا بيىك قوناق ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن تامسانا قاراپ وتىردى. سول كەزدە «ەي، ۇلى باقىتتى پاتشام!»، - دەپ باستالاتىن شىعىس اڭىزدارىنىڭ ءبارى وسى كىسىگە ارنالعان سەكىلدى كورىنىپ كەتتى. قالاشىققا ءار شىبىق قادالعان سايىن مارقايا تۇسەتىن قايران ومىربەك اعامىز دا سول سينگاپۋر سۇلتانىنىڭ كۇيىن كەشكەن ەكەن عوي.

قاپالى كوڭىل قاسىمحان

كاز گۋ-ءدىڭ قالاشىعى،

كوزدەرىمنىڭ تۇڭعيىق قاراشىعى.

سەزىمدەرىم سەكىلدى مولدىرەيدى،

شالعىندا - دالا شىعى.

(قاسىمحان بەگمانوۆ)

«كاز گۋ-ءدىڭ قالاشىعى - كوزىمنىڭ قاراشىعى!» ەكىنىڭ ءبىرى جاتقا ايتاتىن، حالىقتىق تىركەسكە اينالىپ كەتكەن وسىنداي ولەڭ جولدارى بولادى. ءتىپتى قاپەلىمدە اۆتورى دا ەسكە تۇسە قويماۋى مۇمكىن. بىراق الگى ورالىم جادىڭدا مىقتاپ جاتتالىپ، ميىڭدا شەگەلەنىپ قالادى. بۇل بۇگىنگى بەلگىلى اقىن قاسىمحاننىڭ ايگىلى ولەڭىنىڭ العاشقى نۇسقاسى. كەيىن قاسەكەڭ كەمەلىنە كەلىپ، اقىندىعى تولىسا تۇسكەن سوڭ الگى ولەڭدى ەپتەپ مودەرنيزاتسيانىڭ تەزىنە سالعان سەكىلدى. كەيىنگى جيناقتارىندا «كوزدەرىمنىڭ تۇڭعيىق قاراشىعى» دەگەن تىركەس پايدا بولدى. بىراق سەكسەنىنشى جىلدار جاستارىنىڭ زەردەسىندە ادەپكى نۇسقا ساقتالدى.

بۇل ولەڭدى جازعان كەزدە قاسىمحان بەگمانوۆ اقىندىق ونەرگە ءبىر بۇيىردەن كەپ قوسىلعان پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتتىڭ ستۋدەنتى ەدى. جالپى، الماتىنىڭ وقۋ ورىندارىنىڭ ىشىندە ادەبيەتىمىزدى دامىتۋعا ايرىقشا ۇلەس قوسقان پوليتەحتىڭ ورنى بولەك. يرانبەك ورازباەۆ، ءشامشادين ءابدىرامان، الىبەك فايزۋللاەۆ، ايسۇلۋ رۇستەموۆا، ءجانيا ەراليەۆا، دارحان بەيسەنبەكۇلى سياقتى تانىمال اقىن-جازۋشىلار وسى شاڭىراقتىڭ پەرزەنتتەرى. پوليتەحتىڭ قىز-جىگىتەرى «تەمىر-تەرسەكتىڭ ىشىنەن ءجونى ءتۇزۋ اقىن شىعۋشى ما ەدى؟!» دەگەن باعزى زامانعى دۇمبىلەزدەۋ دولباردىڭ بىت-شىتىن شىعاردى. بۇل وقۋ ورنى قازاق ونەرىن دە بيىك بەلەسكە كوتەردى. ايگىلى «دوس-مۇقاسان» ءانسامبلىنىڭ وسى وقۋ ورداسىندا قۇرىلعانىن، حالقىمىزدىڭ دارىندى ۇلى بەكبولات تىلەۋحاننىڭ سول ينستيتۋتتا وقىعانىن ايتساق تا جەتكىلىكتى بولار.

وقۋعا ءتۇسۋىن ءتۇسىپ الىپ، ءوز بەسىگىنە ءالى دە بوي ۇيرەتە الماي، جۇرەگى جىر اڭساپ جۇرگەن بولاشاق ماشينا جاساۋ ينجەنەرى قاسىمحان بەگمانوۆ قاز گۋ قالاشىعىنا، جۋرفاكتىڭ جاتاقحاناسىنا ءجيى كەلەتىن. بىراق ەرتەرەك كەلىپ ەنىپ الماساڭ، كەشكە قاراي كاز گۋ-ءدىڭ وقالى اسكەرى - وكد جاتاقحانانىڭ جانىنا مىسىق جورعالاتپايدى. «ماستانىپ الىپ اتاققا، قۇتىرسا كەرگىپ جاس پەرى، جىبەرە قويماس جاتاققا، قۇرەكەڭدەردىڭ اسكەرى»، - دەپ ەرتاي اشىقباەۆ باستاعان اقىنداردىڭ ولەڭدەتىپ جۇرەتىن كەزى وسى تۇس. قۇرەكەڭ دەگەنىمىز - قالاشىقتاعى بارلىق جاتاقحانانىڭ جەگلوۆى سانالاتىن قۇرمانحان نۇرىمبەتوۆ. سول قۇرەكەڭنىڭ سايىپقىران ساربازدارىنىڭ تەگەۋرىندى توسقاۋىلىنان وتە الماي، جۋرفاكتىڭ ەرنى دىرىلدەگەن، كوزى كۇلىمدەگەن قىزدارىنا جەتە الماي قينالعان قاپالى قاسىمحان اقىننىڭ كەۋدەسىن اۋەلى ىزا، سوسىن جىر بۋادى. ەندى شە... قالاشىقتىڭ ءىشى سىيقىرلى الەم. سامالاداي جارقىراعان شام. ەكەۋ-ەكەۋ جۇپتاسىپ، ەن توعايعا ەنىپ كەلە جاتقان جاستار. الايدا قىزىقتىڭ ءبارى ارمانداي بولعان جۋرفاك پەن فيلفاكتىڭ جاتاقحاناسىنىڭ ىشىندە قالىپ بارادى. سودان ەكىنشى كۋرستىڭ بالاسى ابدەن قاپالانىپ، جانارى جاسقا شىلانىپ، كوكىرەگىنەن جىر توگەدى. «كاز گۋ-ءدىڭ قالاشىعى - كوزىمنىڭ قاراشىعى!» وسىلاي تۋىپ ەدى.

قالاشىققا قاراپ قانشاما رەت قاسقىرشا ۇلىعانىمەن قاسىمحان وقۋىن ورتا جولدا تاستاپ كەتپەي، ماشينا جاساۋ فاكۋلتەتىن ءتاپ-ءتاۋىر ءبىتىرىپ شىقتى. بىراق ونىڭ ماماندىعىنا سايكەس ماشينا جاساپ جۇرۋگە ۋاقىتى دا، قۇلقى دا بولمادى. ونىڭ ەسەسىنە جىر دەستەسىنىڭ ادەمى ۇلگىلەرىن جاسادى. ءوزىنىڭ تىرشىلىگىن جاسادى. ايلىعى شايلىعىنا جەتپەيتىن شايىرلارعا قامقورلىق جاسادى. ءسويتىپ، قاسەكەڭنىڭ ءار ءتۇرلى سەبەپپەن جاساۋعا قولى تيمەگەن ماشينالارىنىڭ ورنى تولعان سياقتى. ەندى بۇگىن ەلۋدەن اسقان بەلگىلى اقىنعا: «جىگەرىڭ سەنىڭ جاسي ما، شابىتىڭ سەنىڭ تاسي ما؟ ماماندىعىڭدى قور قىلماي، جاساپ بەر ماعان، ماشينا!»، - دەپ ەشكىم دە قاتاڭ تالاپ قويمايتىن شىعار...

قالاشىققا قىزىعۋ ءبىر قاسىمحاننىڭ باسىنداعى احۋال عانا ەمەس. ءابىلحان قاستەەۆ سەكىلدى سۋرەتشى بولام دەپ، كاز پي-ءدىڭ كوركەمسۋرەت- گرافيكا فاكۋلتەتىنە تۇسكەن قازبەك يساەۆتىڭ دا، ىبىراي التىنسارين سەكىلدى ۇستاز بولام دەپ مۇعالىمدەر دايارلايتىن ينستيتۋتقا تۇسكەن كادىربەك قۇنىپياەۆتىڭ دا، سافي وتەباەۆ سەكىلدى مۇنايشى بولام دەپ قارا التىن ءوندىرۋدىڭ قۇپياسىن يگەرىپ جاتقان ءجانيا ەراليەۆانىڭ دا ورتاق مۇڭى وسى ەدى. ارقالى اقىندارىمىز سوعىس جىلدارىندا «مۇنايشىلار، مۇناي بەر! سونى سىزدەن سۇرايدى ەل»، - دەپ جىرلاسا، ءبىز ەندى مۇنايشى قىزدان ولەڭ سۇرايتىن بولدىق. ولار قولدارى قالت ەتسە، وزدەرىنە ارمانداي بولعان كاز گۋ-ءدىڭ قالاشىعىنا جەتىپ كەلەتىن. اسىرەسە، شابىتى اسىپ، قانى تاسىپ جاتاتىن جۋرفاكتىڭ جاتاقحاناسىن دالا قاسقىرلارى سياقتى ءجيى تورۋىلدايتىن.

ىلگەرىدە قىزدار ينستيتۋتىنىڭ جاتاقحاناسىن «ىشىندە كورىكتىلەر، سىرتىندا بورىكتىلەر تۇرادى. ول نە؟» دەپ جۇمباقتايتىن ەدىك. سول سياقتى قالاشىقتىڭ قادىرىن ىشىندەگىلەردەن گورى سىرتىنداعىلار كوبىرەك بىلەتىن. قالاشىقتىڭ ابىروي-بەدەلىن دە سولار ارتتىراتىن.

ەسىمدە، ءالى ەسىمدە...

كاز گۋ-ءدىڭ ارۋلارى،

ارمان قۋعان سوناۋ ءبىر اۋىلداعى.

سەندەردى اڭساپ جىر جازعان

بەيمازالاۋ

جۇرەگىم جانۋدا ءالى...

(قاسىمحان بەگمانوۆ)

كاز گۋ قالاشىعىنىڭ وزىندىك مەنتاليتەتى بىردەن قالىپتاسا قويعان جوق. ويتكەنى باس پوشتانىڭ جانىنداعى ەجەلگى تاريحي عيماراتقا ەل ابدەن كوز ۇيرەتكەن-ءدى. كيروۆ كوشەسىندەگى 136 ءۇي تالاي ۇرپاقتى تۇلەتىپ ۇشىردى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قارسى الدىندا اتاقتى «اققۋ» كافەسى بار ەدى. كافە جانىنداعى توعاندا قوس اققۋ ءجۇزىپ جۇرەدى. ساباقتان شىققان سەرىلەر سوندا بارىپ «مامىرلايدى». قالاداعى باق-باق ءپىشىندى ەڭ ادەمى فونتان دا وسى ماڭدا. شابىت قىسىپ، جۇرەگىڭدى جىر بۋىپ بارا جاتسا، جازۋشىلار وداعى ىرگەڭدە ءتيىپ تۇر... باس پوشتانىڭ الدىنداعى ۇزىننان-شۇباق ورناتىلعان گازەتتەر تاقتاسى رەسپۋبليكانىڭ ەڭ وقىلىمدى اقپارات مىنبەرى سانالاتىن. ساباقتان قاشىپ-پىسىپ جۇرگەندەردىڭ ءوزى دە سونى وقىپ ساۋاتىن اشاتىن. ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرى ەرتەلى-كەش پوشتادان شىقپايدى. ەلدەن اقشا كۇتەدى. حات جازادى. جەدەلحات جىبەرەدى. ايتەۋىر سونىڭ ماڭايىندا ۇيىرىلەدى دە جۇرەدى. ول كەزدە جاستار اراسىندا كەڭ تانىمال اقىن باقىتجان ابىزوۆ: «ءبىز دە امانبىز، امان اسەم استانا، جاڭا جىلدا بارام ەلگە ۋاقىتشا. حات جازىپ تۇر ءجيى گلاۆپوچتاعا، كورىسكەنشە، سالەممەنەن، باقىتجان» دەپ تەلەگرافتىق ستيلمەن الدەبىر ارۋعا ولەڭحات جولداپ جاتار ەدى. جۇرت سالەمحات جازسا، بۇل ولەڭحات...

سويتكەن جۇرت جەتپىس بەسىنشى جىلدان باستاپ كاز گۋ-ءدىڭ قالاشىعىنا بوي ۇيرەتتى. اۋەلى جاتاقحانالار قونىس تەپتى. سودان سوڭ بيوفاك پەن گەوفاك، زاڭ فاكۋلتەتى كەلىپ، تۋ تىكتى. سەكسەن ءبىرىنشى جىلى جۋرفاك پەن فيلفاك جالاۋىن قادادى. بۇرىنعى تاريحي عيمارات تا جەتىمسىرەپ قالعان جوق. وعان تەاتر جانە كوركەمسۋرەت ينستيتۋتى كەلىپ ورنىقتى. سوڭعى كەزدە ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنا اينالعان وسى وقۋ ورنىن بىتىرگەن قىز-جىگىتتەر قولىنا قالام ۇستاپ، ادەبيەتكە ارالاسا باستادى. تالاي تارلانبوز اقىن-جازۋشىنى بەسىگىندە تەربەتكەن قاستەرلى شاڭىراقتىڭ قابىرعاسىنان قاسيەت جۇققان شىعار...

كاز گۋ-ءدىڭ قالاشىعى تالايعا ارمان بولعان شىرايلى مەكەنگە اينالدى. ءوزىنىڭ كينوتەاترى، پوشتاسى، تەلەفونمەن سويلەسۋ بەكەتى، بىرنەشە دۇكەندەرى، تاماقتانۋ مەكەمەسى بار ايماقتا تۇرىپ وقۋعا قىز-جىگىتتەردىڭ ءبارى قۇمارتتى. جاستار قالاشىعى قازاق پوەزياسىنا ءنار بەردى. قالاشىقتىڭ ارۋلارى اقىندار جىرىنىڭ باستى نىساناسى بولدى. قالاشىقتا تۇراتىن قىز دا - ولەڭ، ونى جاتاقحاناسىنا امان-ەسەن الىپ كەلەتىن اۆتوبۋس تا - ولەڭ. الدا-جالدا جاڭاعى ارۋ سول اۆتوبۋستىڭ ىشىندە بولماي قالسا، ول دا - ولەڭ...

الاۋ جۇلدىز، جاقتى ول ۇشقىن،

ءنار الدى جەر كەنەزەسى.

سەنسىز كەلگەن اۆتوبۋستىڭ،

جىلاپ كەتتى تەرەزەسى، -

دەپ كۇڭىرەنەتىن باقىتجان ابىزوۆ. ال قاشاننان ەتى ءتىرى، تىرشىلىككە بەيىم قاسىمحان بەگمانوۆ ءوزى قۇمارتقان ارۋدى كوپ ادام مىنەتىن اۆتوبۋسقا ەمەس، تۇرمىسى تاۋىرلەر تابان ىلىكتىرەتىن تاكسيگە تەلىپ، جىرلايدى:

ەسىمدە، ءالى ەسىمدە،

كوك كويلەك كيگەن قىزبەنەن،

كوكتەمنىڭ ءمولدىر كەشىندە،

كوشەدەن تاكسي ىزدەگەم...

شارىقتا، قيال، الىپ ۇش،

شاتتىقتان سىرت كوز ماس دەيدى.

ايتقانمىن جالعان ادرەس،

توقتاتىپ تالاي تاكسيدى...

ول كەزدەگى قىزدارعا ارنالعان ولەڭدەردە «كوك كويلەكتى قىز» تىركەسى كوپ كەزدەسەتىن. كولبەڭدەگەن كوك كويلەك جىگىتتەردىڭ كوزىنە تەز تۇسە مە، الدە سول تۇستا مودا بولدى ما، ايتەۋىر جاستار پوەزياسىندا سونداي ءبىر ءۇردىس قالىپتاستى. كوك كويلەكتى ارۋلاردان قالعىسى كەلمەگەن بولۋى كەرەك، جۋرفاكقا كەش تۇسكەن جاسى ەگدە تارتقان جىگىت اعاسى قارسىبەك كوپجاساروۆ ۇنەمى كوك شالبار كيىپ جۇرەتىن. ول دا دۋالى اۋىزداردىڭ تىلىنە ىلىكپەي قالعان جوق: «كاز گۋ-ىمدە قارا مۇرتتى كوپ شال بار. سونىڭ ءبىرى - سارى پلاشش، كوك شالبار».

جاستار قالاشىعىندا ارۋلار تۋرالى تالاي ءان ومىرگە كەلدى. بەكجىگىت سەرداليەۆ پەن نۇرىم ەرعاليەۆ ءبىرى گيتارامەن، ەكىنشىسى دومبىرامەن قوسىلىپ ءان سالاتىن. داۋىستارى سازدى، تىڭداعان جۇرتتىڭ جۇرەگىن شىمىرلاتادى. بەكجىگىتتىڭ ءوزىنىڭ شىعارعان اندەرى كوپ. «سەندەرگە ءاردايىم ورىن بار، اق وتاۋ تورىنە قونىڭدار»، - دەپ قايىرىلاتىن تانىمال ءاننىڭ اۆتورى وسى بەكجىگىت ەكەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس.

قالاشىقتىڭ ارۋلارىنا كەيدە وسىندا وقىپ جاتقان شەتەلدىك ستۋدەنتتەر دە كوز سالادى. ءبىزدىڭ كەيبىر قىزدار دا اندا-ساندا جەلىگىپ، گۋمانيتارلىق كومەك سەكىلدى مۇحيتتىڭ ار جاعىنان كەلگەن قاراقوشقىل جىگىتتەردىڭ جەتەگىندە جۇرەتىن. بالكىم، قاراتورىنىڭ ادەمىسى دەپ ويلايتىن شىعار. سولار ءۇشىن قازاقتىڭ تالاي بالاسى ءتىس سىندىرىپ، تۇمسىق قاناتتى.

كاز گۋ قالاشىعىنىڭ ەل-جۇرتتىڭ زارەسىن الىپ، سۋىق تارتىپ كەتكەن كەزى دە بولدى. سەكسەنىنشى جىلداردىڭ اياعىندا جاتاقحانالاردا تۇراتىن قازاقتىڭ ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي وڭكەي ءبىر كەلىستى قىزدارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى جوعالا باستادى. ارتىنشا قالاشىق سىرتىنداعى قالىڭ جىنىستان ولاردىڭ ءولى دەنەلەرى تابىلىپ جاتتى. سويتسەك، ءبىر سۇمىراي كىتاپحانادان كەش ورالىپ كەلە جاتقان بويجەتكەندەرگە قاپىلىستا تاپ بەرىپ، قۇرباندىعىنا اينالدىرادى ەكەن. ءسويتىپ، كاز گۋ-ءدىڭ قالاشىعى باقتىڭ دا، سوردىڭ دا مەكەنى بولدى.

ءبىزدى بولەگەن بەسىك

كاز گۋ-ءدىڭ اقىندارى

نايزاعايلى نوسەر بوپ شاتىرلادى.

ناعاشىم جوق كاز گۋ-دە،

نەگە ەكەنىن،

ايتەۋىر جاقىن ءبارى...

(قاسىمحان بەگمانوۆ)

كاز گۋ قالاشىعى ستۋدەنتتى بەس جىل بويى الاقانعا سالىپ الديلەيدى. العاشقى جىلى قالاشىقتىڭ قاقپاسىن يمەنە اتتاعان قوڭىرقاي ءوڭدى اۋىل بالاسى وقۋ بىتىرگەندە سىمداي تارتىلىپ شىعادى. قادىردىڭ ولەڭىن ءساز وزگەرتىپ ايتساق، «ءبىرىنشى جىل اۋىلى ەستەن كەتپەي، دەكان تۇگىل ايباستان جاسقانادى». ايباس - ستۋدەنتتەر كەڭەسىنىڭ قاھارلى توراعاسى. ونىمەن ويناۋعا بولمايدى. اياعىڭدى قيا باسساڭ، جاتاقحانادان الاستاپ جىبەرەدى. قالاشىقتىڭ قارا اعاشتارىنىڭ ساياسىنا تۇنەگىڭ كەلمەسە، ارىستاندى «اپا» دەپ، جولبارىستى «جەزدە» دەپ كۇن كورەسىڭ. سوسىن «باستىقتاردىڭ ءبارى بىردەي قويماس ءبىزدى ۇعىپ، كۇندىز-ءتۇنى ايقايلايدى ايباس سىزدىقوۆ»، - دەپ ءۇنىڭ قۇمىعىپ اندەتەسىڭ. بەس جىل وتكەن سوڭ:

جابدىق دايىن، كوش-كەرۋەن تۇزەلدى،

اڭگىمە بار ايتىلار:

امان-ەسەن تاپسىرايىق ءبىز ەندى،

الماتىڭدى قايتىپ ال، -

دەپ ەرتاي اشىقباەۆ ايتقانداي، ەلگە بەت تۇزەيسىڭ. الىس اۋدانعا بارىپ، قالامىڭمەن نەسىبە تەرەسىڭ. قالاساڭ، استاناعا قايتىپ ورالاسىڭ.

جاتاقحانالاردىڭ ءىشى عانا ەمەس، سىرتى دا كۇلكىگە تولى. قالاشىقتىڭ ۋنيۆەرسيتەتكە قاراي باستايتىن جولىندا شاقىرايعان كۇن استىندا كۇن ۇزاققا جالعىز فوتوگراف تۇرار ەدى. قاسىندا ەلىكتىڭ ءمۇسىنى بار. سونىڭ ماڭايىنا ستۋدەنتتەردى تۇرعىزىپ قويىپ سۋرەتكە تۇسىرمەك. بىراق الگى پاقىردىڭ جانىنا ەشكىم دە جولامايدى. ءسىرا، ءوزى دە ادامعا جۇعىمى جوق بىرەۋ بولسا كەرەك. فوتوگراف دەگەن جولدان ارى-بەرى ءوتىپ جاتقان جۇرتتى شاقىرىپ، ەلدىڭ نازارىن اۋدارماس پا؟! ال مىناۋ اۋزىن بۋعان وگىزدەي مەلشيگەن بىردەڭە. ەشكىمدە شارۋاسى جوق. ەلىگىمەن ەكەۋى كەشكە دەيىن كۇنگە قاقتالىپ تۇرا بەرەدى. سونى كەلەمەجدەپ مىناداي ولەڭ شىعاردىق:

كازگۋ-گرادتا فوتوگرافتىڭ باعى استى،

جانىنداعى ەلىك قانداي جاراستى!

دەمالۋعا مۇرشا بەرمەي بايعۇسقا،

ستۋدەنتتەر وشىرەتكە تالاستى.

قالاشىقتىڭ اۋلاسىنداعى اسكەري كافەدرا ساباقتارى - وزگەشە ءومىر مەكتەبى. بۇل كافەدرا جاستاردى باتىلدىققا، ەپتىلىككە، شيراقتىققا باۋليدى. تالتايىپ جاتىپ اتاتىن زۋ-23 زەنيتتىك قوندىرعىسىنىڭ و جەر، بۇ جەرىن شۇقىلاپ ءجۇرىپ، ءبىراز نارسە ۇيرەنىپ شىعاسىڭ. «كيىمىڭنىڭ ءبارى دە وزگەنىكى، وزىڭدىكى تەك سوققان جۇرەك قانا»، - دەپ قادىر اقىن ايتقانداي، ساباق بولاتىن كۇنى اسكەري فورمانى دا باسقادان سۇراپ، سابىلىپ جۇرگەن جۇرت. اسىرەسە، تومەنگى كۋرستىڭ ستۋدەنتتەرى اقكوڭىل، قولى اشىق اقىن قايرات الىمبەكوۆتى كوپ جاعالايدى.

قايرات اعا، ايۋداي قورباڭداعان،

ءدال كەلە مە، ۆوەنكا فورماڭ ماعان؟، -

دەپ شەتىنەن قيىلىپ كەلىپ، ەسىك كوزىندە ءموليىپ تۇرادى. «بەت دەگەنىڭ جەتەدى، سۇيىڭدەر»، - دەپ ەلدىڭ ءبارىن قۇشاعىنا تارتىپ جۇرەتىن جانى جومارت قايرەكەڭ بارىن ايامايدى.

بىردە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى سول تۇستا اتى دۇرىلدەپ تۇرعان «لەنينشىل جاستىڭ» جۋرناليستەرىن كەزدەسۋگە شاقىردى. «لەنينشىل جاستىڭ» قالامگەرلەرى بۇل شاقىرۋعا اسقاقتىقپەن جاۋاپ بەردى. «ءبىر عانا شارتىمىز بار. جۋرفاك كەزدەسۋ وتە سالىسىمەن بىزبەن فۋتبول وينايتىن بولسىن!». جۋرفاك كەلىستى. جاستار گازەتىنىڭ بۇلاي دەپ تالاپ قوياتىن ءجونى بار ەدى. بۇل باسىلىمدى قازاق سپورتىنىڭ باپكەرى اتاقتى سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ باسقاراتىن. سەيداعاڭنىڭ سايىپقىران شاكىرتتەرى سپورتتىڭ قاي تۇرىنە دە، اسىرەسە اياقدوپقا كەرەمەت بەيىم-ءدى. «لەنينشىل جاستىڭ» فۋتبول كومانداسىنا تالاي وليمپيادالار مەن الەم چەمپيوناتتارىن كوزىمەن كورىپ، پەلەمەن تىلدەسىپ، پلاتينيمەن پىكىرلەسكەن نەسىپ جۇنىسباەۆتىڭ ءوزى جەتەكشىلىك ەتەتىن. سول اتىشۋلى كوماندا مىنە، كاز گۋ-گە كەلە جاتىر. كورگەن دە ارماندا، كورمەگەن دە ارماندا. ال ەندى ولارمەن ويناپ، شەبەرلىك بايقاسۋ دەگەنىڭ...

كەزدەسۋ وتە اسەرلى ءوتتى. ستۋدەنتتەردىڭ اعالارىنا قويماعان سۇراعى جوق. مىناداي بەدەلدى كىسىلەردىڭ قولىن ۇستاپ، قولتاڭبا العاندارىنا ماساتتانىپ، باقىتتان باسى اينالعان بوزبالالار مەن بويجەتكەندەر. تەگىندە، «لەنينشىلجاستىقتار» وسى اسقاق ابىرويىمەن تۇرعاندا كەتىپ قالعاندارى ءجون بولاتىن ەدى. بىراق ولار قاراپ تۇرماي: «الگى فۋتبول ماسەلەسى نە بولدى ءوزى، وينايمىز با، جوق پا؟»، - دەگەنى. سودان جاتاقحانا سىرتىنداعى الاڭعا بەتتەدىك. قالاشىقتىڭ تۇرعىندارى بۇل ويىندى راحاتتانىپ تۇرىپ تاماشالادى. «لەنينشىل جاستىڭ» مارعاسقالارى اياقپەن دە، باسپەن دە ونەردىڭ جەتى اتاسىن كورسەتتى. نەگىزىندە بۇل باسىلىمدا اتاۋى شارتتى تۇردە قويىلعان ەكى كوماندا بار ەدى. تىلشىلەردىڭ كومانداسى - «ءجالاڭتوس»، ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرىنىڭ كومانداسى - «ءاپايتوس». ال مىنا ويناپ جاتقان سول ەكەۋىنىڭ قۇراماسى. مەن بولسام ول كەزدە جۋرفاكتىڭ بەسىنشى كۋرسىندا وقيمىن، ءارى «لەنينشىل جاستىڭ» ءتىلشىسىمىن. سوندىقتان قاي جاق جەڭسە دە، مەرەيىم ۇستەم بولماق. جۋرفاكتىڭ فۋتبولشىلارى دا ەشكىمنەن كەم تۇسپەيتىن. گەني تولەگەنوۆ، قايرات مۇقاتوۆ، عالىمجان مەلدەشوۆتەر قاراپايىم ستۋدەنت بولسا دا كانىگى فۋتبولشى رەتىندە الدەقاشان مويىندالعان جىگىتتەر ەدى. ادەپكىدە اعالارىن سىيلاپ، تارتىنىپ ويناعان جۋرفاكتىڭ كومانداسى كەلە-كەلە قىزىپ كەتسە كەرەك، جۋرناليستەردى 4:1 ەسەبىمەن جايراتىپ سالدى.

قايتىپ كەلەمىز. جۋرناليست اعالاردىڭ سالى سۋعا كەتكەن. ءبارى دە ءۇنسىز. «جۋرفاكتىڭ شيبورباي ستۋدەنتتەرى اتاقتى «لەنينشىل جاستىڭ» ءوزىن جەڭدىك دەپ ماقتانىپ جاتىر-اۋ، ءا؟»، - دەدى ءبىر كەزدە نەسىپ اعا قالاشىقتىڭ قاقپاسىنان شىعا بەرىستە. سول كەزدە قۋ ءتىلدى وتەگەن ورالباەۆ اعامىزدىڭ:

- ءبىزدىڭ وتىرىك جەڭىلىپ قالعانىمىزدى قايدان ءبىلسىن!، - دەمەسى بار ما! جاڭا عانا قۇرىسىپ-تىرىسىپ كەلە جاتقاندار دۋ كۇلدى. لەزدە ءبارى دە كوڭىلدەنىپ سالا بەردى. بۇل قالاشىقتىڭ ەشكىمدى رەنجىتپەي قايتاراتىن وسىنداي ءبىر ەرەكشە قاسيەتى بار ەدى. سول قاسيەتىنەن ءالى دە اجىراماعان سياقتى.

كاز گۋ-ءدىڭ قالاشىعى ءبىزدىڭ ماقتاۋىمىزعا استە ءزارۋ ەمەس. ون ماقالا جازساڭ دا ونىڭ بار قاسيەتىن اشا الماۋىڭ مۇمكىن. بىراق قياردى دا پيارمەن جەيتىن زاماندا ءوزىڭدى تەربەتكەن التىن بەسىك تۋرالى جىلى ءسوز ايتقاننىڭ نە ايىبى بار دەپ ويلادىق...

باۋىرجان ومارۇلى

«انا ءتىلى» گازەتى،10-قىركۇيەك. 2009 جىل.