الدىمەن بۇل ماقالانى جازۋعا تۇرتكى بولعان جايتتى ايتايى­ن. جەڭىستىڭ 75 جىلدىعى قار­سا­ڭىندا تمد ەلدەرىنىڭ كورەر­مەندەرى ءۇشىن اشىلعان «پوبەدا» تەلەارناسى بار ەمەس پە؟! ماق­ساتى 1941-1945 جىلدارداعى كەڭەس جانە وداقتاس ەلدەر ارميالارىنىڭ قاھارماندىق قيمىلى تۋرالى سوڭعى 78 جىل ىشىندە تۇسىرىلگەن دەرەكتى، كوركەم فيلمدەردى كورسەتۋ بولىپ تابىلاتىن ول باعدارلامانىڭ اسەرى عاجاپ-اق. مىنە، تاياۋدا سولاردىڭ ىشىندەگى «جاۋ تىلىنداعى مايدان» جانە «بەرلين ءۇشىن شايقاس» اتتى ەكى كينوتۋىندىدان كوپ ەشكىم كۇتپەگەن كادرلاردىڭ قىلاڭ بەرىپ، جالت ەتە تۇسكەنى!..

ونىڭ العاشقىسىندا جاڭا عانا الاپات شايقاس بولىپ وتكەن جەر، ونداعى ۇزىننان-ۇزاق سوزىلعان جول، ونىمەن باتىستاعى ورمانعا بەتتەپ بارا جاتقان تانك كولونناسى ارالاس لەك-لەك جاياۋ اسكەرلەر كورىنەدى. ولاردىڭ ارتىن الا وق-ءدارى مەن جانارماي، ازىق-تۇلىك تيەلگەن اربالارداعى اتتار كەلەدى. ارالارىندا ماڭ-ماڭ باسقان تۇيە­لەر دە بار. وسىنداعى ءبىزدىڭ نازارىمىزدى اۋدارعان نارسە: پولۋتوركا اۆتوكولىگىندەگى اسىعىپ كە­لە جاتقان جوعارى شەندى اسكەري ادام­نىڭ قاپتال جولمەن كەرۋەننىڭ الدىنا تۇسپەك بولعان ارەكەتى ءجا­نە... ءيا، جانە ونىڭ وبوزدى باس­قا­رىپ كەلە جاتقان ينتەندانتتان: «تۇيەلەر مۇندا قايدان ءجۇر؟» – دەگەن ساۋالى. «باسقۇنشاقتان، – دەيدى وعان جاۋاپ يەسى. – سونداعى قازاق اۋىلدارىنان».

سۋرەت: ج.اۋپباەۆتىڭ جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى.

ال ەكىنشى كينودا، ياعني «بەرلين ءۇشىن شايقاس» فيلمىندە 1945 جىلدىڭ كوكتەمىندەگى براندەنبۋرگ قاقپاسى، ونىڭ الاڭىنداعى جەڭىس حابارىن ەستىپ، شات-شادىمان بول­عان كەڭەس اسكەرلەرى بەينەلەنگەن كو­رىنىس بار. تانك ۇستىندە وتى­رىپ، ماشينا توڭىرەگىندە اڭگى­مەلەسىپ تۇرعان نەمەسە زەڭبىرەك جانىندا جانتايا دەمالىپ جاتقان جاۋىنگەرلەردىڭ ارعى جاعىندا رەيحستاگ تۇر. ونىڭ ماڭايىندا اس كۋحنياسى ارباسىن سۇيرەتكەن قوس وركەشتى تۇيە كورىنەدى. اسپاز ونى توقتاتىپ، سولداتتارعا جو­رىق قازانىنان تاماق ۇلەستىرە باس­تاعاندا، بىلايعى جۇرت الگى «دالا كەمەسى» جانىنا كەلىپ سۋرەتكە تۇسە باستايدى. ەكراننان ولاردىڭ اراسىنداعى قۋشىكەش بىرەۋىنىڭ: «بۇل جانۋار اسكەرگە قاي جەردەن «شاقىرىلدى» ەكەن؟» – دەپ ازىلدەي قويعان سۇراق ءۇنى دە اپ-انىق ەستىلىپ تۇر. سول كەزدە تۇيەنىڭ بۇيداسىن ۇستاپ تۇرعان ەگدە ەفرەيتور وعان: «ەرشىك قومىنا قارا»، – دەگەندەي يەك قاعادى. وندا: «استراحان – بەرلين»، – دەگەن جازۋ بار ەدى.

جوعارىداعى وسى ەكى كينوكادر­دى كورگەندە، ويىمىزعا كەنەت تاعى ءبىر وقيعانىڭ ورالماسى بار ما؟! ول اتاقتى كومپوزيتور يليا اعا جاقانوۆ باستاعان ءبىز­دىڭ 2014 جىلى اتىراۋ ارقىلى رەسەيدىڭ استراحان وڭىرىنە بارىپ، ونداعى قۇرمانعازى بابا باسىنا ءتاۋ ەتۋىمىز ەدى. سودان سوڭ سول وبلىس ورتالىعىنداعى ولكەتانۋ مۋزەيىندە بولعانبىز. سوندا ونداعى «استراحان ايماعى 1941-1945 جىلدارداعى ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە» دەپ اتالاتىن ءبو­لىمدەگى ەكسپوناتتار نازارىمىزدى وزىنە مىقتاپ اۋدارتقان. اسىرەسە ستالينگراد مايدانىنىڭ بەرگى بەتى بولىپ سانالاتىن ۇشى-قيىرسىز سۇر دالادا زەڭبىرەك سۇيرەۋگە جەگىلىپ، ارقالارىنا تەڭ-تەڭ وق-ءدارى جاشىكتەرى ارتىلىپ، ازىق-تۇلىك تيەلگەن جورىق كۋحنياسى ارباسىن تارتىپ بارا جاتقان الدەنەشە ءجۇز اتتار مەن وگىز جانە تۇيەلەر بەينەلەنگەن فوتوسۋرەتتى كورۋىمىز ەدى. بۇل بۇرىن-سوڭدى ەش جەردە كەزدەستىرمەگەن نارسەمىز بولاتىن. مۇراجاي قىزمەتكەرىنەن ستەندتەگى وسى جادىگەر تۋرالى كەڭىرەك ايتىپ بەرۋىن سۇراعانىمىزدا: «الاڭ­داماڭىزدار»، – دەدى. ءسويتتى دە ەكسكۋرسيا اياقتالعان سوڭ بىزگە «استراحان وبلىستىق ولكەتانۋ مۋزەيى» دەگەن جيناقتى سىيعا تارتاتىنىن، كەرەكتى نارسەنىڭ كوبى سوندا بار ەكەنىن ەسكەرتىپ، كەلەسى زالعا قاراي الىپ ءجۇردى. اقىرى سولاي بولدى دا. قايتارىمىزدا اتالمىش وڭىرگە قاتىستى ءتۇرلى قۇجاتتار مەن سيرەك سۋرەتتەرگە تولى ءبىر-ءبىر كىتاپتى قولىمىزعا ۇستاپ، ەلگە اتتانعانبىز.

...ەندى، مىنە، ارادا التى جىل وتكەن سوڭ سول جيناقتى كىتاپ س­ورەسىنەن تاۋىپ الىپ، پاراقتاپ وتىرمىز. سويتسەك... 1942 جىلدىڭ كۇزىندە ستالينگرادتاعى جاعداي قيىنداپ، مايدان تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعاندا، استراحاندا 28-ارميا دەپ اتالاتىن جاڭا قۇ­رىلىمدى ۇيىمداستىرۋ قولعا الىنادى. بۇعان دەيىن دە اتالمىش وڭىردەگى قولىنا قارۋ ۇس­تاي­دى-اۋ دەگەن ازاماتتاردى ال­عى شەپكە الدەنەشە رەت اتتاندى­رىپ، تەحنيكا اتاۋلىنى دا سول جاققا قوسا جىبەرگەن جەردە نە قال­سىن؟.. مايداندىق كەڭەس مۇشە­لەرىنىڭ تاپسىرماسىمەن كەلگەن وكىلدەر جاعدايدى كورىپ قاتتى قينالادى. بىراق قيمىلداۋ كەرەك، قالاي دا ءبىر ارەكەت جاساۋ قاجەت. ۇيىمداستىرۋشىلار وسىنداي تىرلىكپەن ءسوز ەتىلگەن ايماقتاعى قالعان-قۇتقاننىڭ ءبارىن جيناپ، جوقتان بار جاساۋعا كىرىسەدى. سو­نىڭ ءبىرى وتە قىسقا مەرزىم ىشىندە 28-ارمياعا قاجەت كولىك-ترانسپورت ءبولىمىن جاساقتاپ، ونىڭ جۇمىسىن دۇرىس جولعا قويۋ بولاتىن. بۇل ماسەلە پولكوۆنيك يانوۆسكي دەگەن كىسىگە جۇكتەلەدى. ول استراحانداعى جۇك تاسۋعا قاجەت ماشينا، تراكتور اتاۋلىنىڭ ءبارى 1941 جىلى-اق العى شەپكە جىبەرىلگەنىن ءبىلىپ، ءوڭىر­دەگى كەڭشارلار مەن ۇجىم­شار­ل­ارداعى ات، وگىز، تۇيەلەردەن اسكەريلەندىرىلگەن كولىك-ترانسپورت باتالونىن قۇرۋدى قولعا الادى. الدىمەن باسقۇنشاقتاعى قازاقتار مەكەندەگەن شارۋاشىلىقتاردان باسى قۇرالعان 400-گە جۋىق وي­سىلقارا تۇقىمىنا يە بولعان ونىڭ بۇل ارەكەتى كەلە-كەلە ءبىز­دىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ ورال، گۋرەۆ، اقتوبە وبلىستارى مەن تۇرىكمەنستاننان اكەلگەن «دالا كەمەلەرى» ارقىلى 1100-گە جەتەدى. ءسويتىپ يانوۆسكيدىڭ بۇل «تۇيە باتالوندارى» جۇكتەردى ىركىلىسسىز جەتكىزۋدەگى ەڭبەگىنە بايلانىستى ەل اۋزىنا تەز ىلىگەدى. ءيا، ءسوز ەتىلىپ وتىرعان قۇرىلىمنىڭ ورتالىق جانە وڭتۇستىك مايداندارداعى جۇ­مىسى ايتسا ايتقانداي ەدى. ونى 1943 جىلعى ەسەپ بەرۋ پاراق­شاسىنداعى: «نەگىزگى جۇمىس كولىگى مەن ەڭبەك كۇشى 1100 تۇيە بولىپ تابىلاتىن بۇل باتالوندار بەلگىلى ءبىر كورسەتىلگەن قاشىقتىق ارالىعىنا 12 مىڭ تونناعا جۋىق جۇكتى تاسىپ اپارۋعا قول جەتكىزدى. بۇلار بولماعاندا جوعارىداعىداي كولەمدەگى جۇمىسقا 134 اۆتوماشينا قاجەت ەتىلەر ەدى»، – دەگەن سويلەمدەر انىق دالەلدەيدى.

ارينە سوعىستاعى جاعدايلار قيىندىقسىز، مايدان شەبىندەگى ارەكەتتەر شىعىنسىز بولمايدى عوي. 1942 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا استراحاندا جاساقتالعان 28-ارميا 1943 جىلى ستالينگراد ءتۇ­بىنە كەلگەننەن كەيىن ءتۇرلى قۇ­را­­مالارعا كومەكتەسۋگە ءبولىنىپ، ونىڭ تىلىنداعى كولىك-ترانسپورت بولىمدەرى دە ايتارلىقتاي وزگە­رىستەرگە ۇشىراعان. بۇلارداعى باس­تى «اتتەگەن-اي» ءوزىمىز جوعا­رىدا ءسوز ەتكەن «تۇيە باتالوندارى» قاتارىنىڭ قايتا تولىقتىرىلماۋى ەدى. سودان ولار ارميا، ديۆيزيا ەمەس، پولكتارعا ءبولىنىپ، ونداعى كولىك-ترانسپورت جۇمىسى كەزىندە ورىن العان كەزدەيسوقتىقتاردان سانى ازايا بەرەدى. سونىڭ ءبىرى ءتو­مەندەگى وقيعا.

1943 جىلدىڭ جازىنداعى كۋرسك شايقاسىنان كەيىن جاعداي جاق­سى جاققا وزگەرىپ، ءبىزدىڭ اسكەر­لەر باتىسقا بەت الماي ما؟.. مىنە، سوندا جاۋدى وكشەلەي قۋىپ كەلە جاتقان 902-پولك روستوۆ جاقتان شەگىنگەن نەمىس تانكتەرى كولونناسىمەن ۇشىراسىپ قالادى. كۋا­گەرلەردىڭ ايتۋىنشا، ۇرىس وتە قىس­قا بولعان. بىراق قىرىلعان ادامداردا ەسەپ جوق ەدى. سونىڭ ىشىندە وسى پولكتىڭ ارتىنداعى جۇك اربالارىنا جەگىلگەن 350 تۇيە وتە ايانىشتى كۇي كەشكەن. كەرۋەنگە جاۋاپ بەرەتىن ينتەن­دانت­تىق قىزمەت ادامدارى وكپە تۇستارىنان شىعا كەلگەن جاۋ تان­كىلەرىن كورىپ، نە ىستەرلەرىن ءبىل­مەيدى. سويتەدى دە، ءبارىن تاستاپ تۇرا قاشادى. ال ارقالارىندا تەڭ-تەڭ جۇگى بار تۇيەلەر بولسا... قايران اڭقاۋ دا اڭعال «دالا كە­مەلەرى-اي» دەسەڭىزشى... ەشتەڭەگە تۇسىنبەي، مەڭىرەيىپ تۇرعان دا قال­عان. فاشيستەر اياسىن با؟.. «داس يست رۋسسيشەن پانتسەر» («ورىس تان­­كىلەرى وسى ەكەن عوي»), – دەگەن م­ازاق سوزبەن بەيكۇنا دا مومىن جانۋارلاردى قىرىپ سالعان. ءسويتىپ سول شايقاستا 902-پولكقا بەكىتىلىپ بەرىلگەن 350 تۇيەنىڭ 95 پايىزى اجال قۇشقان.

سۋرەت: ج.اۋپباەۆتىڭ جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى.

قولىمىزداعى كىتاپ دەرەك­تەرىنە قاراپ وتىرساق، اتالمىش قىرعىننان امان قالعان «دالا كەمەلەرىنىڭ» ىشىندە ميشا مەن ماشا دەگەن قوس تۇيە بولعان ەكەن. 902-پولك جوعارىداعى وقي­عادان سوڭ ەستەرىن جيىپ، قايتا جا­ساقتالعاندا، الگى ەكى جانۋاردى زەڭبىرەك سۇيرەتۋگە پايدالانۋ ءۇشىن سەرجانت گريگوري نەستەروۆتىڭ راسچەتىنە بولەدى. شولگە 3-4 كۇن بويى شىداپ، جەمشوپتى دە كوپ قا­جەت ەتپەيتىن، ءسويتىپ جورىق دالا­سىنداعى تىكەندى قۋراي مەن قاڭ­باقتى تالعاجۋ ەتىپ جۇرە بەرە­تىن بۇل ويسىلقارا تۇقىمدارى وزدەرىنىڭ جاڭا قوجايىندارىنا قاتتى ۇنايدى. سودان زەڭبىرەككە جەگىلگەن قوس تۇيە جانە راسچەت كو­مانديرى مەن وعان باعىنىشتى ەكى جاۋىنگەر بار ءبارى روستوۆتان كەيىن ميۋس مايدانى شەبىنە بەت الادى. ودان دنەپردىڭ تومەنگى ساعاسى ارقىلى نيكولاەۆ قالاسىن ازات ەتەدى. ياسسى-كيشينەۆ وپەرا­تسياسىنا قاتىسىپ، رۋمىنيا جە­رىنە تاباندارى تيەدى. دۋنايدى ورلەپ ۆەنگرياعا وتەدى. 1945 جىل­دىڭ كوكتەمىندە 1-بەلارۋس مايدانىنىڭ قۇرامىندا پولشا، ودان ودەردى كوكتەي ءوتىپ، بەرلين ىرگەسىنە جەتەدى. ەستەرىڭىزگە سا­لا كەتەيىك، بۇل دەرەكتەر جازۋشى ۆلاديمير ۋسپەنسكيدىڭ «كوسەمنىڭ قۇپيا كەڭەسشىسى» اتتى كىتابىنان الىنىپ وتىر. اۆتوردىڭ بايانداۋىنشا رەيحستاگقا باعىت­تالعان العاشقى سناريادتىڭ يەلە­رى دە وسى راسچەت ەكەن. «اعا سەر­جانت نەستەروۆ، – دەلىنگەن جو­عا­رىداعى تۋىندىدا، – وق جەتەر جەردەگى رەيحسكانتسەلياريا عي­ماراتىن وزدەرى كەلىپ توقتاعان ءۇي قۇلاندىسى تاساسىنان ۇزاق قارادى. ءسويتتى دە وق تاسۋشى جاۋىنگەرگە زەڭبىرەككە جەگىلگەن قوس تۇيە – ميشا مەن ماشانى ارت­قى اركاداعى دۋال جاققا اپارىپ شوگەرۋدى بۇيىردى. ال قارۋ وقپانىن گيتلەر اپانىنا قاراي بۇرعان نىسانا كوزدەۋشى، قاتارداعى جاۋىنگەر كارماليۋك بولسا، راسچەت كومانديرى نەستەروۆتىڭ: «ات!» – دەگەن پارمەنىمەن رەيحستاگقا العاشقى سناريادتى جىبەرىپ كەپ قالدى».

قىزىعى سول، استراحان مەن بەر­لينگە دەيىنگى قاۋىپ-قاتەرگە تولى 3000 شاقىرىمدىق جولدان امان وتكەن تەك ميشا مەن ماشا عانا ەمەس ەكەن. ينتەرنەتتەگى دەرەكتەرگە قاراعاندا، جەڭىس حابارى ەستىلگەن سول كۇندەرى گەرمانيا استاناسىندا «شەگىرتكە» دەپ اتالاتىن تاعى ءبىر تۇيە بولىپتى. «ول قازاقستاننان ەدى»، – دەيدى ۆيكيپەدياداعى دەرەك. بايىپتاپ قاراساق، ماسەلە بىلاي ەكەن.

...جاۋ ستالينگرادقا ەنتەلەي ۇمتىلعان 1942 جىلى ەدىلدىڭ بەرگى بەتىندە 308-ديۆيزيا جاساق­تالىپ جاتادى. بولاشاقتا ول 1-گۆار­ديالىق ارميانىڭ قۇرامىن­دا بولۋى ءتيىس ەدى. كوپ كەشىكپەي بۇل قۇرىلىم العى شەپكە كەلىپ جەتكەندە، ونىڭ كولىك-ترانسپورت بولىمىندە ءبىر «تۇيە باتالونى» بولىپتى. كەيىن ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ديۆيزيا 120-گۆارديالىق مەحانيكالاندىرىلعان بريگادا دەپ اتالادى. ءسويتىپ 3-ارميا قولاستىنا كوشەدى. پولكوۆنيك لەونتي گۋرە­تەۆتىڭ باسشىلىعىنداعى بۇل ءاس­كەري كۇش ستالينگرادتى جاندارىن سالا قورعايدى. قالاداعى بار­ريكادا زاۋىتىن جاۋدان بوساتىپ، تىلدا از-كەم تىنىس الادى. مىنە، سوندا جوعارىدا ءسوز بول­عان تۇيە باتالونىنان تەك «شەگىرتكە» اتتى ويسىلقارا تۇقى­مى عانا قالادى. «ونىڭ بۇدان بىلايعى مىندەتى، – دەيدى سايتتاعى مالىمەتتەر، – جورىقتا زەڭبىرەك سۇيرەتۋ، شاناداعى جارالىلاردى گوسپيتالعا جەتكىزۋ، تىلدا اس كۋحنياسى ارباسىنا جەگىلىپ، وق-ءدارى جاشىكتەرى تەڭدەلگەن جۇك­تى الدىڭعى شەپكە جەتكىزۋ بو­لاتىن». «كەيدە، – دەلىنگەن اتاق­تى جۋرناليست ۆاسيلي گروسسماننىڭ «جازۋشىلار سوعىس كەزىندە» كىتابىندا، – كەرۋەندەگى شارۋاشىلىق قىزمەتكەرلەرى «شەگىرتكەنىڭ» قوس وركەشىنە وتىرىپ الىپ، توڭىرەككە وقتىن-وقتىن كوز سالاتىن. ءسويتىپ وبوزدىڭ قاي­دان شىعىپ، قايدا بارا جاتقان باعىتىن ايقىندايتىن. وسىلايشا بۇل جانۋار ءوزىنىڭ سورايعان بويىمەن «باقىلاۋ مۇناراسى» قىزمەتىن دە اتقاراتىن».

وسىلايشا «قازاقستاننان بار­عان (دەرەك «باگراتيون» وپەرا­تسياسىنىڭ قىسقاشا تاريحى» زەرتتەۋ ەڭبەگىنەن الىنىپ وتىر – اۆتور) بۇل تۇيە ورەلگە شابۋىل جا­ساعان 120-بريگادا اسكەرلەرىنىڭ رەزەرۆى كەرۋەنىندە بولادى. ودان بەلورۋسسيانى ازات ەتۋگە ارنالعان «باگراتيون» اسكەري جوسپارىنا جاۋاپتى قۇرامالاردىڭ ەكىنشى ەشالونىمەن برەستەن وتەدى. شىعىس پرۋسسياداعى مايدان جولدارىمەن ءبىراز ءجۇرىپ، بەرلينگە تايايدى. 1-2 مامىر كۇندەرى ەل جەڭىس حابارىمەن مارە-سارە بولىپ جاتقاندا، جورىق كۋحنياسىنا جەگىلگەن «شەگىرتكە» رەيحستاگ جانىنداعى الاڭدا ەدى. «سوندا ول قيراعان جاۋ ورداسىنا قاراي موينىن بۇرىپ تۇرىپ ءبىر تۇكىردى»، – دەلىنگەن يرونياعا تولى سويلەم بار ۆاسيلي گروسسماننىڭ «باتىستاعى سوعىستا» دەرەكتى كىتا­بىندا. بىزدىڭشە بۇل قانشا مىس­قىلعا تولى ءازىل دەسەك تە، جاڭ­ساق پىكىر. قاتە ۇعىم. ىشكى ين­تۋيتسيامىزداعى وسى ءۇننىڭ جەتە­گىمەن: «تۇيەلى اۋىلدىڭ تۋماسى عوي. نە دەر ەكەن؟» – دەپ اقىن وتەگەن ورالباەۆقا تەلەفون سوق­تىق. «بىرىنشىدەن، – دەدى ءسوز ەتىلىپ وتىرعان تاقىرىپقا بايلانىس­تى سۋرەت پەن ءماتىندى ەلەكتروندى پوشتا ارقىلى سۇراتىپ العان ارىپتەسىمىز. – بۇل – قوسپاق. ەكى وركەشى بار مۇنداي ويسىلقارا تۇ­قىمىن قازاق وسىلاي اتايدى. ەكىنشىدەن، ماتىندەگى وعاش ءسوزدى ونى بىلمەيتىن ادام، باسقا ۇلتتىڭ وكىلى جازىپ وتىر. جالپى، بۇل جانۋارعا تۇكىردى دەگەن ءسوز كەلمەيدى. دۇرىسى، كوبىك شاشتى دەۋ كەرەك. قانداي جاعدايدا؟ ۋ-شۋى كوپ جەردە. قىزىلدى-جا­سىلدى ورتادا. سوسىن ءوزىن كوپ ادام قورشاپ، دابىر-دۇبىر اڭگى­مەمەن مازاسىن العاندا. مۇنى تۇيە اتاۋلى جاقتىرمايدى. ونداي كەزدە كومەيىنەن تۇسىنىكسىز دىبىس شىعارىپ، اۋزىنان كوبىك شاشاتىنى بار. رەيحستاگ ىرگەسىندەگى وقيعا سونداي جايتتاردان بولعان عوي شاماسى».

القيسسا، سونىمەن: «اسكەرگە «شاقىرىلعان» مايدانگەر تۇيە­لەردىڭ كەيىنگى تاعدىرى...» – دەي­سىزدەر عوي قۇرمەتتى وقىرمان! ايتايىق. ماقالامىزدىڭ باسىندا ءسوز بولعان ميشا مەن ماشا بار ەمەس پە؟! مىنە، سول جانۋارلار جەڭىس كۇنىنەن بىرەر اپتا وتكەن سوڭ كوشە ارالاپ كەلە جاتقان بەرلين قالاسىنىڭ تۇڭعىش كومەندانتى، گەنەرال-پولكوۆنيك نيكولاي ەراستوۆيچ بەرزاريننىڭ كوزىنە تۇسەدى. ول كىسى كولىگىن توقتاتىپ، قوس تۇيەنى جەتەكتەپ كەلە جاتقان جاۋىن­گەردەن ءمان-جايدى سۇراماي ما؟ ماسەلەگە تولىق كوز جەتكىزگەن سوڭ 902-پولك باسشىلىعىنا حابارلاسىپ، بۇل جانۋارلاردى قۇر­مەتپەن ەلگە شىعارىپ سالۋعا كەڭەس بەرەدى. كومەندانتتىڭ وسى اقى­لىنان كەيىن «دەمبلدەرگە» بايلانىستى ۇيىمداستىرۋ جۇمىسى قىزۋ قولعا الىنادى. ناتيجەسىندە 1945 جىلدىڭ 29 مامىرى كۇنى قوس تۇيە وركەستردىڭ سالتاناتتى ۇنىمەن بەرلين ۆوكزالىنداعى جۇك ۆاگونىنا تيەلىپ، ماسكەۋ زووپاركىنە جول تارتادى.

ال ارادا 70 جىل وتكەندە... ءيا، 2010 جىلى استراحانداعى ىن­تالى توپ مۇشەلەرى قىزىق باس­تاما كوتەرەدى. ول باسقۇنشاقتان بەرلينگە دەيىن بارعان جەرلەستەرى – قوس تۇيەگە ەسكەرتكىش ورناتۋ تۋرالى يدەيا ەدى. مۇنى وسى وبلىسقا قارايتىن احتۋبينسك قالاسىنىڭ مەرى امان ناۋرىزباەۆ قولدايدى. وسىلايشا سول جىلعى 9 مامىر – جەڭىس كۇنى وندا «ءبىز – جەڭدىك!» دەگەن ەسكەرتكىش اشىلادى. بۇل كەشەننىڭ ارحيتەكتونيكاسىن بار-جوعى ءۇش فراگمەنت ۇستاپ تۇر. ولار: ءبىرى شوگىپ، ەكىنشىسى تىك تۇر­عان قوس تۇيە – ميشا مەن ماشا، ودان ارىرەكتە قويىلعان سول كەزگە ءتان سوعىس زەڭبىرەگى جانە وق-ءدارى جاشىگىنىڭ ۇستىندە ويلانىپ وتىر­عان راسچەت كومانديرى، اعا سەرجانت گريگوري نەستەروۆ.

ال «شەگىرتكە» شە؟ مايدانعا «قازاقستاننان بارعان» قوسپاق... بۇل جانۋاردىڭ سوعىستان كەيىنگى تاعدىرى تۋرالى نە بىلەمىز؟ وكى­نىشكە قاراي، ول جونىندە مالىمەت وتە از. بار دەرەك ونىڭ 1945 جىلعى مامىردىڭ ورتاسىنا دەيىن ءتىرى ەكەندىگى. جەڭىستەن كەيىن ءار باتالون، پولك، ديۆيزيا جوعارى جاققا وزدەرىندەگى ادام، قارۋ-جاراق، كەڭسە مۇلكى جانە كولىك-ترانسپورت سانى جونىندە ەسەپ بەرە باستاعان. سوندا 120-مەحانيكالاندىرىلعان بريگادانىڭ «22.05.1945» دەپ تولتى­رىلعان ءتىزىم قاعازىندا «شە­گىرتكە» جورىق كۋحنياسى مەن ازىق-تۇلىك ارباسىنا جەگىلگەن جۇمىس كۇشى رەتىندە تىركەلگەن. باسقا دەرەك جوق.

جانبولات اۋپباەۆ، جۋرناليست

Abai.kz