كەزىندەگى كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان، كەيىننەن تاۋەلسىزدىكتەرىن  العان، ءوز ۋاقىتىنداعى وداقتاس ون بەس رەسپۋبليكانىڭ ىشىندەگى، قازىرگى  كۇنى بولشەكتەنىپ كەتكەنى گرۋزيا مەملەكەتى.

ارينە، اۋماعى جاعىنان كىشىگىرىم مەملەكەت بولسا دا، وعان سەبەپكەر، ىشىندەگى بىرنەشە مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ بولعاندىعى. گرۋزيا،  سوناۋ توقسانىنشى جىلدارى ساياسي تاۋەلسىزدىگىن العاننان سوڭ، قۇرامىنداعى  ابحازيا تبيليسيگە مويىنسىنۋدان باس تارتىپ، سوعىس اشىپ، قالاي دەسەك تە  بولەكتەنىپ كەتتى. ولاردى قايتارىپ الۋعا  ءالسىز  گرۋزيانىڭ  شاماسى  جەتپەدى.

كەيىننەن كرەمل قوجايىنىنىڭ قولداۋىمەن جانە تىكەلەي قاتىسۋىمەن، وڭتۇستىك وسەتيا دا گرۋزيا ەلىنىڭ قاراماعىنان بوسانىپ شىقتى. بۇل كۇندەرى، وسى ەلدىڭ قۇرامىندا ادجاريا، سونداي-اق، مەرگەليا قۇرىلىمدارى بار.

دەگەنمەن، وسىنداي جاعدايعا  جەتپەۋ ءۇشىن، كەڭەس وداعىنىڭ تۇسىنداعى بۇل  ەلدىڭ كوشباسشىلارىنىڭ الدىن الۋى،  دەر مەزگىلىندە شارا قولدانۋى، ەل ىشىندەگى وسىنداي، تىپتەن شاعىن بولسا دا، مەملەكەتتىك قۇرىلىمى بار  اۋماقتاردى تاراتىپ جىبەرۋى كەرەك-اق ەدى. تەگى، ولاردىڭ كورەگەندىگى جەتپەگەن-اۋ.

تاعى ءبىر مىسال: قازىرگى سەربيا مەملەكەتىنىڭ قۇرامىندا بولعان، كىشكەنتاي عانا كوسوۆو دا ءبىراز جىلدار مايدانداسىپ ءجۇرىپ، تاۋەلسىز ەلدەردىڭ قاتارىنا كىردى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قۇرامىنا مۇشە بولىپ وتپەسە دە، ەۋروپالىق وداق ەلدەرىنىڭ جيىرما ەكىسى، كوسوۆونىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداپ، قازىر وسى ەلمەن كادىمگىدەي ساناساتىن بولدى. ايتايىن دەگەنىمىز، گۋرجى ەلىندەگى ابحازدار دا، وسەتيندەر دە، سەربتەردىڭ ىشىندە بولعان كوسوۆولىق الباندار دا ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءتىلىن، ءداستۇرىن، سالتىن، تاريحىن، سونىمەن قاتار، ءدىني نانىم-سەنىمدەرىن جوعالتپاعان ەلدەر. سوندىقتان دا، بۇل ەلدەردىڭ تۇرعىندارى وتانشىلدىعىن جوعالتپاعان، وزگە ۇستەم ەلدىڭ كولەڭكەسىندە قالماعان، وزگەنىڭ مادەنيەتى مەن ءتىلىن وزىنىكىنەن جوعارى قويماعان، قۇل بولۋدان ىرگەسىن اۋلاق سالعان ەل-جۇرتتار. وسىدان بولار، ۋاقىتى كەلگەندە  كۇرەس جۇرگىزىپ، قان توگۋدەن قورىقپاي، قالاي دەگەنمەن دە تاۋەلسىزدىكتەرىن الىپ كەتتى.

سولتۇستىكتەگى كورشىمىز، رەسەي فەدەراتيۆتىك مەملەكەتى 2018- جىلى ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداپ، قۇرامىنداعى ۇلتتىق رەسپۋبليكالاردىڭ تىلدەرىن مۇمكىندىگىنشە ىعىستىرۋدىڭ، دامىتپاۋدىڭ امالىن تاپتى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، وسى زاڭ شىققاندا، ەش ءبىر ۇلت تا، ۇلىس تا قارسىلىق كورسەتە المادى. تەگى، جەتپىس جىلدىق كەڭەس وداعىنىڭ ۇستەمدىگى بۇلاردى دا اياماي جانشىپ تاستاعان-اۋ. تەك، ۋدمۋرت البەرت رازين عانا قارسىلىق تانىتىپ، ءوزىن ورتەپ جىبەردى. وسى ارقىلى، ءوز ۇلتىنا جاناشىرلىق تانىتىپ، انا ءتىلىن ساقتاپ قالعىسى كەلدى. قازىر، ورىس ەلىندە ۇلت تىلدەرى فاكۋلتاتيۆتىك شەڭبەردە عانا قالدى. مەملەكەتتىك قىزمەت، كاسىپ اشۋ، تۋريزم، سپورت، شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ءۇشىن تەك قانا كەزىندەگى عاسىرلارعا سوزىلعان كرەپوستتىق قۇلداردىڭ تىلدەرى بولىپ تابىلاتىن، ورىس ءتىلىن پايدالاناسىڭ. بولاشاعىن ويلاعان وسى ەلدەگى ۇلت جاستارى، قازىرگى كۇندەرى ورىس تىلىندە عانا ءبىلىم الىپ، جۇمىس ىستەۋدە. انا تىلىمەن كۇنىن كورە المايتىنداي دارەجەگە جەتتى. بۇگىنگى تاڭدا، رەسەي فەدەراتسياسى ءبىر ءتىلدى مەملەكەتكە اينالدى. الداعى كەزەڭدە، سارىسى دا، قوڭىرى دا تۇتاسىپ، ءبىر-اق ۇلتقا اينالىپ، وزگە شاعىن ۇلتتاردىڭ جويىلىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. م.س.گورباچەۆتىڭ تۇسىنداعى فەدەراتيۆتىك رەسپۋبليكادان، قازىردە فەدەراتيۆتىك يمپەرياعا اينالدى.

بىزدە قالاي؟! ەلىمىزدەگى بارلىق ۇلت وكىلدەرىنە كەڭشىلىك تانىتىپ، انا تىلدەرىن، ءداستۇرىن، ءتىپتى، ءدىني نانىم-سەنىمدەرىن دە جوعالتىپ الماۋعا جاعداي جاسالدى.

ارينە، قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل. بىراق، ولاردىڭ تولىقتاي وسى تىلدە سويلەپ كەتكەندەرى شامالى. ول تۇرماق، ءبىراز قازاقتاردىڭ ءوزىن مەملەكەتتىك تىلگە، ياعني ايتقاندا، انا تىلىنە جاقىنداتا الماي، الەكپىز. سونىمەن قاتار، كەيبىر كىشىگىرىم قالالارىمىزدى (قوناەۆ، الاتاۋ) سينگاپۋرعا اينالدىرماقپىز. بۇعان شىنىمەن دە قۋانامىز. دەگەنمەن، وسى قالالار ورنالاسقان الماتى وبلىسىنىڭ اۋماعىنداعى كەيبىر اۋداننىڭ اتىن قالايدا وزگەرتۋ كەرەك! بۇل، كەزىندە كەڭەستىك زاماڭدا كەتكەن ساياسي قاتەلىك قوي. وسى ورايدا، وتكەن جىلدارى ءبىر گازەتتەن تۇرىكتىڭ مىنانداي ماقالىن وقىدىم: «كوبىكتىڭ ۇستىنە ءۇي سالمايدى، جارىلىپ كەتۋى مۇمكىن». وسى ماقالدى وقىپ، قاي ماعىنادا ايتىلعانىن تۇسىنبەي ءبىراز ۋاقىت ويلانىپ ءجۇردىم. اقىرى، قاۋپى جوعارى جەرگە نەمەسە اۋماققا ءۇي، يا بولماسا، قالا سالمايدى دەگەن پىكىردى بىلدىرەدى-اۋ، دەگەن تۇجىرىمعا كەلدىم.

ءبىزدىڭ ەلدەگى جۇزدەن اسا ەتنوستىڭ ىشىندەگى ەڭ ازۋلىسى، ياعني ايتقاندا، امبيتسياسى جوعارى، قازاقتارمەن تايتالاسا الاتىن ۇيعىرلار عانا. ارينە، ەشكىمدى جامانداپ، كىر جاققىمىز كەلمەيدى، دەگەنمەن شىندىعى وسى. ولار، ءتىلىن دە، ءداستۇرىن دە، ءدىنىن دە وتە مىقتى ساقتاعان. ءتىپتى، وسى ءۇشىن ريزا بولاسىڭ! الداعى كەزەڭدە، بىزگە سولتۇستىكتەگى رەسەيدەن ەمەس، وسىلاردان سەسكەنۋ كەرەك! قازاقتارعا قاراعاندا، قازىرگى كۇندەرى بۇل ەتنوستا بايلار وتە كوپ! ءبىزدىڭ قوعامداعى قازاق ءتىلدىسى مەن ورىسشا بىتىرگەندەرى ءوز ارا قىرقىسىپ جۇرگەندە، كەيبىر اۋماعىمىزدان ايىرىلىپ قالىپ جۇرمەيىك!

دەموكراتيانىڭ كەزەڭىندە تىرشىلىك كەشىپ جاتقان سوڭ، پىكىرىمىزدى اشىق ايتىپ وتىرمىز. بۇل، ابەستىك بولماس. سول ايتقانداي، كەزىندە كەتكەن وسى قاتەلىكتى تۇزەتىپ الماي، سۋپەر ايماققا اينالدىرۋ ساياسي قاتەلىككە جاتپاي ما؟ وسىعان دا، نازار اۋدارسا دەيمىز!

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz