بۇگىن – كەزىندە بۇكىل كسرو اۋماعىنداعى كورەرمەن قاۋىمنىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، ءومىر سۇرۋگە قۇشتارلىعىن ارتتىرعان ۇلى كينورەجيسسەر لەونيد گايدايدىڭ تۋعان كۇنى.

كومەديا جاعىنان ۇياتتىمىز

«ونىڭ بىزگە قانداي قاتىسى بار؟» دەگەن ساۋال تۋى دا مۇمكىن قايسىبىر وقىرمان تاراپىنان. راسىندا دا، قازىر ءبىز مۇلدە بولەك مەملەكەتپىز، ەلىمىزدە كەڭەس ءداۋىرى تۋرالى ەشتەڭە بىلمەيتىن، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن دۇنيەگە كەلگەن جاڭا ۇرپاق قالىپتاسىپ كەلەدى. ولار كەزىندە ءبىز ءومىر جولىن جاتتاپ وسكەن لەنيندى تانىمايدى، تالاي بۋىن ءپىر تۇتقان لەششەنكونى تىڭدامايدى، اراسىندا «1941-1945 جىلدارى كىممەن كىم سوعىسىپ ەدى؟» دەپ وزىڭنەن سۇرايتىندار دا تابىلۋى مۇمكىن... جانە بۇل زاڭدى دا، ويتكەنى ولار – ءححى عاسىردىڭ بالالارى، جاڭا، جاس، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ازاماتتارى.

دەگەنمەن قانشا ۋاقىت وتسە دە ولمەيتىن، قانداي قوعامدىق فورماتسيادا دا ەسكىرمەيتىن، زامانا كوشىنە ىلەسىپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتىپ، ادامزاتپەن ماڭگى جاساي بەرەتىن ءبىر قۇدىرەتتى دۇنيە بار. ول – ادەبيەت پەن ونەر. ارادا قانشاما عاسىرلار ءوتتى، جىلدار جىلجىدى، الايدا «يليادا» مەن «ماحابحاراتا»، «گاملەت» پەن «قۇدىرەتتى كومەديا»، قورقىت، موتسارت، چايكوۆسكي سازدارى، گەتە، پۋشكين، اباي جىرلارى، گيۋگو، چەحوۆ، اۋەزوۆ شىعارمالارى ءالى كۇنگە ەل ەسىنەن شىقپاي، حالىق جادىنان وشپەي، ساحنا تورىنەن تۇسپەي كەلەدى.

سونداي ونەردىڭ زاماناۋي ءبىر ءتۇرى – كينو دەسەك، ونىڭ ىشىندە دە بۇگىن شىعىپ، ەرتەڭ ۇمىتىلاتىن ءبىر ساتتىك ۋاقىتشا دۇنيەلەرمەن قاتار، قانشا كورسەڭ دە جالىقتىرمايتىن، نەشەمە جىلدار وتسە دە ءمانىن جويمايتىن، جانر كلاسسيكاسىنا اينالعان ناعىز كوركەم تۋىندىلار دا كوپتەپ كەزدەسەدى. لەونيد گايداي كومەديالارى – زامانا سىنىنا توتەپ بەرىپ، الدى 60, كەيىنگىلەرى 40-50 جىلدان بەرى ەكران مەن ەفيردەن تۇسپەي كەلە جاتقان كەمەل شىعارمالار. ادام جانىنا ءۇڭىلىپ، قوعامنىڭ تامىر بۇلكىلىن تاپ باسقان ونەر ەشقاشان ەسكىرمەيدى، ۇلتقا، تىلگە بولىنبەيدى. ءبىزدىڭ ءالسىن-ءالى ەلدار ريازانوۆقا، گەورگي دانەلياعا، لەونيد گايدايعا اينالىپ سوعىپ، اڭگىمەگە ارقاۋ ەتەتىنىمىز دە سول سەبەپتى. ولاردىڭ ونەرى – ءبىر عانا ورىستىڭ، قالا بەردى بۇگىنگى رەسەيدىڭ مەنشىگى ەمەس، جالپى ونەرسۇيەر قاۋىمنىڭ ورتاق يگىلىگى، كەزىندە كەڭەس وداعىنا قاراعان قانشاما ەلدىڭ كوز قۋانىشى، كوڭىل جۇبانىشى. بۇل – ءبىر.

ەكىنشىدەن، بىزدە ايگىلى شاكەن ايمانوۆتىڭ «تاقيالى پەرىشتەسىنەن» كەيىن دەنى دۇرىس كينوكومەديا تۇسىرىلگەن جوق. كەي رەجيسسەرلەرىمىزدىڭ كەيىنگى جىلدارداعى ارەكەتتەرى (ماسەلەن، ەركىن راقىشەۆتىڭ «ماڭگى ءومىر سۇرگىڭ كەلسە...» ءفيلمى) كىسىنىڭ كۇلكىسىن ەمەس، جىنىن كەلتىرەتىن دەڭگەيدە ەكەنىن جاسىرىپ قايتەيىك. وزىمىزدە ساپالى كومەديا بولماعان سوڭ، ءبارىبىر نازارىمىز وزگەگە اۋا بەرەتىنى دە تۇسىنىكتى شىعار. ياعني قازاق كورەرمەنىنىڭ الدىندا كومەديا جاعىنان ۇياتتى ەكەنىمىز راس...

قىرقىلىپ قالعان لەنتالار

لەونيد گايدايدىڭ فيلمدەرىن كوپشىلىك كورەرمەن جاقسى بىلەدى. ءتىپتى جاتقا بىلەدى دەسەك تە، ارتىق ەمەس. ونىڭ كومەديالارىنداعى قاناتتى سوزدەردى تاقپاق جاتتاعان وزات وقۋشىداي تاقىلداپ ايتىپ بەرەتىندەر ارامىزدا از بولماس. رەجيسسەردىڭ ءوزى دە: «كينوكومەديادا قيمىل-ارەكەتكە كوبىرەك ءمان بەرىلىپ، ءسوز مەيلىنشە از بولعانى ءجون. سول از ءسوزدىڭ ءوزى جيناقى، استارلى جانە وندىققا ءدال تيەتىن ۋىتتى بولۋى شارت»، – دەگەن ەكەن. شىنىندا دا، ونىڭ فيلمدەرىندە ەشقانداي دا ءدىلمارسۋ، ۋاعىز سوعۋ، اقىل ايتۋ جوق. ۇرانشىلدىققا ول مۇلدە قارسى بولعان.

وكىنىشكە قاراي، كەڭەس داۋىرىندە كۇشى مىعىم تسەنزۋرا دا قاراپ وتىرماعان عوي. گايداي فيلمدەرىنەن تسەنزورلاردىڭ جالاڭداعان قايشىسى قيىپ الىپ تاستاعان لەنتالاردى ەسەپتەسە، ءتىپتى بىرنەشە شاقىرىمعا سوزىلار ما ەدى، قايتەر ەدى... ماسەلەن، «ساموگونشىلاردا» ەۆگەني مورگۋنوۆ كەيىپكەرىنىڭ ساموگون ساتۋ ارقىلى قالاي بايىپ شىعا كەلەتىنىن كوز الدىنا ەلەستەتەر ءساتى، سونداي-اق يۋري نيكۋليننىڭ ورىنداۋىنداعى ءبىر ءازىل ءان الىنىپ تاستالعان. «بريلليانت قولداعى» نوننا مورديۋكوۆانىڭ كەيىپكەرى ايتاتىن: «يا نە ۋديۆليۋس، ەسلي زاۆترا ۆىياسنيتسيا، چتو ۆاش مۋج تاينو پوسەششاەت ليۋبوۆنيتسۋ!» – دەگەن سويلەمنىڭ ءاۋ باستاعى نۇسقاسىندا «ليۋبوۆنيتسۋ» ءسوزىنىڭ ورنىندا «سيناگوگۋ» بولعان. امال جوق، فيلم ءتۇسىرىلىپ بولعان سوڭ، وسى تۇستى قايتا دىبىستاۋعا تۋرا كەلگەن. بىراق اكتريسانىڭ ەرىن قيمىلىنا ءمان بەرە ۇڭىلسەڭىز، «سيناگوگۋ» دەگەن ءسوزدى اڭعارۋعا بولادى.

«يۆان ۆاسيلەۆيچ ماماندىعىن وزگەرتەدى» فيلمىندەگى باياعى زامانعى بانكەت كورىنىسىندە جالعان پاتشانىڭ «ا كتو بۋدەت وپلاچيۆات ەتوت بانكەت؟» دەپ سۇرايتىنى بار. ءاۋ باستاعى تۇسىرىلىمدە حح عاسىردىڭ كانىگى ۇرىسى، ال گروزنىي داۋىرىنە وتكەن سوڭ «كنياز» بوپ شىعا كەلەتىن ميلوسلاۆسكي وعان «نارود، باتيۋشكا، نارود» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. بىراق مەمكينو باسشىلىعى «مۇنىمەن نە ايتپاقسىڭدار؟ كرەمل دە حالىقتىڭ ەسەبىنەن ءىشىپ-جەپ وتىر دەگەندەرىڭ بە بۇل؟» دەپ الگى جاۋاپقا تىيىم سالىپتى. سول سەبەپتى، ول ەپيزودتى دا قايتا دىبىستاۋعا تۋرا كەلگەن. ءسويتىپ، جاڭاعى سۇراققا «ۆو ۆسياكوم سلۋچاە، نە مى» دەگەن جايماشۋاق جاۋاپ قايتارىلادى.

«كاۆكاز تۇتقىنى» كومەدياسى ستسەناري بويىنشا مىناداي كورىنىسپەن باستالعان: دۋالعا جۇرەكسىنە جاقىنداپ كەلگەن ۆيتسين، جان-جاعىنا جالتاق-جالتاق قاراپ الىپ، باس ارىپپەن «ح» دەپ جازادى دا، دەرەۋ قاشىپ كەتەدى. سوسىن الشاڭ باسىپ، ەكرانعا مورگۋنوۆ شىعادى دا، الگىنىڭ جانىنا باتتاستىرىپ تۇرىپ ءداۋ «ۋ»-دى قونجيتادى. ارتىنشا كادردا نيكۋلين پايدا بولادى دا، تەز-تەز «...دوجەستۆەننىي فيلم» دەپ جازا سالادى. وكىنىشكە قاراي، تسەنزۋرا مۇنى دا «ادەپسىزدىككە ۇندەيتىن كورىنىس» دەپ ۇعىپ، مۇلدە قىرقىپ تاستايدى.

گايداي كىم، سپيلبەرگ كىم؟

رەجيسسەر اندرەي كونچالوۆسكي بىردە: «ەگەر گايداي امەريكادا جۇمىس ىستەگەندە، ءسوز جوق، ميلليونەر بولار ەدى. ويتكەنى ول ەلدى كۇلدىرە وتىرىپ ويلانتاتىن ناعىز كۇلكى كونۆەيەرى ەدى عوي. ءبىر عانا اككى-كەششە-قورقاق ۇشتىگىنىڭ ءوزى وعان سارقىلماس قازىنا سىيلار ەدى»، – دەگەن ەكەن. ال رەسەيدە ول ءوزىنىڭ 1992 جىلى شىققان سوڭعى ءفيلمى ءۇشىن تۇككە جارامايتىن ءبىر قاپشىق سابان اقشا العان. كەڭەس وداعىنىڭ كينوتەاترلارىنان تۇسپەگەن كارتينالارىن جالپى العاندا 600 ميلليوننان استام ادام تاماشالاعان رەجيسسەردىڭ كورگەن كۇنى وسى. سالىستىرۋ ءۇشىن الساق، سول ۋاقىتتا اقش-تىڭ ەڭ تانىمال دا قالتالى رەجيسسەرى سانالعان ستيۆەن سپيلبەرگتىڭ فيلمدەرىن 400 ميلليونداي عانا ادام كورىپتى...

گايدايدىڭ ايەلى نينا گرەبەشكوۆا دا – اكتريسا، كۇيەۋىنىڭ «بريلليانت قول» (سەمەن گوربۋنكوۆتىڭ ايەلى رولىندە), «سپورتلوتو-82» (كلاۆديا اپاي), «ومىرىڭىزگە قاۋىپتى» (زينايدا پەتروۆنا) سەكىلدى بىرنەشە فيلمىنە تۇسكەن.

– جاسىراتىنى جوق، «كاۆكاز تۇتقىنى» كارتيناسىنا مەن كەزدەيسوق ءتۇستىم، – دەپ ەسكە الادى بۇگىندە 95-كە كەلىپ وتىرعان ن.گرەبەشكوۆا. – مەنى كيەۆتە تۇسىرىلەتىن ءبىر ءفيلمنىڭ باستى رولىنە شاقىردى. جول جۇرۋگە جينالىپ جاتقانىمدا، كاۆكازدان لەنيا قوڭىراۋ شالىپ: «وسىلاي دا وسىلاي، ءبىر پسيحياتر-دارىگەر ايەلدىڭ شاعىن رولىنە ادام كەرەك بوپ جاتىر، تەزدەتىپ كەلە قال!» – دەدى. اۋەلى ابدەن اشۋلاندىم، ەكى مينۋتتىق ەپيزودقا بولا انا جاقتاعى باستى رولدەن باس تارتۋىم كەرەك پە سوندا؟ بىراق لەنيا قايتا-قايتا ءوتىنىپ، قويار بولمادى. ءوزى اۋىرىڭقىراپ تا ءجۇر ەدى، ءبىر جاعى جانىم اشىدى ما، كيەۆتەگى ءفيلمنىڭ رەجيسسەرىنە جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ، بىرنەشە كۇن كەشىگىپ باراتىنىمدى ايتىپ، كاۆكازعا ۇشتىم... قازىر وعان قۋانباسام، ەش وكىنبەيمىن. ويتكەنى الگى مەن باستى رولىنە تۇسكەن ءفيلمدى قازىر وزگە تۇگىلى ءوزىم ۇمىتىپ قالدىم، شىقتى دا جوق بولدى، ال «كاۆكاز تۇتقىنى»، مىنە، 58 جىل بولدى، ءالى ەفيردەن تۇسەر ەمەس. ەكى مينۋتتاي عانا شاعىن ەپيزودىنا تۇسسەم دە، جۇرت بىردەن تانيدى.

گايدايدىڭ ءوزى اتاق، سىيلىق، جۇلدە دەگەندەرگە مۇلدە ۇمتىلماعان، «فيلمدەرىمدى ەل قىزىعىپ كورسە بولدى، ماعان ودان ارتىق سىيلىق قاجەت ەمەس» دەپ بىلگەن. ونىڭ ادامداردىڭ پسيحولوگياسىنا قانشاما جىلدان بەرى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان «كۇلكى تەراپياسى» نەمەسە، ءوزىنىڭ ءبىر ءفيلمىنىڭ اتىنا ۇيقاستىرا ايتقاندا، «ى وپەراتسياسى» وتە ءساتتى اسەر ەتۋدە. رەجيسسەردىڭ بىرىنەن ءبىرى وتكەن ۋىتتى كومەديالارى قيىن ۋاقىتتا كورەرمەننىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، ءومىر سۇرۋگە قۇشتارلىعىن ارتتىرىپ قانا قويعان جوق، جىلدار بويى «موسفيلم» مەن مەمكينوعا قىرۋار قارجى ءتۇسىرىپ تە وتىردى. 1992 جىلى «ءموسفيلمدى» بىرنەشە تاۋەلسىز بىرلەستىكتەرگە ءبولىپ جاتقاندا، مەمكينو توراعاسى ارمەن مەدۆەدەۆ تۇرىپ: «مىنانى ەستەن شىعارماڭىزدار: 20-30 جىل بويى ءبىزدى گايداي اسىراپ كەلدى!» – دەگەن ەكەن.

ءبىر قىزىعى، گايدايدىڭ كومەديالارىن ءار كورگەن سايىن بۇرىن اڭعارماي قالعان جاڭا استار، توسىن يشارا، وقىس وي اشىپ وتىراسىز. بالكىم، ۇلىلىق دەگەن وسى شىعار...

ساكەن سىبانباي

Abai.kz